semaver
Active member
Uğur Mumcu, 1970’ten bugüne ışık tutuyor Cumhuriyet, biroldukça yazısı ve çalışmaları ile geleceğe ışık tutmuş olan Uğur Mumcu’nun şimdiye kadar kamuoyuna yansımamış, arşivlerin tozlu raflarında kalmış bir değerlendirmesini, onun ortamızdan alındığı bir 24 Ocak günü okurlarıyla paylaşma misyonunu yerine getiriyor.
Uğur Mumcu’nun, 1970’te Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde yönetim hukuku asistanı olduğu devirde kaleme aldığı ve tıpkı fakültenin mecmuasında yayımlanan “Türk Hukukunda İptal Kararlarının Yerine Getirilmesi ve Sorumluluk” isimli geniş makalesinde yer alan “devlet, 1961 Anayasası ve yargı bağımsızlığı” mevzularına ait kısımları, bugün Türkiye’deki baskıcı iktidarın uygulamaları açısından ders niteliğinde fikirler içeriyor. Mumcu’nun makalesindeki ilgili kısımların özeti şu biçimde:
“Devlet, biçimsel tarifi ile kurumlar ve konseyler bütünüdür. Devletin işleyiş şartları, Anayasa ve maddelerce saptanmıştır. Devlet, organ ve kurumlarının bir hedef için birlikte çalışmaları şartında, barışçı bir sistem kurabilir. Organlar birbirlerini reddederlerse, demokratik tertibin ya kuruluşunda ya da işleyişinde bir eksiklik var demektir. Bu eksiklik ya da yanlışlık, yakından izlenip, yeni tahlil yolları bulunmaz ise, demokratik hukuk devletinin geleceğinden umutlu olmamak gerekir.
ÜSTÜN İKTİDARIN SONLANDIRILMASI
Devlet, ülke içerisinde, kamu kudreti kullanan en üstün iktidar demektir. Bu üstün iktidarın, yasa yolu ile sonlandırılması, görülmektedir ki, lakin demokratik geleneği esaslı toplumlarda mümkün olabilmektedir. Bu ‘üstün iktidar’ devletin bütün imkanları bu üstünlüğün gereklerine nazaran kullanmak eğilimindedir. Bu imkanların hedefe elverişli olmadığı şartlarda devlet organları içinde bir çatışma başlamakta; yetki alanları, hâkim güce göre, genişleyip daralmaktadır. İdari yargının, hukuk devletinin temellerinden biri olduğu burada bütün kıymeti ile anlaşılmaktadır. Zira, bir bütün olarak alındığında, devlet gücü, kendi otoritesini ve ‘üstün iktidarını’ bir daha kendi kuralları ile sınırlamaktadır. İşte iptal davaları, bu hükümran gücün, kendi kuralları ile ortaya çıkardığı sınırlamaya ne ölçüde uyup, uymadığının saptanmasında son derecede elverişli bir araç olmaktadır. Hukuk devletinin gerektirdiği sınırlamalar, lakin iptal davaları ile bir mana kazanmaktadır.
1789 Burjuva İhtilalinin, siyasal yaşantıya getirdiği en değerli kavramlardan biri ‘millet eğemenliği’dir. Fransız düşünürü Rousseau’nun geliştirdiği ve Fransız İhtilâli’nin üniversal kaynaklarından biri olan bu öğretiye göre, ‘millet’ kendisini oluşturan bireylerin haricinde, hukukî ve siyasal bir gerçektir. Bu kişiliğin iradesi, yurttaşların tek tek iradeleri haricinde, başka bir kıymete ve niteliğe sahiptir. Bu kavram, bir siyasal ideoloji olarak, bütün klasik demokrasileri etkilemiştir. 1789 Devrimi’nden bu yana biroldukça siyasal bildiri ve Anayasada, egemenliğin ‘millet’te olduğu ve bu egemenliğin, hiç kimse tarafınca ‘millet’e dayanmaksızın kullanılamıyacağı belirtilmiştir. 1789 İhtilalinde ‘millet’ kavramı, devleti ihtilal yolu ile geçiren burjuvasının siyasal rengini taşımakta ve egemenlik bu siyasal renge nazaran bir mana kazanmaktaydı.
MİLLET EGEMENLİĞİ
1961 Anayasası, 1924 Anayasası üzere, ‘millet egemenliği’ öğretisinden etkilenmiştir. 1924 Anayasasında millet egemenliği yalnızca ‘TBMM’ kullanılabilirken, 1961 Anayasası bu hususta değişik bir sistem kabul etmiştir. Anayasanın 4. hususuna bakılırsa : ‘..Egemenlik, kayıtsız, kuralsız Türk milletinindir. Millet egemenliğini, Anayasanın koyduğu asıllara nazaran, yetkili organlar eliyle kullanır. Egemenliğin kullanılması, hiç bir surette, muhakkak bir bireye, zümreye yahut sınıfa bırakılamaz. Hiç kimse yahut organ, kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.’
1961 Anayasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni, ‘millet’ ismine egemenlik yetkini kullanacak ‘tek’ organ olarak görmemekte; egemenliğin ‘anayasanın koyduğu esaslara’ bakılırsa kullanılacağını belirtmektedir. Genel oy ile seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisi, ‘millet egemenliği’ni kullanacak organlardan yalnızca ‘bir tanesi’dir. Egemenliğin kullanılışı, Devletin öteki organları ile bölüşülmüştür. Bu tahlil yolu ‘genel oya bir güvensizlik’ olarak yorumlanabilir. 1961 Anayasası, 27 Mayıs 1960 ihtilalinin getirdiği bir hukukî evraktır. Sayın Prof. Dr. Sıddık Sami Onar’ın belirttiği üzere ‘..1961 Anayasasını 27 Mayıs hareketi getirmiştir ve Anayasa o hareketin pahaları ortasında, onun atmak istediği temeller üzerinde ayakta tutulmalıdır..’
1961 Anayasası, 27 Mayıs ihtilaline hükümran olan siyasal görüşleri ve kuşkuları taşımaktadır. Anayasayı ‘..rejim meselelerinin da ötesinde Türk toplumunun oluşumuna hakikat bir teşhis koyabilmek..’ için ‘..Türkiyenin yakın tarihli gelişmelerin kararında..’ ortaya çıkmış ve bu gelişmelerin ‘ürünü’ olan bir evrak olarak kabul etmek gerekir.
1961 Anayasası’nın bir ‘tepki Anayasası’ olarak isimlendirilmesinin sebebini, 27 Mayıs ihtilaline hükümran olan fikirlerde aramak gerekir.
Bu reaksiyon, bilhassa ‘genel oy’un yarattığı sakıncalar üzerinde toplanmaktadır. 1961 Anayasası, ‘güçlü icra’ yerine ‘yargı üstünlüğü’ne dayanan bir ‘kuvvetler dengesi’ getirmiştir. Egemenlik ‘anayasanın koyduğu asıllara bakılırsa’ kullanılacaktır. Egemenliğin kullanılış biçimi, organları ve istikameti, Anayasal hudutlar içerisinde olacaktır. Bunun dışına taşan her yetki ‘kaynağını Anayasadan almayan’ devlet yetkileri kapsamına girer.
YARGI BAĞIMSIZLIĞI
Yargı bağımsızlığı, hukuk devletinin temellerinden biridir. Bu bağımsızlık, Türk milleti ismine verilen kararların, sonucun alınmasından uygulanmasına kadar tüm bağımsız olması; yargısal etaplarda, yargı dışı güçlerin, bu kararların alınmasında ve uygulanmasında, sonucun özünü zedeliyecek süreç ve hareketlerde bulunmaması demektir. sonucun alınmasını güçleştirici ya da sonucun yerine getirilmesini önleyici bütün davranışlar evvela ‘kaynağını Anayasadan almayan’ bir ‘yetki’nin ‘Türk Milleti’ ismine değil, mutlaka fiili (eylemsel) nitelikte bir ‘devlet yetki’sinin hukuk dışı olarak kullanılması manasındadır.”
Uğur Mumcu’nun, 1970’te Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde yönetim hukuku asistanı olduğu devirde kaleme aldığı ve tıpkı fakültenin mecmuasında yayımlanan “Türk Hukukunda İptal Kararlarının Yerine Getirilmesi ve Sorumluluk” isimli geniş makalesinde yer alan “devlet, 1961 Anayasası ve yargı bağımsızlığı” mevzularına ait kısımları, bugün Türkiye’deki baskıcı iktidarın uygulamaları açısından ders niteliğinde fikirler içeriyor. Mumcu’nun makalesindeki ilgili kısımların özeti şu biçimde:
“Devlet, biçimsel tarifi ile kurumlar ve konseyler bütünüdür. Devletin işleyiş şartları, Anayasa ve maddelerce saptanmıştır. Devlet, organ ve kurumlarının bir hedef için birlikte çalışmaları şartında, barışçı bir sistem kurabilir. Organlar birbirlerini reddederlerse, demokratik tertibin ya kuruluşunda ya da işleyişinde bir eksiklik var demektir. Bu eksiklik ya da yanlışlık, yakından izlenip, yeni tahlil yolları bulunmaz ise, demokratik hukuk devletinin geleceğinden umutlu olmamak gerekir.
ÜSTÜN İKTİDARIN SONLANDIRILMASI
Devlet, ülke içerisinde, kamu kudreti kullanan en üstün iktidar demektir. Bu üstün iktidarın, yasa yolu ile sonlandırılması, görülmektedir ki, lakin demokratik geleneği esaslı toplumlarda mümkün olabilmektedir. Bu ‘üstün iktidar’ devletin bütün imkanları bu üstünlüğün gereklerine nazaran kullanmak eğilimindedir. Bu imkanların hedefe elverişli olmadığı şartlarda devlet organları içinde bir çatışma başlamakta; yetki alanları, hâkim güce göre, genişleyip daralmaktadır. İdari yargının, hukuk devletinin temellerinden biri olduğu burada bütün kıymeti ile anlaşılmaktadır. Zira, bir bütün olarak alındığında, devlet gücü, kendi otoritesini ve ‘üstün iktidarını’ bir daha kendi kuralları ile sınırlamaktadır. İşte iptal davaları, bu hükümran gücün, kendi kuralları ile ortaya çıkardığı sınırlamaya ne ölçüde uyup, uymadığının saptanmasında son derecede elverişli bir araç olmaktadır. Hukuk devletinin gerektirdiği sınırlamalar, lakin iptal davaları ile bir mana kazanmaktadır.
1789 Burjuva İhtilalinin, siyasal yaşantıya getirdiği en değerli kavramlardan biri ‘millet eğemenliği’dir. Fransız düşünürü Rousseau’nun geliştirdiği ve Fransız İhtilâli’nin üniversal kaynaklarından biri olan bu öğretiye göre, ‘millet’ kendisini oluşturan bireylerin haricinde, hukukî ve siyasal bir gerçektir. Bu kişiliğin iradesi, yurttaşların tek tek iradeleri haricinde, başka bir kıymete ve niteliğe sahiptir. Bu kavram, bir siyasal ideoloji olarak, bütün klasik demokrasileri etkilemiştir. 1789 Devrimi’nden bu yana biroldukça siyasal bildiri ve Anayasada, egemenliğin ‘millet’te olduğu ve bu egemenliğin, hiç kimse tarafınca ‘millet’e dayanmaksızın kullanılamıyacağı belirtilmiştir. 1789 İhtilalinde ‘millet’ kavramı, devleti ihtilal yolu ile geçiren burjuvasının siyasal rengini taşımakta ve egemenlik bu siyasal renge nazaran bir mana kazanmaktaydı.
MİLLET EGEMENLİĞİ
1961 Anayasası, 1924 Anayasası üzere, ‘millet egemenliği’ öğretisinden etkilenmiştir. 1924 Anayasasında millet egemenliği yalnızca ‘TBMM’ kullanılabilirken, 1961 Anayasası bu hususta değişik bir sistem kabul etmiştir. Anayasanın 4. hususuna bakılırsa : ‘..Egemenlik, kayıtsız, kuralsız Türk milletinindir. Millet egemenliğini, Anayasanın koyduğu asıllara nazaran, yetkili organlar eliyle kullanır. Egemenliğin kullanılması, hiç bir surette, muhakkak bir bireye, zümreye yahut sınıfa bırakılamaz. Hiç kimse yahut organ, kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.’
1961 Anayasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni, ‘millet’ ismine egemenlik yetkini kullanacak ‘tek’ organ olarak görmemekte; egemenliğin ‘anayasanın koyduğu esaslara’ bakılırsa kullanılacağını belirtmektedir. Genel oy ile seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisi, ‘millet egemenliği’ni kullanacak organlardan yalnızca ‘bir tanesi’dir. Egemenliğin kullanılışı, Devletin öteki organları ile bölüşülmüştür. Bu tahlil yolu ‘genel oya bir güvensizlik’ olarak yorumlanabilir. 1961 Anayasası, 27 Mayıs 1960 ihtilalinin getirdiği bir hukukî evraktır. Sayın Prof. Dr. Sıddık Sami Onar’ın belirttiği üzere ‘..1961 Anayasasını 27 Mayıs hareketi getirmiştir ve Anayasa o hareketin pahaları ortasında, onun atmak istediği temeller üzerinde ayakta tutulmalıdır..’
1961 Anayasası, 27 Mayıs ihtilaline hükümran olan siyasal görüşleri ve kuşkuları taşımaktadır. Anayasayı ‘..rejim meselelerinin da ötesinde Türk toplumunun oluşumuna hakikat bir teşhis koyabilmek..’ için ‘..Türkiyenin yakın tarihli gelişmelerin kararında..’ ortaya çıkmış ve bu gelişmelerin ‘ürünü’ olan bir evrak olarak kabul etmek gerekir.
1961 Anayasası’nın bir ‘tepki Anayasası’ olarak isimlendirilmesinin sebebini, 27 Mayıs ihtilaline hükümran olan fikirlerde aramak gerekir.
Bu reaksiyon, bilhassa ‘genel oy’un yarattığı sakıncalar üzerinde toplanmaktadır. 1961 Anayasası, ‘güçlü icra’ yerine ‘yargı üstünlüğü’ne dayanan bir ‘kuvvetler dengesi’ getirmiştir. Egemenlik ‘anayasanın koyduğu asıllara bakılırsa’ kullanılacaktır. Egemenliğin kullanılış biçimi, organları ve istikameti, Anayasal hudutlar içerisinde olacaktır. Bunun dışına taşan her yetki ‘kaynağını Anayasadan almayan’ devlet yetkileri kapsamına girer.
YARGI BAĞIMSIZLIĞI
Yargı bağımsızlığı, hukuk devletinin temellerinden biridir. Bu bağımsızlık, Türk milleti ismine verilen kararların, sonucun alınmasından uygulanmasına kadar tüm bağımsız olması; yargısal etaplarda, yargı dışı güçlerin, bu kararların alınmasında ve uygulanmasında, sonucun özünü zedeliyecek süreç ve hareketlerde bulunmaması demektir. sonucun alınmasını güçleştirici ya da sonucun yerine getirilmesini önleyici bütün davranışlar evvela ‘kaynağını Anayasadan almayan’ bir ‘yetki’nin ‘Türk Milleti’ ismine değil, mutlaka fiili (eylemsel) nitelikte bir ‘devlet yetki’sinin hukuk dışı olarak kullanılması manasındadır.”