Avrupa ile bulunan ticari ve ekonomik iş birliği UDY alanına da yansımıştır. AB her vakit için başkan yatırımcı ülke kümesi olmuş ve ekonomik etkileşim yıllar ortasında derinleşmiştir. Dünya’da en çok yurtdışı yatırım gerçekleştiren ABD ise ülke bazında önde gelen yatırımcı ülkelerden biridir.
UDY akımlarının bölgesel dağılımı (Milyon $)
Avrupa hem direkt hem dolaylı UDY süreçleri ile başkan
2005- 2007 periyodunda AB kıtasından ülkemize gelen UDY akımlarında Hollanda, Yunanistan, Belçika ve Avusturya’dan gelen yatırımlar öne çıkmıştır. Yunanistan menşeli yatırımlar Finansbank’ın satın alınmasıyla sıçramış, bu sürece binaen yapılan sermaye artışları ve başka hisse zamanları daha sonrasında neredeyse sıfıra inmiştir. Belçika’dan yatırımlarda Fortisbank’ın kurulması ile Deniz Bank’ın satışı öne çıkmış lakin daha sonraki senelerda münferit süreçler dışında cılız kalmıştır. Hollanda UDY alanındaki merkezi (hub) pozisyonunu Türkiye’de de sürdürmüş ve yıllar ortasında bir epeyce kesimdeki yatırımla kümülatif bazda önder yatırımcı ülke olmuştur.
Yatırım merkezi pozisyonunda olup, ülkemizde de kıymetli yatırımcılardan olan bir başka ülke ise Lüksemburg’dur. Lüksemburg’dan ülkemize yönelen yatırımlar büyük ölçüde ana merkezi diğer ülkelerde yer alan firmalarca yürütülmektedir. Almanya, İngiltere, İtalya, Çin hatta Türk yatırımların yurtdışı bağlı kuruluşları tarafınca bir daha yurtiçine yönlendirilmek için de Lüksemburg’da şurası şirketler aracı olarak kullanılabilmektedir.
İngiltere, Almanya ve Fransa ise Türkiye pazarı ile nispeten çeşitli ve derinlikli yatırım bağları kurmuştur. Bu ülkeler tarafınca gerçekleştirilen hayli çeşitli alanlardaki UDY hacmi yıllar ortasında istikrarlı seyretmiştir.
Avusturya; imalat, güç ve havalimanı üzere alanlarda büyük çaplı yatırımları ile azımsanamayacak bir yatırımcı ülkedir. İspanya ise Garanti Bankası’nı BBVA’nın satın alması ile Oyak Sigorta’nın Axa’ya devredilmesi ile kimi senelerda öne çıkmıştır lakin UDY profili dar bir aralıkta seyretmiştir.
AB hariç Avrupa ülkeleri içinde Rusya ve İsviçre öne çıkıyor.
Rusya tarafınca gerçekleştirilen UDY akımlarında en önemli rol oynayan kesim beklenebileceği üzere güç dalı iken metal sürece ve finans alanında da değerli yatırımlara rastlanmaktadır. İsviçre ise daha hayli yatırım fonları aracılığıyla kârlı firma paylarına yönelen talep ile Çin ve Japon menşeli şirketlerin yatırımlarına aracılık etmektedir.
ABD yatırımları senelerdan bu yana kıymetli rol oynuyor
Dünya’nın başkan yatırımcı ülkesi olan ABD, Türkiye’nin UDY serüveninde de dikkate kıymet bir rol oynamaktadır. Besin imalatı, ulaştırma, finans, perakende, bilişim ve güç üzere bir fazlaca kesimde faaliyet gösteren markaların satın alımlarının yanında, birtakım devirlerde büyük yatırım bankaları münferit büyük projelere ortak olabilmektedir. ABD menşeli yatırımcıların daha sonraki senelera sâri dağıtılmayan kâr fiyatları, uzun vadeli UDY potansiyeli açısından değerlidir.
Körfez Ülkeleri finansal kaynakları ile fırsatlar sunuyor
Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt ve Suudi Arabistan tarafınca gerçekleştirilen UDY süreçlerinde küçük ve orta ölçekli finans ve iştirak bankaları dikkat çekmektedir. Körfez ülkelerinin telekomünikasyon, gayrimenkul ve perakende ticaret dallarında de ilgileri mevcuttur. Körfez ülkeleri ekonomik yapılarını çeşitlendirme doğrultusunda adımlar atarak global imalat ve hizmet kıymet zincirlerine eklemlenme emeli gütmekte, ötürüsıyla bir fırsat penceresi oluşturmaktadır.
2011 daha sonrasında Azerbaycan tarafınca güç dalına yönelen ilgi, güç bölümü lehine gerçekleşen sektörel UDY çeşitlenmesinde değerli rol oynamıştır. Lübnan yatırımları ise ABD ve İngiltere’nin de tarafı olduğu, küçük ölçekli finans kuruluşlarını gaye almıştır.
Yükselen Asya UDY öyküsü Türkiye’ye de yansıyor
Asya ülkelerinin global UDY alanındaki tartıları artarken, Türkiye’deki mevcudiyetleri son 10 yıl ortasında barizleşmiştir. 2005-2010 periyodunda Yakın ve Ortadoğu Bölgesi’nin toplam UDY ortasındaki hissesi %0,6 iken 2011-2021 periyodunda %8,9’a yükselmiş, Orta Asya ve Uzak Doğu Bölgeleri’nin toplam UDY ortasındaki hissesi birebir periyotta %2,5’ten %7,7’ye ulaşmıştır.
Uzak Doğu ülkeleri içinde bilhassa Çin ve Japonya üzere önder yurtdışı yatırımcı ülkelerin ilgisinin çeşitlilik arz ederek genişlemesi UDY potansiyeli açısından değerlidir. Çünkü 2020 yılında Japonya ve Çin-Hollanda’daki münhasır süreçler hariç tutulduğunda –Dünya genelinde ABD’nin akabinde en çok yurtdışı UDY stoku bulunan iki ülkedir. Yatırımcı ülke kümesinin çeşitlenmesi, hem yerli şirketler açısından olumlu teknoloji ve bilgi yayılımı sürecini desteklemekte, birebir vakitte potansiyel yeni yatırımcılar için bir referans teşkil etmektedir. Referans tesiri Asya menşeli yatırımcılar için bir nebze daha tesirlidir. Bu yatırımlar içinde öncü otomotiv markaları bulunduğu üzere Bank of Tokyo, Bank of China ve ICBC üzere en önemli finans kuruluşlarının da bulunması, Türkiye finans dalının Asya kıtasındaki cazibesini tespit etmek açısından kıymetlidir.
Burada dikkat çeken bir diğer konu, Japon ve Çin kaynaklı UDY’nin, Avrupa ve ABD kıtasındaki vergi avantajı sağlayan orta ülkeler üzerinden gerçekleştirilmesidir. Çünkü Toyota, Honda, Panasonic, Fina Liman, Alibaba ve YKK Metal üzere dev yatırımcılar, ülkemizdeki operasyonlarını İngiltere, Hollanda, İsviçre ve Hong Kong üzerinden yürütmektedir.
Tayland’ın en büyük özel şirketi olan global bir besin devi CP Besin İşletmeleri’nin yatırımları ise Hong Kong ve Tayland’dan yönlendirilmektedir. Güney Kore’nin Hyundai, LG ve Samsung üzere lokomotif şirketleri öne çıkmakta iken, Malezya kaynaklı en değerli süreç Sabiha Gökçen Havalimanına ortak olunmasıdır. Oyak Çimento ile Asya’nın en büyük Çimento üreticilerinden Taiwan Cement’in birleşmesi ise en kıymetli UDY süreci olmuştur.
Türkiye’de direkt yatırımcı ülkeler-gerçekten göründüğü üzere mi?
Türkiye’de 2005-2021/Ağustos periyodunda kümülatif UDY akımlarına nazaran önde gelen 25 yatırımcı ülke Grafik.2’de sıralanmaktadır.
2005-2021/Ağustos Ülkelere nazaran Kümülatif UDY Akımları
Başkan yatırımcı Hollanda, ikinci sırada gelen ABD’nin iki katına yakın bir UDY hacmi ile açık orta birinci sırada yer almaktadır. Birinci 10 yatırımcı ülke içindeki 8 ülke Avrupa ülkeleridir. İkinci birinci 10 ülkede ise sadece 3 Avrupa ülkesi bulunmakta iken Körfez Ülkelerinin tartısı yükselmektedir.
Daha evvel de zikredildiği üzere UDY akımları ülkeler ortası iktisadi eklemlenmeden kaçınılmaz olarak etkilenmekte ve ülkeler içinde vergisel ve yatırım ortamı farklılıkları yatırımcı ortaklarının pürüzsüz bir biçimde takibini zorlaştırmaktadır. Kimi durumlarda, birinci yatırımcı ülkelerde bulunan firmaların yatırım kararlarının yönlendirildiği sonuncu ülke farklı olabilmektedir. Bu durum mesela İngiliz Virjin Adaları ve Cayman Adaları üzere neredeyse yalnızca kâğıt üstünde kurulan şirketlerin bulunduğu ülkelerin UDY hacimlerini olduğundan yüksek göstermektedir.
Bilhassa Hollanda, Lüksemburg, İrlanda ve Birleşik Arap Emirlikleri üzere ülkelerin sunduğu vergi avantajları ve elverişli yatırım ortamı ögeleri, büyük şirketlerin yatırımlarını bu ülkelerdeki Özel Gayeli Şirketler aracılığıyla başka ülkelere yönlendirmesine, ötürüsıyla makul bir ülkedeki UDY fiyatının asli ülke yerine Özel Emelli Şirketlerin yerleşik bulunduğu ülkeye kaydedilmesine yol açmaktadır. Kelam konusu çarpıklığın UDY tahlil ve siyaset dizaynına tesiri muhakkaktır. Bu yüzden TCMB tarafınca 2017 yılında ülkemizde UDY stokunun[1] ülkelere göre dağılımı, birinci yatırımcı ve son yatırımcı ülke olarak ayrıştırılmaya çalışılmıştır (Grafik.3 ve Grafik.4).
İngiltere, Almanya, Suudi Arabistan, ABD ve Japonya tarafınca ülkemizde gerçekleştirilen UDY stoku kesin yatırımcı ülke sınıflamasına göre yükselmekte iken Hollanda, Lüksemburg, BAE ve İrlanda tarafınca gerçekleştirilen UDY fiyatı azalmaktadır. Öteki bir tabirle UDY stoku son yatırımcı sınıflamasına göre artan ülke yatırımlarının bir kısmını, UDY stoku azalan başka ülkelerdeki bağlı şirketler aracılığı ile yönlendirmektedir. Türkiye’de kesin yatırımcı UDY stoku yükselen ülkeler, ülkemizde halihazırda birinci yatırımcı olarak da önde gelen ülkelerdir.
Birinci Yatırımcı – Kesin Yatırımcı Mutlak Farkı (Milyon $)
Birinci Yatırımcı – Son Yatırımcı Yüzde Farkı
İngiltere Dolaylı Yatırımlarında Hollanda ve İrlanda’yı kullanıyor
Kesin yatırımcı ülke sınıflamasına nazaran Türkiye’deki UDY hacmi azalan Hollanda’nın UDY stokunun %32’si farklı ülkelerde mukim yatırımcılar tarafınca yönlendirilmektedir. Bu yatırımların yaklaşık yarısı (%49) İngiltere’ye aittir. İngiliz menşeli firmaların bir öteki orta durağı ise İrlanda’dır. İrlanda menşeli UDY meblağının %88’inin sonuncu yatırımcısı farklıdır. Kelam konusu dolaylı yatırımların %83’ü bir daha İngiltere’ye aittir.
Lüksemburg menşeli UDY’nin %38’inin sonuncu yatırımcı ülkesi farklıdır. Bu yatırımların %81’i Almanya menşeli firmalar tarafınca yönlendirilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri yatırımlarının %77’sinin son yatırımcısı farklıdır. Bu yatırımların tamamına yakını (%96) Suudi Arabistan orijinlidir. 2017 yılına ilişkin stok datalar UDY motifinin genel yapısına ait kıymetli bilgiler sunmaktadır.
Kaynak:
[1] UDY akımı, yatırım faaliyeti ile alakalı olarak ülkeye yurtharicinden transfer edilen sermaye fiyatını söz ederken, UDY stoku belli bir periyotta ülkemizde faaliyet gösteren memleketler arası sermayeli firmaların toplam kestirimi piyasa pahalarını tabir etmektedir.
Okumaya devam et...
UDY akımlarının bölgesel dağılımı (Milyon $)
Avrupa hem direkt hem dolaylı UDY süreçleri ile başkan
2005- 2007 periyodunda AB kıtasından ülkemize gelen UDY akımlarında Hollanda, Yunanistan, Belçika ve Avusturya’dan gelen yatırımlar öne çıkmıştır. Yunanistan menşeli yatırımlar Finansbank’ın satın alınmasıyla sıçramış, bu sürece binaen yapılan sermaye artışları ve başka hisse zamanları daha sonrasında neredeyse sıfıra inmiştir. Belçika’dan yatırımlarda Fortisbank’ın kurulması ile Deniz Bank’ın satışı öne çıkmış lakin daha sonraki senelerda münferit süreçler dışında cılız kalmıştır. Hollanda UDY alanındaki merkezi (hub) pozisyonunu Türkiye’de de sürdürmüş ve yıllar ortasında bir epeyce kesimdeki yatırımla kümülatif bazda önder yatırımcı ülke olmuştur.
Yatırım merkezi pozisyonunda olup, ülkemizde de kıymetli yatırımcılardan olan bir başka ülke ise Lüksemburg’dur. Lüksemburg’dan ülkemize yönelen yatırımlar büyük ölçüde ana merkezi diğer ülkelerde yer alan firmalarca yürütülmektedir. Almanya, İngiltere, İtalya, Çin hatta Türk yatırımların yurtdışı bağlı kuruluşları tarafınca bir daha yurtiçine yönlendirilmek için de Lüksemburg’da şurası şirketler aracı olarak kullanılabilmektedir.
İngiltere, Almanya ve Fransa ise Türkiye pazarı ile nispeten çeşitli ve derinlikli yatırım bağları kurmuştur. Bu ülkeler tarafınca gerçekleştirilen hayli çeşitli alanlardaki UDY hacmi yıllar ortasında istikrarlı seyretmiştir.
Avusturya; imalat, güç ve havalimanı üzere alanlarda büyük çaplı yatırımları ile azımsanamayacak bir yatırımcı ülkedir. İspanya ise Garanti Bankası’nı BBVA’nın satın alması ile Oyak Sigorta’nın Axa’ya devredilmesi ile kimi senelerda öne çıkmıştır lakin UDY profili dar bir aralıkta seyretmiştir.
AB hariç Avrupa ülkeleri içinde Rusya ve İsviçre öne çıkıyor.
Rusya tarafınca gerçekleştirilen UDY akımlarında en önemli rol oynayan kesim beklenebileceği üzere güç dalı iken metal sürece ve finans alanında da değerli yatırımlara rastlanmaktadır. İsviçre ise daha hayli yatırım fonları aracılığıyla kârlı firma paylarına yönelen talep ile Çin ve Japon menşeli şirketlerin yatırımlarına aracılık etmektedir.
ABD yatırımları senelerdan bu yana kıymetli rol oynuyor
Dünya’nın başkan yatırımcı ülkesi olan ABD, Türkiye’nin UDY serüveninde de dikkate kıymet bir rol oynamaktadır. Besin imalatı, ulaştırma, finans, perakende, bilişim ve güç üzere bir fazlaca kesimde faaliyet gösteren markaların satın alımlarının yanında, birtakım devirlerde büyük yatırım bankaları münferit büyük projelere ortak olabilmektedir. ABD menşeli yatırımcıların daha sonraki senelera sâri dağıtılmayan kâr fiyatları, uzun vadeli UDY potansiyeli açısından değerlidir.
Körfez Ülkeleri finansal kaynakları ile fırsatlar sunuyor
Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt ve Suudi Arabistan tarafınca gerçekleştirilen UDY süreçlerinde küçük ve orta ölçekli finans ve iştirak bankaları dikkat çekmektedir. Körfez ülkelerinin telekomünikasyon, gayrimenkul ve perakende ticaret dallarında de ilgileri mevcuttur. Körfez ülkeleri ekonomik yapılarını çeşitlendirme doğrultusunda adımlar atarak global imalat ve hizmet kıymet zincirlerine eklemlenme emeli gütmekte, ötürüsıyla bir fırsat penceresi oluşturmaktadır.
2011 daha sonrasında Azerbaycan tarafınca güç dalına yönelen ilgi, güç bölümü lehine gerçekleşen sektörel UDY çeşitlenmesinde değerli rol oynamıştır. Lübnan yatırımları ise ABD ve İngiltere’nin de tarafı olduğu, küçük ölçekli finans kuruluşlarını gaye almıştır.
Yükselen Asya UDY öyküsü Türkiye’ye de yansıyor
Asya ülkelerinin global UDY alanındaki tartıları artarken, Türkiye’deki mevcudiyetleri son 10 yıl ortasında barizleşmiştir. 2005-2010 periyodunda Yakın ve Ortadoğu Bölgesi’nin toplam UDY ortasındaki hissesi %0,6 iken 2011-2021 periyodunda %8,9’a yükselmiş, Orta Asya ve Uzak Doğu Bölgeleri’nin toplam UDY ortasındaki hissesi birebir periyotta %2,5’ten %7,7’ye ulaşmıştır.
Uzak Doğu ülkeleri içinde bilhassa Çin ve Japonya üzere önder yurtdışı yatırımcı ülkelerin ilgisinin çeşitlilik arz ederek genişlemesi UDY potansiyeli açısından değerlidir. Çünkü 2020 yılında Japonya ve Çin-Hollanda’daki münhasır süreçler hariç tutulduğunda –Dünya genelinde ABD’nin akabinde en çok yurtdışı UDY stoku bulunan iki ülkedir. Yatırımcı ülke kümesinin çeşitlenmesi, hem yerli şirketler açısından olumlu teknoloji ve bilgi yayılımı sürecini desteklemekte, birebir vakitte potansiyel yeni yatırımcılar için bir referans teşkil etmektedir. Referans tesiri Asya menşeli yatırımcılar için bir nebze daha tesirlidir. Bu yatırımlar içinde öncü otomotiv markaları bulunduğu üzere Bank of Tokyo, Bank of China ve ICBC üzere en önemli finans kuruluşlarının da bulunması, Türkiye finans dalının Asya kıtasındaki cazibesini tespit etmek açısından kıymetlidir.
Burada dikkat çeken bir diğer konu, Japon ve Çin kaynaklı UDY’nin, Avrupa ve ABD kıtasındaki vergi avantajı sağlayan orta ülkeler üzerinden gerçekleştirilmesidir. Çünkü Toyota, Honda, Panasonic, Fina Liman, Alibaba ve YKK Metal üzere dev yatırımcılar, ülkemizdeki operasyonlarını İngiltere, Hollanda, İsviçre ve Hong Kong üzerinden yürütmektedir.
Tayland’ın en büyük özel şirketi olan global bir besin devi CP Besin İşletmeleri’nin yatırımları ise Hong Kong ve Tayland’dan yönlendirilmektedir. Güney Kore’nin Hyundai, LG ve Samsung üzere lokomotif şirketleri öne çıkmakta iken, Malezya kaynaklı en değerli süreç Sabiha Gökçen Havalimanına ortak olunmasıdır. Oyak Çimento ile Asya’nın en büyük Çimento üreticilerinden Taiwan Cement’in birleşmesi ise en kıymetli UDY süreci olmuştur.
Türkiye’de direkt yatırımcı ülkeler-gerçekten göründüğü üzere mi?
Türkiye’de 2005-2021/Ağustos periyodunda kümülatif UDY akımlarına nazaran önde gelen 25 yatırımcı ülke Grafik.2’de sıralanmaktadır.
2005-2021/Ağustos Ülkelere nazaran Kümülatif UDY Akımları
Başkan yatırımcı Hollanda, ikinci sırada gelen ABD’nin iki katına yakın bir UDY hacmi ile açık orta birinci sırada yer almaktadır. Birinci 10 yatırımcı ülke içindeki 8 ülke Avrupa ülkeleridir. İkinci birinci 10 ülkede ise sadece 3 Avrupa ülkesi bulunmakta iken Körfez Ülkelerinin tartısı yükselmektedir.
Daha evvel de zikredildiği üzere UDY akımları ülkeler ortası iktisadi eklemlenmeden kaçınılmaz olarak etkilenmekte ve ülkeler içinde vergisel ve yatırım ortamı farklılıkları yatırımcı ortaklarının pürüzsüz bir biçimde takibini zorlaştırmaktadır. Kimi durumlarda, birinci yatırımcı ülkelerde bulunan firmaların yatırım kararlarının yönlendirildiği sonuncu ülke farklı olabilmektedir. Bu durum mesela İngiliz Virjin Adaları ve Cayman Adaları üzere neredeyse yalnızca kâğıt üstünde kurulan şirketlerin bulunduğu ülkelerin UDY hacimlerini olduğundan yüksek göstermektedir.
Bilhassa Hollanda, Lüksemburg, İrlanda ve Birleşik Arap Emirlikleri üzere ülkelerin sunduğu vergi avantajları ve elverişli yatırım ortamı ögeleri, büyük şirketlerin yatırımlarını bu ülkelerdeki Özel Gayeli Şirketler aracılığıyla başka ülkelere yönlendirmesine, ötürüsıyla makul bir ülkedeki UDY fiyatının asli ülke yerine Özel Emelli Şirketlerin yerleşik bulunduğu ülkeye kaydedilmesine yol açmaktadır. Kelam konusu çarpıklığın UDY tahlil ve siyaset dizaynına tesiri muhakkaktır. Bu yüzden TCMB tarafınca 2017 yılında ülkemizde UDY stokunun[1] ülkelere göre dağılımı, birinci yatırımcı ve son yatırımcı ülke olarak ayrıştırılmaya çalışılmıştır (Grafik.3 ve Grafik.4).
İngiltere, Almanya, Suudi Arabistan, ABD ve Japonya tarafınca ülkemizde gerçekleştirilen UDY stoku kesin yatırımcı ülke sınıflamasına göre yükselmekte iken Hollanda, Lüksemburg, BAE ve İrlanda tarafınca gerçekleştirilen UDY fiyatı azalmaktadır. Öteki bir tabirle UDY stoku son yatırımcı sınıflamasına göre artan ülke yatırımlarının bir kısmını, UDY stoku azalan başka ülkelerdeki bağlı şirketler aracılığı ile yönlendirmektedir. Türkiye’de kesin yatırımcı UDY stoku yükselen ülkeler, ülkemizde halihazırda birinci yatırımcı olarak da önde gelen ülkelerdir.
Birinci Yatırımcı – Kesin Yatırımcı Mutlak Farkı (Milyon $)
Birinci Yatırımcı – Son Yatırımcı Yüzde Farkı
İngiltere Dolaylı Yatırımlarında Hollanda ve İrlanda’yı kullanıyor
Kesin yatırımcı ülke sınıflamasına nazaran Türkiye’deki UDY hacmi azalan Hollanda’nın UDY stokunun %32’si farklı ülkelerde mukim yatırımcılar tarafınca yönlendirilmektedir. Bu yatırımların yaklaşık yarısı (%49) İngiltere’ye aittir. İngiliz menşeli firmaların bir öteki orta durağı ise İrlanda’dır. İrlanda menşeli UDY meblağının %88’inin sonuncu yatırımcısı farklıdır. Kelam konusu dolaylı yatırımların %83’ü bir daha İngiltere’ye aittir.
Lüksemburg menşeli UDY’nin %38’inin sonuncu yatırımcı ülkesi farklıdır. Bu yatırımların %81’i Almanya menşeli firmalar tarafınca yönlendirilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri yatırımlarının %77’sinin son yatırımcısı farklıdır. Bu yatırımların tamamına yakını (%96) Suudi Arabistan orijinlidir. 2017 yılına ilişkin stok datalar UDY motifinin genel yapısına ait kıymetli bilgiler sunmaktadır.
Kaynak:
[1] UDY akımı, yatırım faaliyeti ile alakalı olarak ülkeye yurtharicinden transfer edilen sermaye fiyatını söz ederken, UDY stoku belli bir periyotta ülkemizde faaliyet gösteren memleketler arası sermayeli firmaların toplam kestirimi piyasa pahalarını tabir etmektedir.
Okumaya devam et...