semaver
Active member
Prof. Dr. Seyfettin Gürsel: Yokuş aşağı gidiyoruz Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) Yöneticisi Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, ekonomik büyümenin beklendiği üzere düşmesi halinde, sakinleşen istihdamın işgücü artışlarını telafi edemeyeceğini, dar tarifli işsizlik oranının bir daha artışa geçeceğini vurguladı.
Gürsel, “Şubat ayı başında minimum ücretlilerin cebine bir yıl öncesine kıyasla yüzde 50 daha fazla para girecek. Yıllık besin enflasyonu da bu gidişle ocak sonu prestijiyle sanırım yüzde 40’ı bulur. Sonuçta pazar filesi bir yıl öncesine kıyasla yüzde 10 kadar daha fazla doldurulabilecek. Fakat her geçen ay file bir daha boşalmaya başlayacak” dedi.
Türkiye iktisadının adeta freni patlamış kamyon misali yokuş aşağı gittiğine dikkat çeken Prof. Dr. Seyfettin Gürsel ile geçen pazar günü yaptığımız söyleşide iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Türkiye iktisadında üçüncü çeyrekte yüzde 7.4’lük bir büyüme kelam konusu. Türkiye ekonomisindeki büyüme görünümünü sizce nasıl?
bayağı ancak biraz iktisat bilgisi olan bir vatandaşa, “Bu yılın temmuz-ağustos-eylül devrinde bir ülkede GSYH son bir yılda yüzde 7.4 oranında artmış, evvelki üç aya göre de yüzde 2.7 büyümüş, ne dersiniz” diye bir soru yöneltseniz sizce cevap ne olur?” Bence vatandaş “Maşallah, Allah nazardan saklasın” gibisinden hayranlık ve biraz da haset karışımı bir cevap verir ve merak edip “Bu hangi ülke acaba” diye de sorar. Siz de “Bu bizim ülkemiz, Türkiye” söylemiş olduğinizde vatandaşın anlık reaksiyonunun ne olabileceğini okurların tahayyül gücüne bırakalım.
Bir yanda iktisadın yakın geçmişine dair son derece parlak büyüme sayıları var, başka yanda son birkaç aydır şahsen yaşamakta olduğumuz kâbus var. Türkiye iktisadı adeta freni patlamış kamyon misali yokuş aşağı gidiyor. Yüksek yıllık büyüme sayısı değerli ölçüde pandemi şokunun yaşandığı 2020’deki sakinliğin kararı. Çeyreklik büyümeye odaklanalım. Yüzde 2.7 çok yüksek bir sayı.
Bu büyümeye en büyük katkının özel tüketimden geldiği görülüyor. Özel tüketimin büyümeye katkısı 4.3 puan. Kamu tüketim harcamalarının katkısı 1.2 yüzde puan. Dikkatinizi çekerim. Üç aylık masraftan kelam ediyoruz. Net ihracatın büyüme katkısı ise sıfır.
Bu noktada bir orta hesap yapalım: Özel tüketimden 4.3 puan, kamu tüketiminden de 1.2 puan katkı, eder yüzde 5.5 büyüme. halbuki çeyreklik büyüme yüzde 2.7! Hangi harcama kalemi eksik? Yatırımlar. Yatırımlar yüzde 1.8 azalmış. ötürüsıyla büyümeyi 0.5 puan aşağıya çekmiş. Lakin orta hesap hâlâ yüzde 5 büyüme gösteriyor. Eksik olan son kalem stok değişimi.
BETAM olarak yaptığımız hesaba bakılırsa stoklarda önemli azalma görülüyor. Stoklardaki azalma da büyümeyi 2.3 puan aşağıya çekmiş. Hesap artık tamam: 5 eksi 2.3 eder 2.7.
– Bu büyüme sürdürülebilir mi?
Bu yüksek büyüme büsbütün tüketimin yapıtı. Yatırımlarda daralma ile stoklardan satış gelecek için aslına bakarsan hayra alamet değildi. Son periyotta yaşadığımız baş döndürücü çalkantılardan daha sonra ise sürdürülmesi bence büsbütün olanaksız.
TÜRK LİRASI’NA İTİMAT SAĞLANAMIYOR
– Döviz kurundaki artış, yüksek enflasyon ve her gün gelen artırımlar karşısında halkta önemli bir yoksullaşma var. Ne diyeceksiniz?
Döviz kurunda artış bekliyordum ancak bu kadar süratlisini değil. Bilhassa geçen cuma tam bir kâbus yaşandı. Merkez Bankası’nın faiz indireceği aşikardı ve bu sonucun kur üstündeki etkisinin piyasada öncesinden satın alındığını yani evvelki günlerde gerçekleşen kur artışlarının faiz indirimine öncesinden verilmiş reaksiyon olduğunu düşünüyordum. 17 küsur liradan bile dolar alanların olması benim için sürpriz oldu. Demek ki hayli sayıda işletme ve vatandaş kurun yükselmeye devam edeceğini düşündüler ve alıma geçtiler. Bu davranış TL’nin geleceğine, genel olarak da Türkiye iktisadının geleceğine olan güvensizliğin had safhaya çıktığını gösteriyor.
DEVLET BORÇ KRİZİNE GİREBİLİR
– Fakirleşmenin sonu nereye varır?
Kurdaki artışlar döviz borcu olan işletmeleri ve olağan devleti bir borç ödeme krizine kadar götürebilir ancak yoksulluğu direkt etkilemez. Ancak enflasyonu daima üst iterek dolaylı yoldan etkiliyor. Enflasyon yükseldikçe fakir sayısı artıyor ve daha vahimi yoksulluk derinleşiyor. Çok düşük gelirli kesim açlığın hududunda. sıradan bir hesap yapalım: Milyonlarca fiyatlı ve yevmiyelinin çoğunluğu taban fiyat ve biraz üzerinde kazanıyor.
Kayıtsız çalışanların kıymetli bir kısmı daha da az kazanıyor. 2021 Şubatı’nda net minimum fiyat 2.825 liraydı. Bu parayla pazar filesi aslına bakarsanız gereğince doldurulamıyordu. TÜİK sayılarıyla besin fiyat artışı aralık ayında en optimist kestirimle yüzde 30’u geçecek. Demek ki düşük gelirlilerin pazar filesi bugün güzelce hafifçelemiş durumda.
PAZAR FİLESİ BOŞALACAK
– Taban fiyat net 4 bin 250 TL olarak belirtildi. Bu pazar filesini doldurmaz mı?
Bu taban fiyat fileyi doldurur. Şubat ayı başında taban ücretlilerin cebine bir yıl öncesine kıyasla yüzde 50 daha fazla para girecek. Yıllık besin enflasyonu da bu gidişle ocak sonu prestijiyle sanırım yüzde 40’ı bulur. Sonuçta pazar filesi bir yıl öncesine kıyasla yüzde 10 kadar daha fazla doldurulabilecek. Lakin her geçen ay file bir daha boşalmaya başlayacak. Ne kadar süratle boşalır kestirmek güç. Hala kur-enflasyon sarmalının ortasındayız. Şayet para basılmazsa, yani ocağa odun atılmazsa kur artışı sürat kesebilir. Fakat enflasyonun daha gideceği uzun bir yol var zira tüm maliyet artışları tüketici meblağlarına yansımadı. Taban fiyat artışı da körük fonksiyonu gorecek. İktidar bu yüksek taban fiyat artırımını seçimler için yaptı. Lakin seçimlere bir yıldan fazla var. Bana o denli geliyor ki minimum fiyata en çok altı ay daha sonra bir daha artırım yapma gereksinimi hasıl olacak. Bir girdaba kapıldık, nereye savrulacağımızı da doğrusu kestiremiyorum.
– Minimum fiyatta bölgeler ortası farka dikkat çekiyorsunuz. Minimum fiyat her bölge için farklı mı olmalı?
İstanbul’da bir epey işletmenin minimum fiyattan çalıştıracak eleman bulamadığını hala BETAM’da sürdürmekte olduğumuz bir araştırma niçiniyle birinci elden biliyorum. Anadolu’nun düşük ortalama gelire sahip bölgelerinde rastgele bir işletme kapısına “Asgari fiyattan SGK kayıtlı elaman alınacaktır” diye bir ilan koyduğunda kısa müddette yüzlerce vatandaşın kuyruk oluşturacağını da kuvvetle kestirim ediyorum. İstanbul’da çalıştıracak eleman bulamayan işletmeler minimum fiyat artırımından ziyadesiyle şad kalmış olmalılar. Lakin İstanbul’daki kişi başı ortalama gelirin dörtte birine sahip bölgelerde ayakta kalmaya çalışan bir fazlaca küçük ve orta uzunluk işletme için yeni taban fiyat önemli sarsıntı yaratacaktır. Lakin bizim patronlar bu cins sarsıntıları atlatmanın gayri nizami yollarını bilirler. Öteden beri taban fiyatın bölge seviyesinde belirlenmesini savunuyorum.
İŞSİZLİK ARTIŞA GEÇECEK
– İşgücü piyasasında son durum nasıl?
Yılın başında işsizlik oranı yüzde 13’tü. İkinci çeyrekte yüzde 12.1’e, 3. Çeyrekte yüzde 11.7’ye kadar geriledi. Toplam istihdam 9 ayda 1 milyon 140 bin artarak 29 milyona çıktı. bir daha de yüzde 11.7 çok yüksek bir düzey. Hatırlatmak isterim ki Türkiye iktisadı sakinleşmeye başlamadan, yani üç yıl evvel işsizlik oranı yüzde 9.9 düzeyindeydi. 2020’de pandemi şoku işgücü piyasasını altüst etti. Nisan-mayıs-haziran devrinde istihdamda büyük bir kayıp yaşandı. Lakin bu kayıplarına karşın işsizlik oranı artmadı hatta azaldı. Pandemi periyodunda işgücünden büyük ölçüde çıkışlar yaşandı. Hakikaten çalışmayı arzulayan lakin iş bulma ümidi olmadığından ya da ailesel niçinlerle iş aramayan sayısı bu vakitte yaklaşık 2.5 milyondan 4.5 milyona yükseldi. Bu potansiyel işgücü Eylül 2021 prestijiyle 2 milyon 880 bine kadar gerilemişti.
Lakin ekim ayında 3 milyon 100 bine yükseldi. Çalışmayı arzulayan lakin iş aramayan bu potansiyel işsiz kitlesi hesaba katılarak hesaplanan “potansiyel işgücü ve işsizlerin bütünleşik oranı” da bir daha artışa geçerek yüzde 18.5’ten 18.7’ye yükseldi. Bu eğilim devam eder, ekonomik büyüme de beklendiği üzere düşürse, sakinleşen istihdam işgücü artışlarını telafi edemeyecektir. Bu durumda dar tarifli işsizlik oranının da bir daha artışa geçmesi kaçınılmazdır.
Gürsel, “Şubat ayı başında minimum ücretlilerin cebine bir yıl öncesine kıyasla yüzde 50 daha fazla para girecek. Yıllık besin enflasyonu da bu gidişle ocak sonu prestijiyle sanırım yüzde 40’ı bulur. Sonuçta pazar filesi bir yıl öncesine kıyasla yüzde 10 kadar daha fazla doldurulabilecek. Fakat her geçen ay file bir daha boşalmaya başlayacak” dedi.
Türkiye iktisadının adeta freni patlamış kamyon misali yokuş aşağı gittiğine dikkat çeken Prof. Dr. Seyfettin Gürsel ile geçen pazar günü yaptığımız söyleşide iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Türkiye iktisadında üçüncü çeyrekte yüzde 7.4’lük bir büyüme kelam konusu. Türkiye ekonomisindeki büyüme görünümünü sizce nasıl?
bayağı ancak biraz iktisat bilgisi olan bir vatandaşa, “Bu yılın temmuz-ağustos-eylül devrinde bir ülkede GSYH son bir yılda yüzde 7.4 oranında artmış, evvelki üç aya göre de yüzde 2.7 büyümüş, ne dersiniz” diye bir soru yöneltseniz sizce cevap ne olur?” Bence vatandaş “Maşallah, Allah nazardan saklasın” gibisinden hayranlık ve biraz da haset karışımı bir cevap verir ve merak edip “Bu hangi ülke acaba” diye de sorar. Siz de “Bu bizim ülkemiz, Türkiye” söylemiş olduğinizde vatandaşın anlık reaksiyonunun ne olabileceğini okurların tahayyül gücüne bırakalım.
Bir yanda iktisadın yakın geçmişine dair son derece parlak büyüme sayıları var, başka yanda son birkaç aydır şahsen yaşamakta olduğumuz kâbus var. Türkiye iktisadı adeta freni patlamış kamyon misali yokuş aşağı gidiyor. Yüksek yıllık büyüme sayısı değerli ölçüde pandemi şokunun yaşandığı 2020’deki sakinliğin kararı. Çeyreklik büyümeye odaklanalım. Yüzde 2.7 çok yüksek bir sayı.
Bu büyümeye en büyük katkının özel tüketimden geldiği görülüyor. Özel tüketimin büyümeye katkısı 4.3 puan. Kamu tüketim harcamalarının katkısı 1.2 yüzde puan. Dikkatinizi çekerim. Üç aylık masraftan kelam ediyoruz. Net ihracatın büyüme katkısı ise sıfır.
Bu noktada bir orta hesap yapalım: Özel tüketimden 4.3 puan, kamu tüketiminden de 1.2 puan katkı, eder yüzde 5.5 büyüme. halbuki çeyreklik büyüme yüzde 2.7! Hangi harcama kalemi eksik? Yatırımlar. Yatırımlar yüzde 1.8 azalmış. ötürüsıyla büyümeyi 0.5 puan aşağıya çekmiş. Lakin orta hesap hâlâ yüzde 5 büyüme gösteriyor. Eksik olan son kalem stok değişimi.
BETAM olarak yaptığımız hesaba bakılırsa stoklarda önemli azalma görülüyor. Stoklardaki azalma da büyümeyi 2.3 puan aşağıya çekmiş. Hesap artık tamam: 5 eksi 2.3 eder 2.7.
– Bu büyüme sürdürülebilir mi?
Bu yüksek büyüme büsbütün tüketimin yapıtı. Yatırımlarda daralma ile stoklardan satış gelecek için aslına bakarsan hayra alamet değildi. Son periyotta yaşadığımız baş döndürücü çalkantılardan daha sonra ise sürdürülmesi bence büsbütün olanaksız.
TÜRK LİRASI’NA İTİMAT SAĞLANAMIYOR
– Döviz kurundaki artış, yüksek enflasyon ve her gün gelen artırımlar karşısında halkta önemli bir yoksullaşma var. Ne diyeceksiniz?
Döviz kurunda artış bekliyordum ancak bu kadar süratlisini değil. Bilhassa geçen cuma tam bir kâbus yaşandı. Merkez Bankası’nın faiz indireceği aşikardı ve bu sonucun kur üstündeki etkisinin piyasada öncesinden satın alındığını yani evvelki günlerde gerçekleşen kur artışlarının faiz indirimine öncesinden verilmiş reaksiyon olduğunu düşünüyordum. 17 küsur liradan bile dolar alanların olması benim için sürpriz oldu. Demek ki hayli sayıda işletme ve vatandaş kurun yükselmeye devam edeceğini düşündüler ve alıma geçtiler. Bu davranış TL’nin geleceğine, genel olarak da Türkiye iktisadının geleceğine olan güvensizliğin had safhaya çıktığını gösteriyor.
DEVLET BORÇ KRİZİNE GİREBİLİR
– Fakirleşmenin sonu nereye varır?
Kurdaki artışlar döviz borcu olan işletmeleri ve olağan devleti bir borç ödeme krizine kadar götürebilir ancak yoksulluğu direkt etkilemez. Ancak enflasyonu daima üst iterek dolaylı yoldan etkiliyor. Enflasyon yükseldikçe fakir sayısı artıyor ve daha vahimi yoksulluk derinleşiyor. Çok düşük gelirli kesim açlığın hududunda. sıradan bir hesap yapalım: Milyonlarca fiyatlı ve yevmiyelinin çoğunluğu taban fiyat ve biraz üzerinde kazanıyor.
Kayıtsız çalışanların kıymetli bir kısmı daha da az kazanıyor. 2021 Şubatı’nda net minimum fiyat 2.825 liraydı. Bu parayla pazar filesi aslına bakarsanız gereğince doldurulamıyordu. TÜİK sayılarıyla besin fiyat artışı aralık ayında en optimist kestirimle yüzde 30’u geçecek. Demek ki düşük gelirlilerin pazar filesi bugün güzelce hafifçelemiş durumda.
PAZAR FİLESİ BOŞALACAK
– Taban fiyat net 4 bin 250 TL olarak belirtildi. Bu pazar filesini doldurmaz mı?
Bu taban fiyat fileyi doldurur. Şubat ayı başında taban ücretlilerin cebine bir yıl öncesine kıyasla yüzde 50 daha fazla para girecek. Yıllık besin enflasyonu da bu gidişle ocak sonu prestijiyle sanırım yüzde 40’ı bulur. Sonuçta pazar filesi bir yıl öncesine kıyasla yüzde 10 kadar daha fazla doldurulabilecek. Lakin her geçen ay file bir daha boşalmaya başlayacak. Ne kadar süratle boşalır kestirmek güç. Hala kur-enflasyon sarmalının ortasındayız. Şayet para basılmazsa, yani ocağa odun atılmazsa kur artışı sürat kesebilir. Fakat enflasyonun daha gideceği uzun bir yol var zira tüm maliyet artışları tüketici meblağlarına yansımadı. Taban fiyat artışı da körük fonksiyonu gorecek. İktidar bu yüksek taban fiyat artırımını seçimler için yaptı. Lakin seçimlere bir yıldan fazla var. Bana o denli geliyor ki minimum fiyata en çok altı ay daha sonra bir daha artırım yapma gereksinimi hasıl olacak. Bir girdaba kapıldık, nereye savrulacağımızı da doğrusu kestiremiyorum.
– Minimum fiyatta bölgeler ortası farka dikkat çekiyorsunuz. Minimum fiyat her bölge için farklı mı olmalı?
İstanbul’da bir epey işletmenin minimum fiyattan çalıştıracak eleman bulamadığını hala BETAM’da sürdürmekte olduğumuz bir araştırma niçiniyle birinci elden biliyorum. Anadolu’nun düşük ortalama gelire sahip bölgelerinde rastgele bir işletme kapısına “Asgari fiyattan SGK kayıtlı elaman alınacaktır” diye bir ilan koyduğunda kısa müddette yüzlerce vatandaşın kuyruk oluşturacağını da kuvvetle kestirim ediyorum. İstanbul’da çalıştıracak eleman bulamayan işletmeler minimum fiyat artırımından ziyadesiyle şad kalmış olmalılar. Lakin İstanbul’daki kişi başı ortalama gelirin dörtte birine sahip bölgelerde ayakta kalmaya çalışan bir fazlaca küçük ve orta uzunluk işletme için yeni taban fiyat önemli sarsıntı yaratacaktır. Lakin bizim patronlar bu cins sarsıntıları atlatmanın gayri nizami yollarını bilirler. Öteden beri taban fiyatın bölge seviyesinde belirlenmesini savunuyorum.
İŞSİZLİK ARTIŞA GEÇECEK
– İşgücü piyasasında son durum nasıl?
Yılın başında işsizlik oranı yüzde 13’tü. İkinci çeyrekte yüzde 12.1’e, 3. Çeyrekte yüzde 11.7’ye kadar geriledi. Toplam istihdam 9 ayda 1 milyon 140 bin artarak 29 milyona çıktı. bir daha de yüzde 11.7 çok yüksek bir düzey. Hatırlatmak isterim ki Türkiye iktisadı sakinleşmeye başlamadan, yani üç yıl evvel işsizlik oranı yüzde 9.9 düzeyindeydi. 2020’de pandemi şoku işgücü piyasasını altüst etti. Nisan-mayıs-haziran devrinde istihdamda büyük bir kayıp yaşandı. Lakin bu kayıplarına karşın işsizlik oranı artmadı hatta azaldı. Pandemi periyodunda işgücünden büyük ölçüde çıkışlar yaşandı. Hakikaten çalışmayı arzulayan lakin iş bulma ümidi olmadığından ya da ailesel niçinlerle iş aramayan sayısı bu vakitte yaklaşık 2.5 milyondan 4.5 milyona yükseldi. Bu potansiyel işgücü Eylül 2021 prestijiyle 2 milyon 880 bine kadar gerilemişti.
Lakin ekim ayında 3 milyon 100 bine yükseldi. Çalışmayı arzulayan lakin iş aramayan bu potansiyel işsiz kitlesi hesaba katılarak hesaplanan “potansiyel işgücü ve işsizlerin bütünleşik oranı” da bir daha artışa geçerek yüzde 18.5’ten 18.7’ye yükseldi. Bu eğilim devam eder, ekonomik büyüme de beklendiği üzere düşürse, sakinleşen istihdam işgücü artışlarını telafi edemeyecektir. Bu durumda dar tarifli işsizlik oranının da bir daha artışa geçmesi kaçınılmazdır.