semaver
Active member
Türkiye’deki Suriyelilerin vatandaş olma ve oy kullanma şartları neler? Berza Şimşek, BBC Türkçe
Getty Images İstanbul’da derme çatma bir yerde yaşayan bir Suriyeli mülteci
Ülkelerinde 2011 yılında başlayan iç savaş niçiniyle Türkiye’ye sığınan Suriyelilerin geleceği belirsizliğini koruyor.
Türkiye’deki Suriyelilerin birçok “geçici koruma” denen bir statüyle ülkede bulunuyor. Bu statü, onlara ya da çocuklarına vatandaş olma hakkı tanımıyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu 18 Ağustos’ta NTV’ye yaptığı açıklamada, “Suriyeli sığınmacılar olağan olarak ülkelerine dönecekler” dese de, geçtiğimiz senelerda çeşitli yollarla Türk vatandaşlığı alan Suriyeliler de oldu.
ötürüsıyla bu bireylerden reşit olanlar cumhurbaşkanlığı seçiminde ve genel seçimde oy kullanabilecekler.
1982 Anayasası ile Türkiye’de 21 yaşını dolduran vatandaşlara seçme hakkı tanıdı. Seçme yaşı 1987 yılında 20’ye, 1995 yılındaki anayasa değişikliğiyle de 18’e indirildi.
Seçimlerde oy kullanabilecek Suriyelilerin sayısı hakkında ise siyasetçilerin farklı argümanları var.
Bu argümanların ne kadarının gerçeği yansıttığını, Türkiye’de vatandaşlık alma şartlarını ve halkın Suriyelilerin oy kullanımı konusundaki görüşlerini araştırdık.
Getty Images 2015 yılında askerler, Şanlıurfa’nın Akçakale hudut kapısından Türkiye’ye giren Suriyeli bir mülteciye yardım ediyor
Siyasetçilerin tezleri neler?
Son aylarda göçmen ve mülteci odaklı telaffuzlarıyla hem ilgi birebir vakitte reaksiyon toplayan Zafer Partisi Genel Lideri Ümit Özdağ, şimdiye kadar vatandaşlık alan Suriyeli sığınmacıların sayısının yaklaşık 1,5 milyon olduğunu öne sürdü.
Bu çıkışın akabinde İçişleri Bakanı Süleyman Soylu NTV yayınında resmi sayıları deklare etti.
Soylu, 211 bin Suriyeliye vatandaşlık verildiğini, bu bireylerden reşit olan 120 bininin seçimlerde oy kullanacağını söylemiş oldu.
Ümit Özdağ akabinde bir açıklama daha yaptı, “Vatandaşlık verilenlerin listesini Resmi Gazete’de yayımlayın, 200 bin çıkarsa özür dilemeye hazırım” dedi.
Özdağ, hükümetin “seçimlere kadar 3 milyon Suriyeliye vatandaşlık vermeyi hedeflediğini” de argüman etti.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu da tartışmaya ellerinde Yüksek Seçim Kurulu’nda (YSK) bile olmayan bilgilerin olduğunu söyleyerek katıldı fakat dataları paylaşmadı.
Kılıçdaroğlu iki hafta evvel Sözcü gazetesine verdiği röportajda, seçmenler hakkında ayrıntılı bilgilere sahip olduklarını söylemiş oldu, “Kaç yabancının oy kullanacağını biliyoruz, 400-500 bin kişi üzere yüksek bir sayı yok” dedi:
“Her bir seçmeni, birinci sefer sandığa gidip oy kullanacak seçmenleri de biliyoruz, konutlarını, adreslerini de biliyoruz, doğum yerlerine de bakıyoruz. Suriye doğumlu, Afganistan doğumlu, hepsine bakıyoruz, ötürüsıyla kimlere vatandaşlık verildiğini de oradan çıkarabiliyoruz.”
“Bizim elimizdeki seçmen ayrıntıları Yüksek Seçim Şurası’nın elinde de yok” diyen Kılıçdaroğlu’na, bir daha Sözcü gazetesine konuşan YSK Lideri Muharrem Akkaya’nın cevabı, “Ne emelli dediğini, kastı nedir onu doğrusu anlayamadım. Fakat o sözlerle ilgili varsayımım var lakin yorum yapmak istemiyorum” oldu.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan da Kılıçdaroğlu’na reaksiyon gösterdi.
YSK’ya mevzuyu yargıya taşıması için davet yapan Erdoğan, “Bana bakılırsa, YSK Lideri ve grubu bunu yargıya taşımalı. Yargıya taşımak suretiyle artık bu adama bedel ödetmeli” dedi.
YASA NE DİYOR?
Getty Images 2020’de Türkiye’den Yunanistan’a geçmeye çalışan göçmen ve mülteciler
Birleşmiş Milletler (BM) Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin bilgilerine bakılırsa, Suriyelilerin yüzde 95’i süreksiz müdafaa statüsüyle Türkiye’de bulunuyor.
Geçici muhafaza, sığınmacıların Türkiye’de yasal olarak kalmalarını ve sıhhat, eğitim, toplumsal yardım üzere temel haklardan yararlanmalarını sağlıyor.
2014’te yürürlüğe konan Süreksiz Muhafaza Yönetmeliği’ne nazaran bu statü, ülkeye gelen Suriyelilere ya da onların çocuklarına Türkiye vatandaşlığına müracaat hakkı tanımıyor.
Çünkü Türkiye’de vatandaşlık soy üzerinden ilerliyor, yani anne ya da babası Türkiye vatandaşı olan bir kişi doğuştan vatandaşlık hakkına sahip oluyor.
Türkiye’de doğmuş olmak ise ülkenin vatandaşı olmak için kâfi değil.
Geçici müdafaa statüsü de yalnızca Suriyelilere veriliyor. Bu statü, Türkiye’deki öteki ülkelere mensup sığınmacılar ve göçmenler için geçerli değil.
Geçici muhafaza statüsünde değişiklik ya da iptal, 2019’dan bu yana Bakanlar Konseyi sonucu yerine Cumhurbaşkanı sonucuyla gerçekleşiyor.
Bunun haricinde, geçerli bir pasaportla sonlardan giriş yaptıktan daha sonra ikamet müsaadesi alıp kalan Suriyeliler de var. Süreksiz müdafaa statüsü verilen ya da ikamet müsaadesi alanlara ek olarak, Suriyelilerin bir kısmı kayıt dışı olarak ülkede bulunuyor.
Türkiye’de Suriyeliler de dahil olmak üzere ikamet müsaadesiyle yaşayan yabancılara aşikâr şartları sağlamaları halinde 5 yılın sonunda vatandaşlık veriliyor, bu biçimdece bu bireyler içinde reşit olanların oy kullanma hakkı doğuyor. Bunun haricinde, Cumhurbaşkanı sonucuyla istisnai hallerde de vatandaşlık verilebiliyor.
Bu istisnai hallerin içinde Türkiye’ye katkı sağlayabileceğine inanılan şahıslar sayılıyor.
“Bilimsel, teknolojik, ekonomik, toplumsal, sportif, kültürel ve sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen” bu bireylere, 5 yılın bitmesini beklemeden de vatandaşlık verilebiliyor.
Bir başka istisnai durumu ise “vatandaşlığa alınması zorunlu görülen kişiler” oluşturuyor.
Türk Vatandaşlığı Kanunu’nda istisnai vatandaşlığın kriterleri belirtilmiyor.
İstanbul Barosu Mülteci ve Göçmen Hakları Merkezi Genel Sekreteri Avukat Mahmut Can İsal, BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada, istisnai vatandaşlığın kriterlerinin net olmamasının toplumda baş karışıklığı yarattığını söylüyor:
“Benim şahsen bildiğim örnekler içinde, birebir eğitim durumlarına, tıpkı Türkçe yeterliliğine, birebir isimli sicil şartlarına sahip iki kuzenden biri vatandaşlık alırken, oburu alamayabiliyor. Besbellilik olmadığı için bu, toplumda en epeyce rahatsızlık yaratan ve reaksiyon çeken durum oluyor.”
İstisnai yoldan vatandaşlığa erişimin “takdire bağlı” olduğuna dikkat çeken Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği üyesi Dr. Neva Övünç Öztürk de, “Her yatırım yapan da, her başarılı atlet de vatandaşlığa alınmayabilir” diyor.
Zorunluluk hallerinin kanunda açıkça belirtilmesi gerektiğini söyleyen Öztürk, şöyleki konuşuyor:
“Kanun hangi durumların mecburilik arz edeceğini belirtmemiş. ötürüsıyla takdir hakkıyla tanımlanan bir içeriğe sahip. Lakin vatandaşlığa alma süreci idari bir süreç. Takdir hakkının da hukuka uygun olarak kullanılması gerekir. O zorunluluğun ne olduğunun somut olarak gösterilmesi gerekiyor.”
İstisnai vatandaşlık alan bireylere ait şeffaflığın ortadan kalktığı da Öztürk’ün lisana getirdiği bir öteki durum.
Öztürk, “Eskiden istisnai yoldan vatandaşlık alanlar Resmi Gazete’de yayınlanıyordu. Bu değişti, şu an yayınlanmıyor” diyor. Suriyeliler ayrıyeten bir Türk vatandaşı ile evlendikten 3 yıl daha sonra da vatandaşlığa başvurabiliyor.
Türkiye’de vatandaşlık almanın öteki yolları da yatırım yapma, en az 50 bireye istihdam sağlama yahut gayrimenkul edinme. Bunların kriterleri, Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun uygulanmasına ait yönetmelikte belirtiliyor.
Türkiye’de şu an en az 400 bin dolar fiyatındaki taşınmaz satın alanlar vatandaşlığa başvurabiliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan iki uzman, gayrimenkul edinme yoluyla vatandaşlık elde etmenin Suriyeliler için mümkün olmadığını söylüyor.
Bunun sebebi 1939’da Hatay’ın Türkiye’ye katılmasının akabinde Suriye’nin ülkede yaşayan Türk vatandaşlarına karşı misal bir karar alması kararı, mütekabiliyet aslı gereği Türkiye’nin Suriye vatandaşlarının taşınmazlarına el koyması ve gayrimenkul edinmelerini yasaklaması.
Avukat Mahmut Can İsal, “Bundan dolayı şu an Türkiye’de bulunan hiç bir Suriyeli gayrimenkul edinemiyor şahısları üzerine. Fakat ve fakat bir şirket kurup, şirket üzerinden gayrimenkul edinebiliyorlar. Bu da vatandaşlık sürecine tesir etmiyor, zira gayrimenkulü şirketler edinmiş oluyor” diyor.
Getty Images Suriye’de Türkiye sonundaki bir mülteci kampında uçurtma ile eğlenen çocuklar
Türkiye’deki Suriyelilerin çocukları vatandaşlık alabiliyor mu?
Türkiye, toprakları üzerinde doğanlara direkt vatandaşlık vermediği için, savaştan kaçıp Türkiye’ye gelen ve süreksiz müdafaa statüsü ile kalmaya devam eden Suriyelilerin burada doğan çocukları vatandaş olamıyor.
İkamet müsaadesi ile ülkede bulunan Suriyeli ve başka milletlerden yabancıların çocuklarına ise gerekli kriterler yerine getirildikten daha sonra bu hak tanınıyor.
Kanuna nazaran yurt haricinde doğan lakin Türk anne yahut babadan olan çocuklar da vatandaşlığa başvurabiliyor.
Avukat İsal, bilhassa hudut bölgelerinde Türkiye ve Suriye içindeki akrabalık ilgilerinin yaygın olmasından ötürü savaşın akabinde bu türlü epeyce sayıda çocuğun vatandaşlık aldığını anlatıyor:
“Türkiye’ye süreksiz müdafaa ile gelip de soy bağını ispatlayan epeyce sayıda Suriyeli oldu. Onlar Türkiyeli bir anne ya da babadan doğmuş bireylerdi. aslına bakarsan doğuştan vatandaşlık hakkına sahiplerdi.”
Türkiye’de doğmuş olma, tek başına vatandaşlık kazanmak için kâfi değil. Ama bunun istisnaları bulunuyor.
Türk Vatandaşlığı Kanunu’na nazaran, Türkiye’de doğan, fakat anne ve babası üzerinden rastgele bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuklar Türk vatandaşlığına geçiriliyor.
İsal, “Genellikle terk edilmiş bebeklerde bu durum karşımıza çıkıyor. Bu çocukların vatandaşlığa alınıp, kamu muhafazası altına alınması gerekiyor” diyor.
Fakat kanuna karşın bu sürecin çoğunlukla işletilmediğini söylüyor:
“Suriyeli oldukları varsayım ediliyorsa, müdafaa altına alınsalar bile, onlara süreksiz müdafaa kimliği çıkartılıyor ve bir vatansızlık sarmalının içine düşmüş oluyor bu çocuklar.”
Suriye’de vatandaşlığın babadan geçiyor olmasından ötürü, Türkiye’de doğan ve Suriyeli anniçin olan, lakin babası muhakkak olmayan çocukların da Türk vatandaşlığına geçirilme ihtimali doğabiliyor.
Çünkü Suriye maddeleri, çocuğun babası bilinmiyorsa, yalnızca Suriye’de doğması şartıyla vatandaşlığın anniçin geçmesine müsaade veriyor.
Öztürk bu durumu şöyleki açıklıyor:
“Babası aşikâr olmayan bir çocuk açısından, yoksa çocuk vatansız kalacak, bu biçimde bir durumda Türk vatandaşlığını kazanması mümkün olabilir. Suriye’den Türkiye’ye gelen vatansız çiftlerin çocukları açısından da bu durum kelam konusu olabilir.”
RAKAMLAR GERÇEĞİ YANSITIYOR MU?
Türkiye’de vatandaşlık alan ve oy kullanacak olan Suriyelilerin sayısını İçişleri Bakanlığı deklare etti lakin bu sayıların gerçeği yansıtmadığını düşünenler var.
BBC Türkçe’ye konuşan Avukat Mahmut Can İsal, “Soy bağıyla vatandaşlık hakkı olan Suriyelilerle, istisnai olarak ya da ikamet müsaadesiyle vatandaşlık alan Suriyeliler içindeki sayının baş karışıklığı yarattığını” düşünüyor.
Resmi sayıların varsayımından çok çıktığını söyleyen İsal, “Çünkü istisnai vatandaşlık fazlaca epey az başvurulan bir prosedür. Kriterleri de aşikâr değil. Bu sayının üzerine epeyce da fazla çıkmayacağını düşünüyorum” diyor.
İsal, Özdağ’ın lisana getirdiği “1,5 milyon Suriyeli vatandaşlık aldı” tezinin ise “oldukça uzun yıllardır alanda çalışan biri olarak, imkansıza yakın olduğunu” söylüyor.
HALK, SURİYELİLERİN VATANDAŞLIK ALMASI VE OY KULLANMASI HAKKINDA NE DÜŞÜNÜYOR?
Getty Images Türkiye-Yunanistan hududunda bekleyen göçmen ve mülteciler
BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNHCR) takviyesiyle hazırlanan son Suriyeliler Barometresi bilgilerine nazaran, halk içinde Suriyelilere vatandaşlık ve siyasal haklar verilmesi konusunda önemli itirazlar yükseliyor.
2020 tarihindeki rapora bakılırsa, toplumun Suriyeli mülteciler konusundaki en kıymetli tasalarından biri vatandaşlık almaları.
“Suriyelilere vatandaşlık verilmesi ile ilgili nasıl bir düzenleme yapılmalıdır?” sorusuna, “hiç biri vatandaşlığa alınmamalı” karşılığını verenlerin oranı yüzde 71,8.
“Hepsi vatandaşlığa alınmalı” diyenlerin oranı ise yüzde 3,6 olarak tespit edilmiş.
Toplumun yüzde 83,8’i de Suriyelilere “hiç bir siyasal hak verilmemeli” görüşünü destekliyor.
“Bütün seçimlerde hem oy kullanabilmeli birebir vakitte aday olabilmeliler” diyenlerin oranı yüzde 4,2’de kalıyor. Bu karşılıkta yıllar ortasında artış gözlemleniyor.
2017’de bu karşılığı verenlerin oranı yüzde 1,6 iken, 2019’da bu oran yüzde 3’e yükselmiş.
Sınır vilayetlerinde Suriyelilere vatandaşlık ve siyasal hak tanınmamasını isteyenlerin oranı Türkiye ortalamasına bakılırsa daha da yüksek.
Sınır vilayetlerinde “Siyasal haklar verilmesin” diyenlerin oranı yüzde 90’a, “vatandaşlık verilmesin” oranı yüzde 82,4’e çıkıyor.
Getty Images
TARTIŞMALAR SIĞINMCILARI VE GÖÇMENLERİ NASIL ETKİLİYOR?
BM’ye bakılırsa, Türkiye dünyada en çok sayıda mülteciye konut sahipliği yapan ülke.
İçişleri Bakanı Soylu, geçen hafta Türkiye’deki Suriyeli mülteci sayısını 3 milyon 650 bin olarak deklare etti. Türkiye’de göç üzerine çalışan uzmanlar, yıllardır Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin birçoklarının geri dönmesinin mümkün olmayabileceğine dikkat çekiyor.
Yapılan araştırmalar da, Suriyelilerin birçoklarının Türkiye’de kalmayı ve vatandaş olmayı istediğini gösteriyor.
Suriyeliler Barometresi’ne göre, Türkiye’deki Suriyelilerin 2017’de yüzde 61,8’i, 2019’da yüzde 57,7’si, 2020’de ise yüzde 64,4’ü hem Suriye hem Türkiye olmak üzere ikili vatandaş olmak istediğini belirtmiş.
“Sadece Türk vatandaşı olmak” seçeneğini yeğleyenlerin oranı ise 2017’de yüzde 8,4, 2019’da yüzde 22,6, 2020’de yüzde 7,9 olarak kayda geçmiş.
Fakat BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, Suriyelilerin geleceklerine dair tartışmaların sağlıklı bir yerde gerçekleşmemesinin hem mültecilere tıpkı vakitte topluma ziyan verdiğini söylüyor.
Söylemlerin entegrasyonu zedelediğine dikkat çeken Öztürk, “Bunun şuurlu bir biçimde politize ediliyor olması, mülteci ve göçmen tersliği, onların toplumla ahenk sağlamasını olumsuz manada etkileyen bir durum. Toplumsal çatışmaya yol açabilecek bir risk taşıyor” diyor.
İsal ise bu telaffuzların mültecilerin hayatını zorlaştırdığını kaydediyor:
“Mülteciler kırılgan bir küme. Gelecek tasalarını bir Türkiye vatandaşından epey daha derin hissederek yaşıyor mülteciler. Sabit bir statüleri yok. Bir sabah bir kararnameyle statüleri ortadan kaldırılabilir ve hiç bir muhafazadan faydalanamayabilirler.
“Her tartışma besbelli bir telaş yaratıyor mültecilerde. ‘Göndereceğiz, göndermeyeceğiz’… Burada şahısların insan haklarına hürmet duymadan, insan olarak varoluşlarına hürmet duymadan bir eşya üzere kelam ederek, ‘Otobüse dolduracağız’ vs… Bu epey büyük bir kaygı yaratıyor elbette.
“Zar güç geçinen beşerler bunlar. 5-6 kişilik bir aile ortalama 3-4 bin TL’ye anca çıkabiliyor taşrada. Tarımda ucuz iş gücü olarak kullanılıyorlar, endüstride çocuk emekçiler var, yetişkinler taban fiyatın altında fiyat alabiliyor, Anadolu’da köylerde çobanlık yapıyorlar. Bir biçimde hayata tutunmaya çalışan insanlardan ‘oy mu kullanacaklar’ diye kelam ediliyor.
“Buradaki tartışmaların hepsi bu insanlara kaygı olarak dönüyor. Bu telaşın sonunda da ömür şartları daha da güçleşmiş oluyor.”
Getty Images İstanbul’da derme çatma bir yerde yaşayan bir Suriyeli mülteci
Ülkelerinde 2011 yılında başlayan iç savaş niçiniyle Türkiye’ye sığınan Suriyelilerin geleceği belirsizliğini koruyor.
Türkiye’deki Suriyelilerin birçok “geçici koruma” denen bir statüyle ülkede bulunuyor. Bu statü, onlara ya da çocuklarına vatandaş olma hakkı tanımıyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu 18 Ağustos’ta NTV’ye yaptığı açıklamada, “Suriyeli sığınmacılar olağan olarak ülkelerine dönecekler” dese de, geçtiğimiz senelerda çeşitli yollarla Türk vatandaşlığı alan Suriyeliler de oldu.
ötürüsıyla bu bireylerden reşit olanlar cumhurbaşkanlığı seçiminde ve genel seçimde oy kullanabilecekler.
1982 Anayasası ile Türkiye’de 21 yaşını dolduran vatandaşlara seçme hakkı tanıdı. Seçme yaşı 1987 yılında 20’ye, 1995 yılındaki anayasa değişikliğiyle de 18’e indirildi.
Seçimlerde oy kullanabilecek Suriyelilerin sayısı hakkında ise siyasetçilerin farklı argümanları var.
Bu argümanların ne kadarının gerçeği yansıttığını, Türkiye’de vatandaşlık alma şartlarını ve halkın Suriyelilerin oy kullanımı konusundaki görüşlerini araştırdık.
Getty Images 2015 yılında askerler, Şanlıurfa’nın Akçakale hudut kapısından Türkiye’ye giren Suriyeli bir mülteciye yardım ediyor
Siyasetçilerin tezleri neler?
Son aylarda göçmen ve mülteci odaklı telaffuzlarıyla hem ilgi birebir vakitte reaksiyon toplayan Zafer Partisi Genel Lideri Ümit Özdağ, şimdiye kadar vatandaşlık alan Suriyeli sığınmacıların sayısının yaklaşık 1,5 milyon olduğunu öne sürdü.
Bu çıkışın akabinde İçişleri Bakanı Süleyman Soylu NTV yayınında resmi sayıları deklare etti.
Soylu, 211 bin Suriyeliye vatandaşlık verildiğini, bu bireylerden reşit olan 120 bininin seçimlerde oy kullanacağını söylemiş oldu.
Ümit Özdağ akabinde bir açıklama daha yaptı, “Vatandaşlık verilenlerin listesini Resmi Gazete’de yayımlayın, 200 bin çıkarsa özür dilemeye hazırım” dedi.
Özdağ, hükümetin “seçimlere kadar 3 milyon Suriyeliye vatandaşlık vermeyi hedeflediğini” de argüman etti.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu da tartışmaya ellerinde Yüksek Seçim Kurulu’nda (YSK) bile olmayan bilgilerin olduğunu söyleyerek katıldı fakat dataları paylaşmadı.
Kılıçdaroğlu iki hafta evvel Sözcü gazetesine verdiği röportajda, seçmenler hakkında ayrıntılı bilgilere sahip olduklarını söylemiş oldu, “Kaç yabancının oy kullanacağını biliyoruz, 400-500 bin kişi üzere yüksek bir sayı yok” dedi:
“Her bir seçmeni, birinci sefer sandığa gidip oy kullanacak seçmenleri de biliyoruz, konutlarını, adreslerini de biliyoruz, doğum yerlerine de bakıyoruz. Suriye doğumlu, Afganistan doğumlu, hepsine bakıyoruz, ötürüsıyla kimlere vatandaşlık verildiğini de oradan çıkarabiliyoruz.”
“Bizim elimizdeki seçmen ayrıntıları Yüksek Seçim Şurası’nın elinde de yok” diyen Kılıçdaroğlu’na, bir daha Sözcü gazetesine konuşan YSK Lideri Muharrem Akkaya’nın cevabı, “Ne emelli dediğini, kastı nedir onu doğrusu anlayamadım. Fakat o sözlerle ilgili varsayımım var lakin yorum yapmak istemiyorum” oldu.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan da Kılıçdaroğlu’na reaksiyon gösterdi.
YSK’ya mevzuyu yargıya taşıması için davet yapan Erdoğan, “Bana bakılırsa, YSK Lideri ve grubu bunu yargıya taşımalı. Yargıya taşımak suretiyle artık bu adama bedel ödetmeli” dedi.
YASA NE DİYOR?
Getty Images 2020’de Türkiye’den Yunanistan’a geçmeye çalışan göçmen ve mülteciler
Birleşmiş Milletler (BM) Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin bilgilerine bakılırsa, Suriyelilerin yüzde 95’i süreksiz müdafaa statüsüyle Türkiye’de bulunuyor.
Geçici muhafaza, sığınmacıların Türkiye’de yasal olarak kalmalarını ve sıhhat, eğitim, toplumsal yardım üzere temel haklardan yararlanmalarını sağlıyor.
2014’te yürürlüğe konan Süreksiz Muhafaza Yönetmeliği’ne nazaran bu statü, ülkeye gelen Suriyelilere ya da onların çocuklarına Türkiye vatandaşlığına müracaat hakkı tanımıyor.
Çünkü Türkiye’de vatandaşlık soy üzerinden ilerliyor, yani anne ya da babası Türkiye vatandaşı olan bir kişi doğuştan vatandaşlık hakkına sahip oluyor.
Türkiye’de doğmuş olmak ise ülkenin vatandaşı olmak için kâfi değil.
Geçici müdafaa statüsü de yalnızca Suriyelilere veriliyor. Bu statü, Türkiye’deki öteki ülkelere mensup sığınmacılar ve göçmenler için geçerli değil.
Geçici muhafaza statüsünde değişiklik ya da iptal, 2019’dan bu yana Bakanlar Konseyi sonucu yerine Cumhurbaşkanı sonucuyla gerçekleşiyor.
Bunun haricinde, geçerli bir pasaportla sonlardan giriş yaptıktan daha sonra ikamet müsaadesi alıp kalan Suriyeliler de var. Süreksiz müdafaa statüsü verilen ya da ikamet müsaadesi alanlara ek olarak, Suriyelilerin bir kısmı kayıt dışı olarak ülkede bulunuyor.
Türkiye’de Suriyeliler de dahil olmak üzere ikamet müsaadesiyle yaşayan yabancılara aşikâr şartları sağlamaları halinde 5 yılın sonunda vatandaşlık veriliyor, bu biçimdece bu bireyler içinde reşit olanların oy kullanma hakkı doğuyor. Bunun haricinde, Cumhurbaşkanı sonucuyla istisnai hallerde de vatandaşlık verilebiliyor.
Bu istisnai hallerin içinde Türkiye’ye katkı sağlayabileceğine inanılan şahıslar sayılıyor.
“Bilimsel, teknolojik, ekonomik, toplumsal, sportif, kültürel ve sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen” bu bireylere, 5 yılın bitmesini beklemeden de vatandaşlık verilebiliyor.
Bir başka istisnai durumu ise “vatandaşlığa alınması zorunlu görülen kişiler” oluşturuyor.
Türk Vatandaşlığı Kanunu’nda istisnai vatandaşlığın kriterleri belirtilmiyor.
İstanbul Barosu Mülteci ve Göçmen Hakları Merkezi Genel Sekreteri Avukat Mahmut Can İsal, BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada, istisnai vatandaşlığın kriterlerinin net olmamasının toplumda baş karışıklığı yarattığını söylüyor:
“Benim şahsen bildiğim örnekler içinde, birebir eğitim durumlarına, tıpkı Türkçe yeterliliğine, birebir isimli sicil şartlarına sahip iki kuzenden biri vatandaşlık alırken, oburu alamayabiliyor. Besbellilik olmadığı için bu, toplumda en epeyce rahatsızlık yaratan ve reaksiyon çeken durum oluyor.”
İstisnai yoldan vatandaşlığa erişimin “takdire bağlı” olduğuna dikkat çeken Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği üyesi Dr. Neva Övünç Öztürk de, “Her yatırım yapan da, her başarılı atlet de vatandaşlığa alınmayabilir” diyor.
Zorunluluk hallerinin kanunda açıkça belirtilmesi gerektiğini söyleyen Öztürk, şöyleki konuşuyor:
“Kanun hangi durumların mecburilik arz edeceğini belirtmemiş. ötürüsıyla takdir hakkıyla tanımlanan bir içeriğe sahip. Lakin vatandaşlığa alma süreci idari bir süreç. Takdir hakkının da hukuka uygun olarak kullanılması gerekir. O zorunluluğun ne olduğunun somut olarak gösterilmesi gerekiyor.”
İstisnai vatandaşlık alan bireylere ait şeffaflığın ortadan kalktığı da Öztürk’ün lisana getirdiği bir öteki durum.
Öztürk, “Eskiden istisnai yoldan vatandaşlık alanlar Resmi Gazete’de yayınlanıyordu. Bu değişti, şu an yayınlanmıyor” diyor. Suriyeliler ayrıyeten bir Türk vatandaşı ile evlendikten 3 yıl daha sonra da vatandaşlığa başvurabiliyor.
Türkiye’de vatandaşlık almanın öteki yolları da yatırım yapma, en az 50 bireye istihdam sağlama yahut gayrimenkul edinme. Bunların kriterleri, Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun uygulanmasına ait yönetmelikte belirtiliyor.
Türkiye’de şu an en az 400 bin dolar fiyatındaki taşınmaz satın alanlar vatandaşlığa başvurabiliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan iki uzman, gayrimenkul edinme yoluyla vatandaşlık elde etmenin Suriyeliler için mümkün olmadığını söylüyor.
Bunun sebebi 1939’da Hatay’ın Türkiye’ye katılmasının akabinde Suriye’nin ülkede yaşayan Türk vatandaşlarına karşı misal bir karar alması kararı, mütekabiliyet aslı gereği Türkiye’nin Suriye vatandaşlarının taşınmazlarına el koyması ve gayrimenkul edinmelerini yasaklaması.
Avukat Mahmut Can İsal, “Bundan dolayı şu an Türkiye’de bulunan hiç bir Suriyeli gayrimenkul edinemiyor şahısları üzerine. Fakat ve fakat bir şirket kurup, şirket üzerinden gayrimenkul edinebiliyorlar. Bu da vatandaşlık sürecine tesir etmiyor, zira gayrimenkulü şirketler edinmiş oluyor” diyor.
Getty Images Suriye’de Türkiye sonundaki bir mülteci kampında uçurtma ile eğlenen çocuklar
Türkiye’deki Suriyelilerin çocukları vatandaşlık alabiliyor mu?
Türkiye, toprakları üzerinde doğanlara direkt vatandaşlık vermediği için, savaştan kaçıp Türkiye’ye gelen ve süreksiz müdafaa statüsü ile kalmaya devam eden Suriyelilerin burada doğan çocukları vatandaş olamıyor.
İkamet müsaadesi ile ülkede bulunan Suriyeli ve başka milletlerden yabancıların çocuklarına ise gerekli kriterler yerine getirildikten daha sonra bu hak tanınıyor.
Kanuna nazaran yurt haricinde doğan lakin Türk anne yahut babadan olan çocuklar da vatandaşlığa başvurabiliyor.
Avukat İsal, bilhassa hudut bölgelerinde Türkiye ve Suriye içindeki akrabalık ilgilerinin yaygın olmasından ötürü savaşın akabinde bu türlü epeyce sayıda çocuğun vatandaşlık aldığını anlatıyor:
“Türkiye’ye süreksiz müdafaa ile gelip de soy bağını ispatlayan epeyce sayıda Suriyeli oldu. Onlar Türkiyeli bir anne ya da babadan doğmuş bireylerdi. aslına bakarsan doğuştan vatandaşlık hakkına sahiplerdi.”
Türkiye’de doğmuş olma, tek başına vatandaşlık kazanmak için kâfi değil. Ama bunun istisnaları bulunuyor.
Türk Vatandaşlığı Kanunu’na nazaran, Türkiye’de doğan, fakat anne ve babası üzerinden rastgele bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuklar Türk vatandaşlığına geçiriliyor.
İsal, “Genellikle terk edilmiş bebeklerde bu durum karşımıza çıkıyor. Bu çocukların vatandaşlığa alınıp, kamu muhafazası altına alınması gerekiyor” diyor.
Fakat kanuna karşın bu sürecin çoğunlukla işletilmediğini söylüyor:
“Suriyeli oldukları varsayım ediliyorsa, müdafaa altına alınsalar bile, onlara süreksiz müdafaa kimliği çıkartılıyor ve bir vatansızlık sarmalının içine düşmüş oluyor bu çocuklar.”
Suriye’de vatandaşlığın babadan geçiyor olmasından ötürü, Türkiye’de doğan ve Suriyeli anniçin olan, lakin babası muhakkak olmayan çocukların da Türk vatandaşlığına geçirilme ihtimali doğabiliyor.
Çünkü Suriye maddeleri, çocuğun babası bilinmiyorsa, yalnızca Suriye’de doğması şartıyla vatandaşlığın anniçin geçmesine müsaade veriyor.
Öztürk bu durumu şöyleki açıklıyor:
“Babası aşikâr olmayan bir çocuk açısından, yoksa çocuk vatansız kalacak, bu biçimde bir durumda Türk vatandaşlığını kazanması mümkün olabilir. Suriye’den Türkiye’ye gelen vatansız çiftlerin çocukları açısından da bu durum kelam konusu olabilir.”
RAKAMLAR GERÇEĞİ YANSITIYOR MU?
Türkiye’de vatandaşlık alan ve oy kullanacak olan Suriyelilerin sayısını İçişleri Bakanlığı deklare etti lakin bu sayıların gerçeği yansıtmadığını düşünenler var.
BBC Türkçe’ye konuşan Avukat Mahmut Can İsal, “Soy bağıyla vatandaşlık hakkı olan Suriyelilerle, istisnai olarak ya da ikamet müsaadesiyle vatandaşlık alan Suriyeliler içindeki sayının baş karışıklığı yarattığını” düşünüyor.
Resmi sayıların varsayımından çok çıktığını söyleyen İsal, “Çünkü istisnai vatandaşlık fazlaca epey az başvurulan bir prosedür. Kriterleri de aşikâr değil. Bu sayının üzerine epeyce da fazla çıkmayacağını düşünüyorum” diyor.
İsal, Özdağ’ın lisana getirdiği “1,5 milyon Suriyeli vatandaşlık aldı” tezinin ise “oldukça uzun yıllardır alanda çalışan biri olarak, imkansıza yakın olduğunu” söylüyor.
HALK, SURİYELİLERİN VATANDAŞLIK ALMASI VE OY KULLANMASI HAKKINDA NE DÜŞÜNÜYOR?
Getty Images Türkiye-Yunanistan hududunda bekleyen göçmen ve mülteciler
BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNHCR) takviyesiyle hazırlanan son Suriyeliler Barometresi bilgilerine nazaran, halk içinde Suriyelilere vatandaşlık ve siyasal haklar verilmesi konusunda önemli itirazlar yükseliyor.
2020 tarihindeki rapora bakılırsa, toplumun Suriyeli mülteciler konusundaki en kıymetli tasalarından biri vatandaşlık almaları.
“Suriyelilere vatandaşlık verilmesi ile ilgili nasıl bir düzenleme yapılmalıdır?” sorusuna, “hiç biri vatandaşlığa alınmamalı” karşılığını verenlerin oranı yüzde 71,8.
“Hepsi vatandaşlığa alınmalı” diyenlerin oranı ise yüzde 3,6 olarak tespit edilmiş.
Toplumun yüzde 83,8’i de Suriyelilere “hiç bir siyasal hak verilmemeli” görüşünü destekliyor.
“Bütün seçimlerde hem oy kullanabilmeli birebir vakitte aday olabilmeliler” diyenlerin oranı yüzde 4,2’de kalıyor. Bu karşılıkta yıllar ortasında artış gözlemleniyor.
2017’de bu karşılığı verenlerin oranı yüzde 1,6 iken, 2019’da bu oran yüzde 3’e yükselmiş.
Sınır vilayetlerinde Suriyelilere vatandaşlık ve siyasal hak tanınmamasını isteyenlerin oranı Türkiye ortalamasına bakılırsa daha da yüksek.
Sınır vilayetlerinde “Siyasal haklar verilmesin” diyenlerin oranı yüzde 90’a, “vatandaşlık verilmesin” oranı yüzde 82,4’e çıkıyor.
Getty Images
TARTIŞMALAR SIĞINMCILARI VE GÖÇMENLERİ NASIL ETKİLİYOR?
BM’ye bakılırsa, Türkiye dünyada en çok sayıda mülteciye konut sahipliği yapan ülke.
İçişleri Bakanı Soylu, geçen hafta Türkiye’deki Suriyeli mülteci sayısını 3 milyon 650 bin olarak deklare etti. Türkiye’de göç üzerine çalışan uzmanlar, yıllardır Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin birçoklarının geri dönmesinin mümkün olmayabileceğine dikkat çekiyor.
Yapılan araştırmalar da, Suriyelilerin birçoklarının Türkiye’de kalmayı ve vatandaş olmayı istediğini gösteriyor.
Suriyeliler Barometresi’ne göre, Türkiye’deki Suriyelilerin 2017’de yüzde 61,8’i, 2019’da yüzde 57,7’si, 2020’de ise yüzde 64,4’ü hem Suriye hem Türkiye olmak üzere ikili vatandaş olmak istediğini belirtmiş.
“Sadece Türk vatandaşı olmak” seçeneğini yeğleyenlerin oranı ise 2017’de yüzde 8,4, 2019’da yüzde 22,6, 2020’de yüzde 7,9 olarak kayda geçmiş.
Fakat BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, Suriyelilerin geleceklerine dair tartışmaların sağlıklı bir yerde gerçekleşmemesinin hem mültecilere tıpkı vakitte topluma ziyan verdiğini söylüyor.
Söylemlerin entegrasyonu zedelediğine dikkat çeken Öztürk, “Bunun şuurlu bir biçimde politize ediliyor olması, mülteci ve göçmen tersliği, onların toplumla ahenk sağlamasını olumsuz manada etkileyen bir durum. Toplumsal çatışmaya yol açabilecek bir risk taşıyor” diyor.
İsal ise bu telaffuzların mültecilerin hayatını zorlaştırdığını kaydediyor:
“Mülteciler kırılgan bir küme. Gelecek tasalarını bir Türkiye vatandaşından epey daha derin hissederek yaşıyor mülteciler. Sabit bir statüleri yok. Bir sabah bir kararnameyle statüleri ortadan kaldırılabilir ve hiç bir muhafazadan faydalanamayabilirler.
“Her tartışma besbelli bir telaş yaratıyor mültecilerde. ‘Göndereceğiz, göndermeyeceğiz’… Burada şahısların insan haklarına hürmet duymadan, insan olarak varoluşlarına hürmet duymadan bir eşya üzere kelam ederek, ‘Otobüse dolduracağız’ vs… Bu epey büyük bir kaygı yaratıyor elbette.
“Zar güç geçinen beşerler bunlar. 5-6 kişilik bir aile ortalama 3-4 bin TL’ye anca çıkabiliyor taşrada. Tarımda ucuz iş gücü olarak kullanılıyorlar, endüstride çocuk emekçiler var, yetişkinler taban fiyatın altında fiyat alabiliyor, Anadolu’da köylerde çobanlık yapıyorlar. Bir biçimde hayata tutunmaya çalışan insanlardan ‘oy mu kullanacaklar’ diye kelam ediliyor.
“Buradaki tartışmaların hepsi bu insanlara kaygı olarak dönüyor. Bu telaşın sonunda da ömür şartları daha da güçleşmiş oluyor.”