AÇIK AÇIK
ERDEM OĞUZ • HAKAN GÜLDAĞ • VAHAP MUNYAR
Bu yılki zeytin rekoltesi, zeytinyağı üretimi ile başlayalım. Zeytin rekoltesi nasıl? Zeytinyağı üretiminde artış ya da eksilme kelam konusu mu?
Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Kurulu (UZZK) 2009-2010 yılından itibaren zeytin ve zeytinyağı rekoltesi varsayım ve tespit heyetinin uyumunu yapıyor. Rekolteyi tespit ettikten daha sonra da bölümümüze ya direkt ya da bakanlığımız tarafınca duyuruluyor. Bu yıl da 5 başka bölgede rekolte çalışmalarını yürüttük. Uzman heyetlerimiz tarafınca Kuzey Ege, Marmara, İzmir ve etrafı Manisa, Güney Ege, Akdeniz ve Güneydoğu olmak üzere Türkiye zeytin üretiminin yüzde 97’sini karşılayan bölgeleri taradık. Kalan yüzde 3’lük kısımda de Tarım ve Orman Bakanlığı’nın vilayet müdürlüklerinin iddiaları baz alındı. Öncelikle şunu belirteyim. Bu hususta fazlaca spekülasyon olur. “Rekolte az yahut fazla” gibisinden. Takımlarımız son derece uzman. Uzun müddettir de bu işi yapıyor. Ayrıyeten ben de Türkiye’de birinci rekolte çalışmalarını yapanlardan birisiyim. özetlemek gerekirsesı, datalarımız son derece muteber. Lakin, sonuçları check etme uygulamasına da geçiyoruz. Milletlerarası Zeytin Konseyi’nde bu biçimde bir uygulama var. Bir yıl boyunca kesin rekolteler açıklanmıyor. Sürekli iddia biçiminde devam ediyor. ötürüsıyla ocak ayında tekrar revize etme bahtımız var. Rekolte kestirimler için birinci küme 13-18 Eylül’de çıktı. Öbür 3 küme da 20-25 Eylül’de çıkmıştı. Bu sonuçlara bakılırsa bu yılın toplam zeytin üretimi 1 milyon 738 bin 680 tona ulaştı. Geçen yıla bakılırsa yüzde 32’lik bir artışı, son 10 yıl ortalamasına bakılırsa de yüzde 22’lik bir artışı tabir ediyor. Zeytinyağı üretimimiz geçen yıla göre yüzde 32 artarak 235 bin 727 tona çıktı. Son 10 yıllık ortalamaya göre de yüzde 24’lük bir artışı tabir ediyor.
sıradan bereketli bir yıl yaşıyoruz anlaşılan…
Evet, son 10 yılın ikinci-üçüncü düzgün rekolte yılı… Ben Edremit’te yaşıyorum. Arkadaşlarım, “Bizde rekolte sizin varsayımlarınız üzere değil” diyorlar ancak 1 milyon 738 bin 680 tonu ağaç sayısına böldüğünüz vakit esasen ağaç başına 10 kilo isabet ediyor. Ağaç başına üretim AB ülkelerinde yaklaşık 25-30 kilogramlar düzeyindedir. ötürüsıyla bizimki epey fazlaca da büyük bir rekolte değil lakin sayılar son 10 yılın ikinci yeterli rekoltesi olduğunu gösteriyor. Sofralık zeytin üretimimiz de bu yıl 506 bin ton 754 kilo ile rekor kırdı. Geçen yıla göre yüzde 40.7, son 10 yıl ortalamasına nazaran de yüzde 17 artış var.Sektörümüz pek dinamik. Rekoltelerin yüksek gösterilmesinin fiyatlar üzerinde baskıya niye olduğu söylentileri çıkar. Düşük gösterildiğinde de ithalatın yolu açılabilir. Evvelden her kurum kuruluş kendi rekolte hesabını yapardı, ona bakılırsa konum alırdı. Lakin, her kurum kuruluşun menfaatleri farklı olduğu için tartışmalar çıkardı. O niçinle 2009-2010 devrinde tarafsız bir göz olan UZZK devreye girdi.
2 MİLYON KİŞİ BU İŞTEN EKMEK YİYOR
Zeytin ve zeytinyağının ülkemiz ekonomisindeki yeri nedir? Nasıl bir ciro oluşur? Kaç aile geçinir? İstihdamdaki yeri nedir?
Biliyorsunuz bizim bir Zeytin Kanunu’muz var. Vakit zaman da değişiklikler yapılmak isteniyor. Biz bu Kanun’un fazlaca kıymetli olduğunu düşünüyoruz. Bunu söylerken de dalın kıymetini ortaya koyuyoruz.
Zeytincilik dalında 500 bine yakın aile geçimini sağlıyor. Ortalama 4’er kişilik aile diye düşünürsek 2 milyon kişinin direkt geçimi manasına gelir. Bu bölüm o denli dinamik ki, örneğin zeytin dönemi ekim ayı başlarında start veriyor, güney bölgelerde mart, hatta nisanı buluyor. Hasat devrini 100 gün diye düşünelim. Bir personel yaklaşık 60 kilo zeytin toplar. Ortalama yevmiye 120 lira diyelim. Aslında sayı daha yüksektir. örneğin Akhisar’da ortalama 150 liradır. 30 milyon lira günlük yevmiye kelam konusu, bu yılki zeytin rekoltesi dikkate alındığında. Yani, personele 3 milyar 600 bin lira ödeme yapıldığını ortaya koyuyor. Günde 300 bin bireye istihdam sağlıyor. Hasat devrini 5 ay diye düşünürsek 450 bin kişinin günde ekmek yemesi kelam konusu olur.
Yılda yaklaşık 50 bin ton zeytinyağı ihracatımız var. Zeytinyağında yıllık iç tüketim de 170 bin ton. Kişi başına yıllık 2 litre ötüründa. 1 milyar doların üzerinde bir zeytinyağı geliri kelam konusu. 1.5 milyar doları bulduğu yıllar da var. 500 milyon dolar da personelliği düşünelim. ötürüsıyla bu kesimin 2 milyar dolar civarında büyüklüğü var. Şişe, teneke ambalaj, zeytin sıkma tesisleri, kooperatifler ve birlikler, buralarda çalışanlar var. Bunları hesaba katmadım. Bunları ek edersek dönen sayı 2.5-3 milyar doları bulur.
Üretim artışının fiyatlara en azından rahatlatıcı açıdan tesiri olur mu? Zeytinyağında fahiş artırım kelam konusu mudur?
Ülkemizde fiyat konusunda yanlış giden bir şey var. Türkiye, hür ekonomiyi benimseyen bir ülke. Avrupa Birliği de hür ekonomiyi benimsemiş durumda. Lakin, Avrupa Birliği 136/66 regülasyonla, 1966’dan itibaren ortak piyasa sistemiyle zeytin ve zeytinyağı mevzuatını kurallara bağladı. Bu kurallar için de üçlü piyasa sistemini oluşturdu. Bu bizim açımızdan da epey kıymetli. Orada fiyat şöyleki oluşuyor. Bir tane temsili piyasa fiyatı var. 2.5 Euro civarında oluyor (32.5 lira ortalama). Yani, Avrupa Birliği’nin temsili piyasa fiyatı 2.5 Euro’lar civarında oluyor. Üretici bununla ayağa kalkamıyor, geçinemiyor. Türkiye’de olduğu gibi… aslına bakarsan Türkiye de İspanya’daki meblağları takip ediyor. Diyorlar ki, “Üreticiye, yani çiftçiye 1.32 Euro yardım verilmeli, bu biçimdece üreticinin eline geçen 3.82 Euro’ya ulaşmalı”… Bu da 53.29 lira ediyor. AB’deki üreticinin eline 53.29 lira seviyesinde para geçiyor. Kendi yağını orada, burada beyaz tenekede satmaya uğraşmıyor. Gidiyor kooperatife üye oluyor. AB’de üreticilerin yüzde 97’si kooperatiflere üye…
Şu anda bizim temsili piyasa fiyatı mesela; Tariş’in meblağları 38-40 lira civarında (natürel sızma zeytinyağı). 53 liraya varmaya ne kadar var? 13 lira var. İşte bu açığın primle kapatılması gerekiyor. Lakin, bizde bu yıl verilen 80 kuruşluk zeytinyağı dayanağı açığı kapatmaktan epey uzak kalıyor. ötürüsıyla bizde üreticinin eline 1 Euro eksik geçiyor.
“Zeytinyağı pahalıdır” algısı var… Dünyada bir parite var. Ayçiçek yağı ile temaslı bir parite var. Ayçiçek yağı ile zeytinyağı tıpkı değil. Ayçiçek yağı, bir tarlada yetişen tohumun yağı. Rafine edilmeden direkt tüketilemiyor. Zeytinyağı ise bir meyvenin suyu. Çok farklı bir eser. En sıradan fiyat şöyleki hesaplanıyor: Ayçiçek yağının fiyatı 1 ise zeytinyağının fiyatının 3 olması gerekiyor. Parite teğe 3’tür. Marketlerde 5’lik 1 teneke ayçiçek yağı 125 lira civarında. Zeytinyağının 5’lik tenekesinin bu durumda 375 lira olması lazım değil mi? 200, 250, 300 en çok 350 liradır. Kalitesine, erken hasat, soğuk sıkım farkına nazaran değişir. Bu, değerli değil.
Geçmiş senelerda, iktisadın daha küçük olduğu senelerda bir emekçi yevmiyesi 1 kilo zeytinyağı ederdi. Bugün zeytin toplayan emekçi bölgeye bakılırsa 120-150 lira alıyor.
Tüketiciler fiyat artışlarına haklı olarak reaksiyon gösteriyor. Zira alım gücünde gerileme var. Fakat görüyoruz ki zeytinyağı meblağlarına daha hayli reaksiyon gösteriliyor. Bu algıyı kırmalıyız. Bugün ayçiçek yağı ile bir defa kızartma yapabilirsiniz, tıpkı zeytinyağı ile 4 defa kızartma yapılabilir. ötürüsıyla değerli falan değil.
Riviera zeytinyağı vakit zaman zalimce eleştiriliyor. Sav ediyorum riviera zeytinyağı, bütün bitkisel yağlardan daha kalitelidir. Rivieranın oluşumu şöylekidir. Bizatihi yere dökülen zeytinler direkt sıkıldığı vakit asitleri yüksek oluyor. Fizikî rafinasyonla asitleri sıfıra indiriliyor. İçine yüzde 15 naturel zeytinyağı temalıyor.
Bu yılki zeytin ve zeytinyağı desteklemeleri üreticiyi tatmin etmeye yetti mi? Desteklemelerin ne kadar olması gerekiyor?
Yalnızca bu yıl değil. 10 yıldır zeytin-zeytinyağı desteklemeleri maalesef üreticiyi tatmin edecek seviyede değil. AB ülkelerinde 1.32 Euro takviye var. Ülkemizde ise zeytinyağı takviye primi 80 kuruş. pek düşük bir sayı. Sofralık zeytin takviyesi de 15 kuruş. 5 kilodan hesaplandığında o da zeytinyağına denk geliyor. Temelinde mazot dayanağı 15 lira, gübre takviyesi 8 lira olmak üzere dekara 23 lira ayrıyeten yardım var. Küçük aile işletmelerine dekar başına 100 lira veriliyor. Rehabilitasyon yardımı var. Dağlık, engebeli alanlardaki zeytinlikler düz alanlardakilerle rekabet edemiyor. Dekar başına 100 lira olarak hesaplandı. Organik tarım ve güzel tarım için ferdî müracaatlarda yahut küme müracaatlarında 20-40 lira içinde bir yardım da kelam konusu. Zeytinyağı priminin kilo başına en az 5 lira, sofralık zeytinde de en az 1 lira takviye verilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Sayın Bakanımıza da bu talebimizi ilettik.
İNTERNETTEN UCUZA ALINAN YAĞLAR SIHHATİ TEHDİT EDİYOR
Zeytin ve zeytinyağı borsası oluşturulur mu? Bir konfederasyon kurulur mu? Üreticiler için hibe krediler gündeme gelebilir mi?
Ben, ailemin 7’nci neslini temsil eden gerçek bir üreticiyim. Üreticinin ortasında bulunduğu olumsuz şartları, Tariş’teki bakılırsavlerim sırasında da, UZZK Lideri olarak da ihracatçıya kadar dayanan, tüketicilerin de meselelerini ülke penceresinden bakmak suretiyle bakılırsan birisiyim. Ambalaj üzere maliyetlerdeki artışa “dur” diyemiyoruz. Örneğin teneke, 8 liradan 15 liraya çıktı. TÜİK’in deklare ettiğı enflasyon, buralardaki fiyat artışlarını yansıtmıyor. Zeytinyağı fiyatına yüzde 25 artırım yapsak, o bile kıymetli geliyor tüketiciye. Tüketici de haklı, alım gücü kâfi değil.
Dünyanın hiç bir yerinde kooperatif birlikleri takviyesiz olamaz. Türkiye’de borsa üzere bir sistem vardı. Bakanlık taban fiyat açıklıyordu. Bakanlık kooperatif birliklerini destekliyordu. Artık bu yükü kim üstleniyor? Kimse üstlenmiyor. Birliklere, “Basiretli tüccar üzere davranmak zorundasınız” denildi. Yani, bu biçimde bir modele geçildi. ötürüsıyla Tariş üzere evvelce üreticiyi destekleyen kuruluşlar bugün ayağını yorganına bakılırsa uzatmak zorunda kalıyor. bu biçimde siyasi erk, hükümet, bakanlık bunu organize etmeli.
AB’deki destekleme seviyesini örnek gösterince yetkililer, “Türkiye, AB ile birebir mali güçte değiliz” diyor. Biz de bunu biliyoruz. Onun için zeytinyağına 5 lira dayanak primi talep ediyoruz. 13-14 lira üzere bir talepte bulunmuyoruz. Bugün bunlardan daha kıymetlisi temelinde vatandaşın ucuz diye aldığı yağlar var, beyaz tenekede (markasız), internette 5 litresi 150 liraya satılan yağ var. Üreticinin kilo başına sattığı fiyat 40 lira… Dökme fiyatı bu. Nasıl 150 lira olur? Ucuz diye alınan kelam konusu yağlar sıhhat açısından tehdit oluşturuyor. Bir defa daha söylüyorum. Ayçiçek-zeytinyağı paritesi tam bir göstergedir.
Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı üretiminde dünyadaki yeri nasıl? Önde gelen ülkelerle karşılaştırma yapabilir miyiz?
Türkiye, bu yıl 235 bin ton zeytinyağı üretti. Yüzde 32’lik bir artış kelam konusu. Son 10 yıla nazaran de yüzde 22’lik artış oldu. Dal temsilcileri şöyleki diyebilir: Lider da amma palavra atıyor. Dünyada global ısınma, iklim değişikliği var, Türkiye’de bu yok mu? Bu artış nasıl oldu?
Bakın, 12 bin yıldır zeytin ağacı bu topraklarda. Yabanisinden bahsediyorum. Bundan 6-7-8 bin yıl evvel de beşerler o ağaçları akıllıya dönüştürmeyi başarmışlar. Zeytinyağını da meyveden elde edip hem yemekte, hem hoşluk eseri olarak kullanmışlar. Son 10 yıldır bilhassa en çok üretim yapan İspanya, İtalya ve Yunanistan’ı global iklim değişiklikleri daha fazla vuruyor. Bilhassa İspanya’nın güneyinde önemli var-yok yılları yaşanıyor. Makas açılıyor. Bizim ülkemizde bu makas öteki ülkelere nazaran epey azaldı. Bu sevindirici bir durum. Türkiye, zeytin ağacının anavatanı ya, bunun tabiri şu: Bu topraklarda verimlilik var, rahmet var. Zeytin ağacı için en elverişli ülke de burası. Bu durum global iklim değişikliğinde de kendini gösterdi.
İspanya 1 milyon 403 bin ton deklare etti. Birinci sırada… İtalya 371 bin ton ile ikinci sırada. Lakin senelerca İtalya 600 bin ton üretimden bahsederdi. Türkiye bu yıl üçüncülüğe oturdu. Tunus gerçi 240 bin ton diyor ancak bizim 235 bin ton da üst çıkabilir. Rekor düzeyde sofralık zeytin üretimimiz var bu yıl. Oradan bir ölçü yağlığa da kayış olabilir. Tunus’la üçüncülük konusunda yarışıyoruz. İkinci olmaya da adım adım yaklaşıyoruz. Yunanistan da bizimle tıpkı rekolte kestirimi açıklamış. İtalya’nın yalnızca iç tüketimi 500 bin ton. 130 bin ton eksikliği var aslına bakarsanız. İtalya, 600 bin ton civarında da ihracat yapıyor. Bu ülke kimden yağ alır bu durumda? İspanya’da kıtlık var. Türkiye ve Tunus, İtalya’ya ihracatta epeyce şanslı. Sofralık zeytine baktığımızda, biz bu yıl liderliğe yükselmişiz. 506 bin ton. İkinci, 500 bin ton ile Mısır.
ZEYTİNYAĞINDA AMBALAJLI İHRACAT ‘DÖKME’Yİ GEÇTİ
Zeytinyağı ihracatında durum ne pekala? Dökme ihracatla ilgili daima tartışmalar yaşanır. Dökme ihracat büsbütün durmalı mı?
Zeytinyağı ihracatımızda son 4 yılda 50 bin ton, 45 bin ton, 50 bin ton ve bu yıl da 50-55 bin ton olur diye ümit ediyoruz. Sofralık zeytinde 90 bin ton ihracat kelam konusu. Elimde son 10 yıllık ihracat dataları var. Sofralık zeytin ihracatı son 10 yılda 80 bin ton ortalama… 2018-2019’da 90 bin ton. O ortalarda seyir izliyor. Son 4 yılda 50 bin tonlar civarında zeytinyağı ihracatımız var. 2017-2018’de 70 bin tonu görmüşüz. 2012-2013’te de 92 bin ton olmuş. Rekor… Rekor yılında dökme yağ ihracatı yüzde 90. İspanya’da bir daha o devirde bir kıtlık oldu. İtalya’da da öyle… Bizim Türkiye’den güzelim yağlar 2-2.5 dolara oraya gitti. Biz UZZK’yı kurduktan daha sonra bilhassa ambalajlı, markalı zeytinyağı ihracatının değerine daima vurgu yaptık. Maksat de koyduk. Bölümümüzün biraz bakışı değişti. Dökmeyi savunanlarda da bakış değişikliği oldu. bir daha dökme bir ölçü yapılabilir, onda hemfikiriz.
O senelerda dökmenin ambalajlıya oranı yüzde 85-90’a 10-15 civarında, şimdiye baktığımızda 50 bin ton ihracat var, sayı düşmüş lakin katma bedeli yüksek. Yüzde 50-60 içinde ambalajlı ihracat var. Gönül ister ki Türkiye ürettiği yağın fazlasının tamamını ambalajlı biçimde ihraç etsin. Bunu İtalya başarıyor. Dışarıdan da alıp ambalajlayıp ihraç ediyor. Biz de inşallah markalı, ambalajlı ihracatta o hale gelelim.
Bu dönem biz 235 bin ton yağ üretiyoruz. 15 bin ton da geriden stok var. 250 bin ton yağımız var. Bunun 170 bin tonu iç piyasada tüketiliyor. Geriye 80 bin ton da ihracata uygun yağ kalıyor. İhracatımız 50 bin ton civarında. İspanya üzere bir dev bile dökme yağ ihracatı yapıyor. Bizim de üretimimiz 700-750 bin tonlara çıktığında daha rahat dökme yağ ihracatına devam edebiliriz. Dökme yağ ihracatı tu, kaka bir şey değildir yani… Bir de Suriye’den gelen yağ var. Suriye’den gelen yağlarla ilgili olarak kesimimiz huzursuzluk yaşıyor. Lakin, burada hükümetin bir siyaseti var. Orada biliyorsunuz terör örgütleri var. Yağı onlar ele geçiriyordu. Türkiye, bu yağın ihraç kaydıyla Türkiye’de işlenip direk ihracatına olumlu bakıyor. Bu da ihracatçımızın işinin sürdürülebilirliği açısından kıymetli bir şey. Bu olmalı, tamam. Ancak burada bizi rahatsız eden iç piyasaya bu yağın girmesi. Şayet giriyorsa, bizim üreticimizi bitirir. Geçtiğimiz devirde maalesef iç piyasada Suriye’den gelen yağları biz tespit ettik.
ZEYTİN AĞACI SAYISINDA DÜNYA İKİNCİSİYİZ
Türkiye’deki zeytin ağacı varlığı ne durumda? Zeytin ağacı varlığı açısında Türkiye’nin yeri dünyada nerelerde?
Şu anda meyve veren ağaç 164 milyon 586 bin adet. Fidan düzeyinde olan da 28 milyon adet civarında. Türkiye’de toplam 193 milyon ağacımız oluştu. Ben bununla birlikte Memleketler arası Zeytin Konseyi’nin İstişare Konseyi Üyesiyim. İspanya ağaç sayısında önder. 320-325 milyon zeytin ağacı var. İkinci sırada artık Türkiye geliyor. İtalya’da 159 milyon ağaç var. Türkiye’nin ağaç sayısında dünya ikincisi olması bizim 2023 amacımızdı. Daha erken ulaşmış olduk. Üçüncü sırada 120 milyon ağaçla Yunanistan bulunuyor. Tunus bizim epey kıymetli bir rakibimizdir. Yalnızca 90 milyon ağacı var.
İSPANYA’DA DA SORUN YAŞANIYOR LAKİN SİSTEM VAR, TAHLİL ÜRETİLİYOR
Rekolte, randıman seviyesini zeytin ağaçlarına bakım da etkiliyor mu? UZZK zeytin ağaç bakımı, budama, gübreleme konusunda neler yapabilir?
Ben profesyonel zeytincilik işine 1984 yılında başladım. Tariş’in 33 kooperatifinde yaklaşık 20 bin şahsa budama, gübreleme bahislerinde, sofralık zeytin hazırlama teknikleri kurslar verildi. Ben o kurslarda vazife aldım. 20 bin bireye benim de imzamın olduğu eğitim sertifikaları verildi. Türkiye’de temelinde budama, gençleştirme konusunda fazlaca yol aldık. 1990-98 yılları içinde kursların başında teknisyen olarak ben vardım. Elimde makas ağaç ağaç, köy köy, demolar yaptık, ağaçları budadık. 1998 yılında 240 bin ton zeytinyağı üretimini yakaladık. Ağaç sayısı bugünkünden yüzde 50 daha azdı. Biz artık gübre artık atamıyoruz. Zira çok kıymetli. İlaç kullanamıyoruz. Gübre takviyesi var, mazot dayanağı de var. Ancak o dayanaklar yetmiyor. Biz artık neredeyse hiç bir şey yapmadan, tabiata bağlı şartlarda zeytin yetiştirmeye başladık. Bu da randımanı düşürüyor. Âlâ şeyler olmadı mı, olağan olarak oldu. Örneğin hasat teknikleri gelişti. Kâfi olmamakla bir arada kısım sarsıcı, gövde sarsıcı, çırpıcı makineler yaygınlaştı. Tüm zeytinci ülkelerde benzeri sıkıntılar yaşanıyor. Fakat, mesela İspanya üzere ülkelerde oturmuş bir sistem var. Ona göre hareket ediliyor. Problemleri çözebiliyor. Sistemi olmayan ülkelerde günlük gelişmelere nazaran hareket ediliyor. Bakın ağaç sayısı bakımından dünya ikinciliğine, üretimde de 3-4’üncülüğe çıktık.
Sayılar
%40,7
SOFRALIK ZEYTİNDE ÜRETİM ARTIŞI
50 BİN TON
TÜRKİYE’NİN YILLIK ORTALAMA ZEYTİNYAĞI İHRACATI
193 MİLYON ADET
TÜRKİYE’DEKİ TOPLAM ZEYTİN AĞACI SAYISI
Okumaya devam et...
ERDEM OĞUZ • HAKAN GÜLDAĞ • VAHAP MUNYAR
Bu yılki zeytin rekoltesi, zeytinyağı üretimi ile başlayalım. Zeytin rekoltesi nasıl? Zeytinyağı üretiminde artış ya da eksilme kelam konusu mu?
Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Kurulu (UZZK) 2009-2010 yılından itibaren zeytin ve zeytinyağı rekoltesi varsayım ve tespit heyetinin uyumunu yapıyor. Rekolteyi tespit ettikten daha sonra da bölümümüze ya direkt ya da bakanlığımız tarafınca duyuruluyor. Bu yıl da 5 başka bölgede rekolte çalışmalarını yürüttük. Uzman heyetlerimiz tarafınca Kuzey Ege, Marmara, İzmir ve etrafı Manisa, Güney Ege, Akdeniz ve Güneydoğu olmak üzere Türkiye zeytin üretiminin yüzde 97’sini karşılayan bölgeleri taradık. Kalan yüzde 3’lük kısımda de Tarım ve Orman Bakanlığı’nın vilayet müdürlüklerinin iddiaları baz alındı. Öncelikle şunu belirteyim. Bu hususta fazlaca spekülasyon olur. “Rekolte az yahut fazla” gibisinden. Takımlarımız son derece uzman. Uzun müddettir de bu işi yapıyor. Ayrıyeten ben de Türkiye’de birinci rekolte çalışmalarını yapanlardan birisiyim. özetlemek gerekirsesı, datalarımız son derece muteber. Lakin, sonuçları check etme uygulamasına da geçiyoruz. Milletlerarası Zeytin Konseyi’nde bu biçimde bir uygulama var. Bir yıl boyunca kesin rekolteler açıklanmıyor. Sürekli iddia biçiminde devam ediyor. ötürüsıyla ocak ayında tekrar revize etme bahtımız var. Rekolte kestirimler için birinci küme 13-18 Eylül’de çıktı. Öbür 3 küme da 20-25 Eylül’de çıkmıştı. Bu sonuçlara bakılırsa bu yılın toplam zeytin üretimi 1 milyon 738 bin 680 tona ulaştı. Geçen yıla bakılırsa yüzde 32’lik bir artışı, son 10 yıl ortalamasına bakılırsa de yüzde 22’lik bir artışı tabir ediyor. Zeytinyağı üretimimiz geçen yıla göre yüzde 32 artarak 235 bin 727 tona çıktı. Son 10 yıllık ortalamaya göre de yüzde 24’lük bir artışı tabir ediyor.
sıradan bereketli bir yıl yaşıyoruz anlaşılan…
Evet, son 10 yılın ikinci-üçüncü düzgün rekolte yılı… Ben Edremit’te yaşıyorum. Arkadaşlarım, “Bizde rekolte sizin varsayımlarınız üzere değil” diyorlar ancak 1 milyon 738 bin 680 tonu ağaç sayısına böldüğünüz vakit esasen ağaç başına 10 kilo isabet ediyor. Ağaç başına üretim AB ülkelerinde yaklaşık 25-30 kilogramlar düzeyindedir. ötürüsıyla bizimki epey fazlaca da büyük bir rekolte değil lakin sayılar son 10 yılın ikinci yeterli rekoltesi olduğunu gösteriyor. Sofralık zeytin üretimimiz de bu yıl 506 bin ton 754 kilo ile rekor kırdı. Geçen yıla göre yüzde 40.7, son 10 yıl ortalamasına nazaran de yüzde 17 artış var.Sektörümüz pek dinamik. Rekoltelerin yüksek gösterilmesinin fiyatlar üzerinde baskıya niye olduğu söylentileri çıkar. Düşük gösterildiğinde de ithalatın yolu açılabilir. Evvelden her kurum kuruluş kendi rekolte hesabını yapardı, ona bakılırsa konum alırdı. Lakin, her kurum kuruluşun menfaatleri farklı olduğu için tartışmalar çıkardı. O niçinle 2009-2010 devrinde tarafsız bir göz olan UZZK devreye girdi.
2 MİLYON KİŞİ BU İŞTEN EKMEK YİYOR
Zeytin ve zeytinyağının ülkemiz ekonomisindeki yeri nedir? Nasıl bir ciro oluşur? Kaç aile geçinir? İstihdamdaki yeri nedir?
Biliyorsunuz bizim bir Zeytin Kanunu’muz var. Vakit zaman da değişiklikler yapılmak isteniyor. Biz bu Kanun’un fazlaca kıymetli olduğunu düşünüyoruz. Bunu söylerken de dalın kıymetini ortaya koyuyoruz.
Zeytincilik dalında 500 bine yakın aile geçimini sağlıyor. Ortalama 4’er kişilik aile diye düşünürsek 2 milyon kişinin direkt geçimi manasına gelir. Bu bölüm o denli dinamik ki, örneğin zeytin dönemi ekim ayı başlarında start veriyor, güney bölgelerde mart, hatta nisanı buluyor. Hasat devrini 100 gün diye düşünelim. Bir personel yaklaşık 60 kilo zeytin toplar. Ortalama yevmiye 120 lira diyelim. Aslında sayı daha yüksektir. örneğin Akhisar’da ortalama 150 liradır. 30 milyon lira günlük yevmiye kelam konusu, bu yılki zeytin rekoltesi dikkate alındığında. Yani, personele 3 milyar 600 bin lira ödeme yapıldığını ortaya koyuyor. Günde 300 bin bireye istihdam sağlıyor. Hasat devrini 5 ay diye düşünürsek 450 bin kişinin günde ekmek yemesi kelam konusu olur.
Yılda yaklaşık 50 bin ton zeytinyağı ihracatımız var. Zeytinyağında yıllık iç tüketim de 170 bin ton. Kişi başına yıllık 2 litre ötüründa. 1 milyar doların üzerinde bir zeytinyağı geliri kelam konusu. 1.5 milyar doları bulduğu yıllar da var. 500 milyon dolar da personelliği düşünelim. ötürüsıyla bu kesimin 2 milyar dolar civarında büyüklüğü var. Şişe, teneke ambalaj, zeytin sıkma tesisleri, kooperatifler ve birlikler, buralarda çalışanlar var. Bunları hesaba katmadım. Bunları ek edersek dönen sayı 2.5-3 milyar doları bulur.
Üretim artışının fiyatlara en azından rahatlatıcı açıdan tesiri olur mu? Zeytinyağında fahiş artırım kelam konusu mudur?
Ülkemizde fiyat konusunda yanlış giden bir şey var. Türkiye, hür ekonomiyi benimseyen bir ülke. Avrupa Birliği de hür ekonomiyi benimsemiş durumda. Lakin, Avrupa Birliği 136/66 regülasyonla, 1966’dan itibaren ortak piyasa sistemiyle zeytin ve zeytinyağı mevzuatını kurallara bağladı. Bu kurallar için de üçlü piyasa sistemini oluşturdu. Bu bizim açımızdan da epey kıymetli. Orada fiyat şöyleki oluşuyor. Bir tane temsili piyasa fiyatı var. 2.5 Euro civarında oluyor (32.5 lira ortalama). Yani, Avrupa Birliği’nin temsili piyasa fiyatı 2.5 Euro’lar civarında oluyor. Üretici bununla ayağa kalkamıyor, geçinemiyor. Türkiye’de olduğu gibi… aslına bakarsan Türkiye de İspanya’daki meblağları takip ediyor. Diyorlar ki, “Üreticiye, yani çiftçiye 1.32 Euro yardım verilmeli, bu biçimdece üreticinin eline geçen 3.82 Euro’ya ulaşmalı”… Bu da 53.29 lira ediyor. AB’deki üreticinin eline 53.29 lira seviyesinde para geçiyor. Kendi yağını orada, burada beyaz tenekede satmaya uğraşmıyor. Gidiyor kooperatife üye oluyor. AB’de üreticilerin yüzde 97’si kooperatiflere üye…
Şu anda bizim temsili piyasa fiyatı mesela; Tariş’in meblağları 38-40 lira civarında (natürel sızma zeytinyağı). 53 liraya varmaya ne kadar var? 13 lira var. İşte bu açığın primle kapatılması gerekiyor. Lakin, bizde bu yıl verilen 80 kuruşluk zeytinyağı dayanağı açığı kapatmaktan epey uzak kalıyor. ötürüsıyla bizde üreticinin eline 1 Euro eksik geçiyor.
“Zeytinyağı pahalıdır” algısı var… Dünyada bir parite var. Ayçiçek yağı ile temaslı bir parite var. Ayçiçek yağı ile zeytinyağı tıpkı değil. Ayçiçek yağı, bir tarlada yetişen tohumun yağı. Rafine edilmeden direkt tüketilemiyor. Zeytinyağı ise bir meyvenin suyu. Çok farklı bir eser. En sıradan fiyat şöyleki hesaplanıyor: Ayçiçek yağının fiyatı 1 ise zeytinyağının fiyatının 3 olması gerekiyor. Parite teğe 3’tür. Marketlerde 5’lik 1 teneke ayçiçek yağı 125 lira civarında. Zeytinyağının 5’lik tenekesinin bu durumda 375 lira olması lazım değil mi? 200, 250, 300 en çok 350 liradır. Kalitesine, erken hasat, soğuk sıkım farkına nazaran değişir. Bu, değerli değil.
Geçmiş senelerda, iktisadın daha küçük olduğu senelerda bir emekçi yevmiyesi 1 kilo zeytinyağı ederdi. Bugün zeytin toplayan emekçi bölgeye bakılırsa 120-150 lira alıyor.
Tüketiciler fiyat artışlarına haklı olarak reaksiyon gösteriyor. Zira alım gücünde gerileme var. Fakat görüyoruz ki zeytinyağı meblağlarına daha hayli reaksiyon gösteriliyor. Bu algıyı kırmalıyız. Bugün ayçiçek yağı ile bir defa kızartma yapabilirsiniz, tıpkı zeytinyağı ile 4 defa kızartma yapılabilir. ötürüsıyla değerli falan değil.
Riviera zeytinyağı vakit zaman zalimce eleştiriliyor. Sav ediyorum riviera zeytinyağı, bütün bitkisel yağlardan daha kalitelidir. Rivieranın oluşumu şöylekidir. Bizatihi yere dökülen zeytinler direkt sıkıldığı vakit asitleri yüksek oluyor. Fizikî rafinasyonla asitleri sıfıra indiriliyor. İçine yüzde 15 naturel zeytinyağı temalıyor.
Bu yılki zeytin ve zeytinyağı desteklemeleri üreticiyi tatmin etmeye yetti mi? Desteklemelerin ne kadar olması gerekiyor?
Yalnızca bu yıl değil. 10 yıldır zeytin-zeytinyağı desteklemeleri maalesef üreticiyi tatmin edecek seviyede değil. AB ülkelerinde 1.32 Euro takviye var. Ülkemizde ise zeytinyağı takviye primi 80 kuruş. pek düşük bir sayı. Sofralık zeytin takviyesi de 15 kuruş. 5 kilodan hesaplandığında o da zeytinyağına denk geliyor. Temelinde mazot dayanağı 15 lira, gübre takviyesi 8 lira olmak üzere dekara 23 lira ayrıyeten yardım var. Küçük aile işletmelerine dekar başına 100 lira veriliyor. Rehabilitasyon yardımı var. Dağlık, engebeli alanlardaki zeytinlikler düz alanlardakilerle rekabet edemiyor. Dekar başına 100 lira olarak hesaplandı. Organik tarım ve güzel tarım için ferdî müracaatlarda yahut küme müracaatlarında 20-40 lira içinde bir yardım da kelam konusu. Zeytinyağı priminin kilo başına en az 5 lira, sofralık zeytinde de en az 1 lira takviye verilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Sayın Bakanımıza da bu talebimizi ilettik.
İNTERNETTEN UCUZA ALINAN YAĞLAR SIHHATİ TEHDİT EDİYOR
Zeytin ve zeytinyağı borsası oluşturulur mu? Bir konfederasyon kurulur mu? Üreticiler için hibe krediler gündeme gelebilir mi?
Ben, ailemin 7’nci neslini temsil eden gerçek bir üreticiyim. Üreticinin ortasında bulunduğu olumsuz şartları, Tariş’teki bakılırsavlerim sırasında da, UZZK Lideri olarak da ihracatçıya kadar dayanan, tüketicilerin de meselelerini ülke penceresinden bakmak suretiyle bakılırsan birisiyim. Ambalaj üzere maliyetlerdeki artışa “dur” diyemiyoruz. Örneğin teneke, 8 liradan 15 liraya çıktı. TÜİK’in deklare ettiğı enflasyon, buralardaki fiyat artışlarını yansıtmıyor. Zeytinyağı fiyatına yüzde 25 artırım yapsak, o bile kıymetli geliyor tüketiciye. Tüketici de haklı, alım gücü kâfi değil.
Dünyanın hiç bir yerinde kooperatif birlikleri takviyesiz olamaz. Türkiye’de borsa üzere bir sistem vardı. Bakanlık taban fiyat açıklıyordu. Bakanlık kooperatif birliklerini destekliyordu. Artık bu yükü kim üstleniyor? Kimse üstlenmiyor. Birliklere, “Basiretli tüccar üzere davranmak zorundasınız” denildi. Yani, bu biçimde bir modele geçildi. ötürüsıyla Tariş üzere evvelce üreticiyi destekleyen kuruluşlar bugün ayağını yorganına bakılırsa uzatmak zorunda kalıyor. bu biçimde siyasi erk, hükümet, bakanlık bunu organize etmeli.
AB’deki destekleme seviyesini örnek gösterince yetkililer, “Türkiye, AB ile birebir mali güçte değiliz” diyor. Biz de bunu biliyoruz. Onun için zeytinyağına 5 lira dayanak primi talep ediyoruz. 13-14 lira üzere bir talepte bulunmuyoruz. Bugün bunlardan daha kıymetlisi temelinde vatandaşın ucuz diye aldığı yağlar var, beyaz tenekede (markasız), internette 5 litresi 150 liraya satılan yağ var. Üreticinin kilo başına sattığı fiyat 40 lira… Dökme fiyatı bu. Nasıl 150 lira olur? Ucuz diye alınan kelam konusu yağlar sıhhat açısından tehdit oluşturuyor. Bir defa daha söylüyorum. Ayçiçek-zeytinyağı paritesi tam bir göstergedir.
Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı üretiminde dünyadaki yeri nasıl? Önde gelen ülkelerle karşılaştırma yapabilir miyiz?
Türkiye, bu yıl 235 bin ton zeytinyağı üretti. Yüzde 32’lik bir artış kelam konusu. Son 10 yıla nazaran de yüzde 22’lik artış oldu. Dal temsilcileri şöyleki diyebilir: Lider da amma palavra atıyor. Dünyada global ısınma, iklim değişikliği var, Türkiye’de bu yok mu? Bu artış nasıl oldu?
Bakın, 12 bin yıldır zeytin ağacı bu topraklarda. Yabanisinden bahsediyorum. Bundan 6-7-8 bin yıl evvel de beşerler o ağaçları akıllıya dönüştürmeyi başarmışlar. Zeytinyağını da meyveden elde edip hem yemekte, hem hoşluk eseri olarak kullanmışlar. Son 10 yıldır bilhassa en çok üretim yapan İspanya, İtalya ve Yunanistan’ı global iklim değişiklikleri daha fazla vuruyor. Bilhassa İspanya’nın güneyinde önemli var-yok yılları yaşanıyor. Makas açılıyor. Bizim ülkemizde bu makas öteki ülkelere nazaran epey azaldı. Bu sevindirici bir durum. Türkiye, zeytin ağacının anavatanı ya, bunun tabiri şu: Bu topraklarda verimlilik var, rahmet var. Zeytin ağacı için en elverişli ülke de burası. Bu durum global iklim değişikliğinde de kendini gösterdi.
İspanya 1 milyon 403 bin ton deklare etti. Birinci sırada… İtalya 371 bin ton ile ikinci sırada. Lakin senelerca İtalya 600 bin ton üretimden bahsederdi. Türkiye bu yıl üçüncülüğe oturdu. Tunus gerçi 240 bin ton diyor ancak bizim 235 bin ton da üst çıkabilir. Rekor düzeyde sofralık zeytin üretimimiz var bu yıl. Oradan bir ölçü yağlığa da kayış olabilir. Tunus’la üçüncülük konusunda yarışıyoruz. İkinci olmaya da adım adım yaklaşıyoruz. Yunanistan da bizimle tıpkı rekolte kestirimi açıklamış. İtalya’nın yalnızca iç tüketimi 500 bin ton. 130 bin ton eksikliği var aslına bakarsanız. İtalya, 600 bin ton civarında da ihracat yapıyor. Bu ülke kimden yağ alır bu durumda? İspanya’da kıtlık var. Türkiye ve Tunus, İtalya’ya ihracatta epeyce şanslı. Sofralık zeytine baktığımızda, biz bu yıl liderliğe yükselmişiz. 506 bin ton. İkinci, 500 bin ton ile Mısır.
ZEYTİNYAĞINDA AMBALAJLI İHRACAT ‘DÖKME’Yİ GEÇTİ
Zeytinyağı ihracatında durum ne pekala? Dökme ihracatla ilgili daima tartışmalar yaşanır. Dökme ihracat büsbütün durmalı mı?
Zeytinyağı ihracatımızda son 4 yılda 50 bin ton, 45 bin ton, 50 bin ton ve bu yıl da 50-55 bin ton olur diye ümit ediyoruz. Sofralık zeytinde 90 bin ton ihracat kelam konusu. Elimde son 10 yıllık ihracat dataları var. Sofralık zeytin ihracatı son 10 yılda 80 bin ton ortalama… 2018-2019’da 90 bin ton. O ortalarda seyir izliyor. Son 4 yılda 50 bin tonlar civarında zeytinyağı ihracatımız var. 2017-2018’de 70 bin tonu görmüşüz. 2012-2013’te de 92 bin ton olmuş. Rekor… Rekor yılında dökme yağ ihracatı yüzde 90. İspanya’da bir daha o devirde bir kıtlık oldu. İtalya’da da öyle… Bizim Türkiye’den güzelim yağlar 2-2.5 dolara oraya gitti. Biz UZZK’yı kurduktan daha sonra bilhassa ambalajlı, markalı zeytinyağı ihracatının değerine daima vurgu yaptık. Maksat de koyduk. Bölümümüzün biraz bakışı değişti. Dökmeyi savunanlarda da bakış değişikliği oldu. bir daha dökme bir ölçü yapılabilir, onda hemfikiriz.
O senelerda dökmenin ambalajlıya oranı yüzde 85-90’a 10-15 civarında, şimdiye baktığımızda 50 bin ton ihracat var, sayı düşmüş lakin katma bedeli yüksek. Yüzde 50-60 içinde ambalajlı ihracat var. Gönül ister ki Türkiye ürettiği yağın fazlasının tamamını ambalajlı biçimde ihraç etsin. Bunu İtalya başarıyor. Dışarıdan da alıp ambalajlayıp ihraç ediyor. Biz de inşallah markalı, ambalajlı ihracatta o hale gelelim.
Bu dönem biz 235 bin ton yağ üretiyoruz. 15 bin ton da geriden stok var. 250 bin ton yağımız var. Bunun 170 bin tonu iç piyasada tüketiliyor. Geriye 80 bin ton da ihracata uygun yağ kalıyor. İhracatımız 50 bin ton civarında. İspanya üzere bir dev bile dökme yağ ihracatı yapıyor. Bizim de üretimimiz 700-750 bin tonlara çıktığında daha rahat dökme yağ ihracatına devam edebiliriz. Dökme yağ ihracatı tu, kaka bir şey değildir yani… Bir de Suriye’den gelen yağ var. Suriye’den gelen yağlarla ilgili olarak kesimimiz huzursuzluk yaşıyor. Lakin, burada hükümetin bir siyaseti var. Orada biliyorsunuz terör örgütleri var. Yağı onlar ele geçiriyordu. Türkiye, bu yağın ihraç kaydıyla Türkiye’de işlenip direk ihracatına olumlu bakıyor. Bu da ihracatçımızın işinin sürdürülebilirliği açısından kıymetli bir şey. Bu olmalı, tamam. Ancak burada bizi rahatsız eden iç piyasaya bu yağın girmesi. Şayet giriyorsa, bizim üreticimizi bitirir. Geçtiğimiz devirde maalesef iç piyasada Suriye’den gelen yağları biz tespit ettik.
ZEYTİN AĞACI SAYISINDA DÜNYA İKİNCİSİYİZ
Türkiye’deki zeytin ağacı varlığı ne durumda? Zeytin ağacı varlığı açısında Türkiye’nin yeri dünyada nerelerde?
Şu anda meyve veren ağaç 164 milyon 586 bin adet. Fidan düzeyinde olan da 28 milyon adet civarında. Türkiye’de toplam 193 milyon ağacımız oluştu. Ben bununla birlikte Memleketler arası Zeytin Konseyi’nin İstişare Konseyi Üyesiyim. İspanya ağaç sayısında önder. 320-325 milyon zeytin ağacı var. İkinci sırada artık Türkiye geliyor. İtalya’da 159 milyon ağaç var. Türkiye’nin ağaç sayısında dünya ikincisi olması bizim 2023 amacımızdı. Daha erken ulaşmış olduk. Üçüncü sırada 120 milyon ağaçla Yunanistan bulunuyor. Tunus bizim epey kıymetli bir rakibimizdir. Yalnızca 90 milyon ağacı var.
İSPANYA’DA DA SORUN YAŞANIYOR LAKİN SİSTEM VAR, TAHLİL ÜRETİLİYOR
Rekolte, randıman seviyesini zeytin ağaçlarına bakım da etkiliyor mu? UZZK zeytin ağaç bakımı, budama, gübreleme konusunda neler yapabilir?
Ben profesyonel zeytincilik işine 1984 yılında başladım. Tariş’in 33 kooperatifinde yaklaşık 20 bin şahsa budama, gübreleme bahislerinde, sofralık zeytin hazırlama teknikleri kurslar verildi. Ben o kurslarda vazife aldım. 20 bin bireye benim de imzamın olduğu eğitim sertifikaları verildi. Türkiye’de temelinde budama, gençleştirme konusunda fazlaca yol aldık. 1990-98 yılları içinde kursların başında teknisyen olarak ben vardım. Elimde makas ağaç ağaç, köy köy, demolar yaptık, ağaçları budadık. 1998 yılında 240 bin ton zeytinyağı üretimini yakaladık. Ağaç sayısı bugünkünden yüzde 50 daha azdı. Biz artık gübre artık atamıyoruz. Zira çok kıymetli. İlaç kullanamıyoruz. Gübre takviyesi var, mazot dayanağı de var. Ancak o dayanaklar yetmiyor. Biz artık neredeyse hiç bir şey yapmadan, tabiata bağlı şartlarda zeytin yetiştirmeye başladık. Bu da randımanı düşürüyor. Âlâ şeyler olmadı mı, olağan olarak oldu. Örneğin hasat teknikleri gelişti. Kâfi olmamakla bir arada kısım sarsıcı, gövde sarsıcı, çırpıcı makineler yaygınlaştı. Tüm zeytinci ülkelerde benzeri sıkıntılar yaşanıyor. Fakat, mesela İspanya üzere ülkelerde oturmuş bir sistem var. Ona göre hareket ediliyor. Problemleri çözebiliyor. Sistemi olmayan ülkelerde günlük gelişmelere nazaran hareket ediliyor. Bakın ağaç sayısı bakımından dünya ikinciliğine, üretimde de 3-4’üncülüğe çıktık.
Sayılar
%40,7
SOFRALIK ZEYTİNDE ÜRETİM ARTIŞI
50 BİN TON
TÜRKİYE’NİN YILLIK ORTALAMA ZEYTİNYAĞI İHRACATI
193 MİLYON ADET
TÜRKİYE’DEKİ TOPLAM ZEYTİN AĞACI SAYISI
Okumaya devam et...