semaver
Active member
Prof. Dr. Sinan Alçın: Enflasyon mayıs ayına yanlışsız yüzde 65’lere çıkabilir İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Sinan Alçın, “Pandemiyle ülkeler bazında gelir dağılımı uçurumları arttı, rekabet ve ticaret iş birliklerinin tarafı değişti. bu biçimdesi bir tabloda uzağa bakmak yerine “derede boğulmamak” için kısa vadeli problemlere somut tahliller üretmeliyiz” dedi.
Risklerde bir azalış kelam konusu olmadan salt süreksiz tedbirlerle döviz kurundaki oynaklığın seviyesinde azalış sağlamanın mümkün olmadığına işaret eden Prof. Dr. Sinan Alçın ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– 80’li senelera dönüş- Enflasyon resmi sayılara göre yüzde 36’yı aştı. ÜFE yüzde 80 oldu. Bu yıl Enflasyon ile ilgili öngörüleriniz neler?
Bir tarafta global seviyede güç ve emtia fiyatlarındaki süratli yükseliş trendi, öbür tarafta ise içeride fiyatlama davranışlarının bozulmuş olması enflasyon üstündeki yukarı taraflı risklerin artmasına niye oluyor. Bizim son 4 yıl yaşadığımız enflasyon yüklü olarak maliyet itişli bir enflasyon. Bunun gerisinde hem global güç ve hammadde fiyatlarındaki artış tıpkı vakitte asıl olarak kur geçişkenliğinin tesirini görüyoruz. 2018 yazında ABD ile yaşanan Rahip Brunson krizi daha sonrası yaşanan kur şoku aslında ortadan geçen üç buçuk yılda farklı büyüklükte kur şoklarına da kapı araladı. 2018 Ağustos’undaki sert kur hareketi daha sonrası “kur geçişkenliği” tesiriyle üretici fiyat endeksinin (Yİ-ÜFE) yüzde 46’ya kadar çıktığını gördük. Kurda meydana gelen üst taraflı hareketlerin maliyete yansıması yani kur geçişkenliği yüklü olarak sanayi üretiminde kullanılan hammadde ve orta malı fiyatlarının nazaranli pahalanmasından kaynaklanıyor.
Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi 2018’deki yüzde 46’lık tepesinin akabinde kademeli geri çekilme ile 2020 Mayıs ayında yüzde 5,53’e kadar inmiş fakat pandemi şartlarının tesiriyle; tedarik zincirlerinde kopma, yeni kur şokları ve global emtia ve güç fiyatlarındaki yükseliş kararı 2021 Aralık ayında yüzde 80’e dayanmış durumda.
Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) yanında Çekirdek Enflasyon göstergeleri de enflasyondaki mevcut yükseliş eğiliminin kuvvetli takviye bulduğunu gösteriyor. Farklı Çekirdek Enflasyon tarifleri olmakla birlikte en çok kullanılan C Endeksi besin ve güç dışı enflasyonu veriyor. Oradaki artış da yıllık yüzde 31’i geçmiş durumda.
Alışılmış ölçülen sepet içerisinde fiyat artış yayılımı da tarihi bir yaygınlıkta. Bir manada eldivenden merdivene fiyatı artmayan şey yok üzere. Tüm bunlar (yüksek Yİ-ÜFE, Çekirdek Enflasyon ve yaygın fiyat artışı) yanında fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın da tesiriyle 80’ler ve 90’ların birinci yarısındaki enflasyonist periyoda yine dönmüş bulunuyoruz.
Enflasyonun seviyesi yanında ölçüm biçimi ve bu biçime duyulan itimat seviyesi de fiyatlama davranışları ve enflasyon beklentisi üzerinde tesirli oluyor.
MARKET VE PAZARDA ATEŞ
– Vatandaşı nasıl günler bekliyor?
Geniş kısımlar açısından yüksek enflasyon gerçek gelirlerin azalması yani fakirleşme manasına geliyor. Fakirleşmenin en net hissedildiği yerler pazarlar ve marketler. Zira geniş halk kısımlarının aylık tüketimi ortasında besin, ulaşım ve konut temelli kısmı oluşturuyor. Market yahut pazardaki ateş direkt cepte hissediliyor.
Üreticiler açısından da yüksek enflasyon gerçek üretim yatırımlarından plasman yatırımlarına hakikat bir kayışa niye oluyor. Bu durum iktisadın potansiyel büyüme suratının aşağıya yanlışsız inmesine yol açarken bilhassa genç ve bayan nüfus açısından yaygın ve daima istihdam kayıplarını besliyor.
Şu anki tabloda Merkez Bankası’nın (TCMB) Aralık ayındaki Para Siyaseti Heyeti (PPK) toplantısından farklı olarak Ocak ayındaki toplantı daha sonrasındaki basın bülteninden anlaşılacağı üzere daha evvel yılın birinci çeyreği (Mart sonu) ile sonlu beklenen enflasyon konusunda gaye tahtası belgisiz bir uzaklığa konulmuş durumda. Bu da Martta beklenen -muhtemelen yüzde 50 civarı- enflasyonun mayıs ayına yanlışsız tahminen yüzde 65’lere kadar tırmanıp yıl sonuna hakikat kademeli olarak yüzde 45’lere kadar lakin inebileceğini gösteriyor.
SIKI PARA SİYASETİ KURAL
– Enflasyon sorunu nasıl çözülecek?
Yüksek enflasyonun denetim altına alınması için birinci akla gelen iktisat siyaseti aracı sıkı para siyaseti. Sıkı para siyasetinde Merkez Bankası’nın piyasada dolaşan para ölçüsünü sonlandırmak için birtakım tedbirlere başvurmasını bekleriz. Açık Piyasa Süreçlerinde tahvil satışı, reeskont faizlerinde artırım, TL zarurî karşılık oranlarının yükseltilmesi bunlardan birkaçı. Bizde 2001 kuvvetli İktisada Geçiş Programı ve daha sonrasında 2006 yılındaki Açık Enflasyon Hedeflemesi uygulamalarıyla siyaset faizi olarak Merkez Bankası’nın ticari bankalara sağladığı bir hafta vadeli repolar için uyguladığı borç verme faiz oranı kabul ediliyor. ötürüsıyla yeni olarak da bu oran “Merkez Bankası faizi artırdı, Merkez Bankası faizi düşürdü” halinde yorumlanıyor. halbuki Merkez Bankası’nın “politika faizi” fakat tesirli vakitte tesirli seviyede (enflasyon oranının üzerinde) uygulandığında bir mana tabir eder. Mevcut durumda resmi enflasyon yüzde 36 iken Merkez Bankası’nın yüzde 14 haftalık repo faizi uygulaması “politika etkensizliği” haricinde bir tesir yaratmıyor. Hakikaten halihazırda kredi faizleri yüzde 30’ların üzerinde.
Mevcut yüksek enflasyondan nasıl kurtuluruz sorusunun karşılığı mevcut enflasyonu besleyen sebeplerin tamamıyla ya da bir kısmıyla ortadan kalkması ve Merkez Bankası’nın sıkı para siyaseti ve gibisi araçlarla piyasaya geleceğe dair meblağların daha fazla artmayacağı istikametinde inanç vermesiyle mümkün. Bu noktada şu an Merkez Bankası’nın faiz artırımına gitmesi enflasyonun suratını tamamen kesmeye yetmez. Örneğin, daha fazla emisyon yapmayacağına ya da hazine borçlanma araçlarına kaynak sağlama gayretine girmeyeceği bahislerinde da piyasayı ikna etmesi gerekecek.
SÜREKSİZ TEDBİRLERE KALICI DÜŞÜŞ OLMAZ
– Dövizin kısa vadedeki oynaklığı müdahalelerle azaltıldı, bu kalıcı olabilecek mi?
2018 yılından bu yana dövizdeki oynaklığın (volatilite) temel niçini iktisattaki genel risklerin yüksek seyri. Bu risklerde bir azalış kelam konusu olmadan salt palyatif tedbirlerle oynaklığın seviyesinde azalış sağlamak mümkün değil. Ulusal para ünitesi olan TL’de yıllık enflasyon seviyesinde yabancı para ünitelerine karşı bedel kaybı olağan karşılanabilir. Bunu aşan hareketleri besleyen hem yapısal tıpkı vakitte konjonktürel risklerdir. TL’de kalıcı bir bedel kazanımı ise lakin dövize olan muhtaçlığın azalması ile mümkün. Bunun sağlanması ise tamamen üretim yapısında değişimi gerekli kılar. aslına bakarsanız güç bağımlısı bir ülke olarak oyuna yenik başlıyoruz. Üzerine imalat sanayiinde yüzde 60’ı bulan ithal hammadde ve orta malı bağımlılığı da eklenince ister istemez döviz bağımlısı oluyoruz. Tarım ve hayvancılıktan başlayarak kimyevi ve madeni hammadde ve orta mallarında yerlileşmek gerekiyor. Bu noktada kısa ve uzun periyotlu iktisat siyasetlerinin birbiriyle çatıştığı durumlar da görüyoruz. Örneğin, dönemsel fiyat artışlarını denetim etmek için besin ve hayvansal eserlerde sağlanan ithalat kolaylıkları orta ve uzun vadede bu bölümlerin içeride felç geçirmesine niye oluyor ve dışarıdaki fiyat dalgalarına karşı korunaksız hale geliyoruz. Örneğin, pandemi ile birlikte global besin fiyatlarındaki artış karşısında bu kadar müdafaasız kalmamızın niçini içerideki üretimin sürdürülmesinde yaşanan sorunlardır.
DEREDE BOĞULMAYALIM
– 2022 yılı için kur, faiz, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz, ne cins riskler kelam konusu olabilir?
2022 yılının hem global seviyede tıpkı vakitte içeride ekonomik açıdan çok uzun bir yıl olacağını söylemek gerçek olur. Global seviyede toparlanmanın şiddeti, dağılan tedarik zincirlerinin tadili, bölgesel ekonomik alanların birbiriyle rekabeti ve içeride yüksek enflasyon ile kur riski daima gündemimizde olacak. 2022 yılında her ne kadar genel beklenti pandemi tesirlerinin azalması istikametinde olsa da iktisattaki belirsizlikler için birebir iyimserlikte olmak mümkün değil. Pandemik Kriz dünya iktisadı biroldukça yerinden ikiye bölmüştür. Ülke bazında gelir dağılımı uçurumları artmış, ülkeler içinde rekabet ve ticaret iş birliklerinin istikameti değişmiştir. bu biçimdesi bir tablo ortasında uzağa bakmak yerine “derede boğulmamak” için kısa vadeli problemlere somut tahliller üretmek değerli görünüyor.
ŞİŞEN VARLIK BALONLARI BİR BİR PATLIYOR
– Türkiye dış sermayeye bağımlı, bu ortamda yatırım gelmesini öngörüyor musunuz?
Global Pandemik Kriz, -2008 Global Krizi’nden farklı olarak- gelişmekte olan ülkelere süratli nakit akışına niye olmadı. Bunun yerine çoğalan para altından, gümüşe, kripto paralardan ABD tahvil piyasalarına kadar balonlar yarattı. Pandemiyle çoğalan para ülkeler yerine her cinsten varlığa yapışarak kendine pahalanma alanı yaratmaya çalıştı. Artık merkez ülkelerdeki ekonomik toparlanma “ortaya saçılan” paranın da toparlanmasına ve şişen varlık balonlarının tek tek patlamasına niye oluyor. Kripto varlıklardan merkez ülke borsalarına kadar kıymetsizleşme olarak görünen şey aslında gerçek pahaya gerçek bir dönüşe işaret ediyor.
Türkiye özelinde kıymetlendirecek olursak, Türkiye de 2008 sürecindeki kadar “finansal liberalizasyon” konusunda istekli bir ülke değil. Öte yandan bilhassa borsadaki “ucuzluk” yalnızca yerli yatırımcıların değil, yabancı yatırımcıların yatırımlarında da ucuzlama yani paha kaybının yaşandığını gösteriyor. Risk algısındaki yükseklik de yabancı yatırımlar açısından “attığı taşın ürküttüğü kuşa değmeyeceği” izlenimi oluşturuyor.
Yabancı yatırımların gerçek olanı tamamen yatırım iklimi, özgürlükler ve adalet sistemiyle ilgiliyken, kısa vadeli yabancı yatırımlar ise risk ve yarar istikrarına bağlı. Riskin muhtemel yararı gölgelediği periyotlar kısa vadeli yatırımlarda da azalma oluyor. bir daha de -riske rağmen- yüksek kar her vakit yabancı yatırımı çeker. Fakat bu noktada da eksi 22’ye kadar inmiş gerçek faizler önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. İktisadın bütünlüklü bir olağanlaşmaya gereksinimi olduğu kesin.
DÖVİZ KURU OYNAKLIĞI BÜYÜK RİSK
– Şu anda iktisatta gördüğünüz en temel riskler nelerdir, tahlil için neler önerirsiniz?
İktisadın halihazırda karşı karşıya olduğu en kıymetli risk enflasyon ve döviz kuru oynaklığı. Bu iki sorunun tahlili de yapısal, kararlı ve inanç veren iktisat siyasetlerinin hayata geçirilmesi ile mümkün. Mali Disiplin istikametinde atılacak “bağlayıcı” adımlar iktisadın mevcut halinde güzel bir çıpa olabilir. Öte yandan yatırım ikliminin olağanlaşmasına dönük atılacak adımlar iktisat siyasetini aşacak nitelikte kararlı siyasi bir duruş gerektiriyor.
İKTİSATTA DAİMA DARALMA
– İktidarın iktisatta istikrarlı bir modeli yok. İktidarın iktisatta model arayışı neye mal olacak?
İktisattaki model aslında 2001 yılındaki kuvvetli İktisada Geçiş (nam-ı öteki Derviş) Programı (GEGP). Bu programın bir sac ayağını verimliliğe dayalı büyüme stratejisi oluşturuyor. Mevcut durumda da -özellikle Çin’leşme telaffuzları dikkate alındığında- bu unsura sıkı sıkıya bağlı olunduğu anlaşılıyor. Bir başka sac ayağı mali disiplin ve kamuda şeffaflığın artırılması idi. Bu noktada önemli bir erozyon olduğunu söylemek lazım. Öte yanda da hür döviz kuruna dayalı bir finansal model bu programın sac ayaklarından. Bu hususta da epeyce önemli bir aşınma olduğu aşikâr. Bilhassa kamu bankları eliyle -arka kapıdan- döviz satışı ve milletlerarası swap piyasalarına TL bacağındaki müdahaleler “kendine serbest”. Bir finansal siyaset görünümü sunuyor.
2017 yılında başlayan nakit sıkışıklığı hazine üzerinde önemli bir yorgunluk yaratırken, yatırımların yurtiçi tasarruflarla finansmanı konusunda da epeyce sayıda adım atıldı. BES uygulamaları, Altın Hesapları, nihayet son uygulanan Kur Muhafazalı TL Mevduat uygulamalarının tamamı yatırımın yükünün haziniçin piyasaya dönemi konusunda atılmış adımlar. Fakat, 2017’de başlayan ve o yılki Kredi Garanti Fonu uygulaması, 2019 Aralık ayındaki kredi seferberliği ve bir daha 2020 Haziran ve 2021 Eylül kamu kredi kampanyaları istenen etkiyi yaratmış değil. Bahis temel prestijiyle sermayenin toplam döngüsü ile ilgili. Türkiye’de devlet en değerli ekonomik aktör. O -ekonomik olarak- durduğu an domino tesiriyle büyük tedarikçiler, alt yükleniciler ve oradan da küçük işletmelere gerçek yıkım sirayet ediyor. Bu sorunun “kendiliğinden” tahlili yok zira özel kesim sermaye birikimi kâfi düzeyde değil. Olan da son 7-8 yılda büyük ölçüde ya plasman yatırımlarına ya da offshore alanlara kaymış durumda. Bunların iktisada üretken yatırıma çekilmesi için ise yalnızca enflasyon ya da faiz yahut kurun düzeyi değil, adalet ve özgürlükler konusunda da güzelleşmeler gerekiyor. Ne yatırımcılar yalnızca gelecekte elde edecekleri kara bakıp yatırım yapar ne de tüketiciler yalnızca ne elde edeceklerine bakarak tüketim…Yatırımcı belirsizlik ortamının yarattığı riski göze alıp “elini taşın altına koymaktansa” kredi-para alanında parasıyla para kazanma yollarına yönelirken tüketici de gelecekte başına gelebileceklere odaklanıp pirince giderken bulgurdan da olmamak için tasarruflarını iddihara (gömüleme) dönüştürür. Bu durum da -döviz tevdiat hesaplarındaki yığılmadaki gibi- iktisatta daima bir daralmanın pekişmesine sebep olur.
KREDİYE ULAŞMADA ZORLUK VAR
– Siyaset faizi düşürülmesine karşın tüketici ve ferdi kredilerinde faizler yüzde 40’lara dayanıyor. Gerçek dal ve bankalar tarafında nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız, bu belirsizlik ortamı onları nasıl tesirler?
Her ne kadar 2001 Bankacılık Krizi daha sonrası bankacılık sisteminin güvenliği tarafında uygulanan siyasetler aşikâr bir müdafaa sağlıyor olsa da mali yorgunluğun birinci mümkün sıçrama tahtası da bankacılık sistemi. Bilhassa “kredi kampanyaları” niçiniyle özel ticari bankaların sermaye yeterlilik rasyolarında (SYR) hudutlu aşınmalar yaşandığını gözlemliyoruz. Bu ortada BDDK, sermaye yeterliği hesaplamasındaki kur ortalaması uygulamasının devam etmesine karar verdi. Bunu son periyotta döviz kurlarında yaşanan hareketlilik daha sonrasında kurlardaki değişimin sermaye yeterliliği oranına olan tesirlerinin azaltmaya yönelik bir esneklikler olarak yorumlayabiliriz.
Gerçek kesim açısından piyasada yükselen faiz seviyesinden fazla krediye ulaşma zorlukları da büyük bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Ekonomik işleyişin bir yerinden “uç veren” sorun aslında bütünde düzgünleşme olmadan ortadan kalkma muhtemelliğine sahip değil.
Risklerde bir azalış kelam konusu olmadan salt süreksiz tedbirlerle döviz kurundaki oynaklığın seviyesinde azalış sağlamanın mümkün olmadığına işaret eden Prof. Dr. Sinan Alçın ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– 80’li senelera dönüş- Enflasyon resmi sayılara göre yüzde 36’yı aştı. ÜFE yüzde 80 oldu. Bu yıl Enflasyon ile ilgili öngörüleriniz neler?
Bir tarafta global seviyede güç ve emtia fiyatlarındaki süratli yükseliş trendi, öbür tarafta ise içeride fiyatlama davranışlarının bozulmuş olması enflasyon üstündeki yukarı taraflı risklerin artmasına niye oluyor. Bizim son 4 yıl yaşadığımız enflasyon yüklü olarak maliyet itişli bir enflasyon. Bunun gerisinde hem global güç ve hammadde fiyatlarındaki artış tıpkı vakitte asıl olarak kur geçişkenliğinin tesirini görüyoruz. 2018 yazında ABD ile yaşanan Rahip Brunson krizi daha sonrası yaşanan kur şoku aslında ortadan geçen üç buçuk yılda farklı büyüklükte kur şoklarına da kapı araladı. 2018 Ağustos’undaki sert kur hareketi daha sonrası “kur geçişkenliği” tesiriyle üretici fiyat endeksinin (Yİ-ÜFE) yüzde 46’ya kadar çıktığını gördük. Kurda meydana gelen üst taraflı hareketlerin maliyete yansıması yani kur geçişkenliği yüklü olarak sanayi üretiminde kullanılan hammadde ve orta malı fiyatlarının nazaranli pahalanmasından kaynaklanıyor.
Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi 2018’deki yüzde 46’lık tepesinin akabinde kademeli geri çekilme ile 2020 Mayıs ayında yüzde 5,53’e kadar inmiş fakat pandemi şartlarının tesiriyle; tedarik zincirlerinde kopma, yeni kur şokları ve global emtia ve güç fiyatlarındaki yükseliş kararı 2021 Aralık ayında yüzde 80’e dayanmış durumda.
Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) yanında Çekirdek Enflasyon göstergeleri de enflasyondaki mevcut yükseliş eğiliminin kuvvetli takviye bulduğunu gösteriyor. Farklı Çekirdek Enflasyon tarifleri olmakla birlikte en çok kullanılan C Endeksi besin ve güç dışı enflasyonu veriyor. Oradaki artış da yıllık yüzde 31’i geçmiş durumda.
Alışılmış ölçülen sepet içerisinde fiyat artış yayılımı da tarihi bir yaygınlıkta. Bir manada eldivenden merdivene fiyatı artmayan şey yok üzere. Tüm bunlar (yüksek Yİ-ÜFE, Çekirdek Enflasyon ve yaygın fiyat artışı) yanında fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın da tesiriyle 80’ler ve 90’ların birinci yarısındaki enflasyonist periyoda yine dönmüş bulunuyoruz.
Enflasyonun seviyesi yanında ölçüm biçimi ve bu biçime duyulan itimat seviyesi de fiyatlama davranışları ve enflasyon beklentisi üzerinde tesirli oluyor.
MARKET VE PAZARDA ATEŞ
– Vatandaşı nasıl günler bekliyor?
Geniş kısımlar açısından yüksek enflasyon gerçek gelirlerin azalması yani fakirleşme manasına geliyor. Fakirleşmenin en net hissedildiği yerler pazarlar ve marketler. Zira geniş halk kısımlarının aylık tüketimi ortasında besin, ulaşım ve konut temelli kısmı oluşturuyor. Market yahut pazardaki ateş direkt cepte hissediliyor.
Üreticiler açısından da yüksek enflasyon gerçek üretim yatırımlarından plasman yatırımlarına hakikat bir kayışa niye oluyor. Bu durum iktisadın potansiyel büyüme suratının aşağıya yanlışsız inmesine yol açarken bilhassa genç ve bayan nüfus açısından yaygın ve daima istihdam kayıplarını besliyor.
Şu anki tabloda Merkez Bankası’nın (TCMB) Aralık ayındaki Para Siyaseti Heyeti (PPK) toplantısından farklı olarak Ocak ayındaki toplantı daha sonrasındaki basın bülteninden anlaşılacağı üzere daha evvel yılın birinci çeyreği (Mart sonu) ile sonlu beklenen enflasyon konusunda gaye tahtası belgisiz bir uzaklığa konulmuş durumda. Bu da Martta beklenen -muhtemelen yüzde 50 civarı- enflasyonun mayıs ayına yanlışsız tahminen yüzde 65’lere kadar tırmanıp yıl sonuna hakikat kademeli olarak yüzde 45’lere kadar lakin inebileceğini gösteriyor.
SIKI PARA SİYASETİ KURAL
– Enflasyon sorunu nasıl çözülecek?
Yüksek enflasyonun denetim altına alınması için birinci akla gelen iktisat siyaseti aracı sıkı para siyaseti. Sıkı para siyasetinde Merkez Bankası’nın piyasada dolaşan para ölçüsünü sonlandırmak için birtakım tedbirlere başvurmasını bekleriz. Açık Piyasa Süreçlerinde tahvil satışı, reeskont faizlerinde artırım, TL zarurî karşılık oranlarının yükseltilmesi bunlardan birkaçı. Bizde 2001 kuvvetli İktisada Geçiş Programı ve daha sonrasında 2006 yılındaki Açık Enflasyon Hedeflemesi uygulamalarıyla siyaset faizi olarak Merkez Bankası’nın ticari bankalara sağladığı bir hafta vadeli repolar için uyguladığı borç verme faiz oranı kabul ediliyor. ötürüsıyla yeni olarak da bu oran “Merkez Bankası faizi artırdı, Merkez Bankası faizi düşürdü” halinde yorumlanıyor. halbuki Merkez Bankası’nın “politika faizi” fakat tesirli vakitte tesirli seviyede (enflasyon oranının üzerinde) uygulandığında bir mana tabir eder. Mevcut durumda resmi enflasyon yüzde 36 iken Merkez Bankası’nın yüzde 14 haftalık repo faizi uygulaması “politika etkensizliği” haricinde bir tesir yaratmıyor. Hakikaten halihazırda kredi faizleri yüzde 30’ların üzerinde.
Mevcut yüksek enflasyondan nasıl kurtuluruz sorusunun karşılığı mevcut enflasyonu besleyen sebeplerin tamamıyla ya da bir kısmıyla ortadan kalkması ve Merkez Bankası’nın sıkı para siyaseti ve gibisi araçlarla piyasaya geleceğe dair meblağların daha fazla artmayacağı istikametinde inanç vermesiyle mümkün. Bu noktada şu an Merkez Bankası’nın faiz artırımına gitmesi enflasyonun suratını tamamen kesmeye yetmez. Örneğin, daha fazla emisyon yapmayacağına ya da hazine borçlanma araçlarına kaynak sağlama gayretine girmeyeceği bahislerinde da piyasayı ikna etmesi gerekecek.
SÜREKSİZ TEDBİRLERE KALICI DÜŞÜŞ OLMAZ
– Dövizin kısa vadedeki oynaklığı müdahalelerle azaltıldı, bu kalıcı olabilecek mi?
2018 yılından bu yana dövizdeki oynaklığın (volatilite) temel niçini iktisattaki genel risklerin yüksek seyri. Bu risklerde bir azalış kelam konusu olmadan salt palyatif tedbirlerle oynaklığın seviyesinde azalış sağlamak mümkün değil. Ulusal para ünitesi olan TL’de yıllık enflasyon seviyesinde yabancı para ünitelerine karşı bedel kaybı olağan karşılanabilir. Bunu aşan hareketleri besleyen hem yapısal tıpkı vakitte konjonktürel risklerdir. TL’de kalıcı bir bedel kazanımı ise lakin dövize olan muhtaçlığın azalması ile mümkün. Bunun sağlanması ise tamamen üretim yapısında değişimi gerekli kılar. aslına bakarsanız güç bağımlısı bir ülke olarak oyuna yenik başlıyoruz. Üzerine imalat sanayiinde yüzde 60’ı bulan ithal hammadde ve orta malı bağımlılığı da eklenince ister istemez döviz bağımlısı oluyoruz. Tarım ve hayvancılıktan başlayarak kimyevi ve madeni hammadde ve orta mallarında yerlileşmek gerekiyor. Bu noktada kısa ve uzun periyotlu iktisat siyasetlerinin birbiriyle çatıştığı durumlar da görüyoruz. Örneğin, dönemsel fiyat artışlarını denetim etmek için besin ve hayvansal eserlerde sağlanan ithalat kolaylıkları orta ve uzun vadede bu bölümlerin içeride felç geçirmesine niye oluyor ve dışarıdaki fiyat dalgalarına karşı korunaksız hale geliyoruz. Örneğin, pandemi ile birlikte global besin fiyatlarındaki artış karşısında bu kadar müdafaasız kalmamızın niçini içerideki üretimin sürdürülmesinde yaşanan sorunlardır.
DEREDE BOĞULMAYALIM
– 2022 yılı için kur, faiz, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz, ne cins riskler kelam konusu olabilir?
2022 yılının hem global seviyede tıpkı vakitte içeride ekonomik açıdan çok uzun bir yıl olacağını söylemek gerçek olur. Global seviyede toparlanmanın şiddeti, dağılan tedarik zincirlerinin tadili, bölgesel ekonomik alanların birbiriyle rekabeti ve içeride yüksek enflasyon ile kur riski daima gündemimizde olacak. 2022 yılında her ne kadar genel beklenti pandemi tesirlerinin azalması istikametinde olsa da iktisattaki belirsizlikler için birebir iyimserlikte olmak mümkün değil. Pandemik Kriz dünya iktisadı biroldukça yerinden ikiye bölmüştür. Ülke bazında gelir dağılımı uçurumları artmış, ülkeler içinde rekabet ve ticaret iş birliklerinin istikameti değişmiştir. bu biçimdesi bir tablo ortasında uzağa bakmak yerine “derede boğulmamak” için kısa vadeli problemlere somut tahliller üretmek değerli görünüyor.
ŞİŞEN VARLIK BALONLARI BİR BİR PATLIYOR
– Türkiye dış sermayeye bağımlı, bu ortamda yatırım gelmesini öngörüyor musunuz?
Global Pandemik Kriz, -2008 Global Krizi’nden farklı olarak- gelişmekte olan ülkelere süratli nakit akışına niye olmadı. Bunun yerine çoğalan para altından, gümüşe, kripto paralardan ABD tahvil piyasalarına kadar balonlar yarattı. Pandemiyle çoğalan para ülkeler yerine her cinsten varlığa yapışarak kendine pahalanma alanı yaratmaya çalıştı. Artık merkez ülkelerdeki ekonomik toparlanma “ortaya saçılan” paranın da toparlanmasına ve şişen varlık balonlarının tek tek patlamasına niye oluyor. Kripto varlıklardan merkez ülke borsalarına kadar kıymetsizleşme olarak görünen şey aslında gerçek pahaya gerçek bir dönüşe işaret ediyor.
Türkiye özelinde kıymetlendirecek olursak, Türkiye de 2008 sürecindeki kadar “finansal liberalizasyon” konusunda istekli bir ülke değil. Öte yandan bilhassa borsadaki “ucuzluk” yalnızca yerli yatırımcıların değil, yabancı yatırımcıların yatırımlarında da ucuzlama yani paha kaybının yaşandığını gösteriyor. Risk algısındaki yükseklik de yabancı yatırımlar açısından “attığı taşın ürküttüğü kuşa değmeyeceği” izlenimi oluşturuyor.
Yabancı yatırımların gerçek olanı tamamen yatırım iklimi, özgürlükler ve adalet sistemiyle ilgiliyken, kısa vadeli yabancı yatırımlar ise risk ve yarar istikrarına bağlı. Riskin muhtemel yararı gölgelediği periyotlar kısa vadeli yatırımlarda da azalma oluyor. bir daha de -riske rağmen- yüksek kar her vakit yabancı yatırımı çeker. Fakat bu noktada da eksi 22’ye kadar inmiş gerçek faizler önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. İktisadın bütünlüklü bir olağanlaşmaya gereksinimi olduğu kesin.
DÖVİZ KURU OYNAKLIĞI BÜYÜK RİSK
– Şu anda iktisatta gördüğünüz en temel riskler nelerdir, tahlil için neler önerirsiniz?
İktisadın halihazırda karşı karşıya olduğu en kıymetli risk enflasyon ve döviz kuru oynaklığı. Bu iki sorunun tahlili de yapısal, kararlı ve inanç veren iktisat siyasetlerinin hayata geçirilmesi ile mümkün. Mali Disiplin istikametinde atılacak “bağlayıcı” adımlar iktisadın mevcut halinde güzel bir çıpa olabilir. Öte yandan yatırım ikliminin olağanlaşmasına dönük atılacak adımlar iktisat siyasetini aşacak nitelikte kararlı siyasi bir duruş gerektiriyor.
İKTİSATTA DAİMA DARALMA
– İktidarın iktisatta istikrarlı bir modeli yok. İktidarın iktisatta model arayışı neye mal olacak?
İktisattaki model aslında 2001 yılındaki kuvvetli İktisada Geçiş (nam-ı öteki Derviş) Programı (GEGP). Bu programın bir sac ayağını verimliliğe dayalı büyüme stratejisi oluşturuyor. Mevcut durumda da -özellikle Çin’leşme telaffuzları dikkate alındığında- bu unsura sıkı sıkıya bağlı olunduğu anlaşılıyor. Bir başka sac ayağı mali disiplin ve kamuda şeffaflığın artırılması idi. Bu noktada önemli bir erozyon olduğunu söylemek lazım. Öte yanda da hür döviz kuruna dayalı bir finansal model bu programın sac ayaklarından. Bu hususta da epeyce önemli bir aşınma olduğu aşikâr. Bilhassa kamu bankları eliyle -arka kapıdan- döviz satışı ve milletlerarası swap piyasalarına TL bacağındaki müdahaleler “kendine serbest”. Bir finansal siyaset görünümü sunuyor.
2017 yılında başlayan nakit sıkışıklığı hazine üzerinde önemli bir yorgunluk yaratırken, yatırımların yurtiçi tasarruflarla finansmanı konusunda da epeyce sayıda adım atıldı. BES uygulamaları, Altın Hesapları, nihayet son uygulanan Kur Muhafazalı TL Mevduat uygulamalarının tamamı yatırımın yükünün haziniçin piyasaya dönemi konusunda atılmış adımlar. Fakat, 2017’de başlayan ve o yılki Kredi Garanti Fonu uygulaması, 2019 Aralık ayındaki kredi seferberliği ve bir daha 2020 Haziran ve 2021 Eylül kamu kredi kampanyaları istenen etkiyi yaratmış değil. Bahis temel prestijiyle sermayenin toplam döngüsü ile ilgili. Türkiye’de devlet en değerli ekonomik aktör. O -ekonomik olarak- durduğu an domino tesiriyle büyük tedarikçiler, alt yükleniciler ve oradan da küçük işletmelere gerçek yıkım sirayet ediyor. Bu sorunun “kendiliğinden” tahlili yok zira özel kesim sermaye birikimi kâfi düzeyde değil. Olan da son 7-8 yılda büyük ölçüde ya plasman yatırımlarına ya da offshore alanlara kaymış durumda. Bunların iktisada üretken yatırıma çekilmesi için ise yalnızca enflasyon ya da faiz yahut kurun düzeyi değil, adalet ve özgürlükler konusunda da güzelleşmeler gerekiyor. Ne yatırımcılar yalnızca gelecekte elde edecekleri kara bakıp yatırım yapar ne de tüketiciler yalnızca ne elde edeceklerine bakarak tüketim…Yatırımcı belirsizlik ortamının yarattığı riski göze alıp “elini taşın altına koymaktansa” kredi-para alanında parasıyla para kazanma yollarına yönelirken tüketici de gelecekte başına gelebileceklere odaklanıp pirince giderken bulgurdan da olmamak için tasarruflarını iddihara (gömüleme) dönüştürür. Bu durum da -döviz tevdiat hesaplarındaki yığılmadaki gibi- iktisatta daima bir daralmanın pekişmesine sebep olur.
KREDİYE ULAŞMADA ZORLUK VAR
– Siyaset faizi düşürülmesine karşın tüketici ve ferdi kredilerinde faizler yüzde 40’lara dayanıyor. Gerçek dal ve bankalar tarafında nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız, bu belirsizlik ortamı onları nasıl tesirler?
Her ne kadar 2001 Bankacılık Krizi daha sonrası bankacılık sisteminin güvenliği tarafında uygulanan siyasetler aşikâr bir müdafaa sağlıyor olsa da mali yorgunluğun birinci mümkün sıçrama tahtası da bankacılık sistemi. Bilhassa “kredi kampanyaları” niçiniyle özel ticari bankaların sermaye yeterlilik rasyolarında (SYR) hudutlu aşınmalar yaşandığını gözlemliyoruz. Bu ortada BDDK, sermaye yeterliği hesaplamasındaki kur ortalaması uygulamasının devam etmesine karar verdi. Bunu son periyotta döviz kurlarında yaşanan hareketlilik daha sonrasında kurlardaki değişimin sermaye yeterliliği oranına olan tesirlerinin azaltmaya yönelik bir esneklikler olarak yorumlayabiliriz.
Gerçek kesim açısından piyasada yükselen faiz seviyesinden fazla krediye ulaşma zorlukları da büyük bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Ekonomik işleyişin bir yerinden “uç veren” sorun aslında bütünde düzgünleşme olmadan ortadan kalkma muhtemelliğine sahip değil.