TÜİK ve ülkemiz istatistikleri hangi milletlerarası kuruluşlar tarafınca ve nasıl izlenir?
Birleşmiş Milletler İstatistik Ünitesi (UNSD), Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) ve Memleketler arası Para Fonu (IMF) üzere memleketler arası kuruluşların uzmanları tarafınca hem TÜİK tıpkı vakitte TÜİK’in ürettiği resmi istatistikler makul devirlerde incelemeye tabi tutulur.
Avrupa Birliği’ne aday ülke durumunda olan Türkiye’de istatistiklerin üretilmesinden sorumlu ana kuruluş olan TÜİK, Eurostat’ın izlemesi ve denetlemesi kapsamındadır.
AB’ne üye ve aday olan her ülke kendi toplumsal ve ekonomik tüm istatistiklerini Eurostat’a göndermek zorundadır. Eurostat da ülkelerden topladığı bu bilgileri, ülkeler içinde mukayeseli olarak yayımlar. Bu niçinle ülkelerde üretilen istatistiklerin üretim süreçleri, istatistik üretiminde kullanılan usul, istatistik datanın yayımlama vakti üzere biroldukça mevzuda uyumlu olmak zorundadır.
Eurostat tarafınca izleme ve inceleme nasıl yapılır?
İzleme ve inceleme birkaç farklı yolla yapılır. Bunlardan tahminen de en kıymetlisi diyebileceğimiz “Emsal Tarama” çalışmasıdır. Bu çalışmada, TÜİK’in, Avrupa İstatistik Sistemi’ne ahengi ölçülür, kuvvetli ve zayıf istikametleri ortaya çıkarılır, ayrıyeten istatistik üretim süreçleri, yayımlanan istatistiklerin güvenilirliği gözden geçirilir.
Bu çalışma 4-5 yılda bir bağımsız AB uzmanları tarafınca ilgili ülke ziyaret edilerek yapılır.
Emsal Tarama çalışması aslında 3 temel temele dayanır. Öncelikle istatistik kurumlarının bağımsızlığı, tarafsızlığı ve şeffaflığı sorgulanır. “Avrupa İstatistikleri Uygulama Kuralları” denilen Eurostat tarafınca yayınlanan ve ülkelerin uyması gereken yazılı kurallar vardır. Bu kurallar için istatistik üretiminin anayasası niteliğindedir diyebiliriz.
Bu kurallar ortasında “istatistik kurumlarının bağımsızlığı ve tarafsızlığı” birinci kural olarak belirtilir. İstatistik kurumlarının hiç bir makamdan yahut öteki bir kurumdan talimat almadan bağımsız olarak istatistiklerini üretmesi istenir.
Ayrıyeten başka kıymetli bir kural da “istatistik zımnilik” kuralına uyulmasıdır. Emsal tarama çalışmasında istatistik kurumlarının bu kurala da uyup uymadığı sorgulanır. Bu ne demektir? Toplanan datalar tahlil edilip sonuçlandırıldıktan daha sonra yayımlama günü ve saatine kadar asla bir diğer makama yahut kuruma verilmez, kapalı tutulur. Ülkedeki tüm makamlar ve kamuoyu açıklanan istatistiğe tıpkı anda birebir dakikada erişme hakkına sahiptir. Bu, memleketler arası istatistik topluluğunda kabul edilen değerli ve uyulması gereken temel yazılı kurallardan biridir.
Emsal Tarama çalışmasının ikinci temel sorgulama konusu, istatistik üretim süreçlerinin incelenmesidir. İstatistik üretimi sırasında uygulanan metodolojinin sağlam olup olmadığı, istatistik üretimi sırasında tüm süreçlerin AB standartlarına uygun olup olmadığı, cevaplayıcı yükünün en aza indirilerek bilginin toplanıp toplanmadığı araştırılır.
Son kademe ise istatistiklerin doğruluğu, güvenirliği, Eurostat tarafınca belirlenen vakitte yayımlanıp yayımlanmadığı, öteki ülkelerin birebir husustaki istatistikleri ile karşılaştırılabilir standartda olup olmadığı incelenir, sorgulanır.
Bu incelemenin tamamı AB üye ülkeler için geçerlidir. Aday ülkelerde ise yalnızca istatistik kurumlarının güvenirlirliği, şeffaflığı, mesleksel bağımsızlığı, tarafsızlığı ile yayımlanan istatistiklere eşit erişim hakkının olup olmadığı, istatistikler yayımlanmadan evvel rastgele bir üst makama verilip verilmediği konusu sorgulanır.
AB uzmanları Emsal Tarama çalışması sırasında bu hususları sorgulamak için istatistik kurumunda çalışan her seviyedeki yöneticiler ve her kademedeki işçi ile görüşür. Ayrıyeten o ülkede resmi istatistik üreten Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı üzere kurumların temsilcileri ile de görüşerek bilgi alır.
Yalnızca istatistik üreten kurumların temsilcileri ile görüşmek de kâfi değildir. Bu istatistikleri kullanan, araştırma yapan, akademik etraf, sivil toplum kuruluşları, medya temsilcileri ile özel görüşmeler yaparlar. bir daha o ülkede bulunan ve istatistikleri kullanan başka milletlerarası kuruluşların temsilcilerinin de yorumlarını, görüşlerini alırlar. Görüşmelerinde ülkenin istatistiklerinin doğruluğu, güvenirliliği, şeffaflığı hakkında ve ülkenin istatistik kurumuna duyulan itimat konusunda da sorular sorarlar.
Bu çalışma sonunda AB Bağımsız Uzmanları bir rapor hazırlayarak ülkenin istatistik kurumunun Avrupa İstatistik Sistemi’ne ahenk durumunu, kuvvetli ve zayıf istikametlerini açıklarlar. Ayrıyeten raporda belirtilen zayıf ve eksik tarafların geliştirilmesi ve tamamlanması için istatistik kurumlarından makul bir takvime bağlı kalarak “geliştirme faaliyetlerini” hazırlamaları ve Eurostat’a sunmalarını isterler.
Türkiye’de Emsal Tarama çalışması yapıldı mı? Rapordaki ana vurgular nelerdir?
AB’ne aday ülke olarak Türkiye’de 2011 ve 2015 senelerında 2 sefer bu çalışma yapıldı. 2015 yılında yapılan çalışmanın raporunda özetlemek gerekirse;
Son vakit içinderda sıkça gerek ürettiği istatistikler gerekse de kurumun bağımsızlığı konusunda kamuoyunda tartışma konusu olan TÜİK’in AB istatistik ofisinden emsal tarama çalışmasını istemesi elzemdir. Bu çalışma kararınun da kamuoyuyla paylaşılması tartışmalara ışık tutacaktır.
Avrupa Birliği ülkelerin istatistiklerini öteki hangi yollarla inceler?
AB’nin izleme ve denetleme aracı yalnızca Emsal Tarama çalışması değildir. Üretilen istatistiklerin AB standartlarında olup olmadığını incelemek için, üye ve aday ülkelerin istatistik kurumlarının erişimine açık olan çevrimiçi bir data tabanı bulunmaktadır. Bu çevrimiçi bilgi tabanına ülkeler, belirtilen istatistik bahislerinde ürettikleri istatistikleri ile ilgili açıklamalar girerler ve kendi öz değerlendirmelerini yaparak o istatistiğin AB ile ahenk derecesini bildirirler. Girilen her bir istatistik ile ilgili olarak yapılan açıklamada; o istatistik sayılarının Eurostat’a gönderilip gönderilmediği, istatistiğin tarifi, neyi kapsadığı, hesaplama sistemi, yayımlama müddeti ve vakti, datanın alındığı kaynak vs. üzere ek bilgiler kapsanır. Çevrimiçi gönderilen bu bilgiler Eurostat’ın o bahisteki uzmanlarınca incelenir. Ülkelerin istatistik üretim süreçleri ve formları konusunda bilgi sahibi olan Eurostat uzmanları, kendi değerlendirmelerine nazaran o ülkenin istatistiğinin ahenk derecesini yorumlayarak ülkeye bildirir. Eurostat uzmanları, aslına bakarsanız ülke uzmanları ile bağlantı halindedir ve o istatistiğin AB standartlarına uygun olabilmesi için gerekli olan kriterlerden hangilerini karşıladığını, hangi kriterlerde eksiklikler olduğunu bilirler. Zira yıl ortasında her istatistik konusunda yüzyüze teknik toplantılar yapılır ve bu toplantılarda karşılıklı olarak her ülkenin uzmanları ile görüşerek detaylı bilgiler alırlar.
Bu çalışma sonunda Eurostat, bir rapor hazırlayarak o ülkede üretilen istatistikleri iki farklı taraftan kıymetlendirir. Öncelikle belirtilen husustaki istatistiğin Eurostat’a gönderilip gönderilmediği tarafından inceleyerek o istatistiğin mevcut olup olmadığı yani mevcudiyet tarafıyla kıymetlendirir. İkinci olarak da o istatistiği bilgi kalitesi açısından (o hususta mevzuat eksikliği, data setinde değişken eksikliği, belirlenen vakitte üretilip üretilmemesi, datanın coğrafik kapsam eksikliği gibi) AB standartlarına uyumlu olup olmadığı tarafıyla açıklar ve ahenk derecelerine göre “tam uyumlu”, “yüksek seviyede uyumlu”, orta seviyede uyumlu”, “düşük seviyede uyumlu”, “uyumsuz” üzere tariflerle derecelendirir. Sonuçta da bir ülke tarafınca üretilen istataistiklerin yüzde kaçının ( % ? ) AB standartlarında olduğu belirlenmiş olur.
Burada dikkat edilmesi gereken konu datanın toplanma yolu vakit içindeması kapsamı vs üzere mevzular üzerinden kıymetlendirme yapıldığıdır. Yoksa datanın toplanırken yanlışsız data mi alındı yanlış randımanı alındı üzere bizatihi datanın kendisine ait kıymetlendirme yapılmaz.
Burada belirtilmesi gereken bir diğer nokta ise ülkelerde üretilen istatistik sayıları, sayıların o ülkede yayımlandığı günde AB’ne çevrimiçi bir data tabanı ile gönderilmesi gerektiği konusudur. Ülkede yayımlanan her bir istatistik, AB ile ahenk durumuna bakılmaksızın, (eDamis denilen) farklı bir çevrimiçi data tabanına girilerek Eurostat’a iletilir. İstatistik datanın vaktinde Eurostat’a iletilmesi, üstte bahsedilen ve Eurostat uzmanlarınca ahenk derecesi konusunda yapılan değerlendirmeler için en kıymetli kriterlerden birisidir. Zira vaktinde gönderilmeyen istatistik sayıları, Eurostat tarafınca dikkate alınamaz yahut Eurostat yayınlarında yer alamaz.
Bir diğer kontrol biçimi de Avrupa Komitesi uzmanları ile yılda bir kere yapılan toplantılardır. Bu toplantılara ülkede resmi istatistik üreten başta TÜİK olmak üzere öbür ilgili kurumlar katılır ve yıl ortasında istatistik konusunda yaptıkları çalışmalar ile kaydedilen gelişmeleri anlatırlar.
Son olarak da yılda bir defa çoklukla Ekim ayında yayınlanan “İlerleme Raporu”ndan bahsetmek gerekir. Ülkenin İlerleme Raporu’nda bir kısım de “İstatistik” başlığıdır. İstatistik konusunda o yıl ortasında kaydedilen gelişmeler yahut geliştirilmeye gereksinim duyulan eksik bahisler bu raporda detaylı olarak belirtilir.
Sonuç olarak TÜİK’in AB istatistik ofisinden emsal tarama çalışmasını istemesini elzem olarak görüyorum. Ayrıyeten sık tartışma konusu olan enflasyon işgücü istatistikleri üzere konularda da AB’den sektörel inceleme talep etmesini ve bu istatistiklerin ayrıntılı bir biçimde incelenmesinin faydalı olacağını düşünüyorum.
Okumaya devam et...
Birleşmiş Milletler İstatistik Ünitesi (UNSD), Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) ve Memleketler arası Para Fonu (IMF) üzere memleketler arası kuruluşların uzmanları tarafınca hem TÜİK tıpkı vakitte TÜİK’in ürettiği resmi istatistikler makul devirlerde incelemeye tabi tutulur.
Avrupa Birliği’ne aday ülke durumunda olan Türkiye’de istatistiklerin üretilmesinden sorumlu ana kuruluş olan TÜİK, Eurostat’ın izlemesi ve denetlemesi kapsamındadır.
AB’ne üye ve aday olan her ülke kendi toplumsal ve ekonomik tüm istatistiklerini Eurostat’a göndermek zorundadır. Eurostat da ülkelerden topladığı bu bilgileri, ülkeler içinde mukayeseli olarak yayımlar. Bu niçinle ülkelerde üretilen istatistiklerin üretim süreçleri, istatistik üretiminde kullanılan usul, istatistik datanın yayımlama vakti üzere biroldukça mevzuda uyumlu olmak zorundadır.
Eurostat tarafınca izleme ve inceleme nasıl yapılır?
İzleme ve inceleme birkaç farklı yolla yapılır. Bunlardan tahminen de en kıymetlisi diyebileceğimiz “Emsal Tarama” çalışmasıdır. Bu çalışmada, TÜİK’in, Avrupa İstatistik Sistemi’ne ahengi ölçülür, kuvvetli ve zayıf istikametleri ortaya çıkarılır, ayrıyeten istatistik üretim süreçleri, yayımlanan istatistiklerin güvenilirliği gözden geçirilir.
Bu çalışma 4-5 yılda bir bağımsız AB uzmanları tarafınca ilgili ülke ziyaret edilerek yapılır.
Emsal Tarama çalışması aslında 3 temel temele dayanır. Öncelikle istatistik kurumlarının bağımsızlığı, tarafsızlığı ve şeffaflığı sorgulanır. “Avrupa İstatistikleri Uygulama Kuralları” denilen Eurostat tarafınca yayınlanan ve ülkelerin uyması gereken yazılı kurallar vardır. Bu kurallar için istatistik üretiminin anayasası niteliğindedir diyebiliriz.
Bu kurallar ortasında “istatistik kurumlarının bağımsızlığı ve tarafsızlığı” birinci kural olarak belirtilir. İstatistik kurumlarının hiç bir makamdan yahut öteki bir kurumdan talimat almadan bağımsız olarak istatistiklerini üretmesi istenir.
Ayrıyeten başka kıymetli bir kural da “istatistik zımnilik” kuralına uyulmasıdır. Emsal tarama çalışmasında istatistik kurumlarının bu kurala da uyup uymadığı sorgulanır. Bu ne demektir? Toplanan datalar tahlil edilip sonuçlandırıldıktan daha sonra yayımlama günü ve saatine kadar asla bir diğer makama yahut kuruma verilmez, kapalı tutulur. Ülkedeki tüm makamlar ve kamuoyu açıklanan istatistiğe tıpkı anda birebir dakikada erişme hakkına sahiptir. Bu, memleketler arası istatistik topluluğunda kabul edilen değerli ve uyulması gereken temel yazılı kurallardan biridir.
Emsal Tarama çalışmasının ikinci temel sorgulama konusu, istatistik üretim süreçlerinin incelenmesidir. İstatistik üretimi sırasında uygulanan metodolojinin sağlam olup olmadığı, istatistik üretimi sırasında tüm süreçlerin AB standartlarına uygun olup olmadığı, cevaplayıcı yükünün en aza indirilerek bilginin toplanıp toplanmadığı araştırılır.
Son kademe ise istatistiklerin doğruluğu, güvenirliği, Eurostat tarafınca belirlenen vakitte yayımlanıp yayımlanmadığı, öteki ülkelerin birebir husustaki istatistikleri ile karşılaştırılabilir standartda olup olmadığı incelenir, sorgulanır.
Bu incelemenin tamamı AB üye ülkeler için geçerlidir. Aday ülkelerde ise yalnızca istatistik kurumlarının güvenirlirliği, şeffaflığı, mesleksel bağımsızlığı, tarafsızlığı ile yayımlanan istatistiklere eşit erişim hakkının olup olmadığı, istatistikler yayımlanmadan evvel rastgele bir üst makama verilip verilmediği konusu sorgulanır.
AB uzmanları Emsal Tarama çalışması sırasında bu hususları sorgulamak için istatistik kurumunda çalışan her seviyedeki yöneticiler ve her kademedeki işçi ile görüşür. Ayrıyeten o ülkede resmi istatistik üreten Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı üzere kurumların temsilcileri ile de görüşerek bilgi alır.
Yalnızca istatistik üreten kurumların temsilcileri ile görüşmek de kâfi değildir. Bu istatistikleri kullanan, araştırma yapan, akademik etraf, sivil toplum kuruluşları, medya temsilcileri ile özel görüşmeler yaparlar. bir daha o ülkede bulunan ve istatistikleri kullanan başka milletlerarası kuruluşların temsilcilerinin de yorumlarını, görüşlerini alırlar. Görüşmelerinde ülkenin istatistiklerinin doğruluğu, güvenirliliği, şeffaflığı hakkında ve ülkenin istatistik kurumuna duyulan itimat konusunda da sorular sorarlar.
Bu çalışma sonunda AB Bağımsız Uzmanları bir rapor hazırlayarak ülkenin istatistik kurumunun Avrupa İstatistik Sistemi’ne ahenk durumunu, kuvvetli ve zayıf istikametlerini açıklarlar. Ayrıyeten raporda belirtilen zayıf ve eksik tarafların geliştirilmesi ve tamamlanması için istatistik kurumlarından makul bir takvime bağlı kalarak “geliştirme faaliyetlerini” hazırlamaları ve Eurostat’a sunmalarını isterler.
Türkiye’de Emsal Tarama çalışması yapıldı mı? Rapordaki ana vurgular nelerdir?
AB’ne aday ülke olarak Türkiye’de 2011 ve 2015 senelerında 2 sefer bu çalışma yapıldı. 2015 yılında yapılan çalışmanın raporunda özetlemek gerekirse;
- TÜİK’in faaliyetlerini siyasi müdahalelerden bağımsız olarak yürüttüğü,
- İstatistik kapalılık ile ilgili yasal temelin mevcut olduğu, saklılığın korunması konusunun TÜİK İşçisi, istatistik kullanıcıları ve başka istatistik üreten kurumlar tarafınca yeterli anlaşıldığı, bu bahiste farkındalık olduğu,
- TÜİK’in istatistik üretimi ve dağıtımında bilimsel bağımsızlığa ve eşit erişim hakkına hürmet gösterdiği,
- TÜİK’in mevcut mali, işçi ve bilgi teknolojisi kaynakları ile yapmakta olduğu vazifeleri büyük ölçüde yürüttüğü belirtilmiştir.
Son vakit içinderda sıkça gerek ürettiği istatistikler gerekse de kurumun bağımsızlığı konusunda kamuoyunda tartışma konusu olan TÜİK’in AB istatistik ofisinden emsal tarama çalışmasını istemesi elzemdir. Bu çalışma kararınun da kamuoyuyla paylaşılması tartışmalara ışık tutacaktır.
Avrupa Birliği ülkelerin istatistiklerini öteki hangi yollarla inceler?
AB’nin izleme ve denetleme aracı yalnızca Emsal Tarama çalışması değildir. Üretilen istatistiklerin AB standartlarında olup olmadığını incelemek için, üye ve aday ülkelerin istatistik kurumlarının erişimine açık olan çevrimiçi bir data tabanı bulunmaktadır. Bu çevrimiçi bilgi tabanına ülkeler, belirtilen istatistik bahislerinde ürettikleri istatistikleri ile ilgili açıklamalar girerler ve kendi öz değerlendirmelerini yaparak o istatistiğin AB ile ahenk derecesini bildirirler. Girilen her bir istatistik ile ilgili olarak yapılan açıklamada; o istatistik sayılarının Eurostat’a gönderilip gönderilmediği, istatistiğin tarifi, neyi kapsadığı, hesaplama sistemi, yayımlama müddeti ve vakti, datanın alındığı kaynak vs. üzere ek bilgiler kapsanır. Çevrimiçi gönderilen bu bilgiler Eurostat’ın o bahisteki uzmanlarınca incelenir. Ülkelerin istatistik üretim süreçleri ve formları konusunda bilgi sahibi olan Eurostat uzmanları, kendi değerlendirmelerine nazaran o ülkenin istatistiğinin ahenk derecesini yorumlayarak ülkeye bildirir. Eurostat uzmanları, aslına bakarsanız ülke uzmanları ile bağlantı halindedir ve o istatistiğin AB standartlarına uygun olabilmesi için gerekli olan kriterlerden hangilerini karşıladığını, hangi kriterlerde eksiklikler olduğunu bilirler. Zira yıl ortasında her istatistik konusunda yüzyüze teknik toplantılar yapılır ve bu toplantılarda karşılıklı olarak her ülkenin uzmanları ile görüşerek detaylı bilgiler alırlar.
Bu çalışma sonunda Eurostat, bir rapor hazırlayarak o ülkede üretilen istatistikleri iki farklı taraftan kıymetlendirir. Öncelikle belirtilen husustaki istatistiğin Eurostat’a gönderilip gönderilmediği tarafından inceleyerek o istatistiğin mevcut olup olmadığı yani mevcudiyet tarafıyla kıymetlendirir. İkinci olarak da o istatistiği bilgi kalitesi açısından (o hususta mevzuat eksikliği, data setinde değişken eksikliği, belirlenen vakitte üretilip üretilmemesi, datanın coğrafik kapsam eksikliği gibi) AB standartlarına uyumlu olup olmadığı tarafıyla açıklar ve ahenk derecelerine göre “tam uyumlu”, “yüksek seviyede uyumlu”, orta seviyede uyumlu”, “düşük seviyede uyumlu”, “uyumsuz” üzere tariflerle derecelendirir. Sonuçta da bir ülke tarafınca üretilen istataistiklerin yüzde kaçının ( % ? ) AB standartlarında olduğu belirlenmiş olur.
Burada dikkat edilmesi gereken konu datanın toplanma yolu vakit içindeması kapsamı vs üzere mevzular üzerinden kıymetlendirme yapıldığıdır. Yoksa datanın toplanırken yanlışsız data mi alındı yanlış randımanı alındı üzere bizatihi datanın kendisine ait kıymetlendirme yapılmaz.
Burada belirtilmesi gereken bir diğer nokta ise ülkelerde üretilen istatistik sayıları, sayıların o ülkede yayımlandığı günde AB’ne çevrimiçi bir data tabanı ile gönderilmesi gerektiği konusudur. Ülkede yayımlanan her bir istatistik, AB ile ahenk durumuna bakılmaksızın, (eDamis denilen) farklı bir çevrimiçi data tabanına girilerek Eurostat’a iletilir. İstatistik datanın vaktinde Eurostat’a iletilmesi, üstte bahsedilen ve Eurostat uzmanlarınca ahenk derecesi konusunda yapılan değerlendirmeler için en kıymetli kriterlerden birisidir. Zira vaktinde gönderilmeyen istatistik sayıları, Eurostat tarafınca dikkate alınamaz yahut Eurostat yayınlarında yer alamaz.
Bir diğer kontrol biçimi de Avrupa Komitesi uzmanları ile yılda bir kere yapılan toplantılardır. Bu toplantılara ülkede resmi istatistik üreten başta TÜİK olmak üzere öbür ilgili kurumlar katılır ve yıl ortasında istatistik konusunda yaptıkları çalışmalar ile kaydedilen gelişmeleri anlatırlar.
Son olarak da yılda bir defa çoklukla Ekim ayında yayınlanan “İlerleme Raporu”ndan bahsetmek gerekir. Ülkenin İlerleme Raporu’nda bir kısım de “İstatistik” başlığıdır. İstatistik konusunda o yıl ortasında kaydedilen gelişmeler yahut geliştirilmeye gereksinim duyulan eksik bahisler bu raporda detaylı olarak belirtilir.
Sonuç olarak TÜİK’in AB istatistik ofisinden emsal tarama çalışmasını istemesini elzem olarak görüyorum. Ayrıyeten sık tartışma konusu olan enflasyon işgücü istatistikleri üzere konularda da AB’den sektörel inceleme talep etmesini ve bu istatistiklerin ayrıntılı bir biçimde incelenmesinin faydalı olacağını düşünüyorum.
Okumaya devam et...