Taliban’ın ideolojik temeli nedir?
-Din/İslam ne kadarını oluşturuyor?
-Milliyet/Peştu (Paştun) ne kadarını oluşturuyor?
Afganistan’ın erkek otoritesine-üstünlüğüne/ataerkilliğe dayanan külçeşidini, nizamını salt İslam yorumuyla yahut feodalizme/aşirete dayalı etnisiteyle açıklamak hakikat olmaz! Ne biri ne öteki; aslında ikisi:
Taliban’ın ideolojisi; Deobandi temelli dini anlayışa dayalı şeriat hukuk biçimini, Peştu toplumsal ve kültürel normlarıyla birleştirmiştir.
bu biçimde Taliban’ı kavramaya “Deobandi” ile başlamalıyız:
Hindistan’ın küçük Deoband kasabasındaki Dâr’ül Ulum/medrese okulunda 19. yüzyıl sonlarında çıkan İslami Sünni öğreti…
Tarih: 10 Mayıs 1857.
İngilizler olayı küçümsemek için “Seboy İsyanı” der…
Hintliler “Birinci Hindistan Bağımsızlık Savaşı” der…
“Deobandi Medresesi” ayaklanmadan sekiz yıl daha sonra kuruldu. Kurucuları Muhammed Kasım Nanautavi (1832-1880) üzere İngiliz sömürgeciliğine karşı ayaklanan kimi din alimleri idi.
Deobandi hareketinin siyasi kanadı; Hint Müslüman Ulema Cemiyeti, 23 Kasım 1919’da Delhi‘de kuruldu. Bağımsız Birleşik Hindistan amaçlı, şiddete başvurmayan (Gandi‘nin Tuz Yürüyüşü’nü desteklemek gibi) hareketler yaptılar.
İngilizleri, Müslümanların büyük düşmanı ilân eden “Deobandi Okulu”, İkinci Abdülhamit‘ten başlayarak Osmanlı ile yakın münasebet yürüttü. örneğin: Medresenin piri Mahmut Hasan Diyûbendi (1851-1920), Trablusgarp direnişinde öğrencilerini Osmanlı’ya yardıma çağırdı. Ki Birinci Dünya Savaşı’nda Enver ve Cemal paşalarla görüştü. Hicaz’dan Mehmetçik’in yanına gitmek istese de Mekke Buyruğu Şerif Hüseyin tarafınca derdest edilerek İngilizlere verildi. Onlar da 1920’de Malta‘ya sürdü…
Taliban’ın çizgisi bu mu?
BÜYÜK DÖNÜŞÜM
Taliban sözü Peştuca; “öğrenciler/talebeler” manasında.
Bu isimlendirme Deobandi ekolünden geliyor:
Sovyet devrinde Afganistan’dan yaklaşık üç milyon mülteci, Pakistan topraklarına geçiş yaptı. Bilhassa genç olanları, Deobandi medreseleri aracılığıyla yaygın dini eğitimden geçirildi. Lakin:
Bu “dini eğitim” Deobandi öğretisinden farklılaşmaya başladı. Suudi Arabistan’dan Kuveyt’e ülkeler resmi ideolojilerini yaygınlaştırmak ismine büyük fonlar karşılığında Vehhabi-Selefi çizgide ideolojik eğitim yapılmasını sağladı. Perde ardında “büyük abi” vardı:
Örneğin, ABD Memleketler arası Kalkınma Birleşik Devletleri Ajansı (USAID), Pakistan’ın Afganistan hududunda binden çok medrese açılmasını sağladı. Ve, Afganistan’a cihadın sürekliliğini mümkün kılacak insan gücünü yetiştirmek için Nebraska Üniversitesi‘ne Peştun lisanında propaganda kitapları yazdırdı. Bunları Afgan mülteci kamplarına ve medreselere dağıttı.
Yeni “Deobandi doktrinine”, Okyanus Ötesi katkı sundu!
Çok azı hariç Deobandi medreseleri, Afgan mültecileri devşirmek üzere faaliyete geçirildi. bu biçimdece:
Savaşın birinci senelerında Gulbeddin Hikmetyar‘ın Hizb-i İslami ve daha sonra Afganistan Mücahitleri İslam Birliği saflarında savaşan “talebeler”, kendileri üzere Vehhabi-Selefi öğretiyle yetişen (yoksul Peştu köylüsünün oğlu) Molla Muhammet Ömer tarafınca kurulan “Taliban” çatısı altında toplanmaya başlandı. Yıl, 1994 idi.
Yalnızca iki yıl daha sonra Taliban, 1996’da Kabil’e girdi ve Afganistan İslam Buyrukluğu‘ni kurdu.
KABİLECİLİGİ SAVUNMAK
Taliban’ın kısa süredeki “başarısında” ABD CIA, Suudi Arabistan GID, Pakistan ISI istihbarat servisleriyle ilgisinin katkısı yadsınamaz. Lakin mevzumuz Taliban’ın bu çeşit ilgileri değil, ideolojik temelleri…
yeniden sorarsam: Taliban’ın her uygulamasını dinde/İslam’da aramak ne derece gerçek? halbuki Peştu klasik aşiret/ ataerkil nizamının de tesiri var:
Taliban’ın büyük çoğunluğu Peştu…
Arapça konuşmayan öteki Müslümanlar üzere, Peştu da Kuran’ı okuyor, fakat kutsal metnin kendisinde bulunan Arapça lisanını anlamıyor. Yani… Taliban, Kuran’ı okuyor ancak kavrayamıyor! İşte… Taliban’ın -akıl yürütmeyi reddeden- Vehhabi-Selefi’ye dönüştürülmesinde bunun (ve ABD kitaplarının-İngiliz çevirilerinin) tesiri oldu.
bir daha de Vehhabi şeriatını kolay kolay benimsemelerinde Peştu gelenekselci/aşiretçi olguyu göz gerisi etmemek lazım. (Örneğin: Taliban- bayan ilgisi, Batı medyasının çoğunlukla kullandığı propaganda aracı; lakin Taliban’ın İslam hukukunun katı yorumunun, Peştu feodal sisteminden de kaynaklandığı ısrarla göz gerisi ediliyor!)
Evet, hâkim olan teori salt dinî değil. Taliban’ı cihatçı örgüt olarak değil, bununla birlikte Afganistan’daki feodal sistemin niçiniyet verdiği Peştu aşiretleri dinamikleriyle de kıymetlendirmek gerekiyor. Taliban’ın “devlet” anlayışı bu niçinle (Suudiler gibi) kabileciliktir! Bu niçinle:
“Taliban’ı savunmak”; cahiliyeye savaş açarak, Arap kabilelerini birleştirip devlet inşa eden Hz. Muhammet‘in gerisine düşmektir.
YAZININ TAMAMINI OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYINIZ
Soner Yalçın
-Din/İslam ne kadarını oluşturuyor?
-Milliyet/Peştu (Paştun) ne kadarını oluşturuyor?
Afganistan’ın erkek otoritesine-üstünlüğüne/ataerkilliğe dayanan külçeşidini, nizamını salt İslam yorumuyla yahut feodalizme/aşirete dayalı etnisiteyle açıklamak hakikat olmaz! Ne biri ne öteki; aslında ikisi:
Taliban’ın ideolojisi; Deobandi temelli dini anlayışa dayalı şeriat hukuk biçimini, Peştu toplumsal ve kültürel normlarıyla birleştirmiştir.
bu biçimde Taliban’ı kavramaya “Deobandi” ile başlamalıyız:
Hindistan’ın küçük Deoband kasabasındaki Dâr’ül Ulum/medrese okulunda 19. yüzyıl sonlarında çıkan İslami Sünni öğreti…
Tarih: 10 Mayıs 1857.
İngilizler olayı küçümsemek için “Seboy İsyanı” der…
Hintliler “Birinci Hindistan Bağımsızlık Savaşı” der…
“Deobandi Medresesi” ayaklanmadan sekiz yıl daha sonra kuruldu. Kurucuları Muhammed Kasım Nanautavi (1832-1880) üzere İngiliz sömürgeciliğine karşı ayaklanan kimi din alimleri idi.
Deobandi hareketinin siyasi kanadı; Hint Müslüman Ulema Cemiyeti, 23 Kasım 1919’da Delhi‘de kuruldu. Bağımsız Birleşik Hindistan amaçlı, şiddete başvurmayan (Gandi‘nin Tuz Yürüyüşü’nü desteklemek gibi) hareketler yaptılar.
İngilizleri, Müslümanların büyük düşmanı ilân eden “Deobandi Okulu”, İkinci Abdülhamit‘ten başlayarak Osmanlı ile yakın münasebet yürüttü. örneğin: Medresenin piri Mahmut Hasan Diyûbendi (1851-1920), Trablusgarp direnişinde öğrencilerini Osmanlı’ya yardıma çağırdı. Ki Birinci Dünya Savaşı’nda Enver ve Cemal paşalarla görüştü. Hicaz’dan Mehmetçik’in yanına gitmek istese de Mekke Buyruğu Şerif Hüseyin tarafınca derdest edilerek İngilizlere verildi. Onlar da 1920’de Malta‘ya sürdü…
Taliban’ın çizgisi bu mu?
BÜYÜK DÖNÜŞÜM
Taliban sözü Peştuca; “öğrenciler/talebeler” manasında.
Bu isimlendirme Deobandi ekolünden geliyor:
Sovyet devrinde Afganistan’dan yaklaşık üç milyon mülteci, Pakistan topraklarına geçiş yaptı. Bilhassa genç olanları, Deobandi medreseleri aracılığıyla yaygın dini eğitimden geçirildi. Lakin:
Bu “dini eğitim” Deobandi öğretisinden farklılaşmaya başladı. Suudi Arabistan’dan Kuveyt’e ülkeler resmi ideolojilerini yaygınlaştırmak ismine büyük fonlar karşılığında Vehhabi-Selefi çizgide ideolojik eğitim yapılmasını sağladı. Perde ardında “büyük abi” vardı:
Örneğin, ABD Memleketler arası Kalkınma Birleşik Devletleri Ajansı (USAID), Pakistan’ın Afganistan hududunda binden çok medrese açılmasını sağladı. Ve, Afganistan’a cihadın sürekliliğini mümkün kılacak insan gücünü yetiştirmek için Nebraska Üniversitesi‘ne Peştun lisanında propaganda kitapları yazdırdı. Bunları Afgan mülteci kamplarına ve medreselere dağıttı.
Yeni “Deobandi doktrinine”, Okyanus Ötesi katkı sundu!
Çok azı hariç Deobandi medreseleri, Afgan mültecileri devşirmek üzere faaliyete geçirildi. bu biçimdece:
Savaşın birinci senelerında Gulbeddin Hikmetyar‘ın Hizb-i İslami ve daha sonra Afganistan Mücahitleri İslam Birliği saflarında savaşan “talebeler”, kendileri üzere Vehhabi-Selefi öğretiyle yetişen (yoksul Peştu köylüsünün oğlu) Molla Muhammet Ömer tarafınca kurulan “Taliban” çatısı altında toplanmaya başlandı. Yıl, 1994 idi.
Yalnızca iki yıl daha sonra Taliban, 1996’da Kabil’e girdi ve Afganistan İslam Buyrukluğu‘ni kurdu.
KABİLECİLİGİ SAVUNMAK
Taliban’ın kısa süredeki “başarısında” ABD CIA, Suudi Arabistan GID, Pakistan ISI istihbarat servisleriyle ilgisinin katkısı yadsınamaz. Lakin mevzumuz Taliban’ın bu çeşit ilgileri değil, ideolojik temelleri…
yeniden sorarsam: Taliban’ın her uygulamasını dinde/İslam’da aramak ne derece gerçek? halbuki Peştu klasik aşiret/ ataerkil nizamının de tesiri var:
Taliban’ın büyük çoğunluğu Peştu…
Arapça konuşmayan öteki Müslümanlar üzere, Peştu da Kuran’ı okuyor, fakat kutsal metnin kendisinde bulunan Arapça lisanını anlamıyor. Yani… Taliban, Kuran’ı okuyor ancak kavrayamıyor! İşte… Taliban’ın -akıl yürütmeyi reddeden- Vehhabi-Selefi’ye dönüştürülmesinde bunun (ve ABD kitaplarının-İngiliz çevirilerinin) tesiri oldu.
bir daha de Vehhabi şeriatını kolay kolay benimsemelerinde Peştu gelenekselci/aşiretçi olguyu göz gerisi etmemek lazım. (Örneğin: Taliban- bayan ilgisi, Batı medyasının çoğunlukla kullandığı propaganda aracı; lakin Taliban’ın İslam hukukunun katı yorumunun, Peştu feodal sisteminden de kaynaklandığı ısrarla göz gerisi ediliyor!)
Evet, hâkim olan teori salt dinî değil. Taliban’ı cihatçı örgüt olarak değil, bununla birlikte Afganistan’daki feodal sistemin niçiniyet verdiği Peştu aşiretleri dinamikleriyle de kıymetlendirmek gerekiyor. Taliban’ın “devlet” anlayışı bu niçinle (Suudiler gibi) kabileciliktir! Bu niçinle:
“Taliban’ı savunmak”; cahiliyeye savaş açarak, Arap kabilelerini birleştirip devlet inşa eden Hz. Muhammet‘in gerisine düşmektir.
YAZININ TAMAMINI OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYINIZ
Soner Yalçın