200 milyonu aşkın Türk asıllı yaşıyor bu dünyada. Herbiçimde takılmıştır kafalarınıza… Pekala, lehçe ve ağız farklarımız niçin bu kadar sorun oluyor?
Bunun temel niçini, Rus Emperyalizmi’dir.
Nikolay İvanoviç İlminskiy (1822-1891) isimli Rus Ortodoks misyonerdir.
Bu herifi nâ-şerif, Türkçe, Tatarca ve Arapça bilirdi. Türk lehçeleri üzerine çalışmalar yürüttü. Rusya egemenliğinde yaşayan halkları Ruslaştırmak için uğraş verdi.
Türk lehçeleri üzerine araştırmalarda bulunan İlminskiy, lehçeleri kendine has başka bir lisan haline getirme fikrini ortaya attı.
Rus olmayan milletlerin kendi lisanlarını Rus harfleriyle yazmaları niyetindeydi. İlminskiy tarafınca ortaya atılan bu fikir, 31 Mart 1906’da Rusya Eğitim Bakanlığı tarafınca ilan edilen Rus olmayan milletlerin eğitimi ile ilgili layihada yer aldı. Her boyun kendi şive-lehçe özelliklerine göre Kiril alfabesiyle kitaplar hazırlanması için uğraştı.
Bu sistem Eğitim Bakanı Dimitri Andreyevich Tolstoy tarafınca da desteklendi.
TOLSTOY
İlminskiy, mevcut Çarlık eğitim sistemine adapte olma konusunda zorluk çeken yahut bu sistemi kabul etmeyen etnik kümelere Ruslaştırmayı evreli bir biçimde uygulamaya koydu.
19. Yüzyıl’ın ikinci yarısından itibaren Rus olmayan öteki milletlerin bağımsızlık talepleriyle karşı karşıya kalan Çarlık Rusyası, mevcut bütünlüğünü korumak için iki ayağı olan politikayı istikrarlı bir biçimde izledi. Bu siyasetin bir ayağı imparatorluk ortasında yaşayan Rus olmayan başka ögeleri Ruslaştırma oldu. Bu siyasetin en değerli aracı olarak lisan siyaseti öne çıkmaktaydı. Burada Prof. Nikolay İlminskiy’in projesi devreye girdi.
RUSLAŞTIRMANIN YOLU
Ortodoks papazı İlminskiy’e göre, Rusya yönetiminde yaşayan Rus olmayan milletleri Ruslaştırmanın tek yolu vardı. O da bunlara Rus lisanı ve Hıristiyanlığın öğretilmesi idi. İlminskiy’nin faaliyetinden etkilenen Rus Eğitim Bakanı Tolstov, bu metodun Ruslaştırmada güzel bir yol olabileceğine inanmış ve bütün Müslüman Türklerde uygulanması için Çar II. Aleksandıra mektup yazarak onun dayanağını almayı başarmıştı.
Tolstoy, “Anavatanımızın sonları dâhilinde yaşamakta olan bütün yabancı milletlerin eğitimi, onları kayıtsız kuralsız Ruslaştırma ve Rus halkı ile kaynaştırma maksadını gütmelidir” diyordu.
İlminskiy’in geliştirdiği proje bağlamında Rusya eğitim kurumları ve basın kullanılarak yazılı lisan hüviyeti kazanmış lisanlar, lehçe ve şivelere ayrılarak fazlaca sayıda yazı lisanı üretilmiş, akabinde da iç içe geçmiş etnik kümeleri “aracı dil” olarak Rusça’ya mecbur edildi. İlminskiy, Türkler için açılan Rus okullarında, Rusça’nın yanı sıra her Türk uzunluğunun kullandığı lehçeyi, Rus alfabesinde, farklı bir lisan üzere öğretmiştir.
Çarlık Rusyası Ekim 1917 ihtilaliyle tahtını Bolşevikler’e terk ederken onlara İlminskiy’nin mimarlığında şekillenen Ruslaştırma siyasetini da miras bıraktı. Bolşevikler de doğal olarak kesin amaçlarını “Ortodokslaştırma” değil “Sovyetleştirme” olarak belirlediler. Her ne kadar komünist partisi programında “Her ulusun kendi mukadderatını belirleme hakkına sahip olduğu” kararına yer verilmişse de vakit içinde görüldü ki, bu telaffuz büsbütün halkları aldatmaya yönelik politik bir telaffuz olmaktan öteye geçemedi.
Bu siyaset başarılı oldu. Türk cumhuriyetlerinin birçoklarında Rus lisanı konuşulmakta ve Rus külçeşidinin hâkimiyeti bariz bir biçimde görülmektedir.
DÜNYA LİSANLARI
Nüfusu itibariyle Çince dünyanın en epeyce konuşulan lisanı pozisyonundadır. Türkçe de, en çok konuşulan lisanlar içinde tezli bir noktadadır:
Çinceyi dünyada toplam 1.300.000.000 insan konuşmaktadır.
İngilizce 2. sıradadır. İngilizceyi 427.000.000 kişi konuşur.
İspanyolca en çok konuşulan 3. lisandır. 266.000.000 kişi konuşmaktadır.
Hintçe en hayli konuşulan lisanlar içinde 4. sıradadır. 260.000.000 kişi konuşur.
Türkçe, en çok konuşulan 5. lisan durumundadır. Türkçeyi Doğu Türkistan’dan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne kadar çoğunluğu Orta Asya’da olmak üzere 220.000.000 Türk konuşmaktadır.
Türkçeyi 6. sırada Arapça takip etmektedir. Arapçayı 181.000.000 kişi konuşmaktadır.
Halit Kakınç
Bunun temel niçini, Rus Emperyalizmi’dir.
Nikolay İvanoviç İlminskiy (1822-1891) isimli Rus Ortodoks misyonerdir.
Bu herifi nâ-şerif, Türkçe, Tatarca ve Arapça bilirdi. Türk lehçeleri üzerine çalışmalar yürüttü. Rusya egemenliğinde yaşayan halkları Ruslaştırmak için uğraş verdi.
Türk lehçeleri üzerine araştırmalarda bulunan İlminskiy, lehçeleri kendine has başka bir lisan haline getirme fikrini ortaya attı.
Rus olmayan milletlerin kendi lisanlarını Rus harfleriyle yazmaları niyetindeydi. İlminskiy tarafınca ortaya atılan bu fikir, 31 Mart 1906’da Rusya Eğitim Bakanlığı tarafınca ilan edilen Rus olmayan milletlerin eğitimi ile ilgili layihada yer aldı. Her boyun kendi şive-lehçe özelliklerine göre Kiril alfabesiyle kitaplar hazırlanması için uğraştı.
Bu sistem Eğitim Bakanı Dimitri Andreyevich Tolstoy tarafınca da desteklendi.
TOLSTOY
İlminskiy, mevcut Çarlık eğitim sistemine adapte olma konusunda zorluk çeken yahut bu sistemi kabul etmeyen etnik kümelere Ruslaştırmayı evreli bir biçimde uygulamaya koydu.
19. Yüzyıl’ın ikinci yarısından itibaren Rus olmayan öteki milletlerin bağımsızlık talepleriyle karşı karşıya kalan Çarlık Rusyası, mevcut bütünlüğünü korumak için iki ayağı olan politikayı istikrarlı bir biçimde izledi. Bu siyasetin bir ayağı imparatorluk ortasında yaşayan Rus olmayan başka ögeleri Ruslaştırma oldu. Bu siyasetin en değerli aracı olarak lisan siyaseti öne çıkmaktaydı. Burada Prof. Nikolay İlminskiy’in projesi devreye girdi.
RUSLAŞTIRMANIN YOLU
Ortodoks papazı İlminskiy’e göre, Rusya yönetiminde yaşayan Rus olmayan milletleri Ruslaştırmanın tek yolu vardı. O da bunlara Rus lisanı ve Hıristiyanlığın öğretilmesi idi. İlminskiy’nin faaliyetinden etkilenen Rus Eğitim Bakanı Tolstov, bu metodun Ruslaştırmada güzel bir yol olabileceğine inanmış ve bütün Müslüman Türklerde uygulanması için Çar II. Aleksandıra mektup yazarak onun dayanağını almayı başarmıştı.
Tolstoy, “Anavatanımızın sonları dâhilinde yaşamakta olan bütün yabancı milletlerin eğitimi, onları kayıtsız kuralsız Ruslaştırma ve Rus halkı ile kaynaştırma maksadını gütmelidir” diyordu.
İlminskiy’in geliştirdiği proje bağlamında Rusya eğitim kurumları ve basın kullanılarak yazılı lisan hüviyeti kazanmış lisanlar, lehçe ve şivelere ayrılarak fazlaca sayıda yazı lisanı üretilmiş, akabinde da iç içe geçmiş etnik kümeleri “aracı dil” olarak Rusça’ya mecbur edildi. İlminskiy, Türkler için açılan Rus okullarında, Rusça’nın yanı sıra her Türk uzunluğunun kullandığı lehçeyi, Rus alfabesinde, farklı bir lisan üzere öğretmiştir.
Çarlık Rusyası Ekim 1917 ihtilaliyle tahtını Bolşevikler’e terk ederken onlara İlminskiy’nin mimarlığında şekillenen Ruslaştırma siyasetini da miras bıraktı. Bolşevikler de doğal olarak kesin amaçlarını “Ortodokslaştırma” değil “Sovyetleştirme” olarak belirlediler. Her ne kadar komünist partisi programında “Her ulusun kendi mukadderatını belirleme hakkına sahip olduğu” kararına yer verilmişse de vakit içinde görüldü ki, bu telaffuz büsbütün halkları aldatmaya yönelik politik bir telaffuz olmaktan öteye geçemedi.
Bu siyaset başarılı oldu. Türk cumhuriyetlerinin birçoklarında Rus lisanı konuşulmakta ve Rus külçeşidinin hâkimiyeti bariz bir biçimde görülmektedir.
DÜNYA LİSANLARI
Nüfusu itibariyle Çince dünyanın en epeyce konuşulan lisanı pozisyonundadır. Türkçe de, en çok konuşulan lisanlar içinde tezli bir noktadadır:
Çinceyi dünyada toplam 1.300.000.000 insan konuşmaktadır.
İngilizce 2. sıradadır. İngilizceyi 427.000.000 kişi konuşur.
İspanyolca en çok konuşulan 3. lisandır. 266.000.000 kişi konuşmaktadır.
Hintçe en hayli konuşulan lisanlar içinde 4. sıradadır. 260.000.000 kişi konuşur.
Türkçe, en çok konuşulan 5. lisan durumundadır. Türkçeyi Doğu Türkistan’dan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne kadar çoğunluğu Orta Asya’da olmak üzere 220.000.000 Türk konuşmaktadır.
Türkçeyi 6. sırada Arapça takip etmektedir. Arapçayı 181.000.000 kişi konuşmaktadır.
Halit Kakınç