Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, bu hafta Baht Sohbetleri’nde, dünyada oynanan ‘enerji satrancı’nı konuştu. İkili, bilhassa iklim değişikliği ve tesirlerinin kıymetine vurgu yaparak, Türkiye’nin izlemesi gereken stratejiyi ele aldı.
Ağaoğlu, Türkiye’nin ‘taşlı yol’dan uygulanabilir bir program yardımıyla bir an evvel çıkması gerektiğini aktarırken, Güldağ, şubat-mart daha sonrası kredi musluğunun açılacağını ve hükümetin artık döviz kuruna bakmayacağını lisana getirdi.
Güldağ: Talih Sohbetleri’ni bu defa Bandırma OSB’de yapıyoruz. MKS DevO Kimya’nın fabrikasındayız. Hepimizin bildiği üzere iklim değişikliği ve güç tedariki bugünün en yakıcı gündemi. Batı iklim değişikliği gündemini bir rekabet gücü üstünlüğü kazanmak için kullanıyor. Türkiye bu güç denkleminin kıymetli bir noktasında diye düşünüyorum. Tahminen biraz tartışmalı olabilir lakin uygun bir istikrar siyaseti yürüttük bu süreçte. Lakin bu istikrar siyasetinin sonuna geliyoruz, tarafsız kalamayacağız. Rusya üzere hidrokarbon tarafının dövüleceği yerin yanında epey fazla duramayacağız. Yarın önümüze gelecek. Almanya’nın bu kadar süratli bir biçimde Rusya’ya dirsek çevirmesini, Kuzey Akım’ı isteyenin kendisi bulunmasına karşın bunu yapabilmesini, bu yeni periyotta tarafını seçmek ve buradan kendisi için bir çıkar inşa etmek hedefi taşıdığını düşünüyorum. Buralara gelmiş güç fiyatları toplumu da ikna etmekte epeyce daha işi kolaylaştırdı ve bir yer hazırladı. Artık hidrojen yatırımları, yenilebilir güce yatırımları daha kolay. Bağımsızlık ismi altında toplumu “Biz Rusya’ya bu kadar bağımlı olmamalıyız” demeye yatırım yapmak daha kolay.
Ağaoğlu: “Toplumları yüksek güç fiyatına razı etmek için bu yaşanıyor” tezine katılmıyorum. Son üç, dört seneye baktığınız vakit bu dediğimiz gerçek olur ancak problem üç, dört seniçin fazlaca daha önceye dayanıyor. Almanya yenilenebilir konusunda inanılmaz yatırımlar yapan Avrupa’nın en büyük yatırımcısı. Güç konusunda epey önemli açığı olan ülkelerin başında gelir bizim üzere. Artık bunu yenilenebilirden karşılayabilmek mümkün değil Avrupa ve Almanya için. Fakat daha kıymetlisi bu yenilenebilir yatırımlar değerliydiler.
Son vakit içinderda fazlaca ucuzladı ancak daha evvelki yatırımların maliyeti var. Yetmiyorlar ve muhakkak de yetmeyecekler. İkincisi de onlar ne bir nükleer ne bir doğalgaz kadar daima olmayacak. Hidroyu tahminen bunun haricinde tutabilirsin lakin rüzgar ve güneş daima değil ve en büyük zaafı depolanabilirliği. O büyüklükteki gereksinimleri karşılayacak depolamanın sağlanamıyor olması külfet.
Güldağ: Bu ortada Putin’in “Türkiye doğalgaz merkezi olabilir” açıklaması kıymetli. Ancak bence Türkiye köprü bakılırsavi görmek yerine, ortasından kıymet zinciri geçen bir ülke olmaya gerçek ilerlemeli. Bizim Güney Kore üzere de davranmamıza gerek yok artık. Gemi inşaya geçelim, gemi inşadan biyoteknoloje geçelim üzere bu evreleri tek tek aşmamıza gerek kalmadı.
Ağaoğlu: Gaz konusunda Putin’in tespiti hakikat, büyük bir bahtımız var. İnşallah bu bahtı kullanırız. Bir de İsrail gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması fırsatı var. Bu da en az 3 yıllık bir boru sınırı projesi, kolay olmuyor fakat ne vakit ki bu muahede imzalanacak ben Türkiye için dayanılmaz bir bahtı olacağına inanıyorum. Birebir biçimde TANAP üzerinden yahut Orta Asya’dan, daha doğrusu Kazakistan bölgesinden Türkmenistan, Kazakistan yahut Azerbaycan’dan gelecek gaz var.
Güldağ: Türkiye kimsenin yörüngesine girmeden, kendi iktisadını tahkim edecek biçimde artık tarafını biraz daha belirli etmek durumunda. Sonuç olarak güç alanında büyük bir kapışma var ancak Türkiye’de vaktin ruhunu güzel kavramalı. Bugün vaktin ruhu önümüzdeki 30 seneyi şekillendirecek olan şey iklim değişikliği ve onunla gelecek olan gelişmelerdir. Biz bundan kopamayız, o yüzden tarafımızı da buna nazaran belirlemek zorundayız. Üretim kabiliyetimizi biyoteknolojileri, nano teknolojileri, genetik bilimini biz kendi klâsik bölümlerimizle intibak ettirebilirsek onların bunlarla işlemesini sağlarsak Türkiye fazlaca değerli bir ivme kazanır. Putin’in ya da bir diğerinin bize rol biçmesine hiç gereksinimimiz kalmaz.
Ağaoğlu: Mevcut duruma bakarsak, Türkiye’de doğalgaz sübvanse ediliyor. Bunun yanında güç arz güvenliği avantajımız da kelam konusu. Türkiye, Avrupa’nın üretim üssü olabilir diyorduk koronavirüs sürecinde. Artık de misal bir avantajımız var onu yaşayacağız, bu güzel bir avantaj ve yeterli kullanmalıyız.
Güldağ: Yapmamız gereken şey nereye hakikat gideceğimizi bilerek proje üretmek. Vaktinin ruhunu anlamaktan kastım; mesela yeşil finansmanı da elde etme imkanımız var. Biz aslına bakarsanız arabayı taşlı tarlaya sürdük. Kur da, enflasyon da risk primi de patladı. Tefeci faiziyle borç almayla bir yere gidemeyiz. Taşlı yoldan da ne yaptığımızı bilen bir programla dönebiliriz. Türkiye’nin temelleri sağlam ve üretim gücü var. Şayet bu dönüşümü de sağlayabilirsek rahatlıkla cari açığımızı da, bütçe açığımızı da kapatırız. Hatta prestij açığımız ki bugün önemli biçimde var onu da kapatırız, dünyanın gözü tekrar buraya döner, cazip bir ülke halinde yolumuza devam ederiz. Para bulmak da sorun olmaz.
2001 krizinden daha sonra Kemal Derviş geldi, 15 günde 15 yasa çıkartıldı. Derhal üstesinden geldik. Direksiyona hangi sürücü oturacaksa gerçek yola girmemiz lazım bence.
Ağaoğlu: Taşlı yolla ilgili sana katılıyorum. Tek bir düzenlemeyle ben bütün hepsini hallederim. Bana lütfen birisi “Türkiye’deki faiz şudur” desin, Türk lirasının fiyatını bileyim öbür hiç bir şey istemiyorum. Kimseden bir şey istemiyorum. Yapacağım tek bir şey var; Türkiye’deki faizin yeknesaklaşmasına yönelik tek bir karar alacağım diğer hiç bir şey yapmayacağım. Güldağ: Çok karıştı hakikaten. Tek başına da faizi artırarak ya da yeknesaklaştırarak çözebilir miyiz bilemiyorum. Lakin fiyatın belirlenmesi kaide. Fiyatın belirlenmesinde büyük zorluk çektiğimiz için kurları da yönetmekte büyük zorluk çeker hale geldik. Kurları tutarak o fiyatı da tutmaya çalışıyoruz. Lakin ikisi birden olmuyor. Sağlıklı bir bileşim olmadığı için bir yerde fazlaca kötü hoplayacağız diye korkuyorum. Taşlı tarlaya sürmekle ilgili politikayı devam ettirmekten dolayı büyük kahırlar gelebilir, yani zurnanın son deliği diyelim. Piyasa kredisi, banka kredilerinin bir buçuk iki katı büyüklüğünde. Firmalar birbirlerine olan borçlarını, taahhütlerini yerine getirmede sorun yaşarlarsa bu finansmana erişim niçiniyle bu biçimde biz epeyce büyük dert yaşayacağız.
Kredi musluğu birinci çeyrekte açılır
Güldağ: Hükümetin kaygısı sanayiciyi sıkıntı durumda bırakmak yada bankalara daha fazla para kazandırmak değil. Para musluğunu açması durumunda dövizi tutamayacağını düşünüyor, bu niçinle de parayı kısmaya çalışıyor. Lakin akımı yönetme sorununda girdiği yol niçiniyle büyük aksamalar yaşanıyor.
Ağaoğlu: İktisat literatüründe imkansız üçleme denilen bir şey var. Faiz, kur ve ödemeler istikrarı. Biz üçünü birden tıpkı anda denetim etmeye çalışıyoruz. Bu mümkün değil. Net kusur noksanda tarihi giriş var. Bunun aksiye dönmeyeceğini nereden biliyorsunuz. Denetim edemediğiniz, bilmediğiniz her şey aleyhinize kanıt olarak kullanılacak. Kur ne olacak? Ben o denli epeyce çatlayıp patlayacak bir kur görmüyorum ben. Türkiye’de kurun zıplaması için yabancıların Türkiye’deki finans piyasalarına bir ulaşımları olması, burada gördükleri bir riske karşılık aykırı konum alabilmeleri ile mümkün oluyor yahut var olan durumlarını büsbütün boşaltmaları ile oluyor. bu biçimde bir konum yok artık.
Güldağ: Dövizde bu biçimde bir atağa müsaade etmek istemiyoruz, zira bütün planı bozar. Lakin hükümetin buna önümüzdeki yıl müsaade edeceğini düşünüyorum. Şubat-martta kredileri açacak. bu vakitten daha sonra o artık kurlara epeyce bakılacağını düşünmüyorum. Kurlar çıkarsa oradan daha sonra çıkar. Faizler düşük kalmaya devam edecek epey belirli. Türkiye 30 milyar lira bütçe fazlası veriyor lakin Orta Vadeli Program’da 461 milyar lira açık verileceği belirtiliyor. Önümüzdeki sene de 659 milyar lira açık vereceğim diyor. Bu bana şunu gösteriyor; enflasyonla gayret ön planda değil. Hükümet “Aman fabrikalar durmasın, istihdam azalmasın, ben insanlarıma, öğrencilere hibe yaparım, kucak kucak parayı veririm, bunlar banka kredisi filan da olmak zorunda değil basıp veririm, seçimi kazandıktan daha sonra da duruma bakarım” diyor.
Fed tek başına savaşamaz
Güldağ: Devam eden enflasyon meselesiyle birlikte global resesyon riski de giderek artıyor. Dünya Bankası, IMF, BM üzere milletlerarası kuruluşlardan da peş peşe Fed’e ihtarlar geldi. Fed’in faiz artırması tek başına kâfi mi, nerede duracak, muhtemel bir resesyon ekonomileri nasıl etkileyecek, tüm dünyanın karşılık aradığı sorular.
Ağaoğlu: Eksi faizlerden yüzde 3-5’lere geldiğinizde talebi yavaşlatabilirsiniz. Lakin Fed’in sıkı para siyaseti, sorunu bir yere kadar çözebilir. Şu anda dünyadaki en öne çıkan kurum ve isimler ülkelerin merkez bankaları ve liderleri. Siyasetçiler fazlaca tesirli olamadılar bu tarafta. Örneğin Avrupa Birliği’nin en önemli sorunlarından biri; nakdî birliği var, lakin ortak Anayasası ve ortak maliye siyaseti yok. Bunun için de bütün işi merkez bankasına yıktılar. Örneğin düşürmeye çalışılan enflasyonda güç denklemini Fed’in yada ECB’nin çözmesi mümkün değil.
Okumaya devam et...
Ağaoğlu, Türkiye’nin ‘taşlı yol’dan uygulanabilir bir program yardımıyla bir an evvel çıkması gerektiğini aktarırken, Güldağ, şubat-mart daha sonrası kredi musluğunun açılacağını ve hükümetin artık döviz kuruna bakmayacağını lisana getirdi.
Güldağ: Talih Sohbetleri’ni bu defa Bandırma OSB’de yapıyoruz. MKS DevO Kimya’nın fabrikasındayız. Hepimizin bildiği üzere iklim değişikliği ve güç tedariki bugünün en yakıcı gündemi. Batı iklim değişikliği gündemini bir rekabet gücü üstünlüğü kazanmak için kullanıyor. Türkiye bu güç denkleminin kıymetli bir noktasında diye düşünüyorum. Tahminen biraz tartışmalı olabilir lakin uygun bir istikrar siyaseti yürüttük bu süreçte. Lakin bu istikrar siyasetinin sonuna geliyoruz, tarafsız kalamayacağız. Rusya üzere hidrokarbon tarafının dövüleceği yerin yanında epey fazla duramayacağız. Yarın önümüze gelecek. Almanya’nın bu kadar süratli bir biçimde Rusya’ya dirsek çevirmesini, Kuzey Akım’ı isteyenin kendisi bulunmasına karşın bunu yapabilmesini, bu yeni periyotta tarafını seçmek ve buradan kendisi için bir çıkar inşa etmek hedefi taşıdığını düşünüyorum. Buralara gelmiş güç fiyatları toplumu da ikna etmekte epeyce daha işi kolaylaştırdı ve bir yer hazırladı. Artık hidrojen yatırımları, yenilebilir güce yatırımları daha kolay. Bağımsızlık ismi altında toplumu “Biz Rusya’ya bu kadar bağımlı olmamalıyız” demeye yatırım yapmak daha kolay.
Ağaoğlu: “Toplumları yüksek güç fiyatına razı etmek için bu yaşanıyor” tezine katılmıyorum. Son üç, dört seneye baktığınız vakit bu dediğimiz gerçek olur ancak problem üç, dört seniçin fazlaca daha önceye dayanıyor. Almanya yenilenebilir konusunda inanılmaz yatırımlar yapan Avrupa’nın en büyük yatırımcısı. Güç konusunda epey önemli açığı olan ülkelerin başında gelir bizim üzere. Artık bunu yenilenebilirden karşılayabilmek mümkün değil Avrupa ve Almanya için. Fakat daha kıymetlisi bu yenilenebilir yatırımlar değerliydiler.
Son vakit içinderda fazlaca ucuzladı ancak daha evvelki yatırımların maliyeti var. Yetmiyorlar ve muhakkak de yetmeyecekler. İkincisi de onlar ne bir nükleer ne bir doğalgaz kadar daima olmayacak. Hidroyu tahminen bunun haricinde tutabilirsin lakin rüzgar ve güneş daima değil ve en büyük zaafı depolanabilirliği. O büyüklükteki gereksinimleri karşılayacak depolamanın sağlanamıyor olması külfet.
Güldağ: Bu ortada Putin’in “Türkiye doğalgaz merkezi olabilir” açıklaması kıymetli. Ancak bence Türkiye köprü bakılırsavi görmek yerine, ortasından kıymet zinciri geçen bir ülke olmaya gerçek ilerlemeli. Bizim Güney Kore üzere de davranmamıza gerek yok artık. Gemi inşaya geçelim, gemi inşadan biyoteknoloje geçelim üzere bu evreleri tek tek aşmamıza gerek kalmadı.
Ağaoğlu: Gaz konusunda Putin’in tespiti hakikat, büyük bir bahtımız var. İnşallah bu bahtı kullanırız. Bir de İsrail gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması fırsatı var. Bu da en az 3 yıllık bir boru sınırı projesi, kolay olmuyor fakat ne vakit ki bu muahede imzalanacak ben Türkiye için dayanılmaz bir bahtı olacağına inanıyorum. Birebir biçimde TANAP üzerinden yahut Orta Asya’dan, daha doğrusu Kazakistan bölgesinden Türkmenistan, Kazakistan yahut Azerbaycan’dan gelecek gaz var.
Güldağ: Türkiye kimsenin yörüngesine girmeden, kendi iktisadını tahkim edecek biçimde artık tarafını biraz daha belirli etmek durumunda. Sonuç olarak güç alanında büyük bir kapışma var ancak Türkiye’de vaktin ruhunu güzel kavramalı. Bugün vaktin ruhu önümüzdeki 30 seneyi şekillendirecek olan şey iklim değişikliği ve onunla gelecek olan gelişmelerdir. Biz bundan kopamayız, o yüzden tarafımızı da buna nazaran belirlemek zorundayız. Üretim kabiliyetimizi biyoteknolojileri, nano teknolojileri, genetik bilimini biz kendi klâsik bölümlerimizle intibak ettirebilirsek onların bunlarla işlemesini sağlarsak Türkiye fazlaca değerli bir ivme kazanır. Putin’in ya da bir diğerinin bize rol biçmesine hiç gereksinimimiz kalmaz.
Ağaoğlu: Mevcut duruma bakarsak, Türkiye’de doğalgaz sübvanse ediliyor. Bunun yanında güç arz güvenliği avantajımız da kelam konusu. Türkiye, Avrupa’nın üretim üssü olabilir diyorduk koronavirüs sürecinde. Artık de misal bir avantajımız var onu yaşayacağız, bu güzel bir avantaj ve yeterli kullanmalıyız.
Güldağ: Yapmamız gereken şey nereye hakikat gideceğimizi bilerek proje üretmek. Vaktinin ruhunu anlamaktan kastım; mesela yeşil finansmanı da elde etme imkanımız var. Biz aslına bakarsanız arabayı taşlı tarlaya sürdük. Kur da, enflasyon da risk primi de patladı. Tefeci faiziyle borç almayla bir yere gidemeyiz. Taşlı yoldan da ne yaptığımızı bilen bir programla dönebiliriz. Türkiye’nin temelleri sağlam ve üretim gücü var. Şayet bu dönüşümü de sağlayabilirsek rahatlıkla cari açığımızı da, bütçe açığımızı da kapatırız. Hatta prestij açığımız ki bugün önemli biçimde var onu da kapatırız, dünyanın gözü tekrar buraya döner, cazip bir ülke halinde yolumuza devam ederiz. Para bulmak da sorun olmaz.
2001 krizinden daha sonra Kemal Derviş geldi, 15 günde 15 yasa çıkartıldı. Derhal üstesinden geldik. Direksiyona hangi sürücü oturacaksa gerçek yola girmemiz lazım bence.
Ağaoğlu: Taşlı yolla ilgili sana katılıyorum. Tek bir düzenlemeyle ben bütün hepsini hallederim. Bana lütfen birisi “Türkiye’deki faiz şudur” desin, Türk lirasının fiyatını bileyim öbür hiç bir şey istemiyorum. Kimseden bir şey istemiyorum. Yapacağım tek bir şey var; Türkiye’deki faizin yeknesaklaşmasına yönelik tek bir karar alacağım diğer hiç bir şey yapmayacağım. Güldağ: Çok karıştı hakikaten. Tek başına da faizi artırarak ya da yeknesaklaştırarak çözebilir miyiz bilemiyorum. Lakin fiyatın belirlenmesi kaide. Fiyatın belirlenmesinde büyük zorluk çektiğimiz için kurları da yönetmekte büyük zorluk çeker hale geldik. Kurları tutarak o fiyatı da tutmaya çalışıyoruz. Lakin ikisi birden olmuyor. Sağlıklı bir bileşim olmadığı için bir yerde fazlaca kötü hoplayacağız diye korkuyorum. Taşlı tarlaya sürmekle ilgili politikayı devam ettirmekten dolayı büyük kahırlar gelebilir, yani zurnanın son deliği diyelim. Piyasa kredisi, banka kredilerinin bir buçuk iki katı büyüklüğünde. Firmalar birbirlerine olan borçlarını, taahhütlerini yerine getirmede sorun yaşarlarsa bu finansmana erişim niçiniyle bu biçimde biz epeyce büyük dert yaşayacağız.
Kredi musluğu birinci çeyrekte açılır
Güldağ: Hükümetin kaygısı sanayiciyi sıkıntı durumda bırakmak yada bankalara daha fazla para kazandırmak değil. Para musluğunu açması durumunda dövizi tutamayacağını düşünüyor, bu niçinle de parayı kısmaya çalışıyor. Lakin akımı yönetme sorununda girdiği yol niçiniyle büyük aksamalar yaşanıyor.
Ağaoğlu: İktisat literatüründe imkansız üçleme denilen bir şey var. Faiz, kur ve ödemeler istikrarı. Biz üçünü birden tıpkı anda denetim etmeye çalışıyoruz. Bu mümkün değil. Net kusur noksanda tarihi giriş var. Bunun aksiye dönmeyeceğini nereden biliyorsunuz. Denetim edemediğiniz, bilmediğiniz her şey aleyhinize kanıt olarak kullanılacak. Kur ne olacak? Ben o denli epeyce çatlayıp patlayacak bir kur görmüyorum ben. Türkiye’de kurun zıplaması için yabancıların Türkiye’deki finans piyasalarına bir ulaşımları olması, burada gördükleri bir riske karşılık aykırı konum alabilmeleri ile mümkün oluyor yahut var olan durumlarını büsbütün boşaltmaları ile oluyor. bu biçimde bir konum yok artık.
Güldağ: Dövizde bu biçimde bir atağa müsaade etmek istemiyoruz, zira bütün planı bozar. Lakin hükümetin buna önümüzdeki yıl müsaade edeceğini düşünüyorum. Şubat-martta kredileri açacak. bu vakitten daha sonra o artık kurlara epeyce bakılacağını düşünmüyorum. Kurlar çıkarsa oradan daha sonra çıkar. Faizler düşük kalmaya devam edecek epey belirli. Türkiye 30 milyar lira bütçe fazlası veriyor lakin Orta Vadeli Program’da 461 milyar lira açık verileceği belirtiliyor. Önümüzdeki sene de 659 milyar lira açık vereceğim diyor. Bu bana şunu gösteriyor; enflasyonla gayret ön planda değil. Hükümet “Aman fabrikalar durmasın, istihdam azalmasın, ben insanlarıma, öğrencilere hibe yaparım, kucak kucak parayı veririm, bunlar banka kredisi filan da olmak zorunda değil basıp veririm, seçimi kazandıktan daha sonra da duruma bakarım” diyor.
Fed tek başına savaşamaz
Güldağ: Devam eden enflasyon meselesiyle birlikte global resesyon riski de giderek artıyor. Dünya Bankası, IMF, BM üzere milletlerarası kuruluşlardan da peş peşe Fed’e ihtarlar geldi. Fed’in faiz artırması tek başına kâfi mi, nerede duracak, muhtemel bir resesyon ekonomileri nasıl etkileyecek, tüm dünyanın karşılık aradığı sorular.
Ağaoğlu: Eksi faizlerden yüzde 3-5’lere geldiğinizde talebi yavaşlatabilirsiniz. Lakin Fed’in sıkı para siyaseti, sorunu bir yere kadar çözebilir. Şu anda dünyadaki en öne çıkan kurum ve isimler ülkelerin merkez bankaları ve liderleri. Siyasetçiler fazlaca tesirli olamadılar bu tarafta. Örneğin Avrupa Birliği’nin en önemli sorunlarından biri; nakdî birliği var, lakin ortak Anayasası ve ortak maliye siyaseti yok. Bunun için de bütün işi merkez bankasına yıktılar. Örneğin düşürmeye çalışılan enflasyonda güç denklemini Fed’in yada ECB’nin çözmesi mümkün değil.
Okumaya devam et...