Burcu GÖKSÜZOĞLU
● Türkiye savaş şartları, majör merkez bankalarının yeni adımları periyodunda para siyasetinde klasik metotlardan vazgeçti. Türkiye’nin izlediği iktisat siyasetini nasıl buluyorsunuz? sonuçları sizce nasıl?
Temel bir sorun görüyorum. Bizde Fed’in yaptığının tam karşıtını görüyoruz. İdare enflasyon konusunda daha kaygısız ve güya piyasayı da kendi endişesizliğine çekmeye çalışıyor üzere ama işe yaramıyor. Zira bu enflasyon hem yaşanan bir şey hem bilgi ve sayılarda görünen bir şey, bir de insanları hakikaten korkutan bir şey. ötürüsıyla bence evvel bizim Merkez Bankası’nın da en az piyasalar ve beşerler kadar kaygılı olması gerekiyor, enflasyon konusunda. 3 ayda Merkez Bankasının enflasyon beklentisi, çift haneli rakamlardayken 20’lerdeyken 40’lara çıkması ortada bir program olamaz dedirtiyor aslına bakarsanız size. Zira programın çerçevesi ortasında, bu biçimde hareketler esasen pek olamaz. İkincisi program söylemiş olduğiniz şeyin aslına bakarsanız exit’i (çıkış) olur. Yani hangi kıymetler hangi kriterlere ulaşıldığında biz bu programdan exit edeceğiz diye biliyor olmamız lazım. Rastgele bir exit de yok. Söylemek istediğim şey şu, ben idarenin yerinde olsam. Eylüle dönsünler, faiz artışlarının devreye sokulmadığı ancak indirimin yapıldığı. Bunu yaptığımız periyottaki kura, faize ve Türkiye’nin o tarihten itibaren 2-3 yıllık muhtemel enflasyon/kur patikasını bir tahayyül edebilsinler. İhracat odaklı gitmeye çalışıyoruz ya biz ve bugün geldiğimiz noktada dolar/TL 16’yı zorluyor. Enflasyon patladı kötü biçimde ve daha da üst gidecek üzere gözüküyor. Bu enflasyon dinamiği ve bu kur seviyesi ile bunu bir yerde tutmaya çalışmak zorundalar. Ve bunu heterodoks siyaset yüzünden yani kuru bırakamazsınız burada. Zira kurun denetimi üzerinden giden bir siyaset bu. Kuru tutmak zorundasınız, faizi üzücü biçimde denetim edip bastırmış ve yanlış yere sürüklemiş durumdasınız. bu biçimde bir durumda, kuru bu biçimde tutarken enflasyonunuz koptu gidiyorsa, TL gerçek bazda önemli paha kazanıyor aslında. İhracatçıysanız zayıf TL istiyorsanız, bugün Türkiye’de kendinizi eylül ayına ışınlarsınız. İhracatçı için eylüldeki kur enflasyon dinamikleri fazlaca daha düzgündü bugünkünden. Cari açık olarak bu sene epey yüksek sayılar gelecek ve infl ow yok. Swap’ı öldürdük, yabancı bırakmadık iki piyasada da. Ki hala kalan yabancı çıktığında darbe vurabiliyor. Onu da gördük bu ortada. Biraz günlük takılınıyor, her gün kimi mikro tahliller bulup gidiyoruz üzere biz. Bunun da problemi şurada. Aslında her mikro tahlil, bir bahiste getirdiğiniz. İlla öteki tarafta tahlil bekleyen bir şeyi daha makus hale getirir. Yani karar alma/çözüm bulma söylemiş olduğiniz şey şu biçimde bir durum değildir. 5 tane sorun var. 1 tanesi tahlil buldum. Geri kalan tıpkı yerde duruyor. Bu bu biçimde değildir, iktisatta. Şöyledir; hangi sorunu daha öncelikli görürseniz ona bir tahlil getirirsiniz lakin bilirsiniz ki o diğer bir sorunu daha makus bir hale getirecek. Lakin buna razısınızdır.
Enflasyonda kur ve TÜFE baskısı var
● Sizce şu anda Türkiye iktisadında hangi sorun daha öncelikli?
Enflasyon, uzak orta enflasyon. 10 tane gelişmekte olan piyasaların 2010 yılından bu yana FX indeksine baktığımızda 2016’nın sonbaharında kopmuş bir tane kur var. Yani 100’den başlayıp 1018’e gelmiş Türk Lirası, daha sonrasında en berbat performans gösteren 100’den 372’ye gelen bugün savaşan Ukrayna. Yani bu fotoğraf, olağan bir fotoğraf değil. Bu kur artışının mantıklı bir iktisadi sebebinin olduğu ikna konusunda muvaffakiyet bahtınız sıfır.
● Herkes kendini enflasyona karşı müdafaaya çalıştığı üzere, fiyatlar daha da artacak beklentisiyle şimdiden alacağımı alayım diyor. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ben 30 yıldır enflasyona takıntılı bir beşerim, en epeyce onla ilgili çalıştım. Bu enflasyon dinamiği benim gördüğüm en makûs enflasyon dinamiği. Daha yüksek seviyeleri gördük enflasyonda ancak dinamik manasında bu kadar kötüsünü görmedik. Kimse 2001 krizinden daha sonraki enflasyonun aşağı inişiyle mukayese etmesin. Onun aşağı inişi temizdi. sebebini bulup, temizlemiştik. Mali dinamikleri düzeltmeyi başardık. Bunun tahlili epeyce daha sıkıntı. Burada kur ve TÜFE baskısı var. Haydi onları hallettik epeyce acayip bir inertia var artta. Benim derdim enflasyonun kaça çıkacağı değil, inmeye başladığında nerede takılacağı. Bu 60 olmayacak fakat 30-35’e kitlenip kalması facia. Enflasyonun 100’e vurması daha sonra aşağı gelmesi facia değil. Şu anda Türkiye’de bakılırsali fiyat kaosu var. Enflasyonun ötesinde izafî fiyat kaosu var. Değerli olan fiyatlar değil, nispî fiyatlardır. Bu ne demek, fiyatların nispeten stabil olduğu bir devirde buzdolabının TV’ye göre olan fiyatı, 1 haftalık tatilin otomobile fiyatına olan nazaranli fiyatı, isteğiniz üzere bakabilirsiniz. Bu nazaranli fiyatlar her gün kayıyor, hepsi epey oynak. Enflasyonu aşağı çekebilmek için evvel izafî fiyat kaosunun dinmesi lazım. daha sonrasında enflasyon aşağı çekilmeye başlanmalı. Bu panik ortamında bakılırsali fiyatlar mecburen kaos ortasında kalıyor. Beşerler bu ortamda alım yapıyor, bu talebi canlı tutuyor. Bu da yeterli bir şey değil. örneğin otomobil yatırım aracı oldu. Bundan dolayı bile bir şeyler yanlış demesi lazım ülkeyi yönetenlerin. Sebep otomobil aldığınızın sonraki günü kıymet kaybetmesi gereken bir şey. Yani galeriden aldınız, garajınıza girdi, sonraki gün tıpkı fiyata satamıyor olmanız lazım. Türkiye’de beşerler mevduat yerine otomobil almaya başladılar. Olağan bir ortam değil bu. bakılırsali fiyatların kaos halinde olduğu bir ortam. Beklentiyi silmeden, algıyı düzeltmeden bunu yapmamız mümkün değil. İktisat söylemiş olduğiniz şey aslında denetim ettiğiniz fiyatlar değil, algıyı beklentiye yönelterek gerçek yere sürüklediğiniz fiyatlardır. Bugün Türkiye’de gerçek fiyatlar yok. Denetim edilen kur, baskılanan faiz ve oluşmuş bir dolu abuk sabuk fiyat var.
Kaygım enflasyonun yapışkan hale gelmesi
● Cumhurbaşkanı ve iktisat idaresi enflasyon sıkıntısının farkındayız, alım gücünü yükselteceğiz ve halkımızı enflasyona ezdirmeyeceğiz diyorlar. Bu kâfi değil mi?
Şunu deseler, fazlaca zalimce bir şey söyleyeceğim. İnsanların alım gücünü uygunca öldüreceğiz. Allah korusun fakat uygunca öldüreceğiz deseler hani bu enflasyona karşı argüman diye kullanılabilir lakin insanların alım gücünü artırarak enflasyona karşı… bu biçimde bir şey mümkün değil yani oksimoron bu aslına bakarsanız. Şayet beşerler gerçek gelirleri azaldığı için eskisi kadar talep edemiyorlarsa birtakım malları bunun bir ölçü doğal ki enflasyon üstünde aşağı hakikat baskısı olacak. Fakat siz ben ezdirmeyeceğim insanları diyorsanız, aslında enflasyonu daha da sürdürülebilir hale getireceğim diyorsunuz. söylemiş olduğim şey sakın teklif diye alınmasın lakin Yapmayacağım hiç bir şey uygunca alım gücü azalsın insanların, inlesinler bu biçimdece mal talep edemesinler ve talep kaynaklı enflasyon tarafı yok olsun’ derseniz. Çok acımasızca… Buna mantıken karşı çıkamam. Yanlışsız bulmam o farklı sıkıntı, doğrusu ne pekala bunun? Enflasyonu indirmeye çalış. Yani enflasyonu indiremiyor, ben fiyatları üst çıkartacağım argümanı yanlışsız değil. Enflasyonu indirmeye çalışın ancak indirmek için ne yapmak gerektiği konusunda artık uyanmak lazım. Enflasyonda ortalama üst geliyor, oynaklığı da artıyor ve ikisi de birbirini çift taraflı etkiliyor. Güç besin dışardayken baktığınız vakit da enflasyon felaket. Bir felaket haberi daha vereyim. ÜFE üzerinde birinci kez bu kadar acayip bir baskı var TÜFE’de. Yani TÜFE’yi ne açıklıyor? Kur ve ÜFE açıklıyor. 2016’nın sonuna geldiğimizde bu fotoğraf bu biçimde değildi. 2016’nın sonundaki fotoğrafta TÜFE’yi TÜFE açıklıyordu. Pekala ne oldu artık? Atalet yok mu oldu? Hayır, haber epeyce daha makûs. Atalet yok olmadı, atalet hala otomobilde fakat art koltuğa geçti. Şoför koltuğunu kur ve ÜFE paylaşıyor. Kur sorununu şöyleki yahut bu biçimde hallettiniz. Kurda bir istikrar gerçekten geldi, ÜFE baskısı da kalktı. İkisinden de kurtulduk atalet… Yani kur ve ÜFE baskısı devre dışı kaldığı vakit biz hala buraya geleceğiz. Buradaki makus haber şu buraya geldiğinizde atalette olan enflasyon seviyesi bu Türkiye’de 8’lerden 19’lara gelmişti. Katı enflasyon seviyesi. Benim kaygım bu şu an 30’lara yakın bir yere geliyor. Yani enflasyon 70-80-90’lara vurdu, daha sonra aşağı geliyor tahminen 25’lere. Marko rejim seviyesi 30’a kitlenmiş. Türkiye’nin 4-5 sene için 30 enflasyonuna kitlendiğini düşünün, 30’u kırmakta başarısız olduğunu düşünün bu felaket bir şey… Benim derdim bu yılın sonunda merkezin beklediği 40’larda değil, önümüzdeki yıllarde de değil. Benim derdim enflasyonun yapışkan kalıcı rejim seviyesinin epeyce yukarlarda bir yerlerde inatçı hale gelmesi. Bunu nasıl kıracaksınız?
● Nasıl kıracağız?
Enflasyonda Merkez Bankası’nın son raporda ilan ettiği patikayı hiç kimse satın almıyor. Kimse o patikaya inanmıyor. İnsanların inanmadığı patika ile dezenflasyon yaratamazsınız. Evvel patikanızı inandırıcı kılacak bir beden lisanınız ve lisanınız olacak. Özel bölüm bu 3 yıllık enflasyon patikasını kendine benchmark alacak. Ancak almazsanız biz buraya daralarak geleceğiz diyeceksiniz. Ben iktidar olsam bu seçim lisanıyla giderim. Aman ürkütmeyeyim kimseyi demem. Tam bilakis insanları şuna inandırmaya çalışırım. Ben 3 yıl daha sonra, seçimden de 1 yıl daha sonra, enflasyonda o denli bir yere geleceğim ki gerekirse ekonomiyi daraltıp geleceğim, zira bu enflasyon belasından kurtarıcam ülkeyi, ancak maliyet olması gerekmiyor, bize güvenirseniz biz bu noktaya gelebiliriz buna inandırmanız lazım. Lakin bunların niyeti ve mahareti yok diye düşünürseniz enflasyon 30’a yakın bir yere kitlenecek maalesef. Apayrı bir Merkez Bankası, hayli güzel bir nizam, epeyce uygun bir grup vs bir daha güç iş. İmkansız değil lakin bir daha epey sıkıntı. Benim tüylerim diken diken ooluyor, nasıl paniklemiyorlar enflasyon için diye. Enflasyon için paniklemiyorlar öteki şeyler için panikliyorlar. Eminim idare kur için panikliyor. Lakin enflasyondan paniklememeleri epey garip. Zira bu enflasyon bütün varlık fiyatlarını bozuyor, makus istikrarlara gdolayıyor. Makus istikrarlara giden varlık fiyatlarını denetim etmeye çalışıyor bizimkiler. Denetim ettiğinizde o fiyatlar artık berbat istikrar fiyatların değil yanlış istikrarda hoş gözüken fiyatlar oluyor. Bu hayli tehlikeli.
Algılama sorunu kolay çözülecek bir şey değil
● Bu tablo karşısında ivedilikle ne yapılabilir? Acil adımı atsak bile kararınu ne vakit görürüz?
Bu karşılığı hayli güç bir soru. Kalem kalem aklı selime yanlışsız ara aldığınızı sinyallemeniz lazım. Bu iş büsbütün sinyal sıkıntısı. Üç tane ayak var: karar alıcılar, siyasetçiler, merkez bankası vs birinci ayak, finans kesimi ikinci ayak, gerçek dal üçüncü ayak. Birinci ayaktan sinyaller hakikat gelirse evvel varlık meblağları düzelir çabucak sonrasında iktisadi performans düzelir. Göstergelere bakıyorsanız faaliyet ile ilgili… Genelde Kasım – Aralık ayında tepe yapmışlar ve o noktadan itibaren bozulma noktasındalar. Yani biz iktisadi faaliyet manasında tepeyi Kasım – Aralık aylarında gördük gibi… Lakin daha sonrasında bir gerileme ve bozulma var. Lakin fazlaca vahim bir durum da yok. Çok vahim bir durum olmamasının da şu biçimde makûs bir tesiri var; olmaması düzgün bir şey ancak sinyalleme manasında da şöyleki makûs. Manzarasına aldanıp tıpkı sinyallerde devam ediyorsunuz. Fakat bu sinyaller varlık meblağlarını bozuk tutmaya devam edecek. O bozuk varlık meblağları da önünde sonunda iktisadi performansı da vuracak. Şu an vurmamış olması sizi yanıltmasın. Lakin maalesef bu algılama sorunu kolay çözülecek bir şey değil Türkiye’de… yani durumu analitik olarak gösterip karşı tarafı ikna etmeniz mümkün değil. Görmeden inanmam diyorlar. Lakin gördüğünüz vakit da maalesef maliyeti yazmış oluyorsunuz.
Faiz artırımına karşı olmadığını söylemek bile sinyal
● Bu saatten daha sonra faiz artırılsa bir işe fayda mı, yoksa geç mi kalındı?
Bugün faiz artırsanız nereye çekilecek? Ancak faiz artırmanın bir yan tesiri olur mu olur… Zira bu davranış şunu söyleyecek Ben yaklaşımı değiştirmeye karar verdim evet ancak ansızın de fazlaca sert artışlar falan beklemeyin.’ Merkez Bankası siyaset faizi ve hangi enstrüman devreye girerse onun da teknik bilgileri önemli… Faiz artırımına kategorik olarak karşı olmadığınızı söylemek bile değerli bir sinyal. Gerekirse faiz de artırırız lafını biz duymuyoruz. Bugün bu ortamda faiz artırmanın epey fazla bir manası yok aslında. Faiz artırabileceğinizi göstermek ve tahminen semboliklerle başlayıp enflasyonun düşüşüyle birlikte biraz daha sert hareket etmek daha az maliyetli olabilir. Bir gün bir para siyaseti devreye sokmak zorundasınız. Biz faizi ehemmiyetsizleştirdik kelamına muvaffakiyet diye bakmayı bırakmamız lazım. Faizin olmadığı yerde öbür enstrümanlarla likidite denetimi yapmak mikro tahliller işe yaramayacak. Bunlar faizin hakikat kullanıldığı ortamlarda yardımcı enstrümanlar. Lakin faizi dışarda bıraktığınız vakit boşlukta buluyorsunuz kendinizi. Bin tane mikro tahlil bir tane makro çerçeve etmez.
Orta-uzun vadede optimistim
● Pekala önümüzdeki tablo makus mü. Türkiye’nin gözündeki ışıltıyı ne vakit bakılırsaceğiz ?
Olağan bir ülkenin 3 vadesi var: kısa, orta, uzun. Ancak Türkiye’nin 4 vadesi var: fazlaca kısa, kısa, orta, uzun. Ben çok kısa ve kısa vadede Türkiye ile ilgili karamsarım. Bilgi bazlı baktığında karamsar olmamak epeyce güç. Orta- uzun vadede Türkiye ile ilgili optimistim. Bu ülkenin iktisadi performans manasında garip bir kendi hayatiyeti var. Yanlışlar yapsa bile bu ülke gidebiliyor.
Okumaya devam et...
● Türkiye savaş şartları, majör merkez bankalarının yeni adımları periyodunda para siyasetinde klasik metotlardan vazgeçti. Türkiye’nin izlediği iktisat siyasetini nasıl buluyorsunuz? sonuçları sizce nasıl?
Temel bir sorun görüyorum. Bizde Fed’in yaptığının tam karşıtını görüyoruz. İdare enflasyon konusunda daha kaygısız ve güya piyasayı da kendi endişesizliğine çekmeye çalışıyor üzere ama işe yaramıyor. Zira bu enflasyon hem yaşanan bir şey hem bilgi ve sayılarda görünen bir şey, bir de insanları hakikaten korkutan bir şey. ötürüsıyla bence evvel bizim Merkez Bankası’nın da en az piyasalar ve beşerler kadar kaygılı olması gerekiyor, enflasyon konusunda. 3 ayda Merkez Bankasının enflasyon beklentisi, çift haneli rakamlardayken 20’lerdeyken 40’lara çıkması ortada bir program olamaz dedirtiyor aslına bakarsanız size. Zira programın çerçevesi ortasında, bu biçimde hareketler esasen pek olamaz. İkincisi program söylemiş olduğiniz şeyin aslına bakarsanız exit’i (çıkış) olur. Yani hangi kıymetler hangi kriterlere ulaşıldığında biz bu programdan exit edeceğiz diye biliyor olmamız lazım. Rastgele bir exit de yok. Söylemek istediğim şey şu, ben idarenin yerinde olsam. Eylüle dönsünler, faiz artışlarının devreye sokulmadığı ancak indirimin yapıldığı. Bunu yaptığımız periyottaki kura, faize ve Türkiye’nin o tarihten itibaren 2-3 yıllık muhtemel enflasyon/kur patikasını bir tahayyül edebilsinler. İhracat odaklı gitmeye çalışıyoruz ya biz ve bugün geldiğimiz noktada dolar/TL 16’yı zorluyor. Enflasyon patladı kötü biçimde ve daha da üst gidecek üzere gözüküyor. Bu enflasyon dinamiği ve bu kur seviyesi ile bunu bir yerde tutmaya çalışmak zorundalar. Ve bunu heterodoks siyaset yüzünden yani kuru bırakamazsınız burada. Zira kurun denetimi üzerinden giden bir siyaset bu. Kuru tutmak zorundasınız, faizi üzücü biçimde denetim edip bastırmış ve yanlış yere sürüklemiş durumdasınız. bu biçimde bir durumda, kuru bu biçimde tutarken enflasyonunuz koptu gidiyorsa, TL gerçek bazda önemli paha kazanıyor aslında. İhracatçıysanız zayıf TL istiyorsanız, bugün Türkiye’de kendinizi eylül ayına ışınlarsınız. İhracatçı için eylüldeki kur enflasyon dinamikleri fazlaca daha düzgündü bugünkünden. Cari açık olarak bu sene epey yüksek sayılar gelecek ve infl ow yok. Swap’ı öldürdük, yabancı bırakmadık iki piyasada da. Ki hala kalan yabancı çıktığında darbe vurabiliyor. Onu da gördük bu ortada. Biraz günlük takılınıyor, her gün kimi mikro tahliller bulup gidiyoruz üzere biz. Bunun da problemi şurada. Aslında her mikro tahlil, bir bahiste getirdiğiniz. İlla öteki tarafta tahlil bekleyen bir şeyi daha makus hale getirir. Yani karar alma/çözüm bulma söylemiş olduğiniz şey şu biçimde bir durum değildir. 5 tane sorun var. 1 tanesi tahlil buldum. Geri kalan tıpkı yerde duruyor. Bu bu biçimde değildir, iktisatta. Şöyledir; hangi sorunu daha öncelikli görürseniz ona bir tahlil getirirsiniz lakin bilirsiniz ki o diğer bir sorunu daha makus bir hale getirecek. Lakin buna razısınızdır.
Enflasyonda kur ve TÜFE baskısı var
● Sizce şu anda Türkiye iktisadında hangi sorun daha öncelikli?
Enflasyon, uzak orta enflasyon. 10 tane gelişmekte olan piyasaların 2010 yılından bu yana FX indeksine baktığımızda 2016’nın sonbaharında kopmuş bir tane kur var. Yani 100’den başlayıp 1018’e gelmiş Türk Lirası, daha sonrasında en berbat performans gösteren 100’den 372’ye gelen bugün savaşan Ukrayna. Yani bu fotoğraf, olağan bir fotoğraf değil. Bu kur artışının mantıklı bir iktisadi sebebinin olduğu ikna konusunda muvaffakiyet bahtınız sıfır.
● Herkes kendini enflasyona karşı müdafaaya çalıştığı üzere, fiyatlar daha da artacak beklentisiyle şimdiden alacağımı alayım diyor. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ben 30 yıldır enflasyona takıntılı bir beşerim, en epeyce onla ilgili çalıştım. Bu enflasyon dinamiği benim gördüğüm en makûs enflasyon dinamiği. Daha yüksek seviyeleri gördük enflasyonda ancak dinamik manasında bu kadar kötüsünü görmedik. Kimse 2001 krizinden daha sonraki enflasyonun aşağı inişiyle mukayese etmesin. Onun aşağı inişi temizdi. sebebini bulup, temizlemiştik. Mali dinamikleri düzeltmeyi başardık. Bunun tahlili epeyce daha sıkıntı. Burada kur ve TÜFE baskısı var. Haydi onları hallettik epeyce acayip bir inertia var artta. Benim derdim enflasyonun kaça çıkacağı değil, inmeye başladığında nerede takılacağı. Bu 60 olmayacak fakat 30-35’e kitlenip kalması facia. Enflasyonun 100’e vurması daha sonra aşağı gelmesi facia değil. Şu anda Türkiye’de bakılırsali fiyat kaosu var. Enflasyonun ötesinde izafî fiyat kaosu var. Değerli olan fiyatlar değil, nispî fiyatlardır. Bu ne demek, fiyatların nispeten stabil olduğu bir devirde buzdolabının TV’ye göre olan fiyatı, 1 haftalık tatilin otomobile fiyatına olan nazaranli fiyatı, isteğiniz üzere bakabilirsiniz. Bu nazaranli fiyatlar her gün kayıyor, hepsi epey oynak. Enflasyonu aşağı çekebilmek için evvel izafî fiyat kaosunun dinmesi lazım. daha sonrasında enflasyon aşağı çekilmeye başlanmalı. Bu panik ortamında bakılırsali fiyatlar mecburen kaos ortasında kalıyor. Beşerler bu ortamda alım yapıyor, bu talebi canlı tutuyor. Bu da yeterli bir şey değil. örneğin otomobil yatırım aracı oldu. Bundan dolayı bile bir şeyler yanlış demesi lazım ülkeyi yönetenlerin. Sebep otomobil aldığınızın sonraki günü kıymet kaybetmesi gereken bir şey. Yani galeriden aldınız, garajınıza girdi, sonraki gün tıpkı fiyata satamıyor olmanız lazım. Türkiye’de beşerler mevduat yerine otomobil almaya başladılar. Olağan bir ortam değil bu. bakılırsali fiyatların kaos halinde olduğu bir ortam. Beklentiyi silmeden, algıyı düzeltmeden bunu yapmamız mümkün değil. İktisat söylemiş olduğiniz şey aslında denetim ettiğiniz fiyatlar değil, algıyı beklentiye yönelterek gerçek yere sürüklediğiniz fiyatlardır. Bugün Türkiye’de gerçek fiyatlar yok. Denetim edilen kur, baskılanan faiz ve oluşmuş bir dolu abuk sabuk fiyat var.
Kaygım enflasyonun yapışkan hale gelmesi
● Cumhurbaşkanı ve iktisat idaresi enflasyon sıkıntısının farkındayız, alım gücünü yükselteceğiz ve halkımızı enflasyona ezdirmeyeceğiz diyorlar. Bu kâfi değil mi?
Şunu deseler, fazlaca zalimce bir şey söyleyeceğim. İnsanların alım gücünü uygunca öldüreceğiz. Allah korusun fakat uygunca öldüreceğiz deseler hani bu enflasyona karşı argüman diye kullanılabilir lakin insanların alım gücünü artırarak enflasyona karşı… bu biçimde bir şey mümkün değil yani oksimoron bu aslına bakarsanız. Şayet beşerler gerçek gelirleri azaldığı için eskisi kadar talep edemiyorlarsa birtakım malları bunun bir ölçü doğal ki enflasyon üstünde aşağı hakikat baskısı olacak. Fakat siz ben ezdirmeyeceğim insanları diyorsanız, aslında enflasyonu daha da sürdürülebilir hale getireceğim diyorsunuz. söylemiş olduğim şey sakın teklif diye alınmasın lakin Yapmayacağım hiç bir şey uygunca alım gücü azalsın insanların, inlesinler bu biçimdece mal talep edemesinler ve talep kaynaklı enflasyon tarafı yok olsun’ derseniz. Çok acımasızca… Buna mantıken karşı çıkamam. Yanlışsız bulmam o farklı sıkıntı, doğrusu ne pekala bunun? Enflasyonu indirmeye çalış. Yani enflasyonu indiremiyor, ben fiyatları üst çıkartacağım argümanı yanlışsız değil. Enflasyonu indirmeye çalışın ancak indirmek için ne yapmak gerektiği konusunda artık uyanmak lazım. Enflasyonda ortalama üst geliyor, oynaklığı da artıyor ve ikisi de birbirini çift taraflı etkiliyor. Güç besin dışardayken baktığınız vakit da enflasyon felaket. Bir felaket haberi daha vereyim. ÜFE üzerinde birinci kez bu kadar acayip bir baskı var TÜFE’de. Yani TÜFE’yi ne açıklıyor? Kur ve ÜFE açıklıyor. 2016’nın sonuna geldiğimizde bu fotoğraf bu biçimde değildi. 2016’nın sonundaki fotoğrafta TÜFE’yi TÜFE açıklıyordu. Pekala ne oldu artık? Atalet yok mu oldu? Hayır, haber epeyce daha makûs. Atalet yok olmadı, atalet hala otomobilde fakat art koltuğa geçti. Şoför koltuğunu kur ve ÜFE paylaşıyor. Kur sorununu şöyleki yahut bu biçimde hallettiniz. Kurda bir istikrar gerçekten geldi, ÜFE baskısı da kalktı. İkisinden de kurtulduk atalet… Yani kur ve ÜFE baskısı devre dışı kaldığı vakit biz hala buraya geleceğiz. Buradaki makus haber şu buraya geldiğinizde atalette olan enflasyon seviyesi bu Türkiye’de 8’lerden 19’lara gelmişti. Katı enflasyon seviyesi. Benim kaygım bu şu an 30’lara yakın bir yere geliyor. Yani enflasyon 70-80-90’lara vurdu, daha sonra aşağı geliyor tahminen 25’lere. Marko rejim seviyesi 30’a kitlenmiş. Türkiye’nin 4-5 sene için 30 enflasyonuna kitlendiğini düşünün, 30’u kırmakta başarısız olduğunu düşünün bu felaket bir şey… Benim derdim bu yılın sonunda merkezin beklediği 40’larda değil, önümüzdeki yıllarde de değil. Benim derdim enflasyonun yapışkan kalıcı rejim seviyesinin epeyce yukarlarda bir yerlerde inatçı hale gelmesi. Bunu nasıl kıracaksınız?
● Nasıl kıracağız?
Enflasyonda Merkez Bankası’nın son raporda ilan ettiği patikayı hiç kimse satın almıyor. Kimse o patikaya inanmıyor. İnsanların inanmadığı patika ile dezenflasyon yaratamazsınız. Evvel patikanızı inandırıcı kılacak bir beden lisanınız ve lisanınız olacak. Özel bölüm bu 3 yıllık enflasyon patikasını kendine benchmark alacak. Ancak almazsanız biz buraya daralarak geleceğiz diyeceksiniz. Ben iktidar olsam bu seçim lisanıyla giderim. Aman ürkütmeyeyim kimseyi demem. Tam bilakis insanları şuna inandırmaya çalışırım. Ben 3 yıl daha sonra, seçimden de 1 yıl daha sonra, enflasyonda o denli bir yere geleceğim ki gerekirse ekonomiyi daraltıp geleceğim, zira bu enflasyon belasından kurtarıcam ülkeyi, ancak maliyet olması gerekmiyor, bize güvenirseniz biz bu noktaya gelebiliriz buna inandırmanız lazım. Lakin bunların niyeti ve mahareti yok diye düşünürseniz enflasyon 30’a yakın bir yere kitlenecek maalesef. Apayrı bir Merkez Bankası, hayli güzel bir nizam, epeyce uygun bir grup vs bir daha güç iş. İmkansız değil lakin bir daha epey sıkıntı. Benim tüylerim diken diken ooluyor, nasıl paniklemiyorlar enflasyon için diye. Enflasyon için paniklemiyorlar öteki şeyler için panikliyorlar. Eminim idare kur için panikliyor. Lakin enflasyondan paniklememeleri epey garip. Zira bu enflasyon bütün varlık fiyatlarını bozuyor, makus istikrarlara gdolayıyor. Makus istikrarlara giden varlık fiyatlarını denetim etmeye çalışıyor bizimkiler. Denetim ettiğinizde o fiyatlar artık berbat istikrar fiyatların değil yanlış istikrarda hoş gözüken fiyatlar oluyor. Bu hayli tehlikeli.
Algılama sorunu kolay çözülecek bir şey değil
● Bu tablo karşısında ivedilikle ne yapılabilir? Acil adımı atsak bile kararınu ne vakit görürüz?
Bu karşılığı hayli güç bir soru. Kalem kalem aklı selime yanlışsız ara aldığınızı sinyallemeniz lazım. Bu iş büsbütün sinyal sıkıntısı. Üç tane ayak var: karar alıcılar, siyasetçiler, merkez bankası vs birinci ayak, finans kesimi ikinci ayak, gerçek dal üçüncü ayak. Birinci ayaktan sinyaller hakikat gelirse evvel varlık meblağları düzelir çabucak sonrasında iktisadi performans düzelir. Göstergelere bakıyorsanız faaliyet ile ilgili… Genelde Kasım – Aralık ayında tepe yapmışlar ve o noktadan itibaren bozulma noktasındalar. Yani biz iktisadi faaliyet manasında tepeyi Kasım – Aralık aylarında gördük gibi… Lakin daha sonrasında bir gerileme ve bozulma var. Lakin fazlaca vahim bir durum da yok. Çok vahim bir durum olmamasının da şu biçimde makûs bir tesiri var; olmaması düzgün bir şey ancak sinyalleme manasında da şöyleki makûs. Manzarasına aldanıp tıpkı sinyallerde devam ediyorsunuz. Fakat bu sinyaller varlık meblağlarını bozuk tutmaya devam edecek. O bozuk varlık meblağları da önünde sonunda iktisadi performansı da vuracak. Şu an vurmamış olması sizi yanıltmasın. Lakin maalesef bu algılama sorunu kolay çözülecek bir şey değil Türkiye’de… yani durumu analitik olarak gösterip karşı tarafı ikna etmeniz mümkün değil. Görmeden inanmam diyorlar. Lakin gördüğünüz vakit da maalesef maliyeti yazmış oluyorsunuz.
Faiz artırımına karşı olmadığını söylemek bile sinyal
● Bu saatten daha sonra faiz artırılsa bir işe fayda mı, yoksa geç mi kalındı?
Bugün faiz artırsanız nereye çekilecek? Ancak faiz artırmanın bir yan tesiri olur mu olur… Zira bu davranış şunu söyleyecek Ben yaklaşımı değiştirmeye karar verdim evet ancak ansızın de fazlaca sert artışlar falan beklemeyin.’ Merkez Bankası siyaset faizi ve hangi enstrüman devreye girerse onun da teknik bilgileri önemli… Faiz artırımına kategorik olarak karşı olmadığınızı söylemek bile değerli bir sinyal. Gerekirse faiz de artırırız lafını biz duymuyoruz. Bugün bu ortamda faiz artırmanın epey fazla bir manası yok aslında. Faiz artırabileceğinizi göstermek ve tahminen semboliklerle başlayıp enflasyonun düşüşüyle birlikte biraz daha sert hareket etmek daha az maliyetli olabilir. Bir gün bir para siyaseti devreye sokmak zorundasınız. Biz faizi ehemmiyetsizleştirdik kelamına muvaffakiyet diye bakmayı bırakmamız lazım. Faizin olmadığı yerde öbür enstrümanlarla likidite denetimi yapmak mikro tahliller işe yaramayacak. Bunlar faizin hakikat kullanıldığı ortamlarda yardımcı enstrümanlar. Lakin faizi dışarda bıraktığınız vakit boşlukta buluyorsunuz kendinizi. Bin tane mikro tahlil bir tane makro çerçeve etmez.
Orta-uzun vadede optimistim
● Pekala önümüzdeki tablo makus mü. Türkiye’nin gözündeki ışıltıyı ne vakit bakılırsaceğiz ?
Olağan bir ülkenin 3 vadesi var: kısa, orta, uzun. Ancak Türkiye’nin 4 vadesi var: fazlaca kısa, kısa, orta, uzun. Ben çok kısa ve kısa vadede Türkiye ile ilgili karamsarım. Bilgi bazlı baktığında karamsar olmamak epeyce güç. Orta- uzun vadede Türkiye ile ilgili optimistim. Bu ülkenin iktisadi performans manasında garip bir kendi hayatiyeti var. Yanlışlar yapsa bile bu ülke gidebiliyor.
Okumaya devam et...