Mehmet KAYA
Resmi Gazetenin 4 Eylül günlü yinelenmiş sayısında yayımlanan 2023- 2024 Orta Vadeli Programda bütçe açığı sürprizi gözlendi. Haziran ayında getirilen ek bütçede yılsonu bütçe açığı 278 milyar 347 milyon TL olarak öngörülmüştü. Buna karşılık, iki ay geçmiş bulunmasına karşın OVP’de yıl sonu bütçe açığı 461,2 milyar TL’ye yükseltildi. OVP’de 2023 bütçe açığı ise 659 milyar TL olarak öngörüldü. Açık 2023’te GSYH’nin yüzde 14,1’ine kadar yükselecek.
OVP’de 2022 yıl sonu ve 2023 büyümesi yüzde 5, 2024 ve 2025 büyümesi yüzde 5,5 olarak hedeflendi. Türkiye’nin kişi başına geliri de OVP’ye göre 2023’te bir daha 10 bin doları aşarak 10 bin 71 dolar olacak. OVP’de işsizlik oranı bu yıl için yüzde 10,8, 2023 için yüzde 10,4 kestirim edildi.
Orta Vadeli Programda 2022 yılı sonunda enflasyonun yüzde 65 olacağı iddiası yapıldı. Merkez Bankası Temmuz ayı Enflasyon raporunda yılsonu için kestirim yüzde 60,4 olarak güncellenmişti. Ağustos ayı itibariyle yıllık enflasyon bugün açıklanacak. Temmuz ayı itibariyle ise yüzde 79,6 düzeyinde bulunuyor.
Stok tartışması OVP’de
OVP’de yüksek enflasyon, salgın daha sonrası ortam, 2021’deki kuraklık, dış gelişmelere bağlı emtia fiyat artışı, tedarik zinciri aksaklıkları sayıldı. OVP’ye ayrıyeten, daha evvel Merkez Bankası ile sanayicilerin tartışmasına niye olan stok vurgusu da girdi. Enflasyonun sebebine ait paragrafta, “…başta besin olmak üzere ihtiyati bir güdüyle bir epeyce bölümde gereğinden çok stoklama davranışının yaygınlaşması” da münasebetler içinde sayıldı. Hükümetin uyguladığı sübvansiyonlar, kira artış sınırlamaları ve gibisi uygulamaların yılın birinci yarısındaki yüksek süratli enflasyonu sınırladığı yorumu yer aldı.
OVP’de üretim ve verimlilik artışlarının fiyat artışlarını sınırlayacağı, 3 yıllık periyotta besin fiyatları artışının tek haneye indirileceği ve TL’nin istikrarlı bir görünüm sergileyeceği kestirimi yapıldı. Fiyat istikrarı için alınacak önlemler ise yatırım-üretim-istihdam-ihracat olarak formülleştirilen Türkiye İktisat Modeline işaret edildi. Somut önlemler içinde ise; konut arzının artırılması, konut fiyatlarının düşürülmesi için toplumsal konut yatırımları, ziraî girdi fiyatlarının düşürülmesi, ziraî takviyelerin verimlilik ve kalite odaklı hale getirilmesi, besin için stok takip sistemi oluşturulması, jeotermal seracılık, büyük kentlerin etrafında üretimle lojistik maliyetin azaltılması, dijital tarım uygulamaları, firenin azaltılması, hal ve kooperatifçilikte güzelleştirmelerle kayıtlı dağıtım oluşturulması sayıldı.
Orta Vadeli Programda, yılsonu itibariyle cari süreçler açığının GSYH’nin yüzde 5,9 seviyesinde, 47,3 milyar dolar olacağı kestirimi yapıldı. Cari açığın 2023’te ise 22 milyar dolara, GSYH’nin yüzde 2,9’una ineceği amacı konuldu. OVP’de, ihracatın, 2022 sonunda 255 milyar dolar düzeyinde gerçekleşeceği iddia edilirken, 2023’te 265 milyar dolar, 2024’te 285 milyar dolar, program sonunda 305 milyar dolar olacağı var iseyıldı. İthalatın, 2022 sonunda 360 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmesi, 2023’te 345 milyar dolar, 2024’te 363 milyar dolar, 2025’te de 384 milyar dolar olması öngörüldü.
Resmi programlara girmese de Türkiye İktisat Modeli’nin amaçları içinde bulunan cari fazla verme ve dış ticaret fazlasına ulaşma gayesi 2023-2025 plan devrinde gerçekleşmeyecek. OVP’de, 2022 için 105, 2023 için 80, 2024 için 78 ve 2025 için 79 milyar dolar dış ticaret açığı varsayımı yapıldı. Cari süreçlerde ise 2023 için 22, 2024 için 13,7 ve 2025 için 10 milyar dolar açık kestirimi öngörüldü.
Nebati: Ortalama büyüme yüzde 5,3
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, 2023-2025 Orta Vadeli Programa yönelik yaptığı değerlendirmede, büyümeyi ve istihdamı artıran, yüksek katma bedelli üretimi evvelandiren ve ihracat odaklı sürdürülebilir büyümeyi temel alan Türkiye İktisat Modelinin merkeze alındığını belirtti. Bakan Nebati, program periyodunda ortalama büyümenin yüzde 5,3 planlandığını ve 2,7 milyon istihdam öngörüldüğünü kaydetti. Nebati, “Tüm vatandaşlarımızın evvelarini karşılayacak bir bütçe hazırlamaya çaba ettik. Program periyodu sonunda, Merkezi İdare Bütçe açığının GSYH’ye oranının yüzde 1,5 olmasını öngörüyoruz” dedi.
Büyüme için alınacak tedbirler
İç ve dış talebin dengelendiği, ihracat odaklı büyüme stratejisinin devamının öngörüldüğü OVP’de, daha yenilikçi üretim ve işgücü kaynaklı verimlilik artışının hedeflendiği vurgulandı. Özel bölümün üretken yatırımlarının destekleneceği açıklandı. Siyaset ve önlemler içinde, teknoloji ağır yatırımların desteklenmesi, ithalat bağımlılığını azaltan ve istihdamı artıran yatırımların özendirilmesi OVP önlemleri içinde yer aldı. Ayrıyeten, yatırım teşvik sisteminin yenilikçi ve katma pahalı üretimi desteklemesi, yerli ve yabancı yatırımcıların işbirliğinin özendirilmesi, yatırımcılar için türel süreçlerin hızlandırılması, Hazine Dayanaklı Kefalet sistemi ile ve KGF ve İhracatı Geliştirme A.Ş. aracılığıyla rekabetçiliğin ve ihracatın artırılması, Türkiye Kalkınma Fonu ile yenilikçi teşebbüslerin desteklenmesi, yerli ve yenilenebilir güç için Ar-Ge, KOBİ’lere yarar sağlayacak çıktıların elde edileceği yenilikçilik Ar-Ge yatırımları, Turcorn adayı teşebbüslerin desteklenmesi, teknolojik eser geliştirme süreçlerinin sanayi-üniversite-kamu işbirliğiyle yapılması, inançlı kentleşme de önlemler içinde sıralandı.
TL güçlendirilecek, kriptoya düzenleme
Finansal istikrara yönelik kısımda tasarruf artışı, kaynak dağıtımı aktifliği, sermaye piyasalarının geliştirilmesi temel siyasetler olarak yer aldı. Ayrıyeten kripto varlıklara yönelik mevzuat düzenlemesinin de yapılacağı kaydedildi. Türk Lirasının güçlendirilmesine yönelik vurgu ve önlemlere yer verildi. Bu kapsamda, finansal aracılık hizmetlerinin TL ile yapılmasının özendirilmesi, TL mevduatın artırılması, ödemeler için Kamu Ödeme Geçidi ve Açık Bankacılık projelerinin tamamlanması yanında, FAST, TR Karekod ve TROY sistemlerinin kullanmasının artırılması, Dijital TL’nin ödemelerde kullanılma testlerinin başlaması yer aldı. Yurt haricindeki vatandaşlar için YUVAM hesabının geliştirileceği ve yaygınlaştırılacağı önlemi de OVP’de yer buldu.
Zorunlu Afet Sigortası geliyor
Türkiye’de zelzele daha sonrası kamu takviyeli sarsıntıya karşı sigorta sistemi olarak öngörülen DASK tarafınca yürütülen Mecburî Sarsıntı Sigortası’nın genişletileceğine yönelik işaret OVP’de verildi. 2023-2025 OVP’de, “Doğal afetlerden kaynaklanabilecek mağduriyetlere karşı vatandaşlarımızı korumak ve kamu yükünü hafifçeletmek için bütüncül bir afet sigortası eseri olarak tasarlanan Zarurî Afet Sigortası konut sahiplerine sunulmaya başlanacaktır” denildi.
Dolar kuru hesaplamaları
Orta Vadeli Programda, 2022 için ortalama dolar kuru 16,62 TL olarak belirlendi. Ocak- Ağustos itibariyle Dolar/TL kuru 15,6 TL seviyesinde bulunuyor. Buna bakılırsa, yılsonuna kadar yaklaşık 1 TL’lik bir ortalama değişim öngörüldü. 2023 için ise ortalama dolar kuru 21,53 TL olarak hesaplandı. Doların cari pahası dün itibariyle özgür piyasada 18,2 TL düzeyinde bulunuyor.
Orta Vadeli Programla besin enflasyonu tek haneye düşecek
Ali Ekber YILDIRIM
OVP’ye bakılırsa 2025 sonunda enflasyon tek haneye 9,9’a inecek, besin enflasyonu ise program devrinde tek haneye düşecek.
Tarım ve besin ile ilgili siyaset ve önlemler özetle şöyleki tabir ediliyor:
Resmi Gazetenin 4 Eylül günlü yinelenmiş sayısında yayımlanan 2023- 2024 Orta Vadeli Programda bütçe açığı sürprizi gözlendi. Haziran ayında getirilen ek bütçede yılsonu bütçe açığı 278 milyar 347 milyon TL olarak öngörülmüştü. Buna karşılık, iki ay geçmiş bulunmasına karşın OVP’de yıl sonu bütçe açığı 461,2 milyar TL’ye yükseltildi. OVP’de 2023 bütçe açığı ise 659 milyar TL olarak öngörüldü. Açık 2023’te GSYH’nin yüzde 14,1’ine kadar yükselecek.
OVP’de 2022 yıl sonu ve 2023 büyümesi yüzde 5, 2024 ve 2025 büyümesi yüzde 5,5 olarak hedeflendi. Türkiye’nin kişi başına geliri de OVP’ye göre 2023’te bir daha 10 bin doları aşarak 10 bin 71 dolar olacak. OVP’de işsizlik oranı bu yıl için yüzde 10,8, 2023 için yüzde 10,4 kestirim edildi.
Orta Vadeli Programda 2022 yılı sonunda enflasyonun yüzde 65 olacağı iddiası yapıldı. Merkez Bankası Temmuz ayı Enflasyon raporunda yılsonu için kestirim yüzde 60,4 olarak güncellenmişti. Ağustos ayı itibariyle yıllık enflasyon bugün açıklanacak. Temmuz ayı itibariyle ise yüzde 79,6 düzeyinde bulunuyor.
Stok tartışması OVP’de
OVP’de yüksek enflasyon, salgın daha sonrası ortam, 2021’deki kuraklık, dış gelişmelere bağlı emtia fiyat artışı, tedarik zinciri aksaklıkları sayıldı. OVP’ye ayrıyeten, daha evvel Merkez Bankası ile sanayicilerin tartışmasına niye olan stok vurgusu da girdi. Enflasyonun sebebine ait paragrafta, “…başta besin olmak üzere ihtiyati bir güdüyle bir epeyce bölümde gereğinden çok stoklama davranışının yaygınlaşması” da münasebetler içinde sayıldı. Hükümetin uyguladığı sübvansiyonlar, kira artış sınırlamaları ve gibisi uygulamaların yılın birinci yarısındaki yüksek süratli enflasyonu sınırladığı yorumu yer aldı.
OVP’de üretim ve verimlilik artışlarının fiyat artışlarını sınırlayacağı, 3 yıllık periyotta besin fiyatları artışının tek haneye indirileceği ve TL’nin istikrarlı bir görünüm sergileyeceği kestirimi yapıldı. Fiyat istikrarı için alınacak önlemler ise yatırım-üretim-istihdam-ihracat olarak formülleştirilen Türkiye İktisat Modeline işaret edildi. Somut önlemler içinde ise; konut arzının artırılması, konut fiyatlarının düşürülmesi için toplumsal konut yatırımları, ziraî girdi fiyatlarının düşürülmesi, ziraî takviyelerin verimlilik ve kalite odaklı hale getirilmesi, besin için stok takip sistemi oluşturulması, jeotermal seracılık, büyük kentlerin etrafında üretimle lojistik maliyetin azaltılması, dijital tarım uygulamaları, firenin azaltılması, hal ve kooperatifçilikte güzelleştirmelerle kayıtlı dağıtım oluşturulması sayıldı.
Orta Vadeli Programda, yılsonu itibariyle cari süreçler açığının GSYH’nin yüzde 5,9 seviyesinde, 47,3 milyar dolar olacağı kestirimi yapıldı. Cari açığın 2023’te ise 22 milyar dolara, GSYH’nin yüzde 2,9’una ineceği amacı konuldu. OVP’de, ihracatın, 2022 sonunda 255 milyar dolar düzeyinde gerçekleşeceği iddia edilirken, 2023’te 265 milyar dolar, 2024’te 285 milyar dolar, program sonunda 305 milyar dolar olacağı var iseyıldı. İthalatın, 2022 sonunda 360 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmesi, 2023’te 345 milyar dolar, 2024’te 363 milyar dolar, 2025’te de 384 milyar dolar olması öngörüldü.
Resmi programlara girmese de Türkiye İktisat Modeli’nin amaçları içinde bulunan cari fazla verme ve dış ticaret fazlasına ulaşma gayesi 2023-2025 plan devrinde gerçekleşmeyecek. OVP’de, 2022 için 105, 2023 için 80, 2024 için 78 ve 2025 için 79 milyar dolar dış ticaret açığı varsayımı yapıldı. Cari süreçlerde ise 2023 için 22, 2024 için 13,7 ve 2025 için 10 milyar dolar açık kestirimi öngörüldü.
Nebati: Ortalama büyüme yüzde 5,3
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, 2023-2025 Orta Vadeli Programa yönelik yaptığı değerlendirmede, büyümeyi ve istihdamı artıran, yüksek katma bedelli üretimi evvelandiren ve ihracat odaklı sürdürülebilir büyümeyi temel alan Türkiye İktisat Modelinin merkeze alındığını belirtti. Bakan Nebati, program periyodunda ortalama büyümenin yüzde 5,3 planlandığını ve 2,7 milyon istihdam öngörüldüğünü kaydetti. Nebati, “Tüm vatandaşlarımızın evvelarini karşılayacak bir bütçe hazırlamaya çaba ettik. Program periyodu sonunda, Merkezi İdare Bütçe açığının GSYH’ye oranının yüzde 1,5 olmasını öngörüyoruz” dedi.
Büyüme için alınacak tedbirler
İç ve dış talebin dengelendiği, ihracat odaklı büyüme stratejisinin devamının öngörüldüğü OVP’de, daha yenilikçi üretim ve işgücü kaynaklı verimlilik artışının hedeflendiği vurgulandı. Özel bölümün üretken yatırımlarının destekleneceği açıklandı. Siyaset ve önlemler içinde, teknoloji ağır yatırımların desteklenmesi, ithalat bağımlılığını azaltan ve istihdamı artıran yatırımların özendirilmesi OVP önlemleri içinde yer aldı. Ayrıyeten, yatırım teşvik sisteminin yenilikçi ve katma pahalı üretimi desteklemesi, yerli ve yabancı yatırımcıların işbirliğinin özendirilmesi, yatırımcılar için türel süreçlerin hızlandırılması, Hazine Dayanaklı Kefalet sistemi ile ve KGF ve İhracatı Geliştirme A.Ş. aracılığıyla rekabetçiliğin ve ihracatın artırılması, Türkiye Kalkınma Fonu ile yenilikçi teşebbüslerin desteklenmesi, yerli ve yenilenebilir güç için Ar-Ge, KOBİ’lere yarar sağlayacak çıktıların elde edileceği yenilikçilik Ar-Ge yatırımları, Turcorn adayı teşebbüslerin desteklenmesi, teknolojik eser geliştirme süreçlerinin sanayi-üniversite-kamu işbirliğiyle yapılması, inançlı kentleşme de önlemler içinde sıralandı.
TL güçlendirilecek, kriptoya düzenleme
Finansal istikrara yönelik kısımda tasarruf artışı, kaynak dağıtımı aktifliği, sermaye piyasalarının geliştirilmesi temel siyasetler olarak yer aldı. Ayrıyeten kripto varlıklara yönelik mevzuat düzenlemesinin de yapılacağı kaydedildi. Türk Lirasının güçlendirilmesine yönelik vurgu ve önlemlere yer verildi. Bu kapsamda, finansal aracılık hizmetlerinin TL ile yapılmasının özendirilmesi, TL mevduatın artırılması, ödemeler için Kamu Ödeme Geçidi ve Açık Bankacılık projelerinin tamamlanması yanında, FAST, TR Karekod ve TROY sistemlerinin kullanmasının artırılması, Dijital TL’nin ödemelerde kullanılma testlerinin başlaması yer aldı. Yurt haricindeki vatandaşlar için YUVAM hesabının geliştirileceği ve yaygınlaştırılacağı önlemi de OVP’de yer buldu.
Zorunlu Afet Sigortası geliyor
Türkiye’de zelzele daha sonrası kamu takviyeli sarsıntıya karşı sigorta sistemi olarak öngörülen DASK tarafınca yürütülen Mecburî Sarsıntı Sigortası’nın genişletileceğine yönelik işaret OVP’de verildi. 2023-2025 OVP’de, “Doğal afetlerden kaynaklanabilecek mağduriyetlere karşı vatandaşlarımızı korumak ve kamu yükünü hafifçeletmek için bütüncül bir afet sigortası eseri olarak tasarlanan Zarurî Afet Sigortası konut sahiplerine sunulmaya başlanacaktır” denildi.
Dolar kuru hesaplamaları
Orta Vadeli Programda, 2022 için ortalama dolar kuru 16,62 TL olarak belirlendi. Ocak- Ağustos itibariyle Dolar/TL kuru 15,6 TL seviyesinde bulunuyor. Buna bakılırsa, yılsonuna kadar yaklaşık 1 TL’lik bir ortalama değişim öngörüldü. 2023 için ise ortalama dolar kuru 21,53 TL olarak hesaplandı. Doların cari pahası dün itibariyle özgür piyasada 18,2 TL düzeyinde bulunuyor.
Orta Vadeli Programla besin enflasyonu tek haneye düşecek
Ali Ekber YILDIRIM
OVP’ye bakılırsa 2025 sonunda enflasyon tek haneye 9,9’a inecek, besin enflasyonu ise program devrinde tek haneye düşecek.
Tarım ve besin ile ilgili siyaset ve önlemler özetle şöyleki tabir ediliyor:
- Tarımda girdi maliyetlerinin azaltılması, finansman yükünü hafifçeletici, teknoloji odaklı dönüşümü sağlayıcı programlar uygulanması ve çiftçi gelirlerinin üretimin sürdürülebilirliğini temin edecek biçimde belirlenmesine devam edilecektir.
- Belirli yaş zerzevat ve meyvenin kentlerin kendi etraflarında yetiştirilmesine ait kent tarımı çalışmaları başlatılacak bu kapsamda üretim ve tüketim yerleri yakınlaştırılacaktır.
- Küçük aile işletmelerinin hayvan randımanını artıracak biçimde ahır ve ağılların ıslahı gerçekleştirilecektir. Bugüne kadar açıklanan ve uygulanan orta vadeli programlarda, hükümet programlarında olduğu üzere 2023- 2025 devrini kapsayan orta vadeli programda da tarımla ilgili somut, üretimi destekleyen, “umut” verecek bir siyaset yok. Daima yenidenlanan genel geçer bilgiler bu programda da yer veriliyor.