semaver
Active member
Samipaşazade Sezai 86 yıl evvel bugün ömrünü kaybetti 1859 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Tanzimat zamanının ileri gelen isimlerinden, Osmanlı Devleti’nin birinci Maarif Nazırı (eğitim bakanı) Abdurrahman Sami Paşa ile Paşa’nın ikinci eşi olan Gürcü asıllı Dilârâyiş Hanım’ın oğluydu. Sultan III. Ahmed zamanında Osmanlı ordusu ile Mora’ya gitmiş ve orada Tripoliçe’de tekke kurmuş bir aileye mensuptu. Büyük babası Halvetî tekkesi pirlerinden Ahmed Necib Efendi, babası ise Osmanlı İmparatorluğu’nun birinci Maarif Nazırı (eğitim bakanı) olan Abdurrahman Sami Paşa’ydı. Annesi Gülârâyiş Hanım, Kafkasya’dan kaçırılmış bir Çerkez kızıydı. Kardeşi Hazîne-i Evrâk mecmuasının kurucularından Samipaşazade Abdülbaki’ydi. Mora İsyanı sırasında, isyanın bastırılmasında bakılırsav alan babası adada rehin kalan ailesini kurtardıktan daha sonra Mısır’a iltica etti ve Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın hizmetine girdi. Mehmed Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın vefatından daha sonra hidiv olan Abbas Paşa ile anlaşamayınca 1849’da Mısır’dan ayrılmak zorunda kalan Abdurrahman Sami Paşa, kalabalık ailesiyle bir arada İstanbul’a gitti ve Osmanlı Devleti’nin hizmetine girerek Rumeli müfettişliği, Trabzon, Vidin, Edirne ve Girit valilikleriyle Maarif nazırlığı, Meclis-i Vala, Meclis-i Aliyye ve Meclis-i Ayan üyelikleri üzere kıymetli nazaranvlerde bulundu.
Samipaşazade Sezai, babasının İstanbul Fatih’in, Taşkasap semtinde bulunan konağında doğdu. Bir mahalleyi andıran bu konak, beraberinde Ziya Paşa, Ahmed Vefik Paşa, Ali Suâvi, Osman Nevres, Yenişehirli Avni Beyefendi ve Üsküdarlı Hakkı Beyefendi üzere dönemin kıymetli fikir adamı ve edebiyatçılarının eğitim gördüğü bir kültür merkezi hüviyetindeydi. Babasının Taşkasap’taki konağında özel tahsil gördü. Konaktaki eğitim senelerında Farsça, Arapça, Fransızca, Almanca; çabucak sonrasında Londra’da nazaranv yaptığı senelerda İngilizce öğrendi. Yirmi yaşına kadar resmi bir nazaranv almayıp, edebiyat konusundaki ayrıntılarını artırmayı tercih etti. “Maarif” başlıklı birinci yazısı 1874 yılında “Kamer” isimli gazetede yayımlandı 3 perdelik bir piyes olan “Şir” isimli birinci yapıtı 1879’da yayımlandı.
Samipaşazade Sezai, II. Meşrûtiyet’in ilanı için çalışma düzenleyen siyasal küme ile bir ortada, 1909
1880’de, ağabeyi Abdüllatif Suphi Paşa’nın başında olduğu Evkaf Nezareti Mektubi Kalemi’ne memur oldu. Babasının vefatından daha sonra da Londra elçiliği ikinci kâtipliğine atandı. Orada kaldığı dört yıl boyunca İngiliz ve Fransız edebiyatlarını yakından izledi. 1885’te elçilik bakılırsavlerinin şapka giymesi yasağına uymadığı için elçilik takımı azledildiğinde İstanbul’a döndü. 1885-1901 içinde İstanbul’da yaşadı ve edebi açıdan verimli bir devir geçirdi.
Abdülhak Hamit ve Recaizade Ekrem ile yakın dost oldu. 17-18 yaşlarında iken tanıştığı Namık Kemal ile daima mektuplaştı. Öteki Tanzimat müellifleri üzere fazlaca sayıda eser vermedi; bir roman, iki küçük kıssa kitabı, hatıra ve seyahat yazıları yazdı. 1888’de bir paşazade ile cariyenin aşk hikayesini anlattığı Sergüzeşt isimli romanı yayımlayarak Şemseddin Sami, Namık Kemal ve Ahmet Mithat Efendi’den daha sonra Türk edebiyatının birinci romancıları ortasına girdi. Alphonse Daudet’den “Jak” romanını Türkçeye çevirdi. 1891’de kıssalarını “Küçük Şeyler” isimli kitapta topladı. 1897’de İkdam Gazetesi’nde makaleler ve kıssalar yazdı. Birtakım makale ve kıssalarını “Rumuzü’l-Edeb” (1898) isimli kitapta topladı.
Sergüzeşt romanı yüzünden göz hapsine alındığını düşünerek bundan kurtulmak için 1901’de Paris’e gitti ve 1908’de Meşrutiyet’in ilanına kadar da orada kaldı. Yurtdışına kaçışını Servet-i Fünûn mecmuasında yayımlanan “1901‘e İlişkin Bir Hatıra” başlıklı yazısında anlattı. Paris’te Jön Türkler’le tanıştı; İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı ve cemiyet ortasında saygın bir yere geldi. Cemiyetin 15 Şubat 1902’de yayın ömrüne başlayan “Şüra-ı Ümmet” isimli yayın organında Osmanlı Devleti siyasetlerini ve rejimini eleştiren yazılar yayımladı. Paris yıllarını “1901’den İtibaren Paris’te Geçen yıllar”, “Paris Hatıratından”, “Paris’te Yedi Sene” isimli yazılarında anlattı.
II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine İstanbul’a döndü ve Madrid elçisi olarak gorevlendirildi. I. Dünya Savaşı başlayınca Madrid’den İsviçre’ye geçti, savaşın sonuna kadar burada kaldı. İspanya yıllarını “Gırnata ve El-Mescidü’l Topluluk: Elhamra” isimli iki yazıda, İsviçre’de geçirdiği vakti “İsviçre Hatıratı” başlıklı yazılarında anlattı.
Mütareke periyodunda 1921 yılında yaş haddi dolmadan hükûmet tarafınca emekliye sevkedildi ve İstanbul’a döndü. Son yıllarını Kadıköy‘ün Mühürdar semtindeki meskeninde geçirdi. Çok sevdiği yeğeni İclal’in mevti üzerine yazdığı mensur bir mersiye ile daha kimi nesir ve anılarını 1924’te yayımladığı “İclal” isimli kitapta topladı. 1927’de kendisine Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin sonucuyla “Hidamat-ı Vataniyye” tertibinden maaş bağlandı. 26 Nisan 1936 tarihinde İstanbul’da zatürreden öldü. Cenazesi, Göksu’daki aile mezarlığına, yeğeni İclal’in yanına defnedildi. Zeynep Kerman kendisinin tüm yapıtlarını üç cilt halinde topladı.
İlk yapıtını Namık Kemal tesirinde yazdığı “Şir” isimli yapıtı ile tiyatro oyunu alanında veren sanatçı; roman, kıssa, hatıra, sohbet, makale ve şiir ile üne kavuştu. Tek romanı olan Sergüzeşt, bütünüyle esaret konusunu işleyen birinci roman olarak Türk edebiyatında yer aldı; cariyelik ve kölelik siteminin eleştirildiği roman, onun en ünlü yapıtı oldu. Besim Ömer Paşa tarafınca Fransızcaya çevrildi.
Romanının getirdiği ünle hikâyeci tarafı gölgede kalmış olsa da hikâyecilik tarafı epeyce kuvvetli bir yazardı. Küçük olayları mevzu alan öyküleri ile kısa öykü çeşidini, Türk edebiyatına soktu. Tanzimat periyodunun en genç muharriri olan sanatçı, “Küçük Şeyler” isimli kitabı ile Servet-i Fünûn müelliflerini etkiledi. Namık Kemal’in tesiriyle biroldukca öyküsünün lisanını süsledi, uzun cümleler kullandı[9]. Yazılarında romantizm ile realizmi birleştirdi. “Sanat için sanat” anlayışıyla eserler verdi. Bahislerini her vakit yerli hayattan seçti.
SERGÜZEŞT
Sergüzeşt, Samipaşazade Sezai’nin yazdığı, 1888’de yayınlanan romanı. Türk edebiyatında romantizmden realizme geçiş yapıtı olarak kabul ediliyor. “Sergüzeşt”, macera manasında bir sözdür. Esaret konusunu ele alan ve bir paşazade ile cariyenin uygun görülmeyen aşkını anlatan kitabın kahramanı, Kafkasya’dan getirilip konaklarda halayık olarak çalıştırılan Dilber’dir. Roman; halkı eğitmeyi, köhnemiş kurumları ve kanıları değiştirmeyi amaçlayan Tanzimat periyodu fikir sisteminin kölelik kurumuna yönelttiği toplumsal bir tenkittir.
Millî Eğitim Bakanlığı tarafınca ortaöğretim kurumları için hazırlanan 100 Temel Eser içinde da yer alır.
Eser, II. Abdülhamit devranında yazılmış ve yayınlandıktan daha sonra müellifin göz mahpusunda tutulmasına ve göz hapsinden kurtulmak için Paris’e kaçmasına sebep olmuştur.
KÜÇÜK ŞEYLER
Küçük Şeyler, Samipaşazade Sezai’nin 1891’de yayımlanan kıssa kitabıdır. Kısa öykünün, Batı edebiyatındaki kıssalarla benzeri özellikler gösteren Türk edebiyatındaki birinci örneği olarak kabul edilmektedir. Edebiyat tarihçilerinin kısa değerlendirmeleri haricinde pek fazla dikkat çekmemiş, birinci baskısından daha sonra tekrar basılma imkânı bulamamıştır. Yeni harflerle de farklı bir basımı yapılmamış, muharririn bütün yapıtlarını bir ortaya toplayan Zeynep Kerman tarafınca okuyucuya ulaştırılmıştır. Günümüzde farklı yayınevleri tarafınca günümüz Türkçesiyle Küçük Şeyler ismiyle yayımlanmaktadır. Yapıtın 1891 tarihindeki Matbaa-i Ebüzziya basımı nüshası İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda yer almaktadır.
Bir mukaddime, altı öykü (sırasıyla “Bu Büyük Adam Kimdir?”, “Hiç”, “Kediler”, “İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır”, “Düğün”, “Pandomima”) ile Alphonse Daudet’den çevrilen “Arlezyalı” isimli bir öyküden oluşan Küçük Şeyler’de daha sonradan eklenen mensure olarak nitelenebilecek tıpta yazılmış “Bir Kitâbe-i Seng-i Mezâr” isimli metin de yer alır. Hem romantizm tıpkı vakitte realizmin izlerini taşıyan ve gözleme dayalı olan yapıtta olaylar ve kahramanlar doğaüstü özellikler taşımaz. Sezai bu yapıtıyla Namık Kemal ve Abdülhak Hamit Tarhan çizgisinden kısmen uzaklaşmakla birlikte bir daha de tasvirlerine şahsî hislerini katmak suretiyle romantizmden büsbütün kopamadığını göstermiştir. Eser başta Halid Ziya Uşaklıgil olmak üzere Edebiyat-ı Cedide muharrirleri üzerinde büyük ölçüde tesirli olmuştur. Küçük Şeyler için olumlu yorumların yanı sıra süslü anlatımı niçiniyle kendisiyle çeliştiği ve edebî kıymetinin yüksek olmadığına dair olumsuz görüşler de vardır.
Samipaşazade Sezai, babasının İstanbul Fatih’in, Taşkasap semtinde bulunan konağında doğdu. Bir mahalleyi andıran bu konak, beraberinde Ziya Paşa, Ahmed Vefik Paşa, Ali Suâvi, Osman Nevres, Yenişehirli Avni Beyefendi ve Üsküdarlı Hakkı Beyefendi üzere dönemin kıymetli fikir adamı ve edebiyatçılarının eğitim gördüğü bir kültür merkezi hüviyetindeydi. Babasının Taşkasap’taki konağında özel tahsil gördü. Konaktaki eğitim senelerında Farsça, Arapça, Fransızca, Almanca; çabucak sonrasında Londra’da nazaranv yaptığı senelerda İngilizce öğrendi. Yirmi yaşına kadar resmi bir nazaranv almayıp, edebiyat konusundaki ayrıntılarını artırmayı tercih etti. “Maarif” başlıklı birinci yazısı 1874 yılında “Kamer” isimli gazetede yayımlandı 3 perdelik bir piyes olan “Şir” isimli birinci yapıtı 1879’da yayımlandı.
Samipaşazade Sezai, II. Meşrûtiyet’in ilanı için çalışma düzenleyen siyasal küme ile bir ortada, 1909
1880’de, ağabeyi Abdüllatif Suphi Paşa’nın başında olduğu Evkaf Nezareti Mektubi Kalemi’ne memur oldu. Babasının vefatından daha sonra da Londra elçiliği ikinci kâtipliğine atandı. Orada kaldığı dört yıl boyunca İngiliz ve Fransız edebiyatlarını yakından izledi. 1885’te elçilik bakılırsavlerinin şapka giymesi yasağına uymadığı için elçilik takımı azledildiğinde İstanbul’a döndü. 1885-1901 içinde İstanbul’da yaşadı ve edebi açıdan verimli bir devir geçirdi.
Abdülhak Hamit ve Recaizade Ekrem ile yakın dost oldu. 17-18 yaşlarında iken tanıştığı Namık Kemal ile daima mektuplaştı. Öteki Tanzimat müellifleri üzere fazlaca sayıda eser vermedi; bir roman, iki küçük kıssa kitabı, hatıra ve seyahat yazıları yazdı. 1888’de bir paşazade ile cariyenin aşk hikayesini anlattığı Sergüzeşt isimli romanı yayımlayarak Şemseddin Sami, Namık Kemal ve Ahmet Mithat Efendi’den daha sonra Türk edebiyatının birinci romancıları ortasına girdi. Alphonse Daudet’den “Jak” romanını Türkçeye çevirdi. 1891’de kıssalarını “Küçük Şeyler” isimli kitapta topladı. 1897’de İkdam Gazetesi’nde makaleler ve kıssalar yazdı. Birtakım makale ve kıssalarını “Rumuzü’l-Edeb” (1898) isimli kitapta topladı.
Sergüzeşt romanı yüzünden göz hapsine alındığını düşünerek bundan kurtulmak için 1901’de Paris’e gitti ve 1908’de Meşrutiyet’in ilanına kadar da orada kaldı. Yurtdışına kaçışını Servet-i Fünûn mecmuasında yayımlanan “1901‘e İlişkin Bir Hatıra” başlıklı yazısında anlattı. Paris’te Jön Türkler’le tanıştı; İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı ve cemiyet ortasında saygın bir yere geldi. Cemiyetin 15 Şubat 1902’de yayın ömrüne başlayan “Şüra-ı Ümmet” isimli yayın organında Osmanlı Devleti siyasetlerini ve rejimini eleştiren yazılar yayımladı. Paris yıllarını “1901’den İtibaren Paris’te Geçen yıllar”, “Paris Hatıratından”, “Paris’te Yedi Sene” isimli yazılarında anlattı.
II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine İstanbul’a döndü ve Madrid elçisi olarak gorevlendirildi. I. Dünya Savaşı başlayınca Madrid’den İsviçre’ye geçti, savaşın sonuna kadar burada kaldı. İspanya yıllarını “Gırnata ve El-Mescidü’l Topluluk: Elhamra” isimli iki yazıda, İsviçre’de geçirdiği vakti “İsviçre Hatıratı” başlıklı yazılarında anlattı.
Mütareke periyodunda 1921 yılında yaş haddi dolmadan hükûmet tarafınca emekliye sevkedildi ve İstanbul’a döndü. Son yıllarını Kadıköy‘ün Mühürdar semtindeki meskeninde geçirdi. Çok sevdiği yeğeni İclal’in mevti üzerine yazdığı mensur bir mersiye ile daha kimi nesir ve anılarını 1924’te yayımladığı “İclal” isimli kitapta topladı. 1927’de kendisine Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin sonucuyla “Hidamat-ı Vataniyye” tertibinden maaş bağlandı. 26 Nisan 1936 tarihinde İstanbul’da zatürreden öldü. Cenazesi, Göksu’daki aile mezarlığına, yeğeni İclal’in yanına defnedildi. Zeynep Kerman kendisinin tüm yapıtlarını üç cilt halinde topladı.
İlk yapıtını Namık Kemal tesirinde yazdığı “Şir” isimli yapıtı ile tiyatro oyunu alanında veren sanatçı; roman, kıssa, hatıra, sohbet, makale ve şiir ile üne kavuştu. Tek romanı olan Sergüzeşt, bütünüyle esaret konusunu işleyen birinci roman olarak Türk edebiyatında yer aldı; cariyelik ve kölelik siteminin eleştirildiği roman, onun en ünlü yapıtı oldu. Besim Ömer Paşa tarafınca Fransızcaya çevrildi.
Romanının getirdiği ünle hikâyeci tarafı gölgede kalmış olsa da hikâyecilik tarafı epeyce kuvvetli bir yazardı. Küçük olayları mevzu alan öyküleri ile kısa öykü çeşidini, Türk edebiyatına soktu. Tanzimat periyodunun en genç muharriri olan sanatçı, “Küçük Şeyler” isimli kitabı ile Servet-i Fünûn müelliflerini etkiledi. Namık Kemal’in tesiriyle biroldukca öyküsünün lisanını süsledi, uzun cümleler kullandı[9]. Yazılarında romantizm ile realizmi birleştirdi. “Sanat için sanat” anlayışıyla eserler verdi. Bahislerini her vakit yerli hayattan seçti.
SERGÜZEŞT
Sergüzeşt, Samipaşazade Sezai’nin yazdığı, 1888’de yayınlanan romanı. Türk edebiyatında romantizmden realizme geçiş yapıtı olarak kabul ediliyor. “Sergüzeşt”, macera manasında bir sözdür. Esaret konusunu ele alan ve bir paşazade ile cariyenin uygun görülmeyen aşkını anlatan kitabın kahramanı, Kafkasya’dan getirilip konaklarda halayık olarak çalıştırılan Dilber’dir. Roman; halkı eğitmeyi, köhnemiş kurumları ve kanıları değiştirmeyi amaçlayan Tanzimat periyodu fikir sisteminin kölelik kurumuna yönelttiği toplumsal bir tenkittir.
Millî Eğitim Bakanlığı tarafınca ortaöğretim kurumları için hazırlanan 100 Temel Eser içinde da yer alır.
Eser, II. Abdülhamit devranında yazılmış ve yayınlandıktan daha sonra müellifin göz mahpusunda tutulmasına ve göz hapsinden kurtulmak için Paris’e kaçmasına sebep olmuştur.
KÜÇÜK ŞEYLER
Küçük Şeyler, Samipaşazade Sezai’nin 1891’de yayımlanan kıssa kitabıdır. Kısa öykünün, Batı edebiyatındaki kıssalarla benzeri özellikler gösteren Türk edebiyatındaki birinci örneği olarak kabul edilmektedir. Edebiyat tarihçilerinin kısa değerlendirmeleri haricinde pek fazla dikkat çekmemiş, birinci baskısından daha sonra tekrar basılma imkânı bulamamıştır. Yeni harflerle de farklı bir basımı yapılmamış, muharririn bütün yapıtlarını bir ortaya toplayan Zeynep Kerman tarafınca okuyucuya ulaştırılmıştır. Günümüzde farklı yayınevleri tarafınca günümüz Türkçesiyle Küçük Şeyler ismiyle yayımlanmaktadır. Yapıtın 1891 tarihindeki Matbaa-i Ebüzziya basımı nüshası İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda yer almaktadır.
Bir mukaddime, altı öykü (sırasıyla “Bu Büyük Adam Kimdir?”, “Hiç”, “Kediler”, “İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır”, “Düğün”, “Pandomima”) ile Alphonse Daudet’den çevrilen “Arlezyalı” isimli bir öyküden oluşan Küçük Şeyler’de daha sonradan eklenen mensure olarak nitelenebilecek tıpta yazılmış “Bir Kitâbe-i Seng-i Mezâr” isimli metin de yer alır. Hem romantizm tıpkı vakitte realizmin izlerini taşıyan ve gözleme dayalı olan yapıtta olaylar ve kahramanlar doğaüstü özellikler taşımaz. Sezai bu yapıtıyla Namık Kemal ve Abdülhak Hamit Tarhan çizgisinden kısmen uzaklaşmakla birlikte bir daha de tasvirlerine şahsî hislerini katmak suretiyle romantizmden büsbütün kopamadığını göstermiştir. Eser başta Halid Ziya Uşaklıgil olmak üzere Edebiyat-ı Cedide muharrirleri üzerinde büyük ölçüde tesirli olmuştur. Küçük Şeyler için olumlu yorumların yanı sıra süslü anlatımı niçiniyle kendisiyle çeliştiği ve edebî kıymetinin yüksek olmadığına dair olumsuz görüşler de vardır.