Maruf BUZCUGİL / Canan SAKARYA
TBMM Tarım Orman ve Köyişleri Kurulu Lideri Yunus Kılıç, kontratlı üretimin altyapısını oluşturacak yasal bir düzenlemeyi bu yasama yılında Meclisten geçirmeyi hedefl ediklerini deklare etti. Kontratlı üretim modelinin kooperatifçiliği de geliştireceğini kaydeden Kılıç, “Kooperatifl er ve birlikler ülkede fiyat istikrarını koruyabilmenin en hoş yolu” dedi.
“‘Ürünler tarlada 50 kuruş, markette 5-10 lira’ diye şikayet ediyoruz. Tarladan markete getirsinler, ortacılar azalsın, fiyatlar düşsün diye düşünülerek vaktinde marketlere epeyce güzel niyetle imkan verilmiş” diyen Yunus Kılıç, “Marketler bu imkanı devletin ve milletin aleyhine kullanmışlar” değerlendirmesinde bulundu. Dünyada besin meblağlarının yükselmesinin, ziraî ve endüstriyel besin üreticilerinin lojistiği de elinde bulundurmalarından kaynaklandığını belirten Kılıç, “Dünyada besin fiyatlarını 4 büyük firma belirliyor; Cargill, ADM, Bunge ve Louis Dreyfus” diye konuştu. TBMM Tarım Orman ve Köyişleri Kurulu Lideri ve AK Parti Kars Milletvekili Yunus Kılıç, Ankara Temsilcimiz Maruf Buzcugil ile Parlamento Muhabirimiz Canan Sakarya’nın sorularını yanıtladı.
PANDEMİDE BESİNE TALEP ARTMADI, AZALDI
Pandemide besin fiyatlarında kıymetli bir artış yaşandı, bu artışı neye bağlıyorsunuz?
Pandemi ile birlikte besine talep anlatılanların bilakis ne Türkiye’de ne de dünyada artmadı, azaldı. Zira turizm dalı durdu, okullar, restoranlar, toplu besin tüketimi ve servisi yapılan yerler kapalıydı, uzun vakit hizmet veremediler. Dünyada yer yer kuraklık, sel oldu lakin bunlar üretimi hayli önemli bir biçimde düşürmedi.
Üretim düşmediyse, talep azaldıysa fiyatlar niçin bu kadar yükseldi?
meblağların yükselmesi, dünyada endüstriyel gıdayı üretenlerin, ziraî üretimi yapanların işin lojistiğini de elinde bulundurmalarından, bunların sayısının da bir elin parmaklarından fazla olmamasından kaynaklanıyor. Pandeminin psikolojisinden epey hoş yararlandılar. Bunlar hem de lojistikten tarım kimyasallarına kadar biroldukça alanı da ellerinde bulunduruyorlar. Her ülkede farklı iştirak ve isimlerle bulunuyorlar. Bunlar Cargill, ADM, Bunge ve Louis Dreyfus firmaları. Dünya besin ticaretinde mahşerin 4 atlısı olarak biliniyorlar. Diğerine ömür hakkı vermezler, en epeyce parayı kazanan bu firmalardır. Pandemi ile iştahları daha da arttı. “Mal bizde, lojistik bizde. Dünyada bir süre mal yokmuş psikolojisi oluşturalım, insanların talebi artsın” dediler ve bir talep enflasyonu oluştu. Bunun üzerine ülkelerin yöneticileri de vatandaşın reaksiyon göstereceğinden, siyasetlerinin yerle bir olacağından korktukları için ne bulurlarsa stoklamaya başladılar. Arzda bir sorun yokken arzı kısarak talep enfl asyonu oluşturdular. Bu bir komplo teorisi değil, bundan 4 trilyon doların üzerinde ek para kazandılar. Türkiye’nin ithalatçı olduğu eserlerde de bu niçinlerle önemli fiyat artışları yaşandı. Çin, ABD üzere epeyce eser alan ülkeler büyük stoklara gittiler. Çin, 200 milyon tona yakın mısır depolamaya kalktı. Rusya, Ukrayna üzere ziraî eser satan ülkeler fon koydular. Hükümet çeşitli kalemlerde üreticiye takviye sağladı, yem fabrikalarına buğday, arpa temin etti, kanatlı kesimine mısır, buğday verdi. Buna karşın 2021’i hasarla geçirdik.
2022’DE FİYATLAR İSTİKRARA OTURACAK
Gerek fiyatlar gerekse ziraî üretim konusunda 2022 beklentileriniz nedir?
Dünyada yeni mahsuller çıkmaya başladı. Stoklama imkanları azaldı, ziraî eserler uzun yıllar saklanamadığı için nereye kadar stoklayacaksınız, bir noktada satmanız gerekiyor. Bir de bu 4 firma dünyadan toplayabildikleri kaba parayı topladılar, artık bir daha dünyada kazanabilecekleri bu kadar epey para yok. Bunlar hem de, endüstriyel üretim yaptıkları için tüketimin de fazlaca süratli artmasını istiyorlar. 2022 yılında birebir rahatlıkla hareket edemeyeceklerini düşündüğüm için bu yıl meblağların aşikâr bir istikrara oturacağını düşünüyorum. Bu bir temenni değil göstergeler bunu gösteriyor.
Kuraklık riski var mı?
Geçen yıl aşikâr bölgelerde kuraklık yaşadık, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu başta olmak üzere hububatta yüzde 20’lere yakın bir rekolte kaybımız oldu. Bu buğdayda 3-4 milyon, arpada 2 milyon ton azalma demek. Stoklarımız vardı az hasarla geçirdik. Yağışlarda geçen yıla bakılırsa yüzde 30 bir artış var ancak son 10 yılın ortalamalarının biraz altında. Yağışlar yanlışsız vakitte olursa, iklimden dolayı bir kayıp yaşamayız lakin gübreye ulaşımı sağlayamazsak bundan dolayı bir problem olabilir. Hükümet imkanları ölçüsünde takviye verdi. 2022 yılında bir daha gübre dayanağını yüzde 150 oranında artırıyoruz. Bir de Cumhurbaşkanımız başta, ilgili bakanlıklarımızın daha ucuz girdi temin etmeye yönelik çalışmaları var. Çiftçimiz kış ekilişlerinde gübre meblağları çok yüksek olduğu için kâfi gübre atamadı. Baharda rekolteyi artırabilirsek kurtarabileceğiz. Bir de bir hayli yerde bahar ekilişleri var, o devirde gübre atması için çiftçimize bir daha takviye olmamız gerekiyor. Gübre desteklemelerimiz her ne kadar artırılmış olsa da fiyatlardaki artışı gereğince tolere edebilecek durumda olmadığını biliyoruz.
Kontratlı üretimle ilgili bir müddetdir devam eden bir yasa çalışması vardı, hangi kademeye geldi?
Kontratlı üretimden vazgeçmiş değiliz, şu anda çalışıyoruz. Dünyada biroldukça ülkede kontratlı üretim yapılıyor. Türkiye’de de bir mevzuatı olmamasına karşın üretici ile endüstrici içinde kendilerinin belirlediği kurallar çerçevesinde kontratlı üretim yapılıyor. Ama bu bir mevzuata dayalı olmadığıiçin birtakım senelerda üreticiyi kimi senelerda sanayiciyi güç duruma düşürüyor, bunun sürdürülebilir olması mümkün değil. Bir itimat ortamı oluşmadığı için herkes birbirine tereddütlü bakıyor. halbuki kooperatif ve birlikler, zincir marketlere teslim olmamanın, üreticiyi ve fiyat istikrarını müdafaanın ve piyasayı regüle etmenin en hoş yolu. ötürüsıyla kontratlı üretim kooperatifçiliği de geliştirebilecek bir model. Biz istiyoruz ki birebir eseri üretenler kendi ortalarında kooperatifl er kursunlar, hatta kontratlı üretim yapmak isteyen endüstrici gitsin bu kooperatifl erle protokoller yapsın ancak bir tarafında da Tarım Bakanlığı olsun ve son onayı versin. Ayrıyeten hakem heyeti de oluşturmaya çalışıyoruz, uyuşmazlık durumlarında süratli karar alabilsin ve mağduriyetleri gidersin. Zira ziraî eserler uzun müddet saklanabilen, dayanabilen eserler olmadığı için mahkeme süreçleri devam ederken mal zayi olup gitmesin istiyoruz, süratli karar alabilen sistemleri hakem heyeti ile kurmaya çalışıyoruz. İlgili sivil toplum kuruluşlarının, kurumların ortasında olacağı hakem heyetleri ile bu işi şekillendirmeye çalışıyoruz.
Bu devir maddeleşir mı?
Niyetimiz yasalaştırmak, son periyotta görüşme trafiğimizi sıklaştırdık. Bakanlık, Cumhurbaşkanlığından bir takım, parti idaremiz, ilgili milletvekillerinin katıldığı toplantılar yapıyoruz. Düzenlemeye muhtaçlık olduğu konusunda herkes hemfikir. Mevzuat eksikliğinden dolayı modelin makus işlediğini gördüğümüz bir kanatlı bölümümüz var, bu makûs örneklerin deneyimleriyle daha hoş bir düzenleme için çalışıyoruz. Öncelikli emelimiz, biraz daha imkanları kısıtlı olan üretici tarafını sanayiciye karşı korumak lakin sanayiciye de epeyce ağır yaptırımlar, dayatmalar getirerek o tarafı da ürkütmemek; yani mantıklı bir model oluşturmak.
Sulanabilir ve toplulaştırılan alan maksadımız 8.5 milyon hektar
Besin fiyatlarıyla ilgili yeni çalışmalarınız var mı?
20 yıldır koruduğumuz, kolladığımız üretici bölümünü kaybetmemenin yolu onları daha fazla desteklemekten geçiyor. Besin meblağlarını artıran en kıymetli sebep dışarıdaki faktörler. Türkiye tarımda hala ihracatçı bir ülke, yıllık 5 milyar dolar ihracatımız var, bu cari açığımızın kapatılmasına katkı sağlıyor. Türkiye’nin bunu 10-15 milyar dolara çıkarma potansiyeli var. Ekilebilir alanı, insan kaynağı var. Bizim yük verdiğimiz husus, sulanabilir alanları sulamak, toplulaştırabileceğimiz alanları toplulaştırmak. Buna önemli kaynak aktardık. Türkiye’de sulanabilir ve toplulaştırılan alan 500 bin hektardı, artık 6.5 milyon hektarı geçti, gayemiz 8.5 milyon hektara çıkarmak. Bunu yaptığımız vakit ürettiğimizin epeyce daha fazlasını üretebilecek, ürettiğimizi daha yüksek katma bedelli eserler olarak satabilecek kabiliyetimiz var. Pandemi de gösterdi ki ürettiğiniz kadarının alıcısı var, kâfi ki siz dünya ölçeğinde raf ömrü uzun eserleri üretin.
Etraf Şehircilik ve İklim Bakanlığının tespitleri var, bunun için bir plan var mı?
Hazinenin elindeki yerleri fazlaca düşük fiyatlarla kiralayabilme imkanı getirdik. Hazinenin elinde hangi yerler var, bunlar üretime nasıl kazandırılabilir, istikametinde bir çalışma var. Önemli de kiralamalar oldu. Son vakit içinderda bilhassa bozuk orman alanları tıbbi aromatik bitkilere açıldı. Bu mamüllerin katma kıymeti yüksek, dünyada düzgün pazarı var. Bir de küçük ölçekli hem ziraî hem hayvancılık işletmelerimizi büyütmeye yönelik olarak Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu çalışıyor. Yüzde 75 AB, yüzde 25 bizim fonlarımızı kullanıyor. Ziraî işletmelerin büyüklüğü hayli değerli zira maliyetini düşürüyor, masrafları azaltıyor lakin ne yazık ki Türkiye’de hala hayvancılık yapan işletmelerin yüzde 80’e yakını 10 baş ve altındaki işletmeler. Yerler kesimli, bir işletmeye düşen arazi 60 dönüm. ABD’de bu bin 500 dönüm, Fransa’da 200 dönüm. Mirastan kaynaklı toprakların 44 milyon sahibi var. Yerlerin bölünmesinin önüne geçmek için 2014 yılında bir kanun çıkardık, lakin alanda işlemiyor. Hala üzerinde baş yorduğumuz, çalıştığımız bir husus, birtakım teşviklerle arazi bankacılığı ile ucuz kredilendirmeyle birbirinden satın almaları sağlayacak formüllerle bu yerleri toplamaya çalışıyoruz. Bir de toplulaştırma değerli, bir kişinin köyün 11 yerinde 11 kesim yerinin olduğu örnekleri görüyoruz, bunları toplamaya çalışıyoruz ki maliyetleri düşsün. Bu mevzuda önemli uğraşımız var. Hayvancılık yapıyoruz lakin hala ürettiğimiz kaliteli yem 27.5 milyon ton civarında, 14 milyon tonunu ne yazık ki ithal etmek zorundayız. Bizim bunu ortadan kaldırabilmemiz sulanabilir yerlerle mümkün. Cumhurbaşkanımız da bu hassaslıkta, geçen yıl 5 milyon lira sulama için bütçe ayırdı. Bu yıl da sulamaya önemli kaynak aktarılıyor. Kaliteli kaba yemimizi kendimiz üretebilirsek hem üreticimizin refahına yansıyacak birebir vakitte yer yer yaşadığımız et ve süt konusundaki problemler ortadan kalkacak.
‘Tarladan markete’ süreci ulusal güvenlik sorunu
Zincir marketlere karşı ilacın kooperatifl eşme olduğunu söylemiş olduniz, kooperatifl eşmeyi hızlandıracak yeni bir yasal düzenlemeye muhtaçlık var mı?
Çok sayıda kooperatifimiz var ancak birçoğu fonksiyonsuz, kooperatifçilik her alanda olmalı. ‘Tarlada 50 kuruş, markette 5-10 lira’ diye şikayet ediyoruz. Artık, tarlaya gidip eseri alan da, taşıyan da, depolayan da, paketleyen de zincir marketler. Gidip denetliyoruz, Bakanlığın dayanılmaz bir uğraşı var ancak sistem açısından zorlukların olduğunu anlamamız lazım, besin kontrolü ile bu epey güç. Eseri tarladan alan, paketleyen, taşıyan, satan, pazarlayan hepsi market. Bu imkan vaktinde marketlere hayli âlâ niyetle verilmiş, tarladan markete getirsinler, ortacılar azalsın, fiyatlar düşsün diye düşünülmüş. Marketler devletin bu kadar uygun niyetle sunduğu bu imkanı devletin ve milletin aleyhine kullanmışlar. Bunu açık söylüyorum ve gerisindeyim. Bu husus ulusal güvenlik sorunu, bunların vicdanı ile cüzdanı ortasına sıkışan bir ticaret oluşuyor. Kendi ortalarında fiyat ayarlaması yapıldığını, şiddetle inkar ediyorlardı, ufak bir takiple görüldü ve 3 milyar lira ceza yazıldı. Devlet kudretlidir, elindeki enstrümanları kullanır lakin bu sahayı regüle edecek, devletten diğer da düzenleyebilecek bir yapıya muhtaçlık var. Bunu yapabilecek olanlar kooperatifl er ve birlikler. Hal yasasında birliklere, kooperatifl ere önemli yerler açıyoruz. Antalya’daki Mersin’deki bir kooperatif ya da birliğin Ankara’da, Kars’ta satış yerleri olsun. Bu alanda regülasyon yapar, zira birlik ve kooperatif yabanî bir mantıkla çalışmaz. Üreticisini korur lakin tüketiciyi de korur.
Kooperatifler regülasyona katkı sağlayacak
Hal yasasını çıkarınca her şey yerine oturacak. Hal yasasının biroldukca ayağı var. İçişleri, Ticaret, Tarım, Sıhhat, Ulaştırma bakanlıkları, mahallî yönetimler… Ayrıyeten fiziki kaidelerin bir daha elden geçirilmesi lazım. Lojistiğinden, soğuk hava depolarına kadar değerli değişiklikleri getirecek bir hal yasası çalışmamız var. Hal yasası ile kooperatifl ere geniş bir imkan vereceğiz. Hallerin bir kısmı kooperatifl ere tahsis edilecek. Öncelik üreticinin korunması bunu da en âlâ kooperatifler yapar. Devlet bile o süratle hareket edemez, kooperatifl er epeyce süratli karar alır. Üyesini koruyan mantık, tüketiciyi de korur. Tarım Kredi de bir birliktir, onlar da regülasyona katkı sağlamak için market sayılarını artırarak pazara girmeye başladılar.
Hakikat buluyor musunuz, devlet marketçilik yapar mı tenkitleri geldi?
Bu bir külfetten kaynaklanan bir durum lakin ben isterim ki hiç devlet olmadan direkt kooperatifl erle sistem işlesin ve regülasyonu onlar yapsın. Lakin şu anda birlik ve kooperatifl er alanda regülasyon sağlayacak durumda değiller. Tarım Kredi Kooperatifl eri yaygın olduğu için bu biçimde bir katkı sağlıyor.
Kurulun 2022 gündeminde neler olacak?
Yeni sistemde gündemi daha hayli milletvekilleri belirliyor. Milletvekillerimizden kooperatifl erle ilgili çalışanlar var, ormanların daha güzel kullanılması, bozuk alanların uygunlaştırılması ya da üretime açılması, kontratlı üretim, hal yasası üzerinde çalışmalar sürüyor. Kontratlı üretimin bu devir yasalaşacağını düşünüyorum. Hal yasası çalışılıyor ancak fazlaca tarafı olan bir çalışma. bir müddetç gerektiriyor, vazgeçilmiş değil, Bakanlıkların çalışması sürüyor.
Okumaya devam et...
TBMM Tarım Orman ve Köyişleri Kurulu Lideri Yunus Kılıç, kontratlı üretimin altyapısını oluşturacak yasal bir düzenlemeyi bu yasama yılında Meclisten geçirmeyi hedefl ediklerini deklare etti. Kontratlı üretim modelinin kooperatifçiliği de geliştireceğini kaydeden Kılıç, “Kooperatifl er ve birlikler ülkede fiyat istikrarını koruyabilmenin en hoş yolu” dedi.
“‘Ürünler tarlada 50 kuruş, markette 5-10 lira’ diye şikayet ediyoruz. Tarladan markete getirsinler, ortacılar azalsın, fiyatlar düşsün diye düşünülerek vaktinde marketlere epeyce güzel niyetle imkan verilmiş” diyen Yunus Kılıç, “Marketler bu imkanı devletin ve milletin aleyhine kullanmışlar” değerlendirmesinde bulundu. Dünyada besin meblağlarının yükselmesinin, ziraî ve endüstriyel besin üreticilerinin lojistiği de elinde bulundurmalarından kaynaklandığını belirten Kılıç, “Dünyada besin fiyatlarını 4 büyük firma belirliyor; Cargill, ADM, Bunge ve Louis Dreyfus” diye konuştu. TBMM Tarım Orman ve Köyişleri Kurulu Lideri ve AK Parti Kars Milletvekili Yunus Kılıç, Ankara Temsilcimiz Maruf Buzcugil ile Parlamento Muhabirimiz Canan Sakarya’nın sorularını yanıtladı.
PANDEMİDE BESİNE TALEP ARTMADI, AZALDI
Pandemide besin fiyatlarında kıymetli bir artış yaşandı, bu artışı neye bağlıyorsunuz?
Pandemi ile birlikte besine talep anlatılanların bilakis ne Türkiye’de ne de dünyada artmadı, azaldı. Zira turizm dalı durdu, okullar, restoranlar, toplu besin tüketimi ve servisi yapılan yerler kapalıydı, uzun vakit hizmet veremediler. Dünyada yer yer kuraklık, sel oldu lakin bunlar üretimi hayli önemli bir biçimde düşürmedi.
Üretim düşmediyse, talep azaldıysa fiyatlar niçin bu kadar yükseldi?
meblağların yükselmesi, dünyada endüstriyel gıdayı üretenlerin, ziraî üretimi yapanların işin lojistiğini de elinde bulundurmalarından, bunların sayısının da bir elin parmaklarından fazla olmamasından kaynaklanıyor. Pandeminin psikolojisinden epey hoş yararlandılar. Bunlar hem de lojistikten tarım kimyasallarına kadar biroldukça alanı da ellerinde bulunduruyorlar. Her ülkede farklı iştirak ve isimlerle bulunuyorlar. Bunlar Cargill, ADM, Bunge ve Louis Dreyfus firmaları. Dünya besin ticaretinde mahşerin 4 atlısı olarak biliniyorlar. Diğerine ömür hakkı vermezler, en epeyce parayı kazanan bu firmalardır. Pandemi ile iştahları daha da arttı. “Mal bizde, lojistik bizde. Dünyada bir süre mal yokmuş psikolojisi oluşturalım, insanların talebi artsın” dediler ve bir talep enflasyonu oluştu. Bunun üzerine ülkelerin yöneticileri de vatandaşın reaksiyon göstereceğinden, siyasetlerinin yerle bir olacağından korktukları için ne bulurlarsa stoklamaya başladılar. Arzda bir sorun yokken arzı kısarak talep enfl asyonu oluşturdular. Bu bir komplo teorisi değil, bundan 4 trilyon doların üzerinde ek para kazandılar. Türkiye’nin ithalatçı olduğu eserlerde de bu niçinlerle önemli fiyat artışları yaşandı. Çin, ABD üzere epeyce eser alan ülkeler büyük stoklara gittiler. Çin, 200 milyon tona yakın mısır depolamaya kalktı. Rusya, Ukrayna üzere ziraî eser satan ülkeler fon koydular. Hükümet çeşitli kalemlerde üreticiye takviye sağladı, yem fabrikalarına buğday, arpa temin etti, kanatlı kesimine mısır, buğday verdi. Buna karşın 2021’i hasarla geçirdik.
2022’DE FİYATLAR İSTİKRARA OTURACAK
Gerek fiyatlar gerekse ziraî üretim konusunda 2022 beklentileriniz nedir?
Dünyada yeni mahsuller çıkmaya başladı. Stoklama imkanları azaldı, ziraî eserler uzun yıllar saklanamadığı için nereye kadar stoklayacaksınız, bir noktada satmanız gerekiyor. Bir de bu 4 firma dünyadan toplayabildikleri kaba parayı topladılar, artık bir daha dünyada kazanabilecekleri bu kadar epey para yok. Bunlar hem de, endüstriyel üretim yaptıkları için tüketimin de fazlaca süratli artmasını istiyorlar. 2022 yılında birebir rahatlıkla hareket edemeyeceklerini düşündüğüm için bu yıl meblağların aşikâr bir istikrara oturacağını düşünüyorum. Bu bir temenni değil göstergeler bunu gösteriyor.
Kuraklık riski var mı?
Geçen yıl aşikâr bölgelerde kuraklık yaşadık, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu başta olmak üzere hububatta yüzde 20’lere yakın bir rekolte kaybımız oldu. Bu buğdayda 3-4 milyon, arpada 2 milyon ton azalma demek. Stoklarımız vardı az hasarla geçirdik. Yağışlarda geçen yıla bakılırsa yüzde 30 bir artış var ancak son 10 yılın ortalamalarının biraz altında. Yağışlar yanlışsız vakitte olursa, iklimden dolayı bir kayıp yaşamayız lakin gübreye ulaşımı sağlayamazsak bundan dolayı bir problem olabilir. Hükümet imkanları ölçüsünde takviye verdi. 2022 yılında bir daha gübre dayanağını yüzde 150 oranında artırıyoruz. Bir de Cumhurbaşkanımız başta, ilgili bakanlıklarımızın daha ucuz girdi temin etmeye yönelik çalışmaları var. Çiftçimiz kış ekilişlerinde gübre meblağları çok yüksek olduğu için kâfi gübre atamadı. Baharda rekolteyi artırabilirsek kurtarabileceğiz. Bir de bir hayli yerde bahar ekilişleri var, o devirde gübre atması için çiftçimize bir daha takviye olmamız gerekiyor. Gübre desteklemelerimiz her ne kadar artırılmış olsa da fiyatlardaki artışı gereğince tolere edebilecek durumda olmadığını biliyoruz.
Kontratlı üretimle ilgili bir müddetdir devam eden bir yasa çalışması vardı, hangi kademeye geldi?
Kontratlı üretimden vazgeçmiş değiliz, şu anda çalışıyoruz. Dünyada biroldukça ülkede kontratlı üretim yapılıyor. Türkiye’de de bir mevzuatı olmamasına karşın üretici ile endüstrici içinde kendilerinin belirlediği kurallar çerçevesinde kontratlı üretim yapılıyor. Ama bu bir mevzuata dayalı olmadığıiçin birtakım senelerda üreticiyi kimi senelerda sanayiciyi güç duruma düşürüyor, bunun sürdürülebilir olması mümkün değil. Bir itimat ortamı oluşmadığı için herkes birbirine tereddütlü bakıyor. halbuki kooperatif ve birlikler, zincir marketlere teslim olmamanın, üreticiyi ve fiyat istikrarını müdafaanın ve piyasayı regüle etmenin en hoş yolu. ötürüsıyla kontratlı üretim kooperatifçiliği de geliştirebilecek bir model. Biz istiyoruz ki birebir eseri üretenler kendi ortalarında kooperatifl er kursunlar, hatta kontratlı üretim yapmak isteyen endüstrici gitsin bu kooperatifl erle protokoller yapsın ancak bir tarafında da Tarım Bakanlığı olsun ve son onayı versin. Ayrıyeten hakem heyeti de oluşturmaya çalışıyoruz, uyuşmazlık durumlarında süratli karar alabilsin ve mağduriyetleri gidersin. Zira ziraî eserler uzun müddet saklanabilen, dayanabilen eserler olmadığı için mahkeme süreçleri devam ederken mal zayi olup gitmesin istiyoruz, süratli karar alabilen sistemleri hakem heyeti ile kurmaya çalışıyoruz. İlgili sivil toplum kuruluşlarının, kurumların ortasında olacağı hakem heyetleri ile bu işi şekillendirmeye çalışıyoruz.
Bu devir maddeleşir mı?
Niyetimiz yasalaştırmak, son periyotta görüşme trafiğimizi sıklaştırdık. Bakanlık, Cumhurbaşkanlığından bir takım, parti idaremiz, ilgili milletvekillerinin katıldığı toplantılar yapıyoruz. Düzenlemeye muhtaçlık olduğu konusunda herkes hemfikir. Mevzuat eksikliğinden dolayı modelin makus işlediğini gördüğümüz bir kanatlı bölümümüz var, bu makûs örneklerin deneyimleriyle daha hoş bir düzenleme için çalışıyoruz. Öncelikli emelimiz, biraz daha imkanları kısıtlı olan üretici tarafını sanayiciye karşı korumak lakin sanayiciye de epeyce ağır yaptırımlar, dayatmalar getirerek o tarafı da ürkütmemek; yani mantıklı bir model oluşturmak.
Sulanabilir ve toplulaştırılan alan maksadımız 8.5 milyon hektar
Besin fiyatlarıyla ilgili yeni çalışmalarınız var mı?
20 yıldır koruduğumuz, kolladığımız üretici bölümünü kaybetmemenin yolu onları daha fazla desteklemekten geçiyor. Besin meblağlarını artıran en kıymetli sebep dışarıdaki faktörler. Türkiye tarımda hala ihracatçı bir ülke, yıllık 5 milyar dolar ihracatımız var, bu cari açığımızın kapatılmasına katkı sağlıyor. Türkiye’nin bunu 10-15 milyar dolara çıkarma potansiyeli var. Ekilebilir alanı, insan kaynağı var. Bizim yük verdiğimiz husus, sulanabilir alanları sulamak, toplulaştırabileceğimiz alanları toplulaştırmak. Buna önemli kaynak aktardık. Türkiye’de sulanabilir ve toplulaştırılan alan 500 bin hektardı, artık 6.5 milyon hektarı geçti, gayemiz 8.5 milyon hektara çıkarmak. Bunu yaptığımız vakit ürettiğimizin epeyce daha fazlasını üretebilecek, ürettiğimizi daha yüksek katma bedelli eserler olarak satabilecek kabiliyetimiz var. Pandemi de gösterdi ki ürettiğiniz kadarının alıcısı var, kâfi ki siz dünya ölçeğinde raf ömrü uzun eserleri üretin.
Etraf Şehircilik ve İklim Bakanlığının tespitleri var, bunun için bir plan var mı?
Hazinenin elindeki yerleri fazlaca düşük fiyatlarla kiralayabilme imkanı getirdik. Hazinenin elinde hangi yerler var, bunlar üretime nasıl kazandırılabilir, istikametinde bir çalışma var. Önemli de kiralamalar oldu. Son vakit içinderda bilhassa bozuk orman alanları tıbbi aromatik bitkilere açıldı. Bu mamüllerin katma kıymeti yüksek, dünyada düzgün pazarı var. Bir de küçük ölçekli hem ziraî hem hayvancılık işletmelerimizi büyütmeye yönelik olarak Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu çalışıyor. Yüzde 75 AB, yüzde 25 bizim fonlarımızı kullanıyor. Ziraî işletmelerin büyüklüğü hayli değerli zira maliyetini düşürüyor, masrafları azaltıyor lakin ne yazık ki Türkiye’de hala hayvancılık yapan işletmelerin yüzde 80’e yakını 10 baş ve altındaki işletmeler. Yerler kesimli, bir işletmeye düşen arazi 60 dönüm. ABD’de bu bin 500 dönüm, Fransa’da 200 dönüm. Mirastan kaynaklı toprakların 44 milyon sahibi var. Yerlerin bölünmesinin önüne geçmek için 2014 yılında bir kanun çıkardık, lakin alanda işlemiyor. Hala üzerinde baş yorduğumuz, çalıştığımız bir husus, birtakım teşviklerle arazi bankacılığı ile ucuz kredilendirmeyle birbirinden satın almaları sağlayacak formüllerle bu yerleri toplamaya çalışıyoruz. Bir de toplulaştırma değerli, bir kişinin köyün 11 yerinde 11 kesim yerinin olduğu örnekleri görüyoruz, bunları toplamaya çalışıyoruz ki maliyetleri düşsün. Bu mevzuda önemli uğraşımız var. Hayvancılık yapıyoruz lakin hala ürettiğimiz kaliteli yem 27.5 milyon ton civarında, 14 milyon tonunu ne yazık ki ithal etmek zorundayız. Bizim bunu ortadan kaldırabilmemiz sulanabilir yerlerle mümkün. Cumhurbaşkanımız da bu hassaslıkta, geçen yıl 5 milyon lira sulama için bütçe ayırdı. Bu yıl da sulamaya önemli kaynak aktarılıyor. Kaliteli kaba yemimizi kendimiz üretebilirsek hem üreticimizin refahına yansıyacak birebir vakitte yer yer yaşadığımız et ve süt konusundaki problemler ortadan kalkacak.
‘Tarladan markete’ süreci ulusal güvenlik sorunu
Zincir marketlere karşı ilacın kooperatifl eşme olduğunu söylemiş olduniz, kooperatifl eşmeyi hızlandıracak yeni bir yasal düzenlemeye muhtaçlık var mı?
Çok sayıda kooperatifimiz var ancak birçoğu fonksiyonsuz, kooperatifçilik her alanda olmalı. ‘Tarlada 50 kuruş, markette 5-10 lira’ diye şikayet ediyoruz. Artık, tarlaya gidip eseri alan da, taşıyan da, depolayan da, paketleyen de zincir marketler. Gidip denetliyoruz, Bakanlığın dayanılmaz bir uğraşı var ancak sistem açısından zorlukların olduğunu anlamamız lazım, besin kontrolü ile bu epey güç. Eseri tarladan alan, paketleyen, taşıyan, satan, pazarlayan hepsi market. Bu imkan vaktinde marketlere hayli âlâ niyetle verilmiş, tarladan markete getirsinler, ortacılar azalsın, fiyatlar düşsün diye düşünülmüş. Marketler devletin bu kadar uygun niyetle sunduğu bu imkanı devletin ve milletin aleyhine kullanmışlar. Bunu açık söylüyorum ve gerisindeyim. Bu husus ulusal güvenlik sorunu, bunların vicdanı ile cüzdanı ortasına sıkışan bir ticaret oluşuyor. Kendi ortalarında fiyat ayarlaması yapıldığını, şiddetle inkar ediyorlardı, ufak bir takiple görüldü ve 3 milyar lira ceza yazıldı. Devlet kudretlidir, elindeki enstrümanları kullanır lakin bu sahayı regüle edecek, devletten diğer da düzenleyebilecek bir yapıya muhtaçlık var. Bunu yapabilecek olanlar kooperatifl er ve birlikler. Hal yasasında birliklere, kooperatifl ere önemli yerler açıyoruz. Antalya’daki Mersin’deki bir kooperatif ya da birliğin Ankara’da, Kars’ta satış yerleri olsun. Bu alanda regülasyon yapar, zira birlik ve kooperatif yabanî bir mantıkla çalışmaz. Üreticisini korur lakin tüketiciyi de korur.
Kooperatifler regülasyona katkı sağlayacak
Hal yasasını çıkarınca her şey yerine oturacak. Hal yasasının biroldukca ayağı var. İçişleri, Ticaret, Tarım, Sıhhat, Ulaştırma bakanlıkları, mahallî yönetimler… Ayrıyeten fiziki kaidelerin bir daha elden geçirilmesi lazım. Lojistiğinden, soğuk hava depolarına kadar değerli değişiklikleri getirecek bir hal yasası çalışmamız var. Hal yasası ile kooperatifl ere geniş bir imkan vereceğiz. Hallerin bir kısmı kooperatifl ere tahsis edilecek. Öncelik üreticinin korunması bunu da en âlâ kooperatifler yapar. Devlet bile o süratle hareket edemez, kooperatifl er epeyce süratli karar alır. Üyesini koruyan mantık, tüketiciyi de korur. Tarım Kredi de bir birliktir, onlar da regülasyona katkı sağlamak için market sayılarını artırarak pazara girmeye başladılar.
Hakikat buluyor musunuz, devlet marketçilik yapar mı tenkitleri geldi?
Bu bir külfetten kaynaklanan bir durum lakin ben isterim ki hiç devlet olmadan direkt kooperatifl erle sistem işlesin ve regülasyonu onlar yapsın. Lakin şu anda birlik ve kooperatifl er alanda regülasyon sağlayacak durumda değiller. Tarım Kredi Kooperatifl eri yaygın olduğu için bu biçimde bir katkı sağlıyor.
Kurulun 2022 gündeminde neler olacak?
Yeni sistemde gündemi daha hayli milletvekilleri belirliyor. Milletvekillerimizden kooperatifl erle ilgili çalışanlar var, ormanların daha güzel kullanılması, bozuk alanların uygunlaştırılması ya da üretime açılması, kontratlı üretim, hal yasası üzerinde çalışmalar sürüyor. Kontratlı üretimin bu devir yasalaşacağını düşünüyorum. Hal yasası çalışılıyor ancak fazlaca tarafı olan bir çalışma. bir müddetç gerektiriyor, vazgeçilmiş değil, Bakanlıkların çalışması sürüyor.
Okumaya devam et...