semaver
Active member
Prof. Emre Erdoğan: Altındağ, 6-7 Eylül olaylarını hatırlatıyor niye Prof. Emre Erdoğan? Yer, Ankara’nın Altındağ ilçesi, Battalgazi Mahallesi… Suriyeli bir kümeyle arbede kararı yaralanan Emirhan Yalçın’ın hastanede hayatını kaybetmesinin akabinde büyük gerginlik yaşandı… Kalabalık bir küme yürüyüşe kalktı, gaye Lider ve Battalgazi’deki Suriyelilerin meskenleri ve dükkânları oldu, “mülteci istemiyoruz” sloganı stadyumlara kadar ulaştı. AKP’nin kalesi olarak bilinen Altındağ’da bir linç ortamı oluşunca bize de Türkiye’de kutuplaşmanın boyutları ve milliyetçilik üzerine biroldukça çalışmada imzası bulunan Bilgi Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Emre Erdoğan’a sormak kaldı.
– Türkiye’nin ortasında bulunduğu şartları yaratanlar Suriyeli mülteci problemini yarattılar, fakat Suriyeli mültecilerin bu süreçte bir dahilleri olmadı, kabullenip öfkeyi hakikat şahıslara yöneltmekte fayda var.
– Yaşadığımız fakirleşme ve bir gelecek tasavvuruna sahip olmamamız, öfkemizi pekiştiriyor. Popülist siyasetçiler, çok uçlar -sağ, sol fark etmez-, demagoglar günah keçisi bulmakta hayli becerikliler.
– Siyasal kültürümüz, konuttaki halimiz bu hoşgörüsüzlüğü, ayrımcılığı besliyor. bu biçimde bir ülkede 4 milyondan fazla olduğu söylenen mültecileri ağırladığınız vakit birtakım “kaşınmaların” olması kaçınılmaz.
– AB’den gelecek fonlar karşılığında mültecileri ülkede tutmayı yeğleyen, bunu da tabanına “Ensar” telaffuzuyla “satan” bir iktidarın; mülteci aksisi telaffuzları teşvik etmesinin farklı sebepleri olabilir.
– Birincisi, tabanında olabilecek mülteci zıtlığının “gazını almak” ve oy kaybı yaşamamak, ikincisi, AB ile pazarlık yaparken “Tabanım istemiyor, ikna etmek için koza gereksinimim var” demek için olabilir.
– Üçüncüsü, Millet İttifakı ve HDP iştirakinde birtakım çatlaklar açmak da isteniyor olabilir ancak o ittifakın varoluş niçinlerine bakıldığında bu çatlakların büyüyeceğini düşünmek optimist bir bakış.
– 6-7 Eylül olaylarını hatırlatıyor, dükkânları yağmalamak için kentin çeperlerinden kamyonlarla adam taşındığı söylenir. Altındağ’da da olan, suça meyilli şahısların araç olarak kullanıldığı izlenimi uyandırıyor.
• Türkiye geçen haftayı yangın ve sel faciasının akabinde Altındağ’da yaşanan olayların gölgesinde geçirdi. Linç kokan olayları tetikleyen ögeleri açar mısınız?
Altındağ’da yaşanan olaylar hakkında hâlâ kâfi bilgiye sahip değiliz. Bir bakış açısı, olayların yerli halkın Suriyelilere verdiği bir tepki olduğunu söylerken bir öbür bakış açısı da olaylara karışanların daha evvel öbür kabahatlere da dahil olduğunu öne sürerek organize bir hareket, bir cins provokasyon olduğunu argüman ediyor. Her iki mümkünlük da olumsuz: Birincisi Türkiye’de bireylerin mültecilere tahammüllerinin kalmadığına işaret sayılabilirken; ikincisi kimi “mihrakların” bu yarayı kaşımaktan çıkar elde etmeyi umduklarını gösteriyor. Türkiye’de mültecilere ve daha epeyce yabancılara karşı tahammülün ya da müsamahanın düşük olduğunu, mülteciler gelmedilk evvel de biliyorduk.
• Nereden biliyorduk?
Yapılan mukayeseli çalışmalar Türkiye’nin yabancılara karşı, bilhassa diğer dinden, milletten yahut kendisiyle tıpkı ahlaki kıymetleri taşımayan bireylere karşı müsamaha seviyesi en düşük ülkelerden biri olduğunu gösteriyordu. Tahminen de yetiştirilme biçimimizden, tahminen de ülkenin yaşadığı süratli toplumsal ve iktisadi değişime ayak uyduramamaktan dolayı, yabancıyı seven bir toplum değiliz. Hele Suriyelilerin ülkemize ağır biçimde gelmeye başladığı 2010 daha sonrasında bu hoşgörüsüzlüğümüz daha da ayyuka çıktı, toplumun çoğunluğu Suriyeli mültecileri görmüyor, görmese de ne komşu olmak ne birlikte iş kurmak ne de akrabalık ilgisine girmek istiyor. birlikte bir gelecek kurmaya yönelik bir heves yok. Ülkenin arkası gerisine yaşadığı siyasi ve iktisadi krizler, bunların kararı olan işsizlik, yoksulluk ve ümitsizlik, bu hoşgörüsüzlüğü güzelce artırmış durumda. Beşerler yaşadıkları olumsuz şartların sorumlusu olarak bir günah keçisi arıyor, fazlaca da uzağa gitmelerine gerek kalmadan birileri de Suriyelileri gösteriyor.
• Göçmen aksisi siyasetçileri mı kastediyorsunuz?
Kadim hoşgörüsüzlüğe karşın Türkiye’de göçmen aksisi siyasetleri seslendiren siyasetçiler epeyce dayanak almadı. 2019 seçimlerinde birtakım mahallî örnekler gördük, seçimleri kaybettiler ya da artık kimi politikler kendilerini Suriyeli tersliğinden beslemeye çalışıyorlar ancak hayli da başarılı oldukları söylenemez. Toplumda bu biçimde tahammülsüzlük varken bugüne kadar Batı’daki örnekleri üzere göçmen zıddı siyasetçilerin başarılı olmamaları bir araştırma konusu olabilir. Fakat bu ülkenin en popülist ve en muhafazakâr olarak bilinen siyasi partisinin, yani AK Parti’nin “ensar” telaffuzuyla halihazırdaki siyasetlere sahip çıkmasının bir çeşit “tampon” fonksiyonu olduğunu düşünüyorum. MHP liderliğinin de bu mevzuya hayli dahli olmaması koalisyonun iç dinamiklerinden. Bu yüzden Suriyeli aykırılığı siyaseti muhalefete kalmış durumda fakat Meclis tutanakları ya da parti raporları incelendiğinde CHP’nin ya da HDP’nin son derece kapsayıcı, hak temelli yaklaşımları savunduklarını görüyoruz. CHP tabanı en Suriyeli aksisi taban üzere gözüküyor, liderliği de vakit zaman ayrımcı lisan kullanabiliyor. bir daha de bu açıdan bir kilitlenme var, iktidar ve muhalefet almaları gereken durumları almamış durumdalar. Artık, bugün, birileri Türkiye’de Suriyelilere yönelik pogromlar yoluyla siyasi hareketlenme yaratabileceklerini düşünüyorlarsa; bu niyete varmalarının altındaki niçinleri uygunca araştırmalı ve öğrenmeliyiz. Muhtemelen bahsi geçen kilitlenmenin çözüleceğine dair birtakım ipuçlarına sahip olduklarını düşünebiliriz.
• “Aman dikkat” denecek noktada mıyız?
Aslında hayli uzun vakittir “aman dikkat” denecek noktadayız. Daha evvel bahsetmiş olduğum üzere ülkemiz yabancıya karşı fazlaca hoşgörülü bir ülke değil, kimi yabancıları görmeden de ve görmediği için sevmeyebiliyor. Siyasal kültürümüz, meskendeki halimiz bu hoşgörüsüzlüğü, ayrımcılığı besliyor. bu biçimde bir ülkede dört milyondan fazla olduğu söylenen mültecileri ağırladığınız vakit birtakım “kaşınmaların” olması kaçınılmaz.
• Tam zıddı bir telaffuz de var, “Bizim milletimiz misafirperverdir” deniyor…
O denli, bu hoşgörüsüzlükten bahsetmiş olduğumiz vakit, kimi otoriteler, “ne alakası var, bizim milletimiz misafirperverdir” diye karşılık veriyorlardı, hatta duyulmasını da istemiyorlardı. Vakit içerisinde daha gerçekçi bir noktaya gelindi. Resmi makamların telaffuz ve siyasetlerinde “sosyal uyum”, “sosyal içerme” kavramlarını daha fazla duyar hale geldik. Vatandaşların duyduğu/duyabileceği rahatsızlığın “yönetilmesi” gerektiğine dair birtakım siyasetler geliştiriliyor. bir daha de bu hassasiyetin devletin her kademesinde olduğunu söyleyemeyiz. kolay mültecinin nasıl bir ayrımcılıkla, sömürüyle karşılaştığının ve mahallî otoritelerin nasıl bu durumu beğenilen gördüğünü biliyoruz. Bu hacimde bir mülteci kümesine mesken sahipliği eden ülkedeki vatandaşların duyacağı rahatsızlığın farkına varılması ve bu tarafta siyasetler geliştirilmesi aciliyet taşıyor.
• Bu öfke bir yerde sabitlenir mi?
Öfke duygusu insanı harekete geçiren ve kendi objesini arayan bir his. Başınıza makus bir şey geldiğinde onun sorumlusunu arıyorsunuz. Çok da sağlıklı, ince eleyip sık dokuyan bir arayış değil, en yakınınızdakini “günah keçisi” olarak gösterenler olduğunda da çarçabuk ikna oluyorsunuz. Yaşadığımız fakirleşme, hayallerimizi yitirmemiz ve bir gelecek tasavvuruna sahip olmamamız, öfkemizi pekiştiriyor. Popülist siyasetçiler, çok uçlar -sağ, sol fark etmez-, demagoglar günah keçisi bulmakta epeyce becerikliler. Şayet kamunun öfkesiyle ilgilenmeyi bu şahıslara bırakırsak daha da olumsuz olaylarla karşılaşabiliriz. İktisattaki daralma, işsizliğin artması, yoksulluğun yayılması sona ermedikçe de öfke ve öfkenin kendisine bir günah keçisi arayışı sona ermez.
• Aslında tüm dünyada mülteci aykırısı hareketler ivme kazanmış üzere siyasette bir karşılığı var mı bu yaygınlığın?
Türkiye’de bu kadar hayli mülteci varken, ülkedeki siyasal kültürün ne kadar zenofobik ve dışlayıcı olduğunu bilirken mülteci aykırılığının siyasi bir harekete dönüşmemiş olması şaşırtan. Bu bahse yatırım yapan bir iki siyasetçi de hayal kırıklığına uğradı. Bence bunun en kıymetli niçini, tarif gereği mülteci aksisi olması gerekenlerin, yani muhafazakârların ve çok milliyetçilerin mülteci tersi eğilimlerinin, bu görüşlere sahip olan bireylerin partilerinin iktidarda olması ve halihazırdaki siyasetleri yürütmesi. Bunu “ensar” ya da misafirperverlik söylemi altında gerçekleştiriyorlar, bu da sanırım bir çeşit frenlemeye yol açıyor. Öte yandan iktidarın mültecilerle alakalı siyasetlerine karşı olanların bir kısmı da mülteci tersi hislere sahip değiller, siyasetlerin gerçekçi ve kâfi olmadığını savunuyorlar. ötürüsıyla kuru kuruya bir mülteci zıtlığı söylemi bu kesitleri ikna etmez, daha ilerici siyasetleri savunuyorlar zira. Öfkeliler kalıyor geriyor, bilhassa iktidarın iktisadi siyasetlerinden mağdur olanların bir potansiyel oluşturduğunu görüyoruz. Onlara seslenen bir siyasi parti aslına bakarsanız var, ÂLÂ Parti vakit zaman mülteci tersi bir söylemi seslendiriyor. Fakat onun da oy potansiyelini ikiye ya da üçe katlayacak bir fırsat alanı yok. ötürüsıyla ülkede mülteci aksiliği hâlâ marjinal bir akım olarak kalmış durumda, ana akımlaşması kolay gözükmüyor.
• Altındağ’daki gerginliği haklı bulanlar da oldu, onları ırkçı olmakla suçlayanlar da… Sizce ırkçı bir atak mıydı?
Ben atak hakkında bilgimizin hudutlu olduğunu düşünüyorum, lakin ne olursa olsun muhakkak bir kümesi yalnızca milliyetinden dolayı gaye gösterip saldıranlar, kendilerini haklı çıkaracak ne sebepleri olursa olsun ayrımcıdır, ırkçıdır. Faşizm yalnızca ırka dayalı ayrımcılık yapmaz, bu gerçek; lakin Altındağ’da yaşanan büsbütün ırka dayanan bir aksiyondur, bu niçinle ırkçı ismini vermekten çekinmememiz gerekiyor.
• Pekala, çatışmalar niye daima fakir mahallelerde oluyor?
Zira mülteciler fakir mahallelerde yaşıyor. Ortalama bir Suriyeli mülteci ailesi müreffeh bir hayat sürmüyor, yoksulluk sonunun üstünde yaşayanların sayısı fazlaca az. ötürüsıyla da bizim “çöküntü alanları” ismini verdiğimiz mahallelerde yaşıyorlar, lakin orada konut kiralayabiliyorlar. Bu niçinle de çatışmalar da o mahallelerde gerçekleşiyor. Şayet Nişantaşı ya da Çankaya’da yaşayan Suriyeli mülteci olsaydı; onun taarruza uğramayacağını söylemek çok yürekli bir genelleme olurdu, muhtemelen çok farklı saiklerden dolayı onlar da ayrımcılıkla karşılaşıp, tahminen de taarruza uğrarlardı.
• Ekonomik problemlerin göçmenlere öfke duyulmasında tesirli olduğunu söylemiş olduniz, yani fatura onlara mı kesiliyor?
Türkiye 2018’den beri önemli bir ekonomik kriz ile karşı karşıya, yaşadığımız pandemi periyodu de buna tuz-biber ekti. Yapılan araştırmalar, ekonomik büyümenin ya da küçülmenin iktidar partisinin oy oranını direkt etkilediğini gösteriyor. İktisat küçüldükçe, işsizlik arttıkça beşerler mutsuz oluyorlar ve iktidar partisinden uzaklaşıyor. Bu momentumu lakin bir cins illüzyon ile kapatmak mümkün. Ekonomik kaynaklı mutsuzluklar, bunun bir haksızlık olduğu algısıyla bir ortaya geldiğinde öfkeye dönüşüyor. Batı’daki popülist partilerin yükselmesinde ekonomik kayıpların yanı sıra bu kayıpların sorumlusu olarak Avrupa Birliği’ni, siyasetçileri ya da göçmenleri gösterenlerin tesiri epey oldu, Brexit kampanyasından bunu hatırlayacağız. Türkiye’de de insanların fakirleşmesinde, bir türlü hak ettikleri üzere yaşamamalarında sorumluluk kimde diye sormaları gerekiyor. Bu soruya “Suriyeli mülteciler” ya da “dış mihraklar” karşılığı verdikleri sürece, günah keçisi olarak gördükleri sürece Suriyelilere karşı öfkeleri dinmez. Aslında Türkiye’de mülteciler ve Türkiyeliler içinde maddi kaynaklar için çok bir rekabet yok, elimizdeki çalışmaların birçok birebir işe talip bile olmadıklarını gösteriyor. En çok mülteci terslerinin bir kısmı beyaz yakalı, bir Suriyeli mültecinin beyaz yakalı olarak çalışması imkânsız bu yasal koşullarla. O yüzden bu öfke biraz manipüle edilmiş, biraz şaşırtılmış bir öfke. Türkiye’nin ortasında bulunduğu şartları yaratanlar Suriyeli mülteci meselesini yarattılar, fakat Suriyeli mültecilerin bu süreçte bir dahilleri olmadı, kabullenip öfkeyi yanlışsız şahıslara yöneltmekte fayda var.
• yıllar ortasında uygulanan kutuplaştırma siyaseti bu ortamın ortaya çıkmasını ne kadar kolaylaştırdı?
Siyasalların kullandığı kutuplaştırıcı lisan sıradan bir başlangıca dayanıyor, “biz” ve “onlar” ayrımı. Popülizmle birleştiği nokta bu. Siyasetçi bir “makbul biz” tarifi yapıyor, pak, homojen, faziletli; bir de bunun karşısına kirli ve ahlaksız bir öteki koyuyor. Kutuplaştırıcı lisanda genelde biz, kendi partisine oy verenler; öteki de başka partilere oy verenler oluyor. İşte mültecilerle ilgili telaffuz de burada devreye giriyor. Kutuplaştırıcı siyasetçi epey kıvrak bir lisanla mültecilere karşı olduğunu söyleyerek de ötekiyle ortasına bir çizgi çizebilir, mültecileri desteklediğini de söyleyebilir. O andaki konjonktürde hangisi işine gelirse onu yapar. bu biçimdelikle kendisini ve temsilcisi olduğu bölümü ahlaken yüceltir, başkalarını aşağılar ve bütün hareketlerine meşruiyet kazandırır. Elimizdeki olayda da siyasetçilerin kutuplaştırıcı söylemlerinde mülteci meselesini her iki istikamette kaldıraç olarak kullandıklarını görüyoruz.
• Hudut vilayetlerinde her beş bireyden biri mülteci… Bir mahalle düşünün, tamamında Suriyeliler yaşıyor… Gettolaşmanın niçini kendini inanca almak mı?
Gettolaşmanın bir maddi öne sürülen nedeni var. Şu andaki yasal şartlarda, Süreksiz Müdafaa statüsünü taşıyan Suriyeliler istedikleri vilayette yaşayamıyorlar, kayıtlı oldukları vilayette bulunmak zorundalar. O ilin dışına çıkarlarsa da kayıt dışı oluyorlar. Suriyelilerin ne kadar kayıt dışı olduğunu bilmiyoruz, spekülatif sayılar var. İşte bu kayıt dışı olanlar, gittikleri kentin istedikleri mahallesinde konut tutamıyorlar, bir yasal pürüz var. O yüzden de onlara mesken kiralamaya istekli şahısların bulunduğu mahallelere gidiyorlar. aslına bakarsan kayıt dışı olmayanların da istedikleri yerde konut tutmaları mümkün değil. Gelirleri karşılayamayabilir, zira Suriyeliler ya epeyce düşük maaşlarla çalışıyorlar ya da kayıt dışı çalışıyorlar, ötürüsıyla gelirleri “iyi” bir mahallede konut tutmaya yetmiyor. İki üç aile bir ortaya gelip, sıklıkla da çöküntü mahallelerde ya da işyerlerine yakın mahallelerde konut tutup fahiş kiralar ödüyorlar. Bu da bir coğrafik ağırlaşmaya yol açıyor. En kıymetlisi, tıpkı Türkiye’den yurtdışına göçenlerin yaptığı üzere eş dost, akrabalarına yakın oturmak istiyorlar; bu onları yabancılık hissinden kurtarıyor, o yaşama ahenklerini kolaylaştırıyor. Toplumsal sermaye sahibi oluyorlar, başları kaygıya girdiğinde birileri yardımlarına koşuyor. Öbür bir yerde epey yalnız kalırlar. Bu gettolaşma yalnızca Suriyeliler ya da Afganlar için geçerli değil bizim ülkemizde siyasi görüşe dayanan bir gettolaşma bile var.
PAZARLIKTA ELİNİZİ YÜKSELTİYOR
• Altındağ’daki olayların ertesinde gözaltına alınanların yarısı yağma, yaralama, hırsızlık, uyuşturucu üzere hatalardan sabıkalı. Bu tablo bize ne anlatıyor?
• Bir göçmen siyasetine sahip olmayan iktidarın bu olaylar daha sonrası hatası muhalefete atmasına ne diyorsunuz?
Öncelikle anketlere nazaran muhalefetin tabanının kayda bedel kısmının Suriyeli aykırısı tavırlara sahip olduğunu biliyoruz. Her ne kadar CHP ve HDP’nin parti dokümanları daha kapsayıcı bir söyleme sahip olsa da bilhassa CHP ve YETERLİ Parti liderliklerinin ayrımcılığa varan bir lisan kullanıp, kendi tabanlarındaki bu hassasiyete hitap ettiklerine de şahit oluyoruz. Son periyotta de bu telaffuzun -hangi saikle olduğu bilinmez- arttığını da gözlemledik. Yaşanan olaylar daha sonrasında, olan bitenin muhalefetin mülteci zıddı telaffuzuna bağlamak, kolaycı bir iş iktidar açısından. Öncelikle muhalefeti mutedil olmamakla suçlayabiliyorsunuz, radikallere yol açmakla itham edebiliyorsunuz, muhafazakâr bir parti için âlâ bir fırsat bu. İkinci olarak, aslında kendisi de pek mültecisever olmayan tabanınıza, “ensar” telaffuzuna sığınarak bir üstünlük duygusu verebiliyorsunuz, bu da güzel bir şey. Lakin en değerlisi, bence Batı’da, Afgan mültecileri kabul konusunda pazarlık yaptığınız muhataplarınıza işinizin ne kadar sıkıntı olduğunu gösteriyorsunuz, bu da pazarlıktaki elinizi yükseltmenizi sağlıyor.
• örneğin Almanya’da üç milyon Türk var. Yabancı düşmanı bir Almanın gözünde bir Türkün Suriyeli ya da Afgandan farkı var mı? Ben bunu etrafımdaki insanlara sorduğumda “O öteki, Suriyeliler, Afganlar başka” deniyor. Diğer mı?
Muhtemelen yoktur. Aslında son 20 yılda Almanya’nın hak temelli yaklaşımlar konusunda fazlaca ileriye gittiğini, kapsayıcılık açısından hayli fazla adım attığını söyleyebiliriz. Lakin bir daha de Almanların tamamının bütün göçmenlerin eşit Almanlar olduğuna dair bir algısı olduğunu öne sürmek yanlış olur, o denli olsaydı AfD üzere bir siyasi hareket kayda bedel oranda bir muvaffakiyet sağlamazdı. Orada da Türk vatandaşlarına yönelik ayrımcılık devam ediyor, siyasi doğruculuk ve Almanya’nın kendisine has geçmişi bunu siyasetlere dönüştürmelerini engelliyor. Yapılan araştırmalar Almanya’da nüfusun üçte birinin Müslümanlara ve göçmenlere karşı olumsuz hisler taşıdığını gösteriyor. Bu oran Macaristan’da, Bulgaristan’da yüzde 70’e ulaşıyor, Almanya’da bu ülkelere kıyasla düşük olsa da üçte bir de yok sayılacak bir sayı değil.
MİLLET İTTİFAKI VE HDP’DE ÇATLAKLAR AÇMAK İSTENİYOR OLABİLİR
• “Suriyeliler hata işliyor, cihat istiyorlar…” Çoklukla nefretin yabancılara yönelmesinde tesirli olan hava bu biçimde, ama istatistikler suça karışma oranlarının düşük olduğunu söylüyor. Bu algıyı kim yaratıyor?
Medya. Bütün dünyada başkaları hakkındaki algımızı medya oluşturur. Televizyon, radyo, gazeteler ve alışılmış ki toplumsal medya, başkalarının nasıl beşerler olduğunu bize tanım ederler. Türkiye’de de Suriyelilerin medyada hiç de olumlu bir temsili yok. Genelde cürümle, fuhuşla birlikte anılıyor, düzgün örnekler de “ama…” kalıbıyla kullanılıyor. Bu ayrımcılığı besleyen bir tavır, medyanın kendisini sorgulaması ve bu lisandan uzak durması gerekiyor. Lakin birtakım mecralarımızın okurları o kadar radikal tavırlar içerisinde ki okuyucu kaybetmek istemeyen, geçimleri tirajdan olan kimi gazete yöneticilerin bu kötücül lisanı sahiplenmelerine şaşmamalı.
• bu biçimde bir ortam iktidarın işine niye yarasın ki?
Kendisi AB’den ve öteki ülkelerden gelecek fonlar karşılığında mültecileri ülkede tutmayı yeğleyen, bunu da kendi tabanına “Ensar” telaffuzuyla “satan” bir iktidarın; mülteci aksisi telaffuzları teşvik etmesinin farklı sebepleri olabilir. Bunlardan birincisi, kendi tabanında da olabilecek mülteci zıtlığının “gazını almak” ve bu aykırılık niçiniyle oy kaybı yaşamamak olabilir. Aslında yalnızca mülteci siyasetleri niçiniyle taraf değiştirecek Cumhur İttifakı seçmeninin sayısının epey fazla olduğunu sanmıyorum lakin daima DÜZGÜN Parti tehdidi altında olan MHP için bu cins bir önlem yerinde sayılabilir. İkincisi, AB ve öteki memleketler arası kurumlarla pazarlık yaparken bir tıp iki seviyeli oyun oynayarak, “bakın benim tabanım da istemiyor, ikna etmek için biraz daha koza gereksinimim var” demek için olabilir. 6-7 Eylül olaylarının da misal bir motivasyondan çıktığına dair savlar var; ülkedeki Rum-Yunan tersliğinin boyutunu göstermek isteyenlerin teşvik ettiği öne sürülüyor. Bu tercihin orta vadedeki sonuçlarını hepimiz gördük, ancak iktidar için akla yatkın olabilir. Üçüncüsü, mülteci zıtlığı telaffuzuna müsaade vererek Millet İttifakı ve HDP iştirakinde birtakım çatlaklar açmak da isteniyor olabilir ancak o ittifakın varoluş niçinlerine bakıldığında bu çatlakların büyüyeceğini düşünmek epey optimist olabilir.
HAKİKAT BİR GÖÇMEN PROGRAMI NASIL OLMALI?
1- Öncelikle göçmen ve mülteci içindeki farkı idrak etmemiz gerekiyor. Biz çarçabuk değiştirerek kullanıyoruz lakin göçmenler kendi istekleriyle gelenlerken mülteciler mecburî olarak ülkelerini terk ediyorlar. ötürüsıyla mültecilerin ülkelerini terk etmelerine yol açan niçinlere kolektif olarak odaklanmak gerekiyor, bu Suriye’de iç savaş, Afganistan’da Taliban olabilir. Bu konularda Batı’nın son derece ikiyüzlü bir hal sergilediğini hatırlarsak kolektif bir efor harcamanın zorluğu ortaya çıkar.
2- Bizim Suriyelileri mülteci olarak kabul etmediğimizi, Süreksiz Müdafaa Statüsü altında olduklarını yeterlice bellememiz gerekiyor. Türkiye, Avrupa ülkeleri dışındakileri mülteci olarak kabul etmiyor ve onlara 2013 yılındaki bir düzenlemeyle özel bir statü tanıyor. Bu statü tarif gereği mültecilikten daha düşük bir statü, zira vatandaşlık yolu kapalı ve geri dönüş biraz da konut sahibi ülkenin takdirine bağlı. Bu statü büsbütün siyasal tercihlerin bir kararı.
3- Bütün mültecilerin ve olağan ki Suriyelilerin yalnızca mülteci olmaktan kaynaklanan kimi hakları olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Eğitime, sıhhat hizmetlerine, barınmaya ve istihdama erişim, mültecilerin doğal hakkı, bizim bir jestimiz, kıyağımız değil. Nasıl insanların insan olmaktan, çocukların çocuk olmaktan, bayanların kadın olmaktan gelen hakları var ise; mültecilerin de mülteci olmaktan kaynaklanan hakları var, bu hakları keyfe ıstırap biçimde kullandıramazsınız. Ülkemizde bu hak temelli bakış açısı ne yazık ki yok, daha hayli sadaka telaffuzuyla davranılıyor. Bu hakların verilmesi yetmez, bu hakların kullanılmasını sağlamak gerekiyor. Bu haklar kâğıt üzerinde verilmiş olsa bile eğitimde, istihdamda, barınmada ve sıhhat hizmetlerinde görülen ve görülmeyen o kadar epey mahzur var ki Suriyelilerin bu haklarından hakkınca yararlandıklarını söyleyemeyiz. Teminatsız ve güvenliksiz işlerde, fazlaca düşük fiyatlarla çalışıyorlar ya da işsizler. Çocuklar eğitime devam edemiyorlar, okuldan çalışmak ya da evlenmek için ayrılıyorlar, akademik olarak, toplumsal olarak dışlanıyorlar. Kimsenin yaşamak istemeyeceği meskenlerde, mahallelerde yaşıyorlar. O mahallelerin birçoğunda esasen cürüm yaygın, o gettolarda yaşayan çocukların iş bulamazken okula gidemezken ne olmaları bekleniyor ki? Sıhhat hizmetlerine erişimde zorlanıyorlar, dışlanıyorlar, bir de hastaneleri işgal etmekle suçlanıyorlar. Bütün bu sıkıntıların çözülmesi beklenirken onun yerine Türkiye siyasetinde araç olarak kullanılıyorlar. Herkes Suriyelilerden nefret eder ve Afganlar hakkında atıp tutarken “durun haklarını gereğince kullanmıyorlar” demek naifçe gözükebilir fakat hak temelli bir bakış açısı aslında hakların kim olduğundan bağımsız olarak kullandırılmasına dayanır. Öteki bir deyişle, yarın bizim başımıza gelirse, nasıl davranılmasını isteriz sorusuyla direkt alakalıdır. Güç da olsa bu niyet antrenmanını yapmamız gerekir.
TEDBİR ALINAMAZSA BU İŞİN SONU NEREYE VARIR?
Daha fazla düşmanlaşma, daha fazla insandışılaştırma ve tahminen de fizikî şiddet. İnsanlık tarihi ayrımcılığın sıradan bir telaffuz olmadığını, lafta kalmadığını gösteriyor. Anti-semitizm üzere başlayan bir şey, sonuçta soykırıma dönüşebiliyor. Bu niçinle kısa vadeli siyasi çıkarlar için telaffuzda ayrımcı bir lisana yer açılırsa, o lisan kendisini daha geniş kitlelerde yankılanırken bulabilir. ötürüsıyla, bilhassa önder seviyesindeki siyasetçilerin ayrımcı bir lisan kullanmaktan normatif olarak vazgeçmeleri ve tabanlarına itidal tavsiye etmeleri gerekir.
– Türkiye’nin ortasında bulunduğu şartları yaratanlar Suriyeli mülteci problemini yarattılar, fakat Suriyeli mültecilerin bu süreçte bir dahilleri olmadı, kabullenip öfkeyi hakikat şahıslara yöneltmekte fayda var.
– Yaşadığımız fakirleşme ve bir gelecek tasavvuruna sahip olmamamız, öfkemizi pekiştiriyor. Popülist siyasetçiler, çok uçlar -sağ, sol fark etmez-, demagoglar günah keçisi bulmakta hayli becerikliler.
– Siyasal kültürümüz, konuttaki halimiz bu hoşgörüsüzlüğü, ayrımcılığı besliyor. bu biçimde bir ülkede 4 milyondan fazla olduğu söylenen mültecileri ağırladığınız vakit birtakım “kaşınmaların” olması kaçınılmaz.
– AB’den gelecek fonlar karşılığında mültecileri ülkede tutmayı yeğleyen, bunu da tabanına “Ensar” telaffuzuyla “satan” bir iktidarın; mülteci aksisi telaffuzları teşvik etmesinin farklı sebepleri olabilir.
– Birincisi, tabanında olabilecek mülteci zıtlığının “gazını almak” ve oy kaybı yaşamamak, ikincisi, AB ile pazarlık yaparken “Tabanım istemiyor, ikna etmek için koza gereksinimim var” demek için olabilir.
– Üçüncüsü, Millet İttifakı ve HDP iştirakinde birtakım çatlaklar açmak da isteniyor olabilir ancak o ittifakın varoluş niçinlerine bakıldığında bu çatlakların büyüyeceğini düşünmek optimist bir bakış.
– 6-7 Eylül olaylarını hatırlatıyor, dükkânları yağmalamak için kentin çeperlerinden kamyonlarla adam taşındığı söylenir. Altındağ’da da olan, suça meyilli şahısların araç olarak kullanıldığı izlenimi uyandırıyor.
• Türkiye geçen haftayı yangın ve sel faciasının akabinde Altındağ’da yaşanan olayların gölgesinde geçirdi. Linç kokan olayları tetikleyen ögeleri açar mısınız?
Altındağ’da yaşanan olaylar hakkında hâlâ kâfi bilgiye sahip değiliz. Bir bakış açısı, olayların yerli halkın Suriyelilere verdiği bir tepki olduğunu söylerken bir öbür bakış açısı da olaylara karışanların daha evvel öbür kabahatlere da dahil olduğunu öne sürerek organize bir hareket, bir cins provokasyon olduğunu argüman ediyor. Her iki mümkünlük da olumsuz: Birincisi Türkiye’de bireylerin mültecilere tahammüllerinin kalmadığına işaret sayılabilirken; ikincisi kimi “mihrakların” bu yarayı kaşımaktan çıkar elde etmeyi umduklarını gösteriyor. Türkiye’de mültecilere ve daha epeyce yabancılara karşı tahammülün ya da müsamahanın düşük olduğunu, mülteciler gelmedilk evvel de biliyorduk.
• Nereden biliyorduk?
Yapılan mukayeseli çalışmalar Türkiye’nin yabancılara karşı, bilhassa diğer dinden, milletten yahut kendisiyle tıpkı ahlaki kıymetleri taşımayan bireylere karşı müsamaha seviyesi en düşük ülkelerden biri olduğunu gösteriyordu. Tahminen de yetiştirilme biçimimizden, tahminen de ülkenin yaşadığı süratli toplumsal ve iktisadi değişime ayak uyduramamaktan dolayı, yabancıyı seven bir toplum değiliz. Hele Suriyelilerin ülkemize ağır biçimde gelmeye başladığı 2010 daha sonrasında bu hoşgörüsüzlüğümüz daha da ayyuka çıktı, toplumun çoğunluğu Suriyeli mültecileri görmüyor, görmese de ne komşu olmak ne birlikte iş kurmak ne de akrabalık ilgisine girmek istiyor. birlikte bir gelecek kurmaya yönelik bir heves yok. Ülkenin arkası gerisine yaşadığı siyasi ve iktisadi krizler, bunların kararı olan işsizlik, yoksulluk ve ümitsizlik, bu hoşgörüsüzlüğü güzelce artırmış durumda. Beşerler yaşadıkları olumsuz şartların sorumlusu olarak bir günah keçisi arıyor, fazlaca da uzağa gitmelerine gerek kalmadan birileri de Suriyelileri gösteriyor.
• Göçmen aksisi siyasetçileri mı kastediyorsunuz?
Kadim hoşgörüsüzlüğe karşın Türkiye’de göçmen aksisi siyasetleri seslendiren siyasetçiler epeyce dayanak almadı. 2019 seçimlerinde birtakım mahallî örnekler gördük, seçimleri kaybettiler ya da artık kimi politikler kendilerini Suriyeli tersliğinden beslemeye çalışıyorlar ancak hayli da başarılı oldukları söylenemez. Toplumda bu biçimde tahammülsüzlük varken bugüne kadar Batı’daki örnekleri üzere göçmen zıddı siyasetçilerin başarılı olmamaları bir araştırma konusu olabilir. Fakat bu ülkenin en popülist ve en muhafazakâr olarak bilinen siyasi partisinin, yani AK Parti’nin “ensar” telaffuzuyla halihazırdaki siyasetlere sahip çıkmasının bir çeşit “tampon” fonksiyonu olduğunu düşünüyorum. MHP liderliğinin de bu mevzuya hayli dahli olmaması koalisyonun iç dinamiklerinden. Bu yüzden Suriyeli aykırılığı siyaseti muhalefete kalmış durumda fakat Meclis tutanakları ya da parti raporları incelendiğinde CHP’nin ya da HDP’nin son derece kapsayıcı, hak temelli yaklaşımları savunduklarını görüyoruz. CHP tabanı en Suriyeli aksisi taban üzere gözüküyor, liderliği de vakit zaman ayrımcı lisan kullanabiliyor. bir daha de bu açıdan bir kilitlenme var, iktidar ve muhalefet almaları gereken durumları almamış durumdalar. Artık, bugün, birileri Türkiye’de Suriyelilere yönelik pogromlar yoluyla siyasi hareketlenme yaratabileceklerini düşünüyorlarsa; bu niyete varmalarının altındaki niçinleri uygunca araştırmalı ve öğrenmeliyiz. Muhtemelen bahsi geçen kilitlenmenin çözüleceğine dair birtakım ipuçlarına sahip olduklarını düşünebiliriz.
• “Aman dikkat” denecek noktada mıyız?
Aslında hayli uzun vakittir “aman dikkat” denecek noktadayız. Daha evvel bahsetmiş olduğum üzere ülkemiz yabancıya karşı fazlaca hoşgörülü bir ülke değil, kimi yabancıları görmeden de ve görmediği için sevmeyebiliyor. Siyasal kültürümüz, meskendeki halimiz bu hoşgörüsüzlüğü, ayrımcılığı besliyor. bu biçimde bir ülkede dört milyondan fazla olduğu söylenen mültecileri ağırladığınız vakit birtakım “kaşınmaların” olması kaçınılmaz.
• Tam zıddı bir telaffuz de var, “Bizim milletimiz misafirperverdir” deniyor…
O denli, bu hoşgörüsüzlükten bahsetmiş olduğumiz vakit, kimi otoriteler, “ne alakası var, bizim milletimiz misafirperverdir” diye karşılık veriyorlardı, hatta duyulmasını da istemiyorlardı. Vakit içerisinde daha gerçekçi bir noktaya gelindi. Resmi makamların telaffuz ve siyasetlerinde “sosyal uyum”, “sosyal içerme” kavramlarını daha fazla duyar hale geldik. Vatandaşların duyduğu/duyabileceği rahatsızlığın “yönetilmesi” gerektiğine dair birtakım siyasetler geliştiriliyor. bir daha de bu hassasiyetin devletin her kademesinde olduğunu söyleyemeyiz. kolay mültecinin nasıl bir ayrımcılıkla, sömürüyle karşılaştığının ve mahallî otoritelerin nasıl bu durumu beğenilen gördüğünü biliyoruz. Bu hacimde bir mülteci kümesine mesken sahipliği eden ülkedeki vatandaşların duyacağı rahatsızlığın farkına varılması ve bu tarafta siyasetler geliştirilmesi aciliyet taşıyor.
• Bu öfke bir yerde sabitlenir mi?
Öfke duygusu insanı harekete geçiren ve kendi objesini arayan bir his. Başınıza makus bir şey geldiğinde onun sorumlusunu arıyorsunuz. Çok da sağlıklı, ince eleyip sık dokuyan bir arayış değil, en yakınınızdakini “günah keçisi” olarak gösterenler olduğunda da çarçabuk ikna oluyorsunuz. Yaşadığımız fakirleşme, hayallerimizi yitirmemiz ve bir gelecek tasavvuruna sahip olmamamız, öfkemizi pekiştiriyor. Popülist siyasetçiler, çok uçlar -sağ, sol fark etmez-, demagoglar günah keçisi bulmakta epeyce becerikliler. Şayet kamunun öfkesiyle ilgilenmeyi bu şahıslara bırakırsak daha da olumsuz olaylarla karşılaşabiliriz. İktisattaki daralma, işsizliğin artması, yoksulluğun yayılması sona ermedikçe de öfke ve öfkenin kendisine bir günah keçisi arayışı sona ermez.
• Aslında tüm dünyada mülteci aykırısı hareketler ivme kazanmış üzere siyasette bir karşılığı var mı bu yaygınlığın?
Türkiye’de bu kadar hayli mülteci varken, ülkedeki siyasal kültürün ne kadar zenofobik ve dışlayıcı olduğunu bilirken mülteci aykırılığının siyasi bir harekete dönüşmemiş olması şaşırtan. Bu bahse yatırım yapan bir iki siyasetçi de hayal kırıklığına uğradı. Bence bunun en kıymetli niçini, tarif gereği mülteci aksisi olması gerekenlerin, yani muhafazakârların ve çok milliyetçilerin mülteci tersi eğilimlerinin, bu görüşlere sahip olan bireylerin partilerinin iktidarda olması ve halihazırdaki siyasetleri yürütmesi. Bunu “ensar” ya da misafirperverlik söylemi altında gerçekleştiriyorlar, bu da sanırım bir çeşit frenlemeye yol açıyor. Öte yandan iktidarın mültecilerle alakalı siyasetlerine karşı olanların bir kısmı da mülteci tersi hislere sahip değiller, siyasetlerin gerçekçi ve kâfi olmadığını savunuyorlar. ötürüsıyla kuru kuruya bir mülteci zıtlığı söylemi bu kesitleri ikna etmez, daha ilerici siyasetleri savunuyorlar zira. Öfkeliler kalıyor geriyor, bilhassa iktidarın iktisadi siyasetlerinden mağdur olanların bir potansiyel oluşturduğunu görüyoruz. Onlara seslenen bir siyasi parti aslına bakarsanız var, ÂLÂ Parti vakit zaman mülteci tersi bir söylemi seslendiriyor. Fakat onun da oy potansiyelini ikiye ya da üçe katlayacak bir fırsat alanı yok. ötürüsıyla ülkede mülteci aksiliği hâlâ marjinal bir akım olarak kalmış durumda, ana akımlaşması kolay gözükmüyor.
• Altındağ’daki gerginliği haklı bulanlar da oldu, onları ırkçı olmakla suçlayanlar da… Sizce ırkçı bir atak mıydı?
Ben atak hakkında bilgimizin hudutlu olduğunu düşünüyorum, lakin ne olursa olsun muhakkak bir kümesi yalnızca milliyetinden dolayı gaye gösterip saldıranlar, kendilerini haklı çıkaracak ne sebepleri olursa olsun ayrımcıdır, ırkçıdır. Faşizm yalnızca ırka dayalı ayrımcılık yapmaz, bu gerçek; lakin Altındağ’da yaşanan büsbütün ırka dayanan bir aksiyondur, bu niçinle ırkçı ismini vermekten çekinmememiz gerekiyor.
• Pekala, çatışmalar niye daima fakir mahallelerde oluyor?
Zira mülteciler fakir mahallelerde yaşıyor. Ortalama bir Suriyeli mülteci ailesi müreffeh bir hayat sürmüyor, yoksulluk sonunun üstünde yaşayanların sayısı fazlaca az. ötürüsıyla da bizim “çöküntü alanları” ismini verdiğimiz mahallelerde yaşıyorlar, lakin orada konut kiralayabiliyorlar. Bu niçinle de çatışmalar da o mahallelerde gerçekleşiyor. Şayet Nişantaşı ya da Çankaya’da yaşayan Suriyeli mülteci olsaydı; onun taarruza uğramayacağını söylemek çok yürekli bir genelleme olurdu, muhtemelen çok farklı saiklerden dolayı onlar da ayrımcılıkla karşılaşıp, tahminen de taarruza uğrarlardı.
• Ekonomik problemlerin göçmenlere öfke duyulmasında tesirli olduğunu söylemiş olduniz, yani fatura onlara mı kesiliyor?
Türkiye 2018’den beri önemli bir ekonomik kriz ile karşı karşıya, yaşadığımız pandemi periyodu de buna tuz-biber ekti. Yapılan araştırmalar, ekonomik büyümenin ya da küçülmenin iktidar partisinin oy oranını direkt etkilediğini gösteriyor. İktisat küçüldükçe, işsizlik arttıkça beşerler mutsuz oluyorlar ve iktidar partisinden uzaklaşıyor. Bu momentumu lakin bir cins illüzyon ile kapatmak mümkün. Ekonomik kaynaklı mutsuzluklar, bunun bir haksızlık olduğu algısıyla bir ortaya geldiğinde öfkeye dönüşüyor. Batı’daki popülist partilerin yükselmesinde ekonomik kayıpların yanı sıra bu kayıpların sorumlusu olarak Avrupa Birliği’ni, siyasetçileri ya da göçmenleri gösterenlerin tesiri epey oldu, Brexit kampanyasından bunu hatırlayacağız. Türkiye’de de insanların fakirleşmesinde, bir türlü hak ettikleri üzere yaşamamalarında sorumluluk kimde diye sormaları gerekiyor. Bu soruya “Suriyeli mülteciler” ya da “dış mihraklar” karşılığı verdikleri sürece, günah keçisi olarak gördükleri sürece Suriyelilere karşı öfkeleri dinmez. Aslında Türkiye’de mülteciler ve Türkiyeliler içinde maddi kaynaklar için çok bir rekabet yok, elimizdeki çalışmaların birçok birebir işe talip bile olmadıklarını gösteriyor. En çok mülteci terslerinin bir kısmı beyaz yakalı, bir Suriyeli mültecinin beyaz yakalı olarak çalışması imkânsız bu yasal koşullarla. O yüzden bu öfke biraz manipüle edilmiş, biraz şaşırtılmış bir öfke. Türkiye’nin ortasında bulunduğu şartları yaratanlar Suriyeli mülteci meselesini yarattılar, fakat Suriyeli mültecilerin bu süreçte bir dahilleri olmadı, kabullenip öfkeyi yanlışsız şahıslara yöneltmekte fayda var.
• yıllar ortasında uygulanan kutuplaştırma siyaseti bu ortamın ortaya çıkmasını ne kadar kolaylaştırdı?
Siyasalların kullandığı kutuplaştırıcı lisan sıradan bir başlangıca dayanıyor, “biz” ve “onlar” ayrımı. Popülizmle birleştiği nokta bu. Siyasetçi bir “makbul biz” tarifi yapıyor, pak, homojen, faziletli; bir de bunun karşısına kirli ve ahlaksız bir öteki koyuyor. Kutuplaştırıcı lisanda genelde biz, kendi partisine oy verenler; öteki de başka partilere oy verenler oluyor. İşte mültecilerle ilgili telaffuz de burada devreye giriyor. Kutuplaştırıcı siyasetçi epey kıvrak bir lisanla mültecilere karşı olduğunu söyleyerek de ötekiyle ortasına bir çizgi çizebilir, mültecileri desteklediğini de söyleyebilir. O andaki konjonktürde hangisi işine gelirse onu yapar. bu biçimdelikle kendisini ve temsilcisi olduğu bölümü ahlaken yüceltir, başkalarını aşağılar ve bütün hareketlerine meşruiyet kazandırır. Elimizdeki olayda da siyasetçilerin kutuplaştırıcı söylemlerinde mülteci meselesini her iki istikamette kaldıraç olarak kullandıklarını görüyoruz.
• Hudut vilayetlerinde her beş bireyden biri mülteci… Bir mahalle düşünün, tamamında Suriyeliler yaşıyor… Gettolaşmanın niçini kendini inanca almak mı?
Gettolaşmanın bir maddi öne sürülen nedeni var. Şu andaki yasal şartlarda, Süreksiz Müdafaa statüsünü taşıyan Suriyeliler istedikleri vilayette yaşayamıyorlar, kayıtlı oldukları vilayette bulunmak zorundalar. O ilin dışına çıkarlarsa da kayıt dışı oluyorlar. Suriyelilerin ne kadar kayıt dışı olduğunu bilmiyoruz, spekülatif sayılar var. İşte bu kayıt dışı olanlar, gittikleri kentin istedikleri mahallesinde konut tutamıyorlar, bir yasal pürüz var. O yüzden de onlara mesken kiralamaya istekli şahısların bulunduğu mahallelere gidiyorlar. aslına bakarsan kayıt dışı olmayanların da istedikleri yerde konut tutmaları mümkün değil. Gelirleri karşılayamayabilir, zira Suriyeliler ya epeyce düşük maaşlarla çalışıyorlar ya da kayıt dışı çalışıyorlar, ötürüsıyla gelirleri “iyi” bir mahallede konut tutmaya yetmiyor. İki üç aile bir ortaya gelip, sıklıkla da çöküntü mahallelerde ya da işyerlerine yakın mahallelerde konut tutup fahiş kiralar ödüyorlar. Bu da bir coğrafik ağırlaşmaya yol açıyor. En kıymetlisi, tıpkı Türkiye’den yurtdışına göçenlerin yaptığı üzere eş dost, akrabalarına yakın oturmak istiyorlar; bu onları yabancılık hissinden kurtarıyor, o yaşama ahenklerini kolaylaştırıyor. Toplumsal sermaye sahibi oluyorlar, başları kaygıya girdiğinde birileri yardımlarına koşuyor. Öbür bir yerde epey yalnız kalırlar. Bu gettolaşma yalnızca Suriyeliler ya da Afganlar için geçerli değil bizim ülkemizde siyasi görüşe dayanan bir gettolaşma bile var.
PAZARLIKTA ELİNİZİ YÜKSELTİYOR
• Altındağ’daki olayların ertesinde gözaltına alınanların yarısı yağma, yaralama, hırsızlık, uyuşturucu üzere hatalardan sabıkalı. Bu tablo bize ne anlatıyor?
• Bir göçmen siyasetine sahip olmayan iktidarın bu olaylar daha sonrası hatası muhalefete atmasına ne diyorsunuz?
Öncelikle anketlere nazaran muhalefetin tabanının kayda bedel kısmının Suriyeli aykırısı tavırlara sahip olduğunu biliyoruz. Her ne kadar CHP ve HDP’nin parti dokümanları daha kapsayıcı bir söyleme sahip olsa da bilhassa CHP ve YETERLİ Parti liderliklerinin ayrımcılığa varan bir lisan kullanıp, kendi tabanlarındaki bu hassasiyete hitap ettiklerine de şahit oluyoruz. Son periyotta de bu telaffuzun -hangi saikle olduğu bilinmez- arttığını da gözlemledik. Yaşanan olaylar daha sonrasında, olan bitenin muhalefetin mülteci zıddı telaffuzuna bağlamak, kolaycı bir iş iktidar açısından. Öncelikle muhalefeti mutedil olmamakla suçlayabiliyorsunuz, radikallere yol açmakla itham edebiliyorsunuz, muhafazakâr bir parti için âlâ bir fırsat bu. İkinci olarak, aslında kendisi de pek mültecisever olmayan tabanınıza, “ensar” telaffuzuna sığınarak bir üstünlük duygusu verebiliyorsunuz, bu da güzel bir şey. Lakin en değerlisi, bence Batı’da, Afgan mültecileri kabul konusunda pazarlık yaptığınız muhataplarınıza işinizin ne kadar sıkıntı olduğunu gösteriyorsunuz, bu da pazarlıktaki elinizi yükseltmenizi sağlıyor.
• örneğin Almanya’da üç milyon Türk var. Yabancı düşmanı bir Almanın gözünde bir Türkün Suriyeli ya da Afgandan farkı var mı? Ben bunu etrafımdaki insanlara sorduğumda “O öteki, Suriyeliler, Afganlar başka” deniyor. Diğer mı?
Muhtemelen yoktur. Aslında son 20 yılda Almanya’nın hak temelli yaklaşımlar konusunda fazlaca ileriye gittiğini, kapsayıcılık açısından hayli fazla adım attığını söyleyebiliriz. Lakin bir daha de Almanların tamamının bütün göçmenlerin eşit Almanlar olduğuna dair bir algısı olduğunu öne sürmek yanlış olur, o denli olsaydı AfD üzere bir siyasi hareket kayda bedel oranda bir muvaffakiyet sağlamazdı. Orada da Türk vatandaşlarına yönelik ayrımcılık devam ediyor, siyasi doğruculuk ve Almanya’nın kendisine has geçmişi bunu siyasetlere dönüştürmelerini engelliyor. Yapılan araştırmalar Almanya’da nüfusun üçte birinin Müslümanlara ve göçmenlere karşı olumsuz hisler taşıdığını gösteriyor. Bu oran Macaristan’da, Bulgaristan’da yüzde 70’e ulaşıyor, Almanya’da bu ülkelere kıyasla düşük olsa da üçte bir de yok sayılacak bir sayı değil.
MİLLET İTTİFAKI VE HDP’DE ÇATLAKLAR AÇMAK İSTENİYOR OLABİLİR
• “Suriyeliler hata işliyor, cihat istiyorlar…” Çoklukla nefretin yabancılara yönelmesinde tesirli olan hava bu biçimde, ama istatistikler suça karışma oranlarının düşük olduğunu söylüyor. Bu algıyı kim yaratıyor?
Medya. Bütün dünyada başkaları hakkındaki algımızı medya oluşturur. Televizyon, radyo, gazeteler ve alışılmış ki toplumsal medya, başkalarının nasıl beşerler olduğunu bize tanım ederler. Türkiye’de de Suriyelilerin medyada hiç de olumlu bir temsili yok. Genelde cürümle, fuhuşla birlikte anılıyor, düzgün örnekler de “ama…” kalıbıyla kullanılıyor. Bu ayrımcılığı besleyen bir tavır, medyanın kendisini sorgulaması ve bu lisandan uzak durması gerekiyor. Lakin birtakım mecralarımızın okurları o kadar radikal tavırlar içerisinde ki okuyucu kaybetmek istemeyen, geçimleri tirajdan olan kimi gazete yöneticilerin bu kötücül lisanı sahiplenmelerine şaşmamalı.
• bu biçimde bir ortam iktidarın işine niye yarasın ki?
Kendisi AB’den ve öteki ülkelerden gelecek fonlar karşılığında mültecileri ülkede tutmayı yeğleyen, bunu da kendi tabanına “Ensar” telaffuzuyla “satan” bir iktidarın; mülteci aksisi telaffuzları teşvik etmesinin farklı sebepleri olabilir. Bunlardan birincisi, kendi tabanında da olabilecek mülteci zıtlığının “gazını almak” ve bu aykırılık niçiniyle oy kaybı yaşamamak olabilir. Aslında yalnızca mülteci siyasetleri niçiniyle taraf değiştirecek Cumhur İttifakı seçmeninin sayısının epey fazla olduğunu sanmıyorum lakin daima DÜZGÜN Parti tehdidi altında olan MHP için bu cins bir önlem yerinde sayılabilir. İkincisi, AB ve öteki memleketler arası kurumlarla pazarlık yaparken bir tıp iki seviyeli oyun oynayarak, “bakın benim tabanım da istemiyor, ikna etmek için biraz daha koza gereksinimim var” demek için olabilir. 6-7 Eylül olaylarının da misal bir motivasyondan çıktığına dair savlar var; ülkedeki Rum-Yunan tersliğinin boyutunu göstermek isteyenlerin teşvik ettiği öne sürülüyor. Bu tercihin orta vadedeki sonuçlarını hepimiz gördük, ancak iktidar için akla yatkın olabilir. Üçüncüsü, mülteci zıtlığı telaffuzuna müsaade vererek Millet İttifakı ve HDP iştirakinde birtakım çatlaklar açmak da isteniyor olabilir ancak o ittifakın varoluş niçinlerine bakıldığında bu çatlakların büyüyeceğini düşünmek epey optimist olabilir.
HAKİKAT BİR GÖÇMEN PROGRAMI NASIL OLMALI?
1- Öncelikle göçmen ve mülteci içindeki farkı idrak etmemiz gerekiyor. Biz çarçabuk değiştirerek kullanıyoruz lakin göçmenler kendi istekleriyle gelenlerken mülteciler mecburî olarak ülkelerini terk ediyorlar. ötürüsıyla mültecilerin ülkelerini terk etmelerine yol açan niçinlere kolektif olarak odaklanmak gerekiyor, bu Suriye’de iç savaş, Afganistan’da Taliban olabilir. Bu konularda Batı’nın son derece ikiyüzlü bir hal sergilediğini hatırlarsak kolektif bir efor harcamanın zorluğu ortaya çıkar.
2- Bizim Suriyelileri mülteci olarak kabul etmediğimizi, Süreksiz Müdafaa Statüsü altında olduklarını yeterlice bellememiz gerekiyor. Türkiye, Avrupa ülkeleri dışındakileri mülteci olarak kabul etmiyor ve onlara 2013 yılındaki bir düzenlemeyle özel bir statü tanıyor. Bu statü tarif gereği mültecilikten daha düşük bir statü, zira vatandaşlık yolu kapalı ve geri dönüş biraz da konut sahibi ülkenin takdirine bağlı. Bu statü büsbütün siyasal tercihlerin bir kararı.
3- Bütün mültecilerin ve olağan ki Suriyelilerin yalnızca mülteci olmaktan kaynaklanan kimi hakları olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Eğitime, sıhhat hizmetlerine, barınmaya ve istihdama erişim, mültecilerin doğal hakkı, bizim bir jestimiz, kıyağımız değil. Nasıl insanların insan olmaktan, çocukların çocuk olmaktan, bayanların kadın olmaktan gelen hakları var ise; mültecilerin de mülteci olmaktan kaynaklanan hakları var, bu hakları keyfe ıstırap biçimde kullandıramazsınız. Ülkemizde bu hak temelli bakış açısı ne yazık ki yok, daha hayli sadaka telaffuzuyla davranılıyor. Bu hakların verilmesi yetmez, bu hakların kullanılmasını sağlamak gerekiyor. Bu haklar kâğıt üzerinde verilmiş olsa bile eğitimde, istihdamda, barınmada ve sıhhat hizmetlerinde görülen ve görülmeyen o kadar epey mahzur var ki Suriyelilerin bu haklarından hakkınca yararlandıklarını söyleyemeyiz. Teminatsız ve güvenliksiz işlerde, fazlaca düşük fiyatlarla çalışıyorlar ya da işsizler. Çocuklar eğitime devam edemiyorlar, okuldan çalışmak ya da evlenmek için ayrılıyorlar, akademik olarak, toplumsal olarak dışlanıyorlar. Kimsenin yaşamak istemeyeceği meskenlerde, mahallelerde yaşıyorlar. O mahallelerin birçoğunda esasen cürüm yaygın, o gettolarda yaşayan çocukların iş bulamazken okula gidemezken ne olmaları bekleniyor ki? Sıhhat hizmetlerine erişimde zorlanıyorlar, dışlanıyorlar, bir de hastaneleri işgal etmekle suçlanıyorlar. Bütün bu sıkıntıların çözülmesi beklenirken onun yerine Türkiye siyasetinde araç olarak kullanılıyorlar. Herkes Suriyelilerden nefret eder ve Afganlar hakkında atıp tutarken “durun haklarını gereğince kullanmıyorlar” demek naifçe gözükebilir fakat hak temelli bir bakış açısı aslında hakların kim olduğundan bağımsız olarak kullandırılmasına dayanır. Öteki bir deyişle, yarın bizim başımıza gelirse, nasıl davranılmasını isteriz sorusuyla direkt alakalıdır. Güç da olsa bu niyet antrenmanını yapmamız gerekir.
TEDBİR ALINAMAZSA BU İŞİN SONU NEREYE VARIR?
Daha fazla düşmanlaşma, daha fazla insandışılaştırma ve tahminen de fizikî şiddet. İnsanlık tarihi ayrımcılığın sıradan bir telaffuz olmadığını, lafta kalmadığını gösteriyor. Anti-semitizm üzere başlayan bir şey, sonuçta soykırıma dönüşebiliyor. Bu niçinle kısa vadeli siyasi çıkarlar için telaffuzda ayrımcı bir lisana yer açılırsa, o lisan kendisini daha geniş kitlelerde yankılanırken bulabilir. ötürüsıyla, bilhassa önder seviyesindeki siyasetçilerin ayrımcı bir lisan kullanmaktan normatif olarak vazgeçmeleri ve tabanlarına itidal tavsiye etmeleri gerekir.