Mehmet KARA
BOTAŞ Gaz Alım Dairesi Eski Lideri ve Güç Günlüğü Muharriri Ali Arif Aktürk, Ukrayna krizi ile kısa ve orta vadedeki mümkün tesirleri konusundaki sorularımızı cevapladı.
Ukrayna-Rusya arbedesinin güç üzerine tesirleri neler olur?
Rusya’nın, Ukrayna’nın doğusundaki iki bölgenin bağımsızlığını tanımasına karşı Batı’nın yaptırımlar yoluna gitmesiyle 2021 yılında artmış bulunan güç fiyatlarının daha da artacağını varsayım ediyorum. Bilhassa gaz tarafında. En büyük talihimiz bahara ve yaza gidiyor olmamız. Zira Avrupa tarafında gaza talep düşüyor. Talepten kaynaklanan bir fiyat artışı tesiri azalıyor.
Rusya tarafınca gelen açıklamalara ne diyorsunuz?
Evet, olağan bu yaşananların ruhsal tesiri de var. Dün (22 Şubat 2022) Medvedev, Avrupa 2000 dolarlık gaz fiyatına hazırlansın diye bence şanssız bir açıklamada bulundu. Aslında Avrupa kamuoyunu yanına çekebilmek için yapmıştı lakin tesiri farklı olur.
Buradaki kastı LNG fiyatları değil miydi?
Avrupa likit bir piyasa. Artık boru gazı fiyatı diye bir şey kalmadı. Avrupa’da HUB dediğimiz, sekiz adet doğalgaz ticaret merkezi var. Bilhassa TTF olarak bilinen Hollanda’daki hub 2008 yılından daha sonra önemli biçimde öne çıktı. Artık gaz ticareti TTF’e endeksli biçimde alınıp satılıyor, hatta Rus doğalgaz kontratları da Hollanda fiyatına döndü. Hatta biz 2021’de sona eren kontrat kapsamında ithal ettiğimiz Rus doğalgazını da yüzde 70 oranında Hollanda’ya endeksli formülle belirlenmiş fiyattan alıyorduk.
Bileşik kaplar sistemi işliyor LNG’de diyorsunuz…
Evet, yani Avrupa’daki fiyatlar 2000 dolar düzeyine çıkarsa bu otomatikman Uzakdoğu’daki fiyatları da etkileyecek, Rusların satış fiyatını da etkileyecek. Hatta bizim üzerimizden Avrupa’ya giden Azerbaycan gazı bile bundan etkilenecek. Ki bu gaz İtalya’daki HUB fiyatına göre satılacak ve İtalya HUB’ındaki fiyat Hollanda fiyatı ile yüzde 98 oranında korele. Yani Şahdeniz gazı da o fiyata ulaşmış olacak. Yani Ukrayna’daki karışıklık güç meblağlarını direkt etkileyecek bir hareket oldu.
Bilhassa doğalgazda demiştiniz, ya petrol?
Alışılmış bunun bir de petrol boyutu var. Rusya, doğalgazın yanında Karadeniz üzerinden Türkiye’ye ve dünyaya petrol satıyor. Buradaki siyasi karışıklık, çatışma riski, petrol meblağlarını da otomatik olarak üste taşımaya başladı. İşte çabucak 22’sinden daha sonra brent petrolü üst hakikat hareketine başladı. esasen 90’lar 95’ler civarındaydı. Ben bu hafta kapanmadan 100 doları bulacağını iddia ediyorum.
Durum sakinleşmezse daha da üste sarfiyat mi?
Kısa vadeli de olsa 110 dolarlara çıkar diye düşünüyorum. Lakin 110 dolarlar düzeyinde kalıcı olacağını kestirim etmiyorum. Bunun niçinleri de başka tartışılır. Zira petrolün yüksek seyretmesi kendi alternatifl erinin de daha rekabetçi hale gelmesine sebep oluyor. Elektrikli araçların yaygınlaşması, yüzde 60’ı ulaştırmada kullanılan petrol için tehdit. Bu açıdan elektrik üretiminde kullanılan nükleer de bir alternatif, rüzgar ve güneş üzere yenilenebilir kaynaklar da. O yüzden petrol 110 dolarlarda hayli durmaz, gevşer.
Güçte yükselişe karşı dünyanın eli boş mu duracak?
Amerika’nın ve Avrupa’nın yaşadığı yüksek enfl asyonist ortam var ve faiz artışlarına gidecekler. ABD Merkez Bankası Fed bu sene 6-7 sefer faiz artıracağını söylüyor ve varsayımım Martta da 50 baz puanla buna başlayacak. Faiz artışıyla mali genişlemeden U dönüşü yapınca da başta petrol olmak üzere emtia meblağlarında düşüş bekliyorum ben. Ancak natürel Ukrayna krizi farklı, bir aksi dönüş oldu. Zira emtia fiyatlarında yalnızca petrole değil ve buğday fiyatlarına da artış halinde tesiri olacak. Gübre meblağlarına keza o denli. Yani Rusya, Ukrayna önemli gübre üreticisi. örneğin Türkiye bir daha Ukrayna ve Rusya’dan fazlaca önemli bir biçimde buğday satın alıyor birinci ve ikinci sırada. Besin meblağlarını da artıracak bir durum oldu.
Bu kurallar altında Türkiye ne durumda sizce?
Pandemi daha sonrasında dünyada süratli bir büyüme var, ABD, Fransa, İngiltere’de bu biçimde. Türkiye de süratli büyüdü lakin bu durum yurt haricindeki emtia meblağlarının da artışıyla enflasyonist bir ortam yarattı. Alışılmış 2021’in sonunda kendi yarattığımız öbür bir krizimiz oldu. Kur krizini biz kendi elimizle yaratık. Bu faiz inatlaşmasıyla siyaset faiz inatlaşmasıyla bir anda Aralık ayında kuru hoplattık. Ve işte ekim ayında 8 küsurlar civarında bulunan dolar bugün 13.80-13.90’lar düzeyinde. Ve Ukrayna krizine fazlaca kırılgan bir yapıda yakalandık.
Bu kırılganlıkla hangi alanlara ne biçimde etkilenecek ülke?
fiyatları bir kenara bırakalım, Türkiye’nin NATO ülkesi olması niçiniyle Batı kampında yer alması tarafında bir yaptırım baskısı gelirse Ankara’nın bunu uygulaması epeyce sıkıntı, hatta imkansız. Biz buğdayımızı Ukrayna ve Rusya’dan ithal ediyoruz. Petrolü oradan ithal ediyoruz. Doğalgazın yüzde 40’ını Rusya’dan ithal ediyoruz. Biz İran yaptırımlarının bile gerisinden dolaşmak için yok altın ticareti ile yok hudut ticareti üzere birtakım yollara gitmiştik. Rusya ile bunu yapmamızın imkanı yok. Onun ötesinde Rusya ile hem Akkuyu Nükleer Santrali işimiz tıpkı vakitte işte S-400 üzere sorunlarımız de var.
Yeni iktisat paketi suya düştü diyebilir miyiz?
Dediğim üzere, ekonomik açıdan hayli kırılgan bir periyotta yakalandık. Enfl asyonu düşürme hedefl eniyor. Olağan vaktinde yapılırsa Haziran 2023’te seçim var, erken de olabilir. İşte 13-14 aylık bir dönemden bahsediyoruz Türkiye’de seçimler gündemdeyken siyasalların de bu enfl asyonu düşünmesi gerekiyor. Petrol, buğday, gübre fiyatları artarken enfl asyonun düşmesi neredeyse imkansız hale gelecek.
Ukrayna-Rusya krizinin geçmişi ve art planı ne?
Rusya-Ukrayna çekişmesi yeni değil, 2000’li senelerdan beri devam ediyor. Hatta biz o periyotta yalnızca Ukrayna üzerinden gelen çizgiden gaz alıyorduk. Ve bu hengamenin sonuçlarını bilhassa kış periyotlarında gaz kesintisi olarak daima yaşardık. 2008’lere gelindiğinde arbedenin boyutu büyüdü. Rusya Ukrayna’yı gazını çalmakla suçladı. Ukrayna da soğuk havaları mazeret etti. Aslında Avrupa’ya, Balkanlara ve Türkiye’ye Rus gazı taşıyan en büyük sınır Ukrayna’dan geçiyordu. Ukrayna bu sınırdan gaz taşırken taşıma bedelini gaz olarak alır, gereksinimini oradan karşılardı. Kış devrinde iç tüketimi arttığı için mukaveledeki ölçünün üzerinde gaz çekince Ruslar bunu hırsızlık diye niteliyorlardı. Ukraynalılar da kış şartlarını mazeret ediyorlardı. Lakin sonuçta daha aşağı ülkelerde Avrupa’da ve Türkiye’de bunun tesirleri yaşanıyordu. Bu ortada Ruslar arz esnekliğini sağlamak emeliyle Ukrayna’daki yer altı depolarını da kullanıyorlardı. İki ülke 2009- 2019 devrini kapsayan 10 yıllık yeni bir mutabakat yaptılar. Taşıma fiyatını biraz farklılaştırdılar. Ve o günden daha sonra da Ruslar Avrupa’ya ve Türkiye’ye gaz akışında Ukrayna’yı devreden çıkarmak için proje geliştirme yoluna gittiler. Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2, başlangıçta ismi Güney Akım olup Bulgaristan’a çıkacak biçimde geliştirilen ondan sonrasında istikameti Türkiye’ye çevrilen bugünkü Türk Akım ile Ukrayna’yı by-pass ederek bugünlere geldiler. Bu sınırların tesiriyle Ukrayna üzerinden Avrupa’ya Rus gazı akışı azalmış durumda. 2019- 2024 içinde öbür bir muahede devreye girmiş, buradan taşınacak gaz yıllık 45 milyar metreküpe düşmüştü. Bu ölçü daha evvel 100 milyar metreküpün üzerindeydi. Ve bu gaz da daha hayli Ukrayna’ya komşu Polonya ve Slovenya üzere ülkelerle Almanya’nın muhtaçlığının bir kısmını tedarik etme hedefliydi.
Okumaya devam et...
BOTAŞ Gaz Alım Dairesi Eski Lideri ve Güç Günlüğü Muharriri Ali Arif Aktürk, Ukrayna krizi ile kısa ve orta vadedeki mümkün tesirleri konusundaki sorularımızı cevapladı.
Ukrayna-Rusya arbedesinin güç üzerine tesirleri neler olur?
Rusya’nın, Ukrayna’nın doğusundaki iki bölgenin bağımsızlığını tanımasına karşı Batı’nın yaptırımlar yoluna gitmesiyle 2021 yılında artmış bulunan güç fiyatlarının daha da artacağını varsayım ediyorum. Bilhassa gaz tarafında. En büyük talihimiz bahara ve yaza gidiyor olmamız. Zira Avrupa tarafında gaza talep düşüyor. Talepten kaynaklanan bir fiyat artışı tesiri azalıyor.
Rusya tarafınca gelen açıklamalara ne diyorsunuz?
Evet, olağan bu yaşananların ruhsal tesiri de var. Dün (22 Şubat 2022) Medvedev, Avrupa 2000 dolarlık gaz fiyatına hazırlansın diye bence şanssız bir açıklamada bulundu. Aslında Avrupa kamuoyunu yanına çekebilmek için yapmıştı lakin tesiri farklı olur.
Buradaki kastı LNG fiyatları değil miydi?
Avrupa likit bir piyasa. Artık boru gazı fiyatı diye bir şey kalmadı. Avrupa’da HUB dediğimiz, sekiz adet doğalgaz ticaret merkezi var. Bilhassa TTF olarak bilinen Hollanda’daki hub 2008 yılından daha sonra önemli biçimde öne çıktı. Artık gaz ticareti TTF’e endeksli biçimde alınıp satılıyor, hatta Rus doğalgaz kontratları da Hollanda fiyatına döndü. Hatta biz 2021’de sona eren kontrat kapsamında ithal ettiğimiz Rus doğalgazını da yüzde 70 oranında Hollanda’ya endeksli formülle belirlenmiş fiyattan alıyorduk.
Bileşik kaplar sistemi işliyor LNG’de diyorsunuz…
Evet, yani Avrupa’daki fiyatlar 2000 dolar düzeyine çıkarsa bu otomatikman Uzakdoğu’daki fiyatları da etkileyecek, Rusların satış fiyatını da etkileyecek. Hatta bizim üzerimizden Avrupa’ya giden Azerbaycan gazı bile bundan etkilenecek. Ki bu gaz İtalya’daki HUB fiyatına göre satılacak ve İtalya HUB’ındaki fiyat Hollanda fiyatı ile yüzde 98 oranında korele. Yani Şahdeniz gazı da o fiyata ulaşmış olacak. Yani Ukrayna’daki karışıklık güç meblağlarını direkt etkileyecek bir hareket oldu.
Bilhassa doğalgazda demiştiniz, ya petrol?
Alışılmış bunun bir de petrol boyutu var. Rusya, doğalgazın yanında Karadeniz üzerinden Türkiye’ye ve dünyaya petrol satıyor. Buradaki siyasi karışıklık, çatışma riski, petrol meblağlarını da otomatik olarak üste taşımaya başladı. İşte çabucak 22’sinden daha sonra brent petrolü üst hakikat hareketine başladı. esasen 90’lar 95’ler civarındaydı. Ben bu hafta kapanmadan 100 doları bulacağını iddia ediyorum.
Durum sakinleşmezse daha da üste sarfiyat mi?
Kısa vadeli de olsa 110 dolarlara çıkar diye düşünüyorum. Lakin 110 dolarlar düzeyinde kalıcı olacağını kestirim etmiyorum. Bunun niçinleri de başka tartışılır. Zira petrolün yüksek seyretmesi kendi alternatifl erinin de daha rekabetçi hale gelmesine sebep oluyor. Elektrikli araçların yaygınlaşması, yüzde 60’ı ulaştırmada kullanılan petrol için tehdit. Bu açıdan elektrik üretiminde kullanılan nükleer de bir alternatif, rüzgar ve güneş üzere yenilenebilir kaynaklar da. O yüzden petrol 110 dolarlarda hayli durmaz, gevşer.
Güçte yükselişe karşı dünyanın eli boş mu duracak?
Amerika’nın ve Avrupa’nın yaşadığı yüksek enfl asyonist ortam var ve faiz artışlarına gidecekler. ABD Merkez Bankası Fed bu sene 6-7 sefer faiz artıracağını söylüyor ve varsayımım Martta da 50 baz puanla buna başlayacak. Faiz artışıyla mali genişlemeden U dönüşü yapınca da başta petrol olmak üzere emtia meblağlarında düşüş bekliyorum ben. Ancak natürel Ukrayna krizi farklı, bir aksi dönüş oldu. Zira emtia fiyatlarında yalnızca petrole değil ve buğday fiyatlarına da artış halinde tesiri olacak. Gübre meblağlarına keza o denli. Yani Rusya, Ukrayna önemli gübre üreticisi. örneğin Türkiye bir daha Ukrayna ve Rusya’dan fazlaca önemli bir biçimde buğday satın alıyor birinci ve ikinci sırada. Besin meblağlarını da artıracak bir durum oldu.
Bu kurallar altında Türkiye ne durumda sizce?
Pandemi daha sonrasında dünyada süratli bir büyüme var, ABD, Fransa, İngiltere’de bu biçimde. Türkiye de süratli büyüdü lakin bu durum yurt haricindeki emtia meblağlarının da artışıyla enflasyonist bir ortam yarattı. Alışılmış 2021’in sonunda kendi yarattığımız öbür bir krizimiz oldu. Kur krizini biz kendi elimizle yaratık. Bu faiz inatlaşmasıyla siyaset faiz inatlaşmasıyla bir anda Aralık ayında kuru hoplattık. Ve işte ekim ayında 8 küsurlar civarında bulunan dolar bugün 13.80-13.90’lar düzeyinde. Ve Ukrayna krizine fazlaca kırılgan bir yapıda yakalandık.
Bu kırılganlıkla hangi alanlara ne biçimde etkilenecek ülke?
fiyatları bir kenara bırakalım, Türkiye’nin NATO ülkesi olması niçiniyle Batı kampında yer alması tarafında bir yaptırım baskısı gelirse Ankara’nın bunu uygulaması epeyce sıkıntı, hatta imkansız. Biz buğdayımızı Ukrayna ve Rusya’dan ithal ediyoruz. Petrolü oradan ithal ediyoruz. Doğalgazın yüzde 40’ını Rusya’dan ithal ediyoruz. Biz İran yaptırımlarının bile gerisinden dolaşmak için yok altın ticareti ile yok hudut ticareti üzere birtakım yollara gitmiştik. Rusya ile bunu yapmamızın imkanı yok. Onun ötesinde Rusya ile hem Akkuyu Nükleer Santrali işimiz tıpkı vakitte işte S-400 üzere sorunlarımız de var.
Yeni iktisat paketi suya düştü diyebilir miyiz?
Dediğim üzere, ekonomik açıdan hayli kırılgan bir periyotta yakalandık. Enfl asyonu düşürme hedefl eniyor. Olağan vaktinde yapılırsa Haziran 2023’te seçim var, erken de olabilir. İşte 13-14 aylık bir dönemden bahsediyoruz Türkiye’de seçimler gündemdeyken siyasalların de bu enfl asyonu düşünmesi gerekiyor. Petrol, buğday, gübre fiyatları artarken enfl asyonun düşmesi neredeyse imkansız hale gelecek.
Ukrayna-Rusya krizinin geçmişi ve art planı ne?
Rusya-Ukrayna çekişmesi yeni değil, 2000’li senelerdan beri devam ediyor. Hatta biz o periyotta yalnızca Ukrayna üzerinden gelen çizgiden gaz alıyorduk. Ve bu hengamenin sonuçlarını bilhassa kış periyotlarında gaz kesintisi olarak daima yaşardık. 2008’lere gelindiğinde arbedenin boyutu büyüdü. Rusya Ukrayna’yı gazını çalmakla suçladı. Ukrayna da soğuk havaları mazeret etti. Aslında Avrupa’ya, Balkanlara ve Türkiye’ye Rus gazı taşıyan en büyük sınır Ukrayna’dan geçiyordu. Ukrayna bu sınırdan gaz taşırken taşıma bedelini gaz olarak alır, gereksinimini oradan karşılardı. Kış devrinde iç tüketimi arttığı için mukaveledeki ölçünün üzerinde gaz çekince Ruslar bunu hırsızlık diye niteliyorlardı. Ukraynalılar da kış şartlarını mazeret ediyorlardı. Lakin sonuçta daha aşağı ülkelerde Avrupa’da ve Türkiye’de bunun tesirleri yaşanıyordu. Bu ortada Ruslar arz esnekliğini sağlamak emeliyle Ukrayna’daki yer altı depolarını da kullanıyorlardı. İki ülke 2009- 2019 devrini kapsayan 10 yıllık yeni bir mutabakat yaptılar. Taşıma fiyatını biraz farklılaştırdılar. Ve o günden daha sonra da Ruslar Avrupa’ya ve Türkiye’ye gaz akışında Ukrayna’yı devreden çıkarmak için proje geliştirme yoluna gittiler. Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2, başlangıçta ismi Güney Akım olup Bulgaristan’a çıkacak biçimde geliştirilen ondan sonrasında istikameti Türkiye’ye çevrilen bugünkü Türk Akım ile Ukrayna’yı by-pass ederek bugünlere geldiler. Bu sınırların tesiriyle Ukrayna üzerinden Avrupa’ya Rus gazı akışı azalmış durumda. 2019- 2024 içinde öbür bir muahede devreye girmiş, buradan taşınacak gaz yıllık 45 milyar metreküpe düşmüştü. Bu ölçü daha evvel 100 milyar metreküpün üzerindeydi. Ve bu gaz da daha hayli Ukrayna’ya komşu Polonya ve Slovenya üzere ülkelerle Almanya’nın muhtaçlığının bir kısmını tedarik etme hedefliydi.
Okumaya devam et...