Nurzen Amuran – Toplumda itimat duygusu giderek azalıyor. fakirleştik, alım gücü azaldı. Yarınlara yönelik kaygılarımız giderek artıyor. İktidar kendine has, kozmik kurallara uymayan bir programla ekonomiyi kurtarmayı vadediyor. Biz de yaptığımız söyleşilerle, hiç bir bilimsel açıklaması olmayan bu iktisat programı için muhalefet partilerinin görüşlerini alıyor, önerdikleri tahlil yollarını okurlarımıza aktarmaya çalışıyoruz. Bugünkü konuğumuz 15 ay evvel kurulan Hakikat Parti’nin İktisattan Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Sayın Meriç Köyatası.
Sayın Köyatası, iktisat sizin uzmanlık alanınız. Gazetecilikten daha sonra siyasete atıldınız ve iktisattaki tekliflerinizi siyaset ortamında seslendirmeye devam ediyorsunuz. “Faiz sebeptir enflasyon neticedir” telaffuzuyla yola çıkan TCMB Para Siyasetleri Kurulu’nun son faiz indirimlerinin bizim öngoremediğimiz bilinmeyen bir hedefi mı vardı, yoksa yalnızca “ideolojik” bir anlayış mı bu kararları aldırdı?
Meriç Köyatası – İktisat biliminde “faiz sebeptir, enflasyon sonuç” diye bir kuram olmadığı tekraren yinelanmış bulunmasına karşın Cumhurbaşkanı bunu ısrarla savunuyor ve faizleri düşürüyor.
Cumhurbaşkanın faiz indirimi konusunda ideolojik davranmaktan fazla, kendi maksatlarını ön plana aldığını düşünüyorum. Bunu faizleri düşürmeye başladıklarında lisana getirmiştik. Dünya faizleri yükseltmeye hazırlanırken, bizde enflasyon üst gerçek tırmanırken faizleri düşürmek, döviz kurunda olması gerekenden hayli daha fazla tırmanışlara yol açar. İktidar bunu olağan olarak biliyor. BOTAŞ Elektrik İletim, ASELSAN, yanan orman yerleri üzere Türkiye’nin kalan varlıklarının pahası azalıyor. Kur arttıkça dış borcu olan Türk özel şirketlerinin bedeli azalıyor. Biz bu gelişmeleri, Türkiye’nin varlıklarının, Katar, BAE ya da yandaş ve paydaş sermayeye epey süratli bir biçimde düşük fiyattan satılması operasyonu olarak kıymetlendiriyoruz. Zira döviz bitti ve ülkeyi yönetmek için acil dövize muhtaçlık var.
Amuran – 128 Milyar Dolar satılmamış olsaydı, birilerinin daha da güçlü olması sağlanmasaydı, bugünleri yaşar mıydık?
Köyatası – Evet yaşardık. Fakat elimiz biraz daha güçlü olurdu. Elimiz güçlü olurdu derken, iskambil oyunu üzere düşünürsek, elimizde as, papaz üzere kuvvetli kağıtlar olmazdı ancak şimdiki üzere sinek üçlüsü yerine karo altılısı olurdu. Merkez Bankası Rezervleri bu biçimde 40 milyar dolar artı idi. Artık 36 milyar dolar eksi… Türk iktisadı hastalıklı bir yapıya sahip. Bilhassa 2003 yılından itibaren bu hükümetin uyguladığı siyasetler kararında, Türkiye 2008 yılı sonlarına kadar sıcak para cenneti oldu. İdeolojik olarak faize karşı olduğu söylenen bu hükümet, o periyotta, dünyanın en yüksek gerçek faizini vererek Türkiye’yi sıcak paraya boğdu. Döviz, olması gereken düzeyin epeyce altında kaldı. (O periyot dünyada en çok gerçek faizi yüzde 15 ile Türkiye veriyordu. Gerisinden yüzde 5 ile Brezilya ve Arjantin geliyordu. Gelişmiş ülkelerde yüzde 2 düzeyinde idi.) Döviz kuru düşük olduğundan ithal tarım eserleri meblağları, imalat sanayiinde ithal orta girdi meblağları, yerli üretimden çok daha ucuza geliyordu. Tarım üreticileri üretimden vazgeçti, imalat sanayi üretimden vazgeçti. İhracatçılar, endüstriciler ithalatçı ve inşaatçı oldu. Türk Lirası faizi yüksek, döviz kuru düşüktü. bu biçimde olunca endüstrici de daha ucuz diye dış borca yüklendi. Türkiye’nin dış borcu 139 milyar dolardan 450 milyar dolara çıktı. Hükümet de yurt haricinden gelen kaynakları maliyetlerin hayli üstünde harcamalarla inşaata gömdü. Ucuz döviz kuru niçiniyle tarım ve sanayi çöktükten daha sonra, 2008 krizi daha sonrası sıcak para gitti. Kur yükseldi. Bu sefer de büsbütün ithalata bağımlı hale gelen tarım ve sanayi bölümü yüksek kur niçiniyle rekabet gücünü kaybetti. Türk şirketleri sıcak para periyodunda fuhuşa teşvik edilir üzere dış borca teşvik edildi. Sıcak para gittikten daha sonra, artan kur niçiniyle, dış borç maliyetleri şişti, ihraç meblağları uygun hale geldi, emekçi fiyatları düştü lakin dış borç maliyeti öylesine şişti ki, ülkemiz rekabet gücünü toparlayamadı. Türk iktisadı 2001 ekonomik krizinden daha sonra bilhassa AKP iktidarı tarafınca neo liberal yabanî dünya ticaretinde borç batağına saplandı. İhracat yapmak için bile, daha hayli ithalat yapmak zorunda kaldı. Düşünsenize, 2013 yılından itibaren iktisat büyüdükçe, yoksullaşıyoruz, iktisat büyüdükçe dış borcumuz artıyor. İktisat büyüdükçe dışarıya ödediğimiz dış borç faizi artıyor. İktisat büyüdükçe dolar bazında ölçtüğümüz iktisat küçülüyor. Tam bir fakirlik sarmalına girdik. Ekonomiyi uyuşturucu bağımlısı üzere dış borç batağına sokan siyasetler, insanların “Çalıyorlar ancak çalışıyorlar” dediği AKP’nin birinci yıllarıdır. Bu siyasetin baş sorumlusu olağan olarak iktidarın başbakanıdır fakat mimarı da artık iktisatta kurtarıcı üzere dolaşan Ali Babacan’dır. Bu siyasetler kararında Türkiye’de orta sınıf yok oldu. Dar gelirliden üst gelir kümesine servet transferi yapıldı. Genel olarak da Türkiye’den yurt dışına servet transferi oldu. Hem tefeci faizi ile servetimiz gitti birebir vakitte ithalatla servetimiz azaldı, insanımız işsiz kaldı.
Amuran – Asıl tehlike, 2022 yılında Amerika’nın faiz artırımıyla gelecek deniliyor. “Türkiye daha hala kötüyü görmedi” diyenler var. Büyük krizin 2022 yılında yaşanacağı öne sürülüyor. Siz ne düşünüyorsunuz?
Köyatası – İktisada günübirlik bakan finans piyasası iktisatçıları haricinde derinlikli bakan iktisatçılar, işlerin daha da makus gideceğini söylüyor. Biz bu mevzuyu aylar evvelden sevgili Uğur Dündar aracılığı ile Sözcü Gazetesi’nde ve Yeniçağ Gazetesi internet sitesinde açıklamıştık. Türkiye döviz ve enflasyon sarmalına girdi. Türkiye’de enflasyon aslına bakarsanız yapışkan hale gelmişti. Artık daha da yapışacak ve daha da artacak. Devletin deklare ettiğı enflasyon yüzde 21, bilim insanlarının (ENA Grup) deklare ettiğı yüzde 58. Devletin deklare ettiğı üretici fiyatları yüzde 54 artmış. Şu andan itibaren hiç bir olumsuz faktör olmasa bile, bu üretici enflasyonu, önümüzdeki devir tüketici enflasyonuna yansıyacak ve enflasyon uzun müddet artmaya devam edecek. Bu bir…
Kurdaki artışların, ona bağlı olarak güç fiyatlarındaki artışların enflasyona tesiri iki ile üç ay ortasında ortaya çıkıyor. Türk Lirasındaki yüzde 10’luk paha kaybı, yaklaşık olarak enflasyona 3 puan yansıyor. Son bir ay ortasında kurda ve güç fiyatlarında yaşadığımız büyük artışlar iki ay daha sonrasında enflasyonu daha da üst taşıyacak. Bu iki…
ABD ve Avrupa merkez bankaları pandemi niçiniyle para bastı. Enflasyon fırladı. Artık faizleri yükseltecekler. Dolar daha da artacak. Kur bir daha artacak… Bu üç…
aslına bakarsanız dünyada eksi faiz varken yüzde 6.5 üzere tefeci faizi ile borçlanan Türk Hazinesi ve Türk şirketleri, dünyada faizler artınca, dış dünyadan daha yüksek faizle borçlanmak zorunda kalacak, fiyatlar ve enflasyon artacak. Bu da dört…
Özetle 2022 hayli güç olacak.
Amuran – 2001 ve öncesinde yaşanan krizlerle bugünkü kriz içinde size göre en büyük fark nedir?
Köyatası – Bugün yaşadığımız kriz ile eski krizleri karşılaştırırsak… bundan evvelki sorunun cevabında yer alan ekonomik yapının bozulması, iktisadın, devleti ile özel dalı ile uyuşturucu bağımlısı üzere borç batağına saplanması bugün yaşadığımız krizleri, başka krizlerden ayıran en kıymetli farkların başında geliyor. Öteki taraftan ekonomik krizler yalnızca iktisat değil, idare krizi ile de alakalıdır. Evvelki devirlerde, Türk iktisadı yönetilemez hale geldiğinde hükümet istifa eder, meclis kendi ortasından o denli yahut bu biçimde yeni bir hükümet çıkarırdı. Tek adamlı, kelamda parlamentolu Cumhurbaşkanlığı Sisteminde bu biçimde bir deva arayışına imkan yok. Eski krizlerde Türkiye’de o denli yahut bu biçimde tarım üretimi vardı ve kentlerde yaşayanlara, kırsal bölümdeki yakınlarından besin unsuru yardımı gelirdi. Artık tarım da yok. bir daha öteki taraftan bizim eski periyotlarda yaşadığımız krizlerde cari açığımız 2 milyar dolar ile 6 milyar dolar içinde değişiyordu. Artık bu dış borçkolik yapıda 16 milyar dolar ile 40 milyar dolar içinde değişiyor. Merkez Bankası Döviz rezervleri eksi değildi. Artık eksi. Ve şüphesiz bu biçimde verilen bütçe açıkları sağlam bir kemer sıkma siyaseti ile azaltılabiliyordu. Artık israftan vazgeçmeye niyetli olmayan bir idare var. Ve daha da kötüsü, ne kadar olduğunu tam olarak bilemediğimiz fakat en az 157 milyar dolar olduğu söylenen Hazine garantili borçların bütçe üzerinde 25 yıl kadar sürecek bir baskısı var.
Amuran – Bankaların verdiği büyük krediler var. Birçok da riskli krediler. Bildiğiniz üzere risk yaratan kredilerde bankalar karşılık ayırmak zorunda. Önümüzde günlerde bankalarda da bir kriz yaşanabilir mi? Zira dönmeyen banka kredilerinde büyüme artıyor.
Köyatası – Felaket tellallığı yapmak istemiyorum ancak maalesef bu biçimde bir risk var. Eski periyot krizleri ile bugün yaşadığımız içinde da en büyük fark maalesef bu olabilir. Eski devirlerde bankalar mali krize giriyordu. Bankalar krize girince, şirketlere dönüp açtıkları kredileri geri çağırıyorlardı. Buna önlem almak kolaydı. Bir biçimde içeriden dışarıdan fon bulursunuz, uzun vadeli hazine tahvili çıkarır bankalara verirsiniz işi çözersiniz. Fakat bugünkü durumda, açılan krediler geri dönmez ise; bu kere evvel gerçek bölümde iflaslar başlar, gerisinden bankaları sürükler. Şu ana kadar büyük şirketlerin karlılığında bir sorun yok. Âlâ ki yok. Lakin kurdaki son artışlar büyük şirketleri ne kadar vuracak bilemiyorum. Orta ve küçük ölçekli işletmelerdeki bu sorunun fazla büyümeden çözülmesini temenni ediyorum. Bu senaryoyu düşünmek bile istemiyorum.
Amuran – Abu Dabi Veliaht Prensi Pir Muhammed bin Zayid Al Nahyan Türkiye’ye geldi ve iki ülke içinde çeşitli alanlarda kapsamlı bir mutabakat imzalandı. Detayları açıklanmadığı için varsayımlar ve tenkitler var. 10 Milyar dolarlık bir fon getiriliyor Varlık fonuna. Varlık Fonu’nun dolar cinsinden pahası 34,5 milyar dolardı. Bugün Varlık Fonu’ndaki varlıklarımızın bedeli 23,5 milyar dolara düştü. Resmi bir açıklama yapılmadı lakin satın alınacaklar içinde yüklü olarak savunma sanayi için üretim yapan şirketlerin de olduğu söyleniyor. Sözgelimi Türkiye’nin varlıklarını hangi pahadan alacakları da bilinmiyor. Bu gelişmeleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Köyatası – Maalesef döviz fiyatını yükseltip Türkiye’nin varlıklarını epeyce ucuza nakde çevirme telaşı var. Merkez Bankasının kasasında, Hazine’de para kalmadı. Ve iktidar, döviz olmadan Türkiye’yi yönetemiyor. Ne olursa olsun, nereden olursa olsun bir biçimde döviz gelsin, günü kurtaralım telaşındalar. hiç bir iş yapmadan aile büyüklerinden kalan malları, halıları, konuttaki mobilyaları satan mirasyediler gibi…
Lakin daha büyük sorun şu… Türkiye’nin varlıkları bir taraftan Katar Fonuna, öteki taraftan da BAE Fonlarına satılıyor. Herkes biliyor ki, Katar Yatırım Fonları İngiltere ve İngiliz dış siyasetinden bağımsız düşünülemez. BAE fonları da ABD’den ve ABD dış siyasetinden bağımsız düşünülemez. Lozan’da İngiltere’nin tüm baskılarına ve isteklerine direnen ve kendi tezlerini kabul ettiren İsmet İnönü’yü, İngiliz Delegasyonu Lideri Lord Curzon’un nasıl tehdit ettiğini hatırlayınız:
“Harap bir memleket alıyorsunuz. Bunu imar etmeyecek misiniz? Para bir bunda var (eliyle ABD delegesini göstererek) bir de bende… Geleceksiniz, para isteyeceksiniz, diz çökeceksiniz. bu biçimde burada reddettiklerinizin hepsini cebimden çıkarıp göstereceğim…”
Köyatası – Maalesef mevcut iktidar, Türkiye’yi bu duruma düşürdü. Osmanlı da, yönetemediği dış borçlar niçiniyle, dış borçları çevirmek için devlet imtiyazlarını Duyun-u Umumiye’ye devrettiği için dağılmıştı… Temelinde sorun beka sorunu haline geldi.
Amuran – Kamu-Özel İşbirliği yoluyla, ulaştırma ve sıhhat dalında dolar üzerinden garantili ihale alanlar bugün servetlerine servet kattılar. Köprülerden hava alanlarından otoyollardan, kent hastanelerinden para kazandılar. Bir iktidar değişiminde bu sorun nasıl çözülecek? İktidar diyor ki “Devletin devamı temeldir.”
Köyatası – Biz çabucak hemen 15 aylık partiyiz. Bu mevzuyu kararlı bir biçimde sanırım birinci biz lisana getirdik. 25 Mart 2021 tarihinde bir daha Sözcü Gazetesi’nde Uğur Dündar’ın köşesinde bir çağırıda bulunduk. “Katar’la imzalanan su yolları idare muahedesi ve Kanal İstanbul dahil, tüm muhalefet partileri olarak, Türkiye’nin bekasını tehdit eden hazine garantilerini tanımayacağımızı dünya finans piyasalarına açıklayalım” dedik. Bizim bu çağrımızdan üç dört ay daha sonra Sayın Kemal Kılıçdaroğlu, birebir istikamette bir açıklama yaptı. Cumhurbaşkanı da “söke söke alırlar” diye karşılık verdi. Biz, aslına bakarsanız teklif sahibi olarak tüm bu muahedeleri yok sayacağımızı ilan ettik. Devlette devamlılık temeldir ancak burada o denli olmadığı herkes tarafınca biliniyor. Bir ünitelik yatırım maliyetlerinin 3 kat ile 10 kat içinde yaptırıldığı ortada. Memleketler arası Hukukta, “İğrenç Sözleşme” diye bunun bir karşılığı da var. Burada mevzunun iki ayağı var. Biri, Hazine’nin yabancılara verdiği finansman garantisi. Sanırım Türkiye onu ödemek zorunda kalacak. Fakat daha sonrasında elde edilecek gelirler açısından sorun çözülebilir diye düşünüyorum. Bu köprüler, otoyollar, hastaneler, havaalanlarının işletme müddetleri bedelsiz olarak iptal edilir, işletmesi ve gelirleri devlete geçer. Londra tahkimi haricinde, Türk milletini soyanların elde ettikleri hasılatların alınması, başka alanlarda elde ettikleri haksız servetlerin hazineye gelir kaydedilmesi, mümkündür. Devletle uğraşılmaz. Siyasi irade kararlı ise devlet, o soygunu yapanları rahat uyutmaz, o parayı alır.
Bizim parti olarak ısrarla vurguladığımız bir nokta var. Biz bağımsız yargının oluşmasından daha sonra evresi sabık yaratacağız, Türk milletini soyanlardan hesap soracağız diyoruz. Bunu derken bir intikam hissiyle söylemiyoruz. Adalet, yalnızca yargı bağımsızlığının yok edilmesi ile çökmez. Adalet ve toplumsal vicdan, toplumsal ahlakın çökmesiyle yok olur. Yapanın yanına kar kalırsa, beşerler, öbür insanların haklarını gasp ederek zenginleşiyor ve hesap vermiyorsa, siz istediğiniz kadar uğraşın toplumsal barışı da toplumsal vicdanı da, toplumsal ahlakı da düzeltemezsiniz. Yapanın yanına kar kalırsa, toplumun tümü, her türlü hak tecavüzünü kendi için mubah görür.
Amuran – Sanayi bölümü güç durumda. ”Yüksek kur ile ithal edilen orta malı ve ham maddeyi” sağlayamayacak biçimde. Yetkililer diyor ki, ”biz kendi ülkemizde orta malı yapabiliriz gerekli ham maddeyi de sağlayabiliriz.” Bugünkü şartlarda bu mümkün mü, sözgelimi, orta malı üretecek teknolojiye sahip miyiz?
Köyatası – Kimi eserlerde orta malı üretebilecek teknolojiye sahibiz. Birçoklarında değiliz. Ancak Türkiye’nin rekabet gücünü artırmamız koşul. Bunun için yalnızca gerçekçi bir kur siyaseti kâfi olmuyor. Bugün Türkiye’nin, rekabet gücü utanç verici biçimde sefalet düzeyindeki işgücü ile sağlanmaya çalışılıyor. Teknolojiyi içselleştirecek, verimliliği artıracak bir eğitim sistemi kurmak zorundayız.
Amuran – Yaşadığımız ortamla ilgili tespitler yaptık. Bir iktidar değişiminde öncelik olarak kesimlerin şu anda yaşadıklarını giderecek acil tedbirler neler olabilir? Sanayi dalı yanında gübre yem ve güç alanında dışa bağımlı hale gelen Tarım kesimi de inanılmaz zorluklar yaşıyor.. Birinci adımlar neler olabilir?
Köyatası – Yeni gelecek bir iktidar daha çabucak hemen hiç bir şey yapmadan, yargı ıslahatı, kuvvetli bir parlamenter sistem, hukukun üstünlüğü, insan hakları daha fazla demokrasi içeren bir Türkiye niyetini muhakkak etsin, daha o dakikadan itibaren Türkiye’nin riskleri, şu anda 600’a dayanan CDS primi 200’e geriler. Türkiye’nin dış borç faizleri düşer. Birinci etapta alınması gereken sıkılaştırıcı acı reçeteler, IMF’ye gitseniz de gitmeseniz de bütçe sıkılaştırılması, kamuda dengelerin sağlanmasıdır. Ödemeler istikrarını sağlamak için ise devalüasyon yapmaktır. Türkiye’de kurlar aslına bakarsanız üstte. Şu anda bir devalüasyona gerek yok. Sorun dış borçların çevrilebilmesi, kamu açıklarının dizginlenebilmesi… Türkiye’nin dış borçlanma faizi düştüğünde dış borcu çevirmek kolaylaşır. Kısa vadede, kamuda faiz dışı fazlayı sağlamak gerekecek. Eski periyotlarda kamu açıklarını kapatmak için vatandaşa acı ilaç içirilirdi. Yeni iktidara gelecek hükümetin tahminen de en kolay yapabileceği şey, mali dengeyi sağlayabilmek olacak. Zira bütçede epeyce büyük israf ve talan var. Kısa vadede, sarayın israfını, yandaş-paydaş müteahhitlerin ve yandaş vakıfların ödeneklerini kestiğinizde, gerçekçi maliyetlerle yeni hizmet ihaleleri yaptığınızda, gereksiz inşaat ihalelerini iptal ettiğinizde, işiniz fazlaca kolaylaşacak ve bir daha kısa vadede, birinci yapılacak açıklamada, Merkez Bankası ve TÜİK üzere idarelerde liyakatlı takımların bakılırsave getirilmesi ve bunların bağımsızlığının ilan edilmesi olmalı.. Yangın yalnızca kamu bütçesinde ya da bankalarda, şirket bilançolarında değil. Dar gelirlilerde, çiftçilerde, emekçilerde, memurlarda, emeklilerde, üniversite öğrencilerinde, esnafta, KOBİ’lerde büyük düşünce var. Pandemi devrinde bütün ülkeler ulusal gelirlerinin yüzde 10’u kadar nakit gelir takviyesini halka verdi. Türkiye’de ise yalnızca yüzde 1’i kadar. O yüzde teğin neredeyse tamamına yakını da bir daha personellerin, işsizlik fonunda biriken paraları. Kısa vadede, tüm dar gelirli kesitlere nefes aldıracak direkt nakit takviyesi sağlanmalı. Müteahhitten kesip buraya bu parayı aktarmak zorundayız. Bu takviye halkın alım gücüne yansıyacağı için üretimi de canlandırır. Biz iktidara geldiğimizde Varlık Fonu’nu kaldıracağımızı, Varlık Fonu bünyesindeki şirketlerin ilgili kurumlar nezdinde özerk idarelerle yönetilmesini öngörüyoruz. Bütün bunlardan daha sonra olağan olarak rahatlamak yok epey esaslı bir biçimde ihtilal niteliğinde yapısal değişime girmek zorundayız.
Amuran – Yanlışsız Parti olarak lisana getirdiğiniz “devrim niteliğindeki yapısal değişimi” sağlayacak nasıl bir program uygulamayı düşünüyorsunuz?
Köyatası – Yanlışsız Parti olarak bizim iktisatta de öteki tüm alanlarda da temel maksadımız, Türkiye Cumhuriyeti’nin her alanında Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün unsur ve ihtilallerini geçerli kılmak. Devletçilik ile piyasayı birleştiren karma ekonomik model temel tercihimiz. Kalkınmacı bir planlama anlayışı ile insanı kucaklayan, kuvvetli toplumsal devlet siyasetlerini benimseyen, etrafa ve gezegene saygılı iktisat siyasetlerini hayata geçirmek önceliğimiz. İktisat dahil tüm alanlarda, şeffaf, denetlenebilir, hesap veren ve toplumun tüm kesitlerinin iştirakini sağlayan kapsayıcı siyasetler temel unsurumuz olacak. Bu prensipler ışığında iktisattaki yapısal değişimin dört temel ayağı var. Birincisi eğitim. İkincisi tarımda, endüstride ve kentleşmede planlama, üçüncüsü toplumsal devlet ve vergi, dördüncüsü özelleştirme-kamulaştırma, hesap sorma ve şeffaf iktisat modelini oluşturma…
Amuran – İsterseniz eğitimle başlayalım, eğitimde amacınız nedir?
Köyatası – Birinci gayemiz insan gücünün eğitim kalitesini artırmak. Kindar jenerasyon yetiştirmekten vazgeçip insanlarımıza analitik niyet yeteneği veren tarım, sanayi, hizmetler başta olmak üzere her alanda verimliliği artıracak, teknolojiyi içselleştirecek bir eğitim düzeyi oluşturacağız. Taşımalı eğitim kalkacak. En ücra köylerde okullar yeniden açılacak. Köylerde ve kırsal kesimde, büyük kentlerin kenar mahallelerinde olağan müfredat öğretmenlerinin yanı sıra, yarım kalan Aydınlanma İhtilallerinin devamını sağlayacak, günümüz kurallarına uyarlanmış Yeni Jenerasyon Köy Enstitülü öğretmenler misyon alacak. Öğretmenlik mesleği, Cumhuriyetin birinci senelerında olduğu üzere manevi ve maddi olarak en prestijli meslek haline getirilecek. Lise mezunlarının birinci yüzde 10’luk diliminin, yüksek eğitimde öğretmenlik kısımlarına girmesi için gereken teşvikler sağlanacak.
Amuran – İktisattaki kalkınmanın ikinci amacı planlı kalkınma anlayışını getirmek ve karma ekonomiyi uygulamak diyorsunuz, değil mi?
Köyatası – Evet. Yalnızca Türkiye değil, tüm dünyada, planlama yapmadan, ekonomiyi piyasanın kendi kurallarına bıraktığınızda gidip duvara tosluyor, daima krizler doğuyor. 1929 buhranından günümüze kadar olan tüm buhranlarda bunu görüyoruz. Bilhassa 1929’dan daha sonra saf piyasa iktisadını savunanlar, kamucu yaklaşımları ve devlet müdahalesini kabullendiler. Keynes’in devlet müdahalesi tezlerine sarıldılar. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’de 1929’dan evvel karma iktisat modeli benimsemişti. Bilhassa 1930 Sanayi Planı bizler için epeyce büyük bir onur ve deneyimdir. 1930 Sanayi Planı ile Türkiye Cumhuriyeti bugün bile mirasının yendiği, satıla satıla bitirilemediği sanayi tesislerini kurdu. bir daha 1965-1971 ortası Süleyman Demirel’in uyguladığı Planlı Kalkınma devri, Türk iktisadının başarılı yıllarıdır. Bu iki periyotta de Türkiye dış borç almadan, kendi ziraî kaynakları ile endüstrisini kurdu, alt yapı yatırımlarını sürdürdü. İktisattaki siyaset tercihimiz, piyasa dinamiklerini gözeten planlı bir karma ekonomik model… Biz, Devlet Planlama Teşkilatını bir daha kurarak ve ona özerklik sağlayarak tarımda, endüstride, hizmetler bölümünde kalkınmacı bir planlama anlayışını hükümran kılacağız. Atatürk’ün ömrü yetmediği için gerçekleştiremediği toprak ıslahatını yapacağız. Planlı ve iştirakçi bir kooperatifçilik anlayışı ile tarım siyasetleri uygulayacağız. Her çiftçi, neyi ne kadar ekeceğini bilecek ve ürettiği mal çiftçinin elinde kalmayacak. Yerli tohum, gübre, yem ve gibisi girdiler bir daha planlanarak, teşvik edilerek özel dal tarafınca, gerekirse devlet tarafınca üretilecek. Her köyde bir ziraat mühendisi ile bir veteriner istihdam edilecek, aşılama yanılgıları niçiniyle hayvan vefatları önlenecek, ziraî üretim verimliliği artırılacak. Her vilayette Ar-Ge amaçlı ve o ilin iklimine uygun olarak Atatürk Orman Çiftlikleri kurulacak. Endüstride, yerelden genele kalkınma modeli uygulanacak. Buna uygun kentleşme siyasetleri geliştirilecek. İmalat sanayiindeki tüm alt bölümler, girdi çıktı tablolarına bakılırsa tahlil edilerek piyasa dinamikleri de gözetilerek evvelar ve teşvikler belirlenecek. Öncelikler sırasıyla, istihdam, ihracat ve teknolojik gelişmeye bakılırsa belirlenecek. Yüksek katma pahalı üretim, yalnızca sonuncu üretim için değil, orta malları üretim zinciri temel alınarak desteklenecek. Gençlerin ve bayanların inovatif teşebbüsleri ile projelerine devlet “melek yatırımcı” olarak katılacak. Başta turizm bölümü olmak üzere, mahallî ve sivil havacılık, demiryolu ulaşımı, Çin Nesil Yol Projesi ile entegre olmuş Anadolu’nun dört bir yanında lojistik merkezler, yeni demiryolları ağları ve liman yatırım ve idareleri geliştirilecek. Bu merkezler Avrupa Birliği kıyılarında devlet özel bölüm iştiraki ile satın alınacak liman işletmeleri ve lojistik merkezler ile entegre edilecek, KOBİ’lerin AB ülkelerine kesintisiz ve daima ihracat yapmaları sağlanacak.
Kentleşme ve ekonomik kalkınma modelleri birlikte yürümek zorunda. Kentler ve binaların ortasında beşere verilen bedel hissedilmeli. bir daha Atatürk devrindeki kalkınma atağına bakalım. Sümerbank yalnızca bir fabrika değildi. Yatırım yaptığı yerlerde, toplumsal hayatı ile kentleşme ile bir bütündü. Nazilli, Bursa ve gibisi pek hayli örnekte olduğu üzere.
Tüm bölgelerde, belirlenen bölümlerde hem endüstriye tıpkı vakitte kentsel gelişime önderlik etmeleri için, devlet direkt yatırımlar yapacak, gerektiğinde mahallî idareler ve özel dalla birlikte paydaşlıklar kuracak. Lokal kalkınmanın ve kentlerin çağdaşlaşma atılımında esas gücümüz, kız erkek ayrımı yapmadan gençlik olacak. Her yıl her kentten en az 1000 lise son sınıf öğrencisi olmak üzere toplam 100 bin öğrenciyi, birinci yıl lisan eğitimi, ikinci yıl lise mezuniyeti için Avrupa, Rusya, Çin üzere ülkelere göndereceğiz. Ve bir daha her sene her kentten en az 200 öğrenci olmak üzere 20 bin lise mezunu öğrencimizi istedikleri kolda tahsil görmeleri için Avrupa, Rusya, Çin üzere ülkelere üniversiteye göndereceğiz. Bu öğrenciler döndüklerinde kendi vilayetlerinde en az beş yıl devletin sağladığı iş garantisiyle çalışmak kaydıyla tam burslu olacaklar. Gençler, bir taraftan aldıkları güzel eğitim, öbür taraftan farklı ve yeni dünya görüşleri ile birlikte lokal kalkınmada, Anadolu yerleşim yerlerinin çağdaşlaşmasında, kültür ve sanatla buluşmasında öncü olacaklar. Daima göz arkası edilen engelli vatandaşlarımız için müspet ayrımcılık uygulanacaktır. Engelli vatandaşlarımızın, eğitimde, iktisatta de faal biçimde yer almaları sağlanacaktır. İktisat, istatistikler ve sayılar ile sonlu değildir. İçinde insan şayet olmazsa, iktisat de pek bir işe yaramaz.
Amuran – Kalkınma siyasetlerinin üçüncü ayağı maliye ve toplumsal devlet siyasetleri demiştiniz.
Köyatası – İktisatta vergi adaleti yok. Toplam vergilerin üçte ikisi dolaylı vergiler, üçte biri direkt vergilerden oluşuyor. halbuki dünyadaki gelişmiş ülkelerde bunun tam karşıtı. Başka taraftan bütçenin ulusal gelir ortasındaki büyüklüğü de yüzde 20 düzeyinde. Bu düzey ile toplumsal devlet olunmaz. Toplumsal devlet prensiplerinin gelişmiş olduğu Batı Avrupa ülkelerinde bu oran yüzde 45-50 seviyesinde… Bizde vergiyi taban ödüyor, tavan ödemiyor. Bedelli bir maliyeci müellif Ozan Bingöl’ün kitabında belirttiği üzere, biz vergiyi tavana yayacağız. Vergi gelirleri ile bir arada kamu işletme gelirleri toplamının ulusal gelirin yüzde 50’si düzeyine ulaştırmalıyız.
Toplumsal devlet anlayışımızın da dört temel kuralı var. Eğitim, sıhhat, kuvvetli bir emeklilik sistemi ve toplumsal yardımlar. Kaliteli bir eğitim herkes için parasız olacak. Devlet gencine kredi vermez, burs verir. Öğrencilerin faiz ve ana para dahil, tüm kredi borçları silinecek. Gelişme çağındaki çocukların kâfi protein, vitamin vb üzere istikrarlı beslenmesi için birinci ve orta eğitimde öğrencilerin iki öğün yemeğini devlet sağlayacak.
Herkese parasız, kaliteli esirgeyici ve tedavi edici sıhhat hizmeti verilecek. Kent haricindeki kent hastaneleri kapatılacak, kent ortasında ulaşılabilir küçük hastaneler kurulacak. Bir emekli maaşı, iki kişinin kültür ve cümbüş harcamaları dahil insanca yaşamalarını sağlayacak düzeye getirilecek. Bugün merkezi idare ve lokal idarelerle bir arada yaklaşık 20 milyon bireye çeşitli ölçülerde toplumsal yardım yapılıyor. Devletin yaptığı toplumsal yardımlar sadaka verir üzere ve güya AKP iktidarının bir lütfu üzere dağıtılıyor. Toplumsal yardım her yurttaşın hakkıdır. Toplumsal yardımlarda, şehit yakınları, gaziler, engelli vatandaşlar ve yaşlılar için olumlu ayrımcılık yapılacaktır. İktisatta utanç verici bir noktamız var. Çocuk personel meselesi… Bu sorun hiç bir biçimde taviz verilmeden çözülecek. Çocuklarını personel olarak çalıştırmak zorunda kalan ailelere öncelikli toplumsal yardım programı uygulanacak, gerektiğinde çocukların bakımı, eğitimi devletin sorumluluğuna alınacak. Başka taraftan teknoloji büyük bir süratle gelişiyor. Yapay zeka, robotlar tarımdan endüstriye her alanda insanların yerini alıyor. Bizim de bu gelişmelere bakılırsa toplumsal güvenlik şemsiyesi geliştirme zorunluluğumuz var. Bu niçinle, dünyada yeni tartışılmaya başlanan tüm yurttaşlara geliri ne olursa olsun Vatandaşlık Temel Geliri vermek siyasetini benimsiyoruz. Bu ülkenin tüm kaynakları, ormanları, madenleri, doğal zenginlikleri, geçmişte yapılan ve yapılmakta olan tüm alt yapı yatırımları hepsi, hepimizin tüm Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının müşterek varlığıdır. O niçinle Vatandaşlık Temel Geliri, her insanın hakkıdır. Ölçüsü şimdilik kıymetli değil lakin her vatandaşa bir maaş bağlanması, süratle gelişen teknolojinin dayattığı gelişmelere bağlı olarak, önümüzdeki devirde bir zorunluluktur.
Amuran – Pekala kaynakları nasıl sağlayacaksınız?
Köyatası – Bunlar boş vaatler değil. Yapılabilir işler. Kâfi ki siz iktidar olarak, bütçeyi yandaş varlıklı etmek için değil, yurttaşlar için harcayın. Neo liberal yırtıcı kapitalist sisteme teslim olmuş ekonomilerde her insanın hissesine borç düşer. Planlı kalkınma modellerinde herkese kaynak var. Avrupa ülkelerinde bütçeden karşılanan emeklilik, sıhhat ve toplumsal yardım harcamalarının ulusal gelire ortalaması (GSYİH) yüzde 30 seviyesinde… Buna eğitimi de eklediklerinde toplumsal devlet harcamaları yüzde 35-40 düzeyini buluyor. Yüzde 10 kadarı da savunma, asayiş, yargı ve devletin öteki işleri için harcanıyor. Türkiye’de ise eğitim, toplumsal yardımlar ve sıhhat harcamaları dahil hepsi ulusal gelirin yüzde 10’u seviyesinde… Ulusal gelirin yüzde 10 kadarı da, savunma, adalet, asayiş, genel idare üzere öteki devlet işlerine harcanıyor. Vergi ıslahatı, kamulaştırmalar ve imar rantlarının lokal ve merkezi bütçeye aktarılması ile bir arada bütçenin ulusal gelir ortasındaki hissesinin yüzde 45-50 düzeyine ulaştırmayı hedefliyoruz. Bütçeden ulusal gelirin yüzde 8’ini eğitime, yüzde 6’sını sıhhate, yüzde 20’sini emeklilik ve toplumsal yardımlara yüzde 6’sı teşviklere, kalan yüzde 10’u da; asayiş, savunma, yargı, kamu idaresi üzere devletin olağan işlerine ayırmayı hedefliyoruz. Toplumsal devlet ve adil bölüşüm fakat bu biçimde sağlanabilir.
Amuran- Kalkınma ve İktisat siyasetlerinin dördüncü ayağının “hesap sorma, dönemi sabık yaratma ve şeffaf yönetim” olduğunu söylemiş olduniz. Neler yapmayı hedefliyorsunuz?
Köyatası – Özelleştirmeler, ihaleler, hazine garanti ödemeleri, şaibeli imar planı değişiklikleri üzere tüm mevzular teker teker incelenecek. Köprü ve otoyollar ile kent hastanelerindeki garantiler ve elektrik dağıtım şirketleri üzere imtiyaz periyoduna bahis olan özelleştirmeler iptal edilecek. Milletin parasını soyanlardan ve halkın müştereklerini yağmalayanlardan bu paralar son kuruşuna kadar alınıp hazineye gelir kaydedilecek. Biroldukca belediyede yandaş varlıklı eden, imar rantları belirlenecek ve bunlar için ek vergi çıkarılacak. Bu vergilerin bir kısmı ilgili mahallî yönetime, bir kısmı merkezi yönetime alınacak. Bundan daha sonra yapılacak imar planı değişikliklerinden doğan kent rantları ise yandaşlara değil, lokal idareler ile merkezi bütçeye gelir olarak kaydedilecek. İktisadın tüm alanlarında karar alınırken, çağın gereklerine uygun etraf siyasetlerine tartı verilecek. Bilhassa doğayı katleden başta altın olmak üzere verilen tüm maden ruhsatları dondurulacak, etrafa, tabiata, su kaynaklarına, tarım alanlarına, ormanlara ziyan veren işletmelerin ruhsatları iptal edilecek. Mustafa Kemal Atatürk periyodunda olduğu üzere, madencilikte arama faaliyetleri MTA’nın inhisarında, madenleri sürece faaliyetleri de Etibank’ın inhisarında olacak. Taş ocağı ve gibisi madencilikte özel dal yatırımlarına etrafa hassas olmak kaydıyla teşvik verilecek, metal madenleri arama ve çıkarma faaliyetleri büsbütün devletleştirilecek. Madenlerin hammadde olarak ihraç edilmesine son verilecek. Madenlerin işlenmesi alanlarında Etibank, teknoloji yüklü olmak üzere, yerli ve yabancı özel sermaye ile işbirliğine girecektir.
Amuran – Seçim öncesinde öteki muhalefet partileriyle görüş alışverişinde bulunacak mısınız?
Köyatası – Bizim görüşmeyeceğimiz, ittifak yapmayacağımız bölümler aşikardır. AKP ile MHP ile Atatürk ile sorunu olanlarla görüşmeyiz. Biz, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün prensip ve ihtilallerine bağlı olan, Anayasanın birinci 6 unsuruna bağlı olan herkesle görüşürüz.
Amuran – İktisattaki gelişmeler sürecinde vakit zaman sizden uzman olarak analizlerinizden yararlanmak isteriz. Çok teşekkürler.
Köyatası – Ben teşekkür ederim.
Nurzen Amuran
Sayın Köyatası, iktisat sizin uzmanlık alanınız. Gazetecilikten daha sonra siyasete atıldınız ve iktisattaki tekliflerinizi siyaset ortamında seslendirmeye devam ediyorsunuz. “Faiz sebeptir enflasyon neticedir” telaffuzuyla yola çıkan TCMB Para Siyasetleri Kurulu’nun son faiz indirimlerinin bizim öngoremediğimiz bilinmeyen bir hedefi mı vardı, yoksa yalnızca “ideolojik” bir anlayış mı bu kararları aldırdı?
Meriç Köyatası – İktisat biliminde “faiz sebeptir, enflasyon sonuç” diye bir kuram olmadığı tekraren yinelanmış bulunmasına karşın Cumhurbaşkanı bunu ısrarla savunuyor ve faizleri düşürüyor.
Cumhurbaşkanın faiz indirimi konusunda ideolojik davranmaktan fazla, kendi maksatlarını ön plana aldığını düşünüyorum. Bunu faizleri düşürmeye başladıklarında lisana getirmiştik. Dünya faizleri yükseltmeye hazırlanırken, bizde enflasyon üst gerçek tırmanırken faizleri düşürmek, döviz kurunda olması gerekenden hayli daha fazla tırmanışlara yol açar. İktidar bunu olağan olarak biliyor. BOTAŞ Elektrik İletim, ASELSAN, yanan orman yerleri üzere Türkiye’nin kalan varlıklarının pahası azalıyor. Kur arttıkça dış borcu olan Türk özel şirketlerinin bedeli azalıyor. Biz bu gelişmeleri, Türkiye’nin varlıklarının, Katar, BAE ya da yandaş ve paydaş sermayeye epey süratli bir biçimde düşük fiyattan satılması operasyonu olarak kıymetlendiriyoruz. Zira döviz bitti ve ülkeyi yönetmek için acil dövize muhtaçlık var.
Amuran – 128 Milyar Dolar satılmamış olsaydı, birilerinin daha da güçlü olması sağlanmasaydı, bugünleri yaşar mıydık?
Köyatası – Evet yaşardık. Fakat elimiz biraz daha güçlü olurdu. Elimiz güçlü olurdu derken, iskambil oyunu üzere düşünürsek, elimizde as, papaz üzere kuvvetli kağıtlar olmazdı ancak şimdiki üzere sinek üçlüsü yerine karo altılısı olurdu. Merkez Bankası Rezervleri bu biçimde 40 milyar dolar artı idi. Artık 36 milyar dolar eksi… Türk iktisadı hastalıklı bir yapıya sahip. Bilhassa 2003 yılından itibaren bu hükümetin uyguladığı siyasetler kararında, Türkiye 2008 yılı sonlarına kadar sıcak para cenneti oldu. İdeolojik olarak faize karşı olduğu söylenen bu hükümet, o periyotta, dünyanın en yüksek gerçek faizini vererek Türkiye’yi sıcak paraya boğdu. Döviz, olması gereken düzeyin epeyce altında kaldı. (O periyot dünyada en çok gerçek faizi yüzde 15 ile Türkiye veriyordu. Gerisinden yüzde 5 ile Brezilya ve Arjantin geliyordu. Gelişmiş ülkelerde yüzde 2 düzeyinde idi.) Döviz kuru düşük olduğundan ithal tarım eserleri meblağları, imalat sanayiinde ithal orta girdi meblağları, yerli üretimden çok daha ucuza geliyordu. Tarım üreticileri üretimden vazgeçti, imalat sanayi üretimden vazgeçti. İhracatçılar, endüstriciler ithalatçı ve inşaatçı oldu. Türk Lirası faizi yüksek, döviz kuru düşüktü. bu biçimde olunca endüstrici de daha ucuz diye dış borca yüklendi. Türkiye’nin dış borcu 139 milyar dolardan 450 milyar dolara çıktı. Hükümet de yurt haricinden gelen kaynakları maliyetlerin hayli üstünde harcamalarla inşaata gömdü. Ucuz döviz kuru niçiniyle tarım ve sanayi çöktükten daha sonra, 2008 krizi daha sonrası sıcak para gitti. Kur yükseldi. Bu sefer de büsbütün ithalata bağımlı hale gelen tarım ve sanayi bölümü yüksek kur niçiniyle rekabet gücünü kaybetti. Türk şirketleri sıcak para periyodunda fuhuşa teşvik edilir üzere dış borca teşvik edildi. Sıcak para gittikten daha sonra, artan kur niçiniyle, dış borç maliyetleri şişti, ihraç meblağları uygun hale geldi, emekçi fiyatları düştü lakin dış borç maliyeti öylesine şişti ki, ülkemiz rekabet gücünü toparlayamadı. Türk iktisadı 2001 ekonomik krizinden daha sonra bilhassa AKP iktidarı tarafınca neo liberal yabanî dünya ticaretinde borç batağına saplandı. İhracat yapmak için bile, daha hayli ithalat yapmak zorunda kaldı. Düşünsenize, 2013 yılından itibaren iktisat büyüdükçe, yoksullaşıyoruz, iktisat büyüdükçe dış borcumuz artıyor. İktisat büyüdükçe dışarıya ödediğimiz dış borç faizi artıyor. İktisat büyüdükçe dolar bazında ölçtüğümüz iktisat küçülüyor. Tam bir fakirlik sarmalına girdik. Ekonomiyi uyuşturucu bağımlısı üzere dış borç batağına sokan siyasetler, insanların “Çalıyorlar ancak çalışıyorlar” dediği AKP’nin birinci yıllarıdır. Bu siyasetin baş sorumlusu olağan olarak iktidarın başbakanıdır fakat mimarı da artık iktisatta kurtarıcı üzere dolaşan Ali Babacan’dır. Bu siyasetler kararında Türkiye’de orta sınıf yok oldu. Dar gelirliden üst gelir kümesine servet transferi yapıldı. Genel olarak da Türkiye’den yurt dışına servet transferi oldu. Hem tefeci faizi ile servetimiz gitti birebir vakitte ithalatla servetimiz azaldı, insanımız işsiz kaldı.
Amuran – Asıl tehlike, 2022 yılında Amerika’nın faiz artırımıyla gelecek deniliyor. “Türkiye daha hala kötüyü görmedi” diyenler var. Büyük krizin 2022 yılında yaşanacağı öne sürülüyor. Siz ne düşünüyorsunuz?
Köyatası – İktisada günübirlik bakan finans piyasası iktisatçıları haricinde derinlikli bakan iktisatçılar, işlerin daha da makus gideceğini söylüyor. Biz bu mevzuyu aylar evvelden sevgili Uğur Dündar aracılığı ile Sözcü Gazetesi’nde ve Yeniçağ Gazetesi internet sitesinde açıklamıştık. Türkiye döviz ve enflasyon sarmalına girdi. Türkiye’de enflasyon aslına bakarsanız yapışkan hale gelmişti. Artık daha da yapışacak ve daha da artacak. Devletin deklare ettiğı enflasyon yüzde 21, bilim insanlarının (ENA Grup) deklare ettiğı yüzde 58. Devletin deklare ettiğı üretici fiyatları yüzde 54 artmış. Şu andan itibaren hiç bir olumsuz faktör olmasa bile, bu üretici enflasyonu, önümüzdeki devir tüketici enflasyonuna yansıyacak ve enflasyon uzun müddet artmaya devam edecek. Bu bir…
Kurdaki artışların, ona bağlı olarak güç fiyatlarındaki artışların enflasyona tesiri iki ile üç ay ortasında ortaya çıkıyor. Türk Lirasındaki yüzde 10’luk paha kaybı, yaklaşık olarak enflasyona 3 puan yansıyor. Son bir ay ortasında kurda ve güç fiyatlarında yaşadığımız büyük artışlar iki ay daha sonrasında enflasyonu daha da üst taşıyacak. Bu iki…
ABD ve Avrupa merkez bankaları pandemi niçiniyle para bastı. Enflasyon fırladı. Artık faizleri yükseltecekler. Dolar daha da artacak. Kur bir daha artacak… Bu üç…
aslına bakarsanız dünyada eksi faiz varken yüzde 6.5 üzere tefeci faizi ile borçlanan Türk Hazinesi ve Türk şirketleri, dünyada faizler artınca, dış dünyadan daha yüksek faizle borçlanmak zorunda kalacak, fiyatlar ve enflasyon artacak. Bu da dört…
Özetle 2022 hayli güç olacak.
Amuran – 2001 ve öncesinde yaşanan krizlerle bugünkü kriz içinde size göre en büyük fark nedir?
Köyatası – Bugün yaşadığımız kriz ile eski krizleri karşılaştırırsak… bundan evvelki sorunun cevabında yer alan ekonomik yapının bozulması, iktisadın, devleti ile özel dalı ile uyuşturucu bağımlısı üzere borç batağına saplanması bugün yaşadığımız krizleri, başka krizlerden ayıran en kıymetli farkların başında geliyor. Öteki taraftan ekonomik krizler yalnızca iktisat değil, idare krizi ile de alakalıdır. Evvelki devirlerde, Türk iktisadı yönetilemez hale geldiğinde hükümet istifa eder, meclis kendi ortasından o denli yahut bu biçimde yeni bir hükümet çıkarırdı. Tek adamlı, kelamda parlamentolu Cumhurbaşkanlığı Sisteminde bu biçimde bir deva arayışına imkan yok. Eski krizlerde Türkiye’de o denli yahut bu biçimde tarım üretimi vardı ve kentlerde yaşayanlara, kırsal bölümdeki yakınlarından besin unsuru yardımı gelirdi. Artık tarım da yok. bir daha öteki taraftan bizim eski periyotlarda yaşadığımız krizlerde cari açığımız 2 milyar dolar ile 6 milyar dolar içinde değişiyordu. Artık bu dış borçkolik yapıda 16 milyar dolar ile 40 milyar dolar içinde değişiyor. Merkez Bankası Döviz rezervleri eksi değildi. Artık eksi. Ve şüphesiz bu biçimde verilen bütçe açıkları sağlam bir kemer sıkma siyaseti ile azaltılabiliyordu. Artık israftan vazgeçmeye niyetli olmayan bir idare var. Ve daha da kötüsü, ne kadar olduğunu tam olarak bilemediğimiz fakat en az 157 milyar dolar olduğu söylenen Hazine garantili borçların bütçe üzerinde 25 yıl kadar sürecek bir baskısı var.
Amuran – Bankaların verdiği büyük krediler var. Birçok da riskli krediler. Bildiğiniz üzere risk yaratan kredilerde bankalar karşılık ayırmak zorunda. Önümüzde günlerde bankalarda da bir kriz yaşanabilir mi? Zira dönmeyen banka kredilerinde büyüme artıyor.
Köyatası – Felaket tellallığı yapmak istemiyorum ancak maalesef bu biçimde bir risk var. Eski periyot krizleri ile bugün yaşadığımız içinde da en büyük fark maalesef bu olabilir. Eski devirlerde bankalar mali krize giriyordu. Bankalar krize girince, şirketlere dönüp açtıkları kredileri geri çağırıyorlardı. Buna önlem almak kolaydı. Bir biçimde içeriden dışarıdan fon bulursunuz, uzun vadeli hazine tahvili çıkarır bankalara verirsiniz işi çözersiniz. Fakat bugünkü durumda, açılan krediler geri dönmez ise; bu kere evvel gerçek bölümde iflaslar başlar, gerisinden bankaları sürükler. Şu ana kadar büyük şirketlerin karlılığında bir sorun yok. Âlâ ki yok. Lakin kurdaki son artışlar büyük şirketleri ne kadar vuracak bilemiyorum. Orta ve küçük ölçekli işletmelerdeki bu sorunun fazla büyümeden çözülmesini temenni ediyorum. Bu senaryoyu düşünmek bile istemiyorum.
Amuran – Abu Dabi Veliaht Prensi Pir Muhammed bin Zayid Al Nahyan Türkiye’ye geldi ve iki ülke içinde çeşitli alanlarda kapsamlı bir mutabakat imzalandı. Detayları açıklanmadığı için varsayımlar ve tenkitler var. 10 Milyar dolarlık bir fon getiriliyor Varlık fonuna. Varlık Fonu’nun dolar cinsinden pahası 34,5 milyar dolardı. Bugün Varlık Fonu’ndaki varlıklarımızın bedeli 23,5 milyar dolara düştü. Resmi bir açıklama yapılmadı lakin satın alınacaklar içinde yüklü olarak savunma sanayi için üretim yapan şirketlerin de olduğu söyleniyor. Sözgelimi Türkiye’nin varlıklarını hangi pahadan alacakları da bilinmiyor. Bu gelişmeleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Köyatası – Maalesef döviz fiyatını yükseltip Türkiye’nin varlıklarını epeyce ucuza nakde çevirme telaşı var. Merkez Bankasının kasasında, Hazine’de para kalmadı. Ve iktidar, döviz olmadan Türkiye’yi yönetemiyor. Ne olursa olsun, nereden olursa olsun bir biçimde döviz gelsin, günü kurtaralım telaşındalar. hiç bir iş yapmadan aile büyüklerinden kalan malları, halıları, konuttaki mobilyaları satan mirasyediler gibi…
Lakin daha büyük sorun şu… Türkiye’nin varlıkları bir taraftan Katar Fonuna, öteki taraftan da BAE Fonlarına satılıyor. Herkes biliyor ki, Katar Yatırım Fonları İngiltere ve İngiliz dış siyasetinden bağımsız düşünülemez. BAE fonları da ABD’den ve ABD dış siyasetinden bağımsız düşünülemez. Lozan’da İngiltere’nin tüm baskılarına ve isteklerine direnen ve kendi tezlerini kabul ettiren İsmet İnönü’yü, İngiliz Delegasyonu Lideri Lord Curzon’un nasıl tehdit ettiğini hatırlayınız:
“Harap bir memleket alıyorsunuz. Bunu imar etmeyecek misiniz? Para bir bunda var (eliyle ABD delegesini göstererek) bir de bende… Geleceksiniz, para isteyeceksiniz, diz çökeceksiniz. bu biçimde burada reddettiklerinizin hepsini cebimden çıkarıp göstereceğim…”
Köyatası – Maalesef mevcut iktidar, Türkiye’yi bu duruma düşürdü. Osmanlı da, yönetemediği dış borçlar niçiniyle, dış borçları çevirmek için devlet imtiyazlarını Duyun-u Umumiye’ye devrettiği için dağılmıştı… Temelinde sorun beka sorunu haline geldi.
Amuran – Kamu-Özel İşbirliği yoluyla, ulaştırma ve sıhhat dalında dolar üzerinden garantili ihale alanlar bugün servetlerine servet kattılar. Köprülerden hava alanlarından otoyollardan, kent hastanelerinden para kazandılar. Bir iktidar değişiminde bu sorun nasıl çözülecek? İktidar diyor ki “Devletin devamı temeldir.”
Köyatası – Biz çabucak hemen 15 aylık partiyiz. Bu mevzuyu kararlı bir biçimde sanırım birinci biz lisana getirdik. 25 Mart 2021 tarihinde bir daha Sözcü Gazetesi’nde Uğur Dündar’ın köşesinde bir çağırıda bulunduk. “Katar’la imzalanan su yolları idare muahedesi ve Kanal İstanbul dahil, tüm muhalefet partileri olarak, Türkiye’nin bekasını tehdit eden hazine garantilerini tanımayacağımızı dünya finans piyasalarına açıklayalım” dedik. Bizim bu çağrımızdan üç dört ay daha sonra Sayın Kemal Kılıçdaroğlu, birebir istikamette bir açıklama yaptı. Cumhurbaşkanı da “söke söke alırlar” diye karşılık verdi. Biz, aslına bakarsanız teklif sahibi olarak tüm bu muahedeleri yok sayacağımızı ilan ettik. Devlette devamlılık temeldir ancak burada o denli olmadığı herkes tarafınca biliniyor. Bir ünitelik yatırım maliyetlerinin 3 kat ile 10 kat içinde yaptırıldığı ortada. Memleketler arası Hukukta, “İğrenç Sözleşme” diye bunun bir karşılığı da var. Burada mevzunun iki ayağı var. Biri, Hazine’nin yabancılara verdiği finansman garantisi. Sanırım Türkiye onu ödemek zorunda kalacak. Fakat daha sonrasında elde edilecek gelirler açısından sorun çözülebilir diye düşünüyorum. Bu köprüler, otoyollar, hastaneler, havaalanlarının işletme müddetleri bedelsiz olarak iptal edilir, işletmesi ve gelirleri devlete geçer. Londra tahkimi haricinde, Türk milletini soyanların elde ettikleri hasılatların alınması, başka alanlarda elde ettikleri haksız servetlerin hazineye gelir kaydedilmesi, mümkündür. Devletle uğraşılmaz. Siyasi irade kararlı ise devlet, o soygunu yapanları rahat uyutmaz, o parayı alır.
Bizim parti olarak ısrarla vurguladığımız bir nokta var. Biz bağımsız yargının oluşmasından daha sonra evresi sabık yaratacağız, Türk milletini soyanlardan hesap soracağız diyoruz. Bunu derken bir intikam hissiyle söylemiyoruz. Adalet, yalnızca yargı bağımsızlığının yok edilmesi ile çökmez. Adalet ve toplumsal vicdan, toplumsal ahlakın çökmesiyle yok olur. Yapanın yanına kar kalırsa, beşerler, öbür insanların haklarını gasp ederek zenginleşiyor ve hesap vermiyorsa, siz istediğiniz kadar uğraşın toplumsal barışı da toplumsal vicdanı da, toplumsal ahlakı da düzeltemezsiniz. Yapanın yanına kar kalırsa, toplumun tümü, her türlü hak tecavüzünü kendi için mubah görür.
Amuran – Sanayi bölümü güç durumda. ”Yüksek kur ile ithal edilen orta malı ve ham maddeyi” sağlayamayacak biçimde. Yetkililer diyor ki, ”biz kendi ülkemizde orta malı yapabiliriz gerekli ham maddeyi de sağlayabiliriz.” Bugünkü şartlarda bu mümkün mü, sözgelimi, orta malı üretecek teknolojiye sahip miyiz?
Köyatası – Kimi eserlerde orta malı üretebilecek teknolojiye sahibiz. Birçoklarında değiliz. Ancak Türkiye’nin rekabet gücünü artırmamız koşul. Bunun için yalnızca gerçekçi bir kur siyaseti kâfi olmuyor. Bugün Türkiye’nin, rekabet gücü utanç verici biçimde sefalet düzeyindeki işgücü ile sağlanmaya çalışılıyor. Teknolojiyi içselleştirecek, verimliliği artıracak bir eğitim sistemi kurmak zorundayız.
Amuran – Yaşadığımız ortamla ilgili tespitler yaptık. Bir iktidar değişiminde öncelik olarak kesimlerin şu anda yaşadıklarını giderecek acil tedbirler neler olabilir? Sanayi dalı yanında gübre yem ve güç alanında dışa bağımlı hale gelen Tarım kesimi de inanılmaz zorluklar yaşıyor.. Birinci adımlar neler olabilir?
Köyatası – Yeni gelecek bir iktidar daha çabucak hemen hiç bir şey yapmadan, yargı ıslahatı, kuvvetli bir parlamenter sistem, hukukun üstünlüğü, insan hakları daha fazla demokrasi içeren bir Türkiye niyetini muhakkak etsin, daha o dakikadan itibaren Türkiye’nin riskleri, şu anda 600’a dayanan CDS primi 200’e geriler. Türkiye’nin dış borç faizleri düşer. Birinci etapta alınması gereken sıkılaştırıcı acı reçeteler, IMF’ye gitseniz de gitmeseniz de bütçe sıkılaştırılması, kamuda dengelerin sağlanmasıdır. Ödemeler istikrarını sağlamak için ise devalüasyon yapmaktır. Türkiye’de kurlar aslına bakarsanız üstte. Şu anda bir devalüasyona gerek yok. Sorun dış borçların çevrilebilmesi, kamu açıklarının dizginlenebilmesi… Türkiye’nin dış borçlanma faizi düştüğünde dış borcu çevirmek kolaylaşır. Kısa vadede, kamuda faiz dışı fazlayı sağlamak gerekecek. Eski periyotlarda kamu açıklarını kapatmak için vatandaşa acı ilaç içirilirdi. Yeni iktidara gelecek hükümetin tahminen de en kolay yapabileceği şey, mali dengeyi sağlayabilmek olacak. Zira bütçede epeyce büyük israf ve talan var. Kısa vadede, sarayın israfını, yandaş-paydaş müteahhitlerin ve yandaş vakıfların ödeneklerini kestiğinizde, gerçekçi maliyetlerle yeni hizmet ihaleleri yaptığınızda, gereksiz inşaat ihalelerini iptal ettiğinizde, işiniz fazlaca kolaylaşacak ve bir daha kısa vadede, birinci yapılacak açıklamada, Merkez Bankası ve TÜİK üzere idarelerde liyakatlı takımların bakılırsave getirilmesi ve bunların bağımsızlığının ilan edilmesi olmalı.. Yangın yalnızca kamu bütçesinde ya da bankalarda, şirket bilançolarında değil. Dar gelirlilerde, çiftçilerde, emekçilerde, memurlarda, emeklilerde, üniversite öğrencilerinde, esnafta, KOBİ’lerde büyük düşünce var. Pandemi devrinde bütün ülkeler ulusal gelirlerinin yüzde 10’u kadar nakit gelir takviyesini halka verdi. Türkiye’de ise yalnızca yüzde 1’i kadar. O yüzde teğin neredeyse tamamına yakını da bir daha personellerin, işsizlik fonunda biriken paraları. Kısa vadede, tüm dar gelirli kesitlere nefes aldıracak direkt nakit takviyesi sağlanmalı. Müteahhitten kesip buraya bu parayı aktarmak zorundayız. Bu takviye halkın alım gücüne yansıyacağı için üretimi de canlandırır. Biz iktidara geldiğimizde Varlık Fonu’nu kaldıracağımızı, Varlık Fonu bünyesindeki şirketlerin ilgili kurumlar nezdinde özerk idarelerle yönetilmesini öngörüyoruz. Bütün bunlardan daha sonra olağan olarak rahatlamak yok epey esaslı bir biçimde ihtilal niteliğinde yapısal değişime girmek zorundayız.
Amuran – Yanlışsız Parti olarak lisana getirdiğiniz “devrim niteliğindeki yapısal değişimi” sağlayacak nasıl bir program uygulamayı düşünüyorsunuz?
Köyatası – Yanlışsız Parti olarak bizim iktisatta de öteki tüm alanlarda da temel maksadımız, Türkiye Cumhuriyeti’nin her alanında Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün unsur ve ihtilallerini geçerli kılmak. Devletçilik ile piyasayı birleştiren karma ekonomik model temel tercihimiz. Kalkınmacı bir planlama anlayışı ile insanı kucaklayan, kuvvetli toplumsal devlet siyasetlerini benimseyen, etrafa ve gezegene saygılı iktisat siyasetlerini hayata geçirmek önceliğimiz. İktisat dahil tüm alanlarda, şeffaf, denetlenebilir, hesap veren ve toplumun tüm kesitlerinin iştirakini sağlayan kapsayıcı siyasetler temel unsurumuz olacak. Bu prensipler ışığında iktisattaki yapısal değişimin dört temel ayağı var. Birincisi eğitim. İkincisi tarımda, endüstride ve kentleşmede planlama, üçüncüsü toplumsal devlet ve vergi, dördüncüsü özelleştirme-kamulaştırma, hesap sorma ve şeffaf iktisat modelini oluşturma…
Amuran – İsterseniz eğitimle başlayalım, eğitimde amacınız nedir?
Köyatası – Birinci gayemiz insan gücünün eğitim kalitesini artırmak. Kindar jenerasyon yetiştirmekten vazgeçip insanlarımıza analitik niyet yeteneği veren tarım, sanayi, hizmetler başta olmak üzere her alanda verimliliği artıracak, teknolojiyi içselleştirecek bir eğitim düzeyi oluşturacağız. Taşımalı eğitim kalkacak. En ücra köylerde okullar yeniden açılacak. Köylerde ve kırsal kesimde, büyük kentlerin kenar mahallelerinde olağan müfredat öğretmenlerinin yanı sıra, yarım kalan Aydınlanma İhtilallerinin devamını sağlayacak, günümüz kurallarına uyarlanmış Yeni Jenerasyon Köy Enstitülü öğretmenler misyon alacak. Öğretmenlik mesleği, Cumhuriyetin birinci senelerında olduğu üzere manevi ve maddi olarak en prestijli meslek haline getirilecek. Lise mezunlarının birinci yüzde 10’luk diliminin, yüksek eğitimde öğretmenlik kısımlarına girmesi için gereken teşvikler sağlanacak.
Amuran – İktisattaki kalkınmanın ikinci amacı planlı kalkınma anlayışını getirmek ve karma ekonomiyi uygulamak diyorsunuz, değil mi?
Köyatası – Evet. Yalnızca Türkiye değil, tüm dünyada, planlama yapmadan, ekonomiyi piyasanın kendi kurallarına bıraktığınızda gidip duvara tosluyor, daima krizler doğuyor. 1929 buhranından günümüze kadar olan tüm buhranlarda bunu görüyoruz. Bilhassa 1929’dan daha sonra saf piyasa iktisadını savunanlar, kamucu yaklaşımları ve devlet müdahalesini kabullendiler. Keynes’in devlet müdahalesi tezlerine sarıldılar. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’de 1929’dan evvel karma iktisat modeli benimsemişti. Bilhassa 1930 Sanayi Planı bizler için epeyce büyük bir onur ve deneyimdir. 1930 Sanayi Planı ile Türkiye Cumhuriyeti bugün bile mirasının yendiği, satıla satıla bitirilemediği sanayi tesislerini kurdu. bir daha 1965-1971 ortası Süleyman Demirel’in uyguladığı Planlı Kalkınma devri, Türk iktisadının başarılı yıllarıdır. Bu iki periyotta de Türkiye dış borç almadan, kendi ziraî kaynakları ile endüstrisini kurdu, alt yapı yatırımlarını sürdürdü. İktisattaki siyaset tercihimiz, piyasa dinamiklerini gözeten planlı bir karma ekonomik model… Biz, Devlet Planlama Teşkilatını bir daha kurarak ve ona özerklik sağlayarak tarımda, endüstride, hizmetler bölümünde kalkınmacı bir planlama anlayışını hükümran kılacağız. Atatürk’ün ömrü yetmediği için gerçekleştiremediği toprak ıslahatını yapacağız. Planlı ve iştirakçi bir kooperatifçilik anlayışı ile tarım siyasetleri uygulayacağız. Her çiftçi, neyi ne kadar ekeceğini bilecek ve ürettiği mal çiftçinin elinde kalmayacak. Yerli tohum, gübre, yem ve gibisi girdiler bir daha planlanarak, teşvik edilerek özel dal tarafınca, gerekirse devlet tarafınca üretilecek. Her köyde bir ziraat mühendisi ile bir veteriner istihdam edilecek, aşılama yanılgıları niçiniyle hayvan vefatları önlenecek, ziraî üretim verimliliği artırılacak. Her vilayette Ar-Ge amaçlı ve o ilin iklimine uygun olarak Atatürk Orman Çiftlikleri kurulacak. Endüstride, yerelden genele kalkınma modeli uygulanacak. Buna uygun kentleşme siyasetleri geliştirilecek. İmalat sanayiindeki tüm alt bölümler, girdi çıktı tablolarına bakılırsa tahlil edilerek piyasa dinamikleri de gözetilerek evvelar ve teşvikler belirlenecek. Öncelikler sırasıyla, istihdam, ihracat ve teknolojik gelişmeye bakılırsa belirlenecek. Yüksek katma pahalı üretim, yalnızca sonuncu üretim için değil, orta malları üretim zinciri temel alınarak desteklenecek. Gençlerin ve bayanların inovatif teşebbüsleri ile projelerine devlet “melek yatırımcı” olarak katılacak. Başta turizm bölümü olmak üzere, mahallî ve sivil havacılık, demiryolu ulaşımı, Çin Nesil Yol Projesi ile entegre olmuş Anadolu’nun dört bir yanında lojistik merkezler, yeni demiryolları ağları ve liman yatırım ve idareleri geliştirilecek. Bu merkezler Avrupa Birliği kıyılarında devlet özel bölüm iştiraki ile satın alınacak liman işletmeleri ve lojistik merkezler ile entegre edilecek, KOBİ’lerin AB ülkelerine kesintisiz ve daima ihracat yapmaları sağlanacak.
Kentleşme ve ekonomik kalkınma modelleri birlikte yürümek zorunda. Kentler ve binaların ortasında beşere verilen bedel hissedilmeli. bir daha Atatürk devrindeki kalkınma atağına bakalım. Sümerbank yalnızca bir fabrika değildi. Yatırım yaptığı yerlerde, toplumsal hayatı ile kentleşme ile bir bütündü. Nazilli, Bursa ve gibisi pek hayli örnekte olduğu üzere.
Tüm bölgelerde, belirlenen bölümlerde hem endüstriye tıpkı vakitte kentsel gelişime önderlik etmeleri için, devlet direkt yatırımlar yapacak, gerektiğinde mahallî idareler ve özel dalla birlikte paydaşlıklar kuracak. Lokal kalkınmanın ve kentlerin çağdaşlaşma atılımında esas gücümüz, kız erkek ayrımı yapmadan gençlik olacak. Her yıl her kentten en az 1000 lise son sınıf öğrencisi olmak üzere toplam 100 bin öğrenciyi, birinci yıl lisan eğitimi, ikinci yıl lise mezuniyeti için Avrupa, Rusya, Çin üzere ülkelere göndereceğiz. Ve bir daha her sene her kentten en az 200 öğrenci olmak üzere 20 bin lise mezunu öğrencimizi istedikleri kolda tahsil görmeleri için Avrupa, Rusya, Çin üzere ülkelere üniversiteye göndereceğiz. Bu öğrenciler döndüklerinde kendi vilayetlerinde en az beş yıl devletin sağladığı iş garantisiyle çalışmak kaydıyla tam burslu olacaklar. Gençler, bir taraftan aldıkları güzel eğitim, öbür taraftan farklı ve yeni dünya görüşleri ile birlikte lokal kalkınmada, Anadolu yerleşim yerlerinin çağdaşlaşmasında, kültür ve sanatla buluşmasında öncü olacaklar. Daima göz arkası edilen engelli vatandaşlarımız için müspet ayrımcılık uygulanacaktır. Engelli vatandaşlarımızın, eğitimde, iktisatta de faal biçimde yer almaları sağlanacaktır. İktisat, istatistikler ve sayılar ile sonlu değildir. İçinde insan şayet olmazsa, iktisat de pek bir işe yaramaz.
Amuran – Kalkınma siyasetlerinin üçüncü ayağı maliye ve toplumsal devlet siyasetleri demiştiniz.
Köyatası – İktisatta vergi adaleti yok. Toplam vergilerin üçte ikisi dolaylı vergiler, üçte biri direkt vergilerden oluşuyor. halbuki dünyadaki gelişmiş ülkelerde bunun tam karşıtı. Başka taraftan bütçenin ulusal gelir ortasındaki büyüklüğü de yüzde 20 düzeyinde. Bu düzey ile toplumsal devlet olunmaz. Toplumsal devlet prensiplerinin gelişmiş olduğu Batı Avrupa ülkelerinde bu oran yüzde 45-50 seviyesinde… Bizde vergiyi taban ödüyor, tavan ödemiyor. Bedelli bir maliyeci müellif Ozan Bingöl’ün kitabında belirttiği üzere, biz vergiyi tavana yayacağız. Vergi gelirleri ile bir arada kamu işletme gelirleri toplamının ulusal gelirin yüzde 50’si düzeyine ulaştırmalıyız.
Toplumsal devlet anlayışımızın da dört temel kuralı var. Eğitim, sıhhat, kuvvetli bir emeklilik sistemi ve toplumsal yardımlar. Kaliteli bir eğitim herkes için parasız olacak. Devlet gencine kredi vermez, burs verir. Öğrencilerin faiz ve ana para dahil, tüm kredi borçları silinecek. Gelişme çağındaki çocukların kâfi protein, vitamin vb üzere istikrarlı beslenmesi için birinci ve orta eğitimde öğrencilerin iki öğün yemeğini devlet sağlayacak.
Herkese parasız, kaliteli esirgeyici ve tedavi edici sıhhat hizmeti verilecek. Kent haricindeki kent hastaneleri kapatılacak, kent ortasında ulaşılabilir küçük hastaneler kurulacak. Bir emekli maaşı, iki kişinin kültür ve cümbüş harcamaları dahil insanca yaşamalarını sağlayacak düzeye getirilecek. Bugün merkezi idare ve lokal idarelerle bir arada yaklaşık 20 milyon bireye çeşitli ölçülerde toplumsal yardım yapılıyor. Devletin yaptığı toplumsal yardımlar sadaka verir üzere ve güya AKP iktidarının bir lütfu üzere dağıtılıyor. Toplumsal yardım her yurttaşın hakkıdır. Toplumsal yardımlarda, şehit yakınları, gaziler, engelli vatandaşlar ve yaşlılar için olumlu ayrımcılık yapılacaktır. İktisatta utanç verici bir noktamız var. Çocuk personel meselesi… Bu sorun hiç bir biçimde taviz verilmeden çözülecek. Çocuklarını personel olarak çalıştırmak zorunda kalan ailelere öncelikli toplumsal yardım programı uygulanacak, gerektiğinde çocukların bakımı, eğitimi devletin sorumluluğuna alınacak. Başka taraftan teknoloji büyük bir süratle gelişiyor. Yapay zeka, robotlar tarımdan endüstriye her alanda insanların yerini alıyor. Bizim de bu gelişmelere bakılırsa toplumsal güvenlik şemsiyesi geliştirme zorunluluğumuz var. Bu niçinle, dünyada yeni tartışılmaya başlanan tüm yurttaşlara geliri ne olursa olsun Vatandaşlık Temel Geliri vermek siyasetini benimsiyoruz. Bu ülkenin tüm kaynakları, ormanları, madenleri, doğal zenginlikleri, geçmişte yapılan ve yapılmakta olan tüm alt yapı yatırımları hepsi, hepimizin tüm Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının müşterek varlığıdır. O niçinle Vatandaşlık Temel Geliri, her insanın hakkıdır. Ölçüsü şimdilik kıymetli değil lakin her vatandaşa bir maaş bağlanması, süratle gelişen teknolojinin dayattığı gelişmelere bağlı olarak, önümüzdeki devirde bir zorunluluktur.
Amuran – Pekala kaynakları nasıl sağlayacaksınız?
Köyatası – Bunlar boş vaatler değil. Yapılabilir işler. Kâfi ki siz iktidar olarak, bütçeyi yandaş varlıklı etmek için değil, yurttaşlar için harcayın. Neo liberal yırtıcı kapitalist sisteme teslim olmuş ekonomilerde her insanın hissesine borç düşer. Planlı kalkınma modellerinde herkese kaynak var. Avrupa ülkelerinde bütçeden karşılanan emeklilik, sıhhat ve toplumsal yardım harcamalarının ulusal gelire ortalaması (GSYİH) yüzde 30 seviyesinde… Buna eğitimi de eklediklerinde toplumsal devlet harcamaları yüzde 35-40 düzeyini buluyor. Yüzde 10 kadarı da savunma, asayiş, yargı ve devletin öteki işleri için harcanıyor. Türkiye’de ise eğitim, toplumsal yardımlar ve sıhhat harcamaları dahil hepsi ulusal gelirin yüzde 10’u seviyesinde… Ulusal gelirin yüzde 10 kadarı da, savunma, adalet, asayiş, genel idare üzere öteki devlet işlerine harcanıyor. Vergi ıslahatı, kamulaştırmalar ve imar rantlarının lokal ve merkezi bütçeye aktarılması ile bir arada bütçenin ulusal gelir ortasındaki hissesinin yüzde 45-50 düzeyine ulaştırmayı hedefliyoruz. Bütçeden ulusal gelirin yüzde 8’ini eğitime, yüzde 6’sını sıhhate, yüzde 20’sini emeklilik ve toplumsal yardımlara yüzde 6’sı teşviklere, kalan yüzde 10’u da; asayiş, savunma, yargı, kamu idaresi üzere devletin olağan işlerine ayırmayı hedefliyoruz. Toplumsal devlet ve adil bölüşüm fakat bu biçimde sağlanabilir.
Amuran- Kalkınma ve İktisat siyasetlerinin dördüncü ayağının “hesap sorma, dönemi sabık yaratma ve şeffaf yönetim” olduğunu söylemiş olduniz. Neler yapmayı hedefliyorsunuz?
Köyatası – Özelleştirmeler, ihaleler, hazine garanti ödemeleri, şaibeli imar planı değişiklikleri üzere tüm mevzular teker teker incelenecek. Köprü ve otoyollar ile kent hastanelerindeki garantiler ve elektrik dağıtım şirketleri üzere imtiyaz periyoduna bahis olan özelleştirmeler iptal edilecek. Milletin parasını soyanlardan ve halkın müştereklerini yağmalayanlardan bu paralar son kuruşuna kadar alınıp hazineye gelir kaydedilecek. Biroldukca belediyede yandaş varlıklı eden, imar rantları belirlenecek ve bunlar için ek vergi çıkarılacak. Bu vergilerin bir kısmı ilgili mahallî yönetime, bir kısmı merkezi yönetime alınacak. Bundan daha sonra yapılacak imar planı değişikliklerinden doğan kent rantları ise yandaşlara değil, lokal idareler ile merkezi bütçeye gelir olarak kaydedilecek. İktisadın tüm alanlarında karar alınırken, çağın gereklerine uygun etraf siyasetlerine tartı verilecek. Bilhassa doğayı katleden başta altın olmak üzere verilen tüm maden ruhsatları dondurulacak, etrafa, tabiata, su kaynaklarına, tarım alanlarına, ormanlara ziyan veren işletmelerin ruhsatları iptal edilecek. Mustafa Kemal Atatürk periyodunda olduğu üzere, madencilikte arama faaliyetleri MTA’nın inhisarında, madenleri sürece faaliyetleri de Etibank’ın inhisarında olacak. Taş ocağı ve gibisi madencilikte özel dal yatırımlarına etrafa hassas olmak kaydıyla teşvik verilecek, metal madenleri arama ve çıkarma faaliyetleri büsbütün devletleştirilecek. Madenlerin hammadde olarak ihraç edilmesine son verilecek. Madenlerin işlenmesi alanlarında Etibank, teknoloji yüklü olmak üzere, yerli ve yabancı özel sermaye ile işbirliğine girecektir.
Amuran – Seçim öncesinde öteki muhalefet partileriyle görüş alışverişinde bulunacak mısınız?
Köyatası – Bizim görüşmeyeceğimiz, ittifak yapmayacağımız bölümler aşikardır. AKP ile MHP ile Atatürk ile sorunu olanlarla görüşmeyiz. Biz, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün prensip ve ihtilallerine bağlı olan, Anayasanın birinci 6 unsuruna bağlı olan herkesle görüşürüz.
Amuran – İktisattaki gelişmeler sürecinde vakit zaman sizden uzman olarak analizlerinizden yararlanmak isteriz. Çok teşekkürler.
Köyatası – Ben teşekkür ederim.
Nurzen Amuran