Şebnem TURHAN
Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği İdare Heyeti Lideri (FODER) Attila Köksal, 31 Ekim Dünya Tasarruf Günü’nde en değerli bildirinin tasarrufa başlamak için hiç bir vakit geç olmadığını vurgulayarak nakdî konularda disiplinli ve sabırlı olmasının değerine dikkat çekti. Köksal, yüksek enflasyon devrinde yerli yatırımcının büyük ilgi gösterdiği borsada sağlıklı olanın ise, ferdî yatırımcıların uzun vadeli bir perspektif ile ve tercihen profesyonel yöneticiler tarafınca yönetilen yatırım fonları ve borsa yatırım fonları ile pay senedi yatırımları yapmaları olduğuna dikkat çekti. Köksal’a yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şöyleki:
■ Yüksek enflasyon alım gücünü eritti. Tasarruf yapmak fazlaca mümkün görünmüyor. Türkiye’de tasarrufun önündeki zorluklar nedir?
Türk halkının tasarruf, birikim ve yatırım eğilimleri bilhassa son 50 yılda dünyada öteki hiç bir ülkede görülmemiş bir yüksek enflasyon ve ekonomik/siyasi krizler ortamında şekillendi. Türkiye’nin senelerdan beri yapısal bir düşük hane halkı tasarruf oranı sorunu var. Bunun en kıymetli iki sebebi, nüfusumuzun genç olması ve ortalama hane halkı gelir düşüklüğü. Tasarruf ve yatırım yapmamızın ana sebebi gelecekte finansal açıdan problem çekmemek istememiz. Bunun için birikimlerimizi enflasyona karşı müdafaamız, hatta gerçek yatırımlar ile alım gücünü artırmamız gerekli. Son senelerda yeniden yükselme eğilime giren enflasyon ve TL varlıklardaki yüksek oranlı negatif gerçek getiriler vatandaşlarımızda birikim yapmak yerine harcama yaparak ilerideki fiyat artışlarından korunma refleksini öne çıkardı. Bu davranış biçimi enflasyonun daha da yükselmesine niye oluyor. Öteki yandan, yatırımcılar birikimlerini korumak için döviz, altın yahut kur muhafazalı mevduat hesaplarını tercih ediyor. Bu çeşit yatırımların iktisada olan katkısı hayli sonlu.
■ Tasarruf yapabilmemiz nelere bağlı? Ve tasarruf için büyük düşünmek koşul mı?
Tasarruf yapabilmek için evvela gelir ve masraflarımızı dengelemeli ve var ise gereksiz harcamalarımızı azaltmalıyız. Nizamlı olarak bütçe yapmak, bilhassa aydan aya fazlaca değişkenlik gösteren masraflarımızı daha güzel denetim etmemize fayda. Bütçe yapmak çok sıradan, dört süreç yapabilen herkes bütçe yapabilir. Burada değerli olan disiplinli olmak ve sarfiyatları nizamlı olarak takip etmeyi bir alışkanlık haline getirmek. Tasarruf için büyük düşünmek kural değil. Tam aksine, gelir-gider istikrarımızın epeyce artıda olmadığı periyotlarda bile mümkün olduğu ölçüde tasarruf ederek, küçük ölçülerde bile olsa birikim yapmayı alışkanlık haline getirmeliyiz. Bu alışkanlığa kavuşmak uzun vadede manalı ölçülerin birikmesine niye olur.
■ Yerli yatırımcının borsadaki durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Yerli yatırımcı sayısındaki artış, TL cinsinden sabit getirili yatırım araçlarındaki yüksek negatif gerçek faiz ortamının doğal bir kararı olarak karşımıza çıkıyor. Pay senedi yatırımcı sayısının artması sermaye piyasasının gelişmesi açısından olumlu üzere görünse de, bunun yapay bir ortamda oluşması sağlıklı değil. Gerçekten, Borsa İstanbul’da kimi pay senetlerinde çok değerlenmeler oluşuyor, hatırı sayılır sayıda pay senedinde de manipülatif süreçler gözlemleniyor. Sağlıklı olan, ferdî yatırımcıların uzun vadeli bir perspektif ile ve tercihen profesyonel yöneticiler tarafınca yönetilen yatırım fonları ve borsa yatırım fonları ile pay senedi yatırımları yapmaları. Pay senedi yatırımlarının tamamını Türk pay senetlerine yönlendirmek de hakikat değil. Riskleri yayma prensiplerine uymak için, yurtdışı pay senetlerine de yatırım yapmak gerek.
■ Yerli yatırımcı tartısının bu kadar yüksek olması sizce bir risk yaratıyor mu?
Son periyottaki yüksek dalgalanmaların bir niçini de bu olabilir mi? Borsada yabancı yatırımcılar daha uzun vadeli bir perspektif ile yatırım yaptıkları için piyasada oluşan fiyatların oynaklığını düşürücü tarafta tesir yaparlar. Geçmiş senelerda yabancıların borsadaki hisseleri %65 seviyesindeydi ve yabancı yatırımcıların ortalama pay senedi elde tutma müddetleri bir yıldı. Yerlide ise elde tutma mühleti haftalarla söz ediliyor. Bu da piyasalardaki oynaklığı, başka bir tabirle piyasanın riskini arttırıyor. Fakat, borsamızdaki asıl risk yerli yatırımcı oranının yüksek olması değil, yerli kurumsal yatırımcı tabanının gereğince büyümemiş olması. Son senelerda bu alanda hem ferdi emeklilik sisteminde, birebir vakitte portföy idare şirketlerinde olumlu gelişmeler gözlemlense de, bu mevzuda daha ara almamız gerek.
■ Dünyadaki en likit borsa durumundayız. Çok çabuk alım satım kararları alınıyor, sizce bu sağlıklı mı?
bahsetmiş olduğumiz üzere, yerli ferdi yatırımcıların yatırım mühleti epeyce kısa. İstatistikler ve akademik çalışmalar, kısa vadeli süreç yapanların genelde kaybettiklerini gösteriyor. Piyasalardaki meblağları etkileyen yüzlerce değişken var. Bu değişkenler vakit zaman hiç beklenmedik sonuçlar doğurur. Bunları istikrarlı olarak varsayım etmek mümkün değil. Başka yandan, finansal teknolojideki gelişmeler kararı sayıları günden güne artan algoritmik işlemciler de piyasa likiditesine katkıda bulunmakta lakin sıklıkla hayli sert fiyat hareketlerine niye olmakta. Yatırımcılara daima kısa vadeli alım-satım dan kaçınmalarını öneriyoruz.
■ Borsada kredili süreçleri de fazlaca konuşuyoruz. Kredili süreçlerle tasarruf olur mu?
Piyasaları yakından tanımayan şahısların kredi kullanarak kaldıraçlı süreç yapmaları çok yüksek bir ihtimalle büyük ziyanlar ile, hatta kimi vakit tüm birikimlerinin kaybı ile sonuçlanır. Kredi kullanarak alım gücünün üzerinde yatırım yapan bir kişi alması gerekenin üzerinde bir risk almış olur. Beklentilerin gerçekleşmemesi durumunda hem piyasada oluşan fiyat düşüşleri birebir vakitte kredi karşılığı ödenen faizler birikimleri eritir. Borsa bir kumar yeri değildir, borsalarda uzun vadeli yatırım yapılır. Lakin kredi kullanarak kısa vadeli alım-satım süreçleri yapmak kumar oynamakla muadildir. Bu tıp süreçleri yapanlar bireyler her gün özelliklerini uygun bilmedikleri bir arenaya çıkarak deneyimli yatırımcılarla, büyük fonlarla ve algoritmik süreç yapan robotlarla kıyasıya bir gayrete girerler. Bu uğraşın sıklıkla galibinin kim olacağını kestirim etmek çok kolay
Tasarrufa başlamak için hiç bir vakit geç değil
FODER olarak, yalnızca 31 Ekim Dünya Tasarruf Günü’nde değil, daima olarak toplumumuzun çeşitli kısımlarını tasarruf, birikim ve yatırım mevzularında eğitmek için uğraş sarf ediyoruz. Eğitimlerimizde vermeye çalıştığımız bildiriler aslında fazlaca sıradan: “Bütçe yap, tasarruf et, birikim yap, birikimleri yatırıma dönüştür, bütçeni ve yatırımlarını tertipli takip et, sabırlı ol.” Finans, iktisat, sermaye piyasası vb. hakkında yazılmış kitapların birçoğu okuyuculara kısa yoldan varlıklı olmayı öğretme vaadinde bulunur. Gerçek hayatta kısa yoldan güçlü olmak (eğer beklenmedik bir mirasa konmadıysanız yahut piyangodan para kazanmadıysanız) genelde mümkün değil. Fakat olağandışı şahıslar yaptıkları buluşlarla, girişimcilikleri yahut dahiyane iş fikirleri ile zenginlik çıtasını geçmeyi başarabilirler. Kumar ve kumara benzeyen yüksek riskli yatırımlar ile de güçlü olmak mümkün lakin bu süreçlerin riskleri yüksektir ve her insanın karakterine uygun değil. Kaldı ki, kumarın ve riskli süreçlerin sonu epey büyük bir olasılıkla iflastır. Pekala, kısa vakitte güçlü olmak mümkün değil ise, ne yapacağız? Bunun yanıtı son derece sade: “Parasal konularda disiplinli ve sabırlı olmaya çalışacağız”. Genç yaşta tasarrufa ve birikime başlayacağız, kendimiz için geç olduğunu düşünüyorsak (ki tasarrufa başlamak için hiç bir vakit geç değil) çocuklarımızın geleceği için plan yapacağız ve “damlaya damlaya göl olur” atasözünü hiç aklımızdan çıkarmayacağız.
Okumaya devam et...
Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği İdare Heyeti Lideri (FODER) Attila Köksal, 31 Ekim Dünya Tasarruf Günü’nde en değerli bildirinin tasarrufa başlamak için hiç bir vakit geç olmadığını vurgulayarak nakdî konularda disiplinli ve sabırlı olmasının değerine dikkat çekti. Köksal, yüksek enflasyon devrinde yerli yatırımcının büyük ilgi gösterdiği borsada sağlıklı olanın ise, ferdî yatırımcıların uzun vadeli bir perspektif ile ve tercihen profesyonel yöneticiler tarafınca yönetilen yatırım fonları ve borsa yatırım fonları ile pay senedi yatırımları yapmaları olduğuna dikkat çekti. Köksal’a yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şöyleki:
■ Yüksek enflasyon alım gücünü eritti. Tasarruf yapmak fazlaca mümkün görünmüyor. Türkiye’de tasarrufun önündeki zorluklar nedir?
Türk halkının tasarruf, birikim ve yatırım eğilimleri bilhassa son 50 yılda dünyada öteki hiç bir ülkede görülmemiş bir yüksek enflasyon ve ekonomik/siyasi krizler ortamında şekillendi. Türkiye’nin senelerdan beri yapısal bir düşük hane halkı tasarruf oranı sorunu var. Bunun en kıymetli iki sebebi, nüfusumuzun genç olması ve ortalama hane halkı gelir düşüklüğü. Tasarruf ve yatırım yapmamızın ana sebebi gelecekte finansal açıdan problem çekmemek istememiz. Bunun için birikimlerimizi enflasyona karşı müdafaamız, hatta gerçek yatırımlar ile alım gücünü artırmamız gerekli. Son senelerda yeniden yükselme eğilime giren enflasyon ve TL varlıklardaki yüksek oranlı negatif gerçek getiriler vatandaşlarımızda birikim yapmak yerine harcama yaparak ilerideki fiyat artışlarından korunma refleksini öne çıkardı. Bu davranış biçimi enflasyonun daha da yükselmesine niye oluyor. Öteki yandan, yatırımcılar birikimlerini korumak için döviz, altın yahut kur muhafazalı mevduat hesaplarını tercih ediyor. Bu çeşit yatırımların iktisada olan katkısı hayli sonlu.
■ Tasarruf yapabilmemiz nelere bağlı? Ve tasarruf için büyük düşünmek koşul mı?
Tasarruf yapabilmek için evvela gelir ve masraflarımızı dengelemeli ve var ise gereksiz harcamalarımızı azaltmalıyız. Nizamlı olarak bütçe yapmak, bilhassa aydan aya fazlaca değişkenlik gösteren masraflarımızı daha güzel denetim etmemize fayda. Bütçe yapmak çok sıradan, dört süreç yapabilen herkes bütçe yapabilir. Burada değerli olan disiplinli olmak ve sarfiyatları nizamlı olarak takip etmeyi bir alışkanlık haline getirmek. Tasarruf için büyük düşünmek kural değil. Tam aksine, gelir-gider istikrarımızın epeyce artıda olmadığı periyotlarda bile mümkün olduğu ölçüde tasarruf ederek, küçük ölçülerde bile olsa birikim yapmayı alışkanlık haline getirmeliyiz. Bu alışkanlığa kavuşmak uzun vadede manalı ölçülerin birikmesine niye olur.
■ Yerli yatırımcının borsadaki durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Yerli yatırımcı sayısındaki artış, TL cinsinden sabit getirili yatırım araçlarındaki yüksek negatif gerçek faiz ortamının doğal bir kararı olarak karşımıza çıkıyor. Pay senedi yatırımcı sayısının artması sermaye piyasasının gelişmesi açısından olumlu üzere görünse de, bunun yapay bir ortamda oluşması sağlıklı değil. Gerçekten, Borsa İstanbul’da kimi pay senetlerinde çok değerlenmeler oluşuyor, hatırı sayılır sayıda pay senedinde de manipülatif süreçler gözlemleniyor. Sağlıklı olan, ferdî yatırımcıların uzun vadeli bir perspektif ile ve tercihen profesyonel yöneticiler tarafınca yönetilen yatırım fonları ve borsa yatırım fonları ile pay senedi yatırımları yapmaları. Pay senedi yatırımlarının tamamını Türk pay senetlerine yönlendirmek de hakikat değil. Riskleri yayma prensiplerine uymak için, yurtdışı pay senetlerine de yatırım yapmak gerek.
■ Yerli yatırımcı tartısının bu kadar yüksek olması sizce bir risk yaratıyor mu?
Son periyottaki yüksek dalgalanmaların bir niçini de bu olabilir mi? Borsada yabancı yatırımcılar daha uzun vadeli bir perspektif ile yatırım yaptıkları için piyasada oluşan fiyatların oynaklığını düşürücü tarafta tesir yaparlar. Geçmiş senelerda yabancıların borsadaki hisseleri %65 seviyesindeydi ve yabancı yatırımcıların ortalama pay senedi elde tutma müddetleri bir yıldı. Yerlide ise elde tutma mühleti haftalarla söz ediliyor. Bu da piyasalardaki oynaklığı, başka bir tabirle piyasanın riskini arttırıyor. Fakat, borsamızdaki asıl risk yerli yatırımcı oranının yüksek olması değil, yerli kurumsal yatırımcı tabanının gereğince büyümemiş olması. Son senelerda bu alanda hem ferdi emeklilik sisteminde, birebir vakitte portföy idare şirketlerinde olumlu gelişmeler gözlemlense de, bu mevzuda daha ara almamız gerek.
■ Dünyadaki en likit borsa durumundayız. Çok çabuk alım satım kararları alınıyor, sizce bu sağlıklı mı?
bahsetmiş olduğumiz üzere, yerli ferdi yatırımcıların yatırım mühleti epeyce kısa. İstatistikler ve akademik çalışmalar, kısa vadeli süreç yapanların genelde kaybettiklerini gösteriyor. Piyasalardaki meblağları etkileyen yüzlerce değişken var. Bu değişkenler vakit zaman hiç beklenmedik sonuçlar doğurur. Bunları istikrarlı olarak varsayım etmek mümkün değil. Başka yandan, finansal teknolojideki gelişmeler kararı sayıları günden güne artan algoritmik işlemciler de piyasa likiditesine katkıda bulunmakta lakin sıklıkla hayli sert fiyat hareketlerine niye olmakta. Yatırımcılara daima kısa vadeli alım-satım dan kaçınmalarını öneriyoruz.
■ Borsada kredili süreçleri de fazlaca konuşuyoruz. Kredili süreçlerle tasarruf olur mu?
Piyasaları yakından tanımayan şahısların kredi kullanarak kaldıraçlı süreç yapmaları çok yüksek bir ihtimalle büyük ziyanlar ile, hatta kimi vakit tüm birikimlerinin kaybı ile sonuçlanır. Kredi kullanarak alım gücünün üzerinde yatırım yapan bir kişi alması gerekenin üzerinde bir risk almış olur. Beklentilerin gerçekleşmemesi durumunda hem piyasada oluşan fiyat düşüşleri birebir vakitte kredi karşılığı ödenen faizler birikimleri eritir. Borsa bir kumar yeri değildir, borsalarda uzun vadeli yatırım yapılır. Lakin kredi kullanarak kısa vadeli alım-satım süreçleri yapmak kumar oynamakla muadildir. Bu tıp süreçleri yapanlar bireyler her gün özelliklerini uygun bilmedikleri bir arenaya çıkarak deneyimli yatırımcılarla, büyük fonlarla ve algoritmik süreç yapan robotlarla kıyasıya bir gayrete girerler. Bu uğraşın sıklıkla galibinin kim olacağını kestirim etmek çok kolay
Tasarrufa başlamak için hiç bir vakit geç değil
FODER olarak, yalnızca 31 Ekim Dünya Tasarruf Günü’nde değil, daima olarak toplumumuzun çeşitli kısımlarını tasarruf, birikim ve yatırım mevzularında eğitmek için uğraş sarf ediyoruz. Eğitimlerimizde vermeye çalıştığımız bildiriler aslında fazlaca sıradan: “Bütçe yap, tasarruf et, birikim yap, birikimleri yatırıma dönüştür, bütçeni ve yatırımlarını tertipli takip et, sabırlı ol.” Finans, iktisat, sermaye piyasası vb. hakkında yazılmış kitapların birçoğu okuyuculara kısa yoldan varlıklı olmayı öğretme vaadinde bulunur. Gerçek hayatta kısa yoldan güçlü olmak (eğer beklenmedik bir mirasa konmadıysanız yahut piyangodan para kazanmadıysanız) genelde mümkün değil. Fakat olağandışı şahıslar yaptıkları buluşlarla, girişimcilikleri yahut dahiyane iş fikirleri ile zenginlik çıtasını geçmeyi başarabilirler. Kumar ve kumara benzeyen yüksek riskli yatırımlar ile de güçlü olmak mümkün lakin bu süreçlerin riskleri yüksektir ve her insanın karakterine uygun değil. Kaldı ki, kumarın ve riskli süreçlerin sonu epey büyük bir olasılıkla iflastır. Pekala, kısa vakitte güçlü olmak mümkün değil ise, ne yapacağız? Bunun yanıtı son derece sade: “Parasal konularda disiplinli ve sabırlı olmaya çalışacağız”. Genç yaşta tasarrufa ve birikime başlayacağız, kendimiz için geç olduğunu düşünüyorsak (ki tasarrufa başlamak için hiç bir vakit geç değil) çocuklarımızın geleceği için plan yapacağız ve “damlaya damlaya göl olur” atasözünü hiç aklımızdan çıkarmayacağız.
Okumaya devam et...