Uzun vakittir müjdelenen ”Grev filmi’ nihayet 2 gün evvel vizyona girdi.
1925 imali Sergei Eisentein’in SSCB üretimi tıpkı isimli (grev) sinemasından daha sonra bu stil üretimlerde beklentim büyük oluyor.
Lenin’in “Çalışan sınıfın gücü tertiptir. Organizasyonsuz kitlelerde proletarya hiç bir şeydir…” kelamıyla başlıyordu
Bir tarihi ya da tarihin aşikâr bir devrini bugüne aktaran sinemalarda devrin geçtiği yerin ve vaktin düzgün belirtilmesi elzem…
Sinema başlarken, dağdaki Silahlı Bask partizanlarına “zoom” yapılıyor birincinin… Kırmızı fularlı bir bayan militanın elindeki fotoğraflı defterden yıllar öncesine ilişkin bir günceyi okuduğu satırlar geriye sarıyor sineması.
Ekranda yıl ve devir yazmıyor… Ben kendi bilgi dağarcığımla çıkarımlarda bulunuyorum ne yazık ki!
Yer: Osmanlı İmparatorluğu Bursası…
İpek kozası tezgâhında çalışan bayanlar ve başında despot bir ustabaşı bayan. Çalışmaktan bayılan; hatta yorgunluktan ölenlerin bile olduğu bir gayrimüslim işletmesi. Ölenler yahut bayılanlar bir el arabasının gerisinde mal üzere taşınmakta, sıhhat ve toplumsal garantinin ismi Avrupa’da yeni yeni söylem edilirken, Osmanlı’da insani hak dahi yok kararında.
2. Meşrutiyet’in ilanı öncesi Osmanlı İktisadı iflas ettiği için Duyun-u Genele memurlarının halkın vergilerini topladığı ve dış borçların ödendiğinden emin olmaları için epey sıkı çalıştıkları o onur kırıcı periyodu net görüyoruz sinemada.
Yalnızca Osmanlı İmparatorluğu değil, tüm dünya değişim geçirmektedir… İngiltere’de Sanayi İhtilali’nin sancıları, uzun saatler çalışmaya itiraz; artı bedelin yaratıldığı fordist üretimin temellerinin de yavaş yavaş atıldığı ve bayanların hem grev tıpkı vakitte oy hakkı için sahnede olduğu bir devir yaşanmaktadır. Yıl itibariyle Karl Marx ve Engels’in hayatta olmaması gerekiyor, kelamı geçen enternasyonal 1889-1916 yılları içinde hazırlık sürecini tamamlayan enternasyonal olmalı. Fakat “Dünyanın tüm personeller birleşin” şiarı sinema boyunca geçmesine karşın Marx ve Engels’in bir satır dahi olsa ismi geçmiyor, epeyce ilginç…
Avrupa Burjuvazisi bir hastalık üzere ezilen dünyayı koklamaya başlamış, kapitalizmin birikim periyodu tohum atmıştır. bir daha onların tabiri ile “hasta adam” Osmanlı topraklarına; daha doğrusu Bursa’ya finans kapital merkezi kurmuşlardır. Bu da; Osmanlı’ya kapitalizmin, eşitsizliğin ve personel sınıfının girmesi manasına gelmektedir.
Sarah, İngiltere’de Süfrajet hareketinin en kıymetli aktivistlerinden biridir ve kuvvetli ailesi yardımıyla bir biçimde tutuklanmaktan kurtulmuş, paravan bir evlilikle kendini Osmanlı İmparatorluğu’nda bulmuş genç bir bayandır. Kağıt üzerinde evlilik yaptığı kişi ise Duyun-u Umumiye’nin değerli bir memuru olan İngiliz John’dur. Ortalık, personel emeği üzerinden yeni yeni güçlü olan ve olma hırsında yerli yabancı işverenlerle kaynamaktadır ve John’un da hepsiyle güzel bağları mevcuttur. Sarah Osmanlı Topraklarına trenle seyahat ettiği sırada, bir daha sosyalist hareketi ve emeği savunan İspanyol bir gazeteci ile tanışır. Gazetecinin ve çıkardığı mecmuanın Türk topraklarında örgütlü bir avuç arkadaşı olduğunu daha sonradan görüyoruz.
BAYANLARIN YAPTIĞI GREV EVVEL CİDDİYE ALINMAZ
İpek dokuma tezgahında gayrı-müslim yani Ermeni ve Rum bayanlar çalışmaktadır. Bu ortada Fatma isminde genç ve hoş bir kız, iş başvurusu için gelip çalışmaya başlar. Bu durum, köyde açlık çeken ve kent merkezine iş için gelen Müslüman bayanların da artık varlığının habercisidir.
Sofia ve Zabel haksızlığa itiraz edip Grev ilan ederler. Fatma da bu haksızlığa isyan edip grevin en ateşli sözcülerinden biri olur. Grev, 8 Ekim 1908 Tatil-i Eşgal Kanunu daha sonrasında, yani 2. Abdülhamit’in grev ve sendika yasağından daha sonra geçiyor diye düşünüyorum; zira bu yasak daha sonrası birinci hareketlenmeler ve heyecan yaratan bir gelişme. Buradan da iktidarda Mehmet Reşat’ın olduğunu anlıyorum; lakin ne saray ne de oralara yansıyan bir huzursuzluk kareleri yok sinemada.
Grev, hele bayanların yaptığı grev evvel ciddiye alınmaz; zira iki gün daha sonra konutta tencere kaynamak zorundadır ve bu direniş elbette kırılacaktır. Öteki işletmelerden iştirakler olunca, işverenlerde huzursuzluk başlar elbette; zira ipek koza olarak sekiz on gün daha sonra kelebeklenecek ve ziyan edeceklerdir. İşverenlerin ziyan etmesi demek, Duyun-u Umumiye’nin de alacak tahsil edememesi demektir. Bu krizde güçlü olmayı amacına koymuş ve bir daha krizi fırsata çevirmeye çalışan Muallim Naci Beyefendi ise koza stoklamaya başlamıştır.
Grev için telgraf çekilmiş, kulaklar ve gözler “Osmanlı’da da artık işçiler isyanda ve bu gayrette biz de varız” diye seslendikleri enternasyonale ve onlardan gelecek dayanağa çevrilmiştir. Günler geçtikçe isyan, öfke, umut ve ümitsizlik da büyür. Telgraf yoksa çekilmemiş midir ve bu grevin sonu nerede bitecektir? Kolcular sadırı için beklemekte, saraydan gelecek bir hareket için hazırdırlar.
SİNEMANIN ANLATTIKLARI
Sinema, tema olarak emeğin ırkı,dini ve lisanı olmadığını; sömürü nizamının bir sınıfı tıpkı koşullarda ezip yok ettiğini bize anlatırken, bahis olarak da, Osmanlı periyodunda geçen bu şekil çabayı birinci kere beyaz perdeye aktarması açısından -eksiklerine rağmen- alkışı hak ediyor. bir daha sinemanın bir karesinde Sera’nın süfrajet hareketinin takviyesi olarak elinde para ile grev yerine gizlice gelmesi de hoş; lakin burada da en azından uğraşın merkezi ve hareketin önderi Emmeline Pankhurst’tan manzaralar eklense daha derin ve siyasi bir sinema olabilirdi diye düşünüyorum.
Sinemada bir daha, gayri Müslimlerin, ilan edilişinin üzerinden 50 yıl geçmiş Islahat Fermanı ile işletme kurabilme hak ve yetkilerine sahip olduklarını görürken; grev yapan Ermeni ve Rum bayanlarının din ve ırkına yönelik hakaretleri -Ferman ile cürüm sayılmasına rağmen- duyuyoruz. Bu da, ırkın değil sınıfın sorunu olarak göze çarpıyor.
Sinemanın direktörü avukat ve gazeteci kimliği ile bilinen Metin Yeğin. Yeterli bir işe soyunmuş. Dediğim üzere eksiklerine karşın alkışı hak ediyor.
Pelin Batu, Orhan Alkaya, Itzior Ituno, Tansel Öngel başarılılar… Herkes elinden geleni yapmış. Muallim Naci karakterinde Ankara DT oyuncularından Murat Çidamlı, en az sahnedeki kadar başarılı.
Emeği geçenlerin emeğine sıhhat, uygun seyirler…
Hasret Dede
1925 imali Sergei Eisentein’in SSCB üretimi tıpkı isimli (grev) sinemasından daha sonra bu stil üretimlerde beklentim büyük oluyor.
Lenin’in “Çalışan sınıfın gücü tertiptir. Organizasyonsuz kitlelerde proletarya hiç bir şeydir…” kelamıyla başlıyordu
Bir tarihi ya da tarihin aşikâr bir devrini bugüne aktaran sinemalarda devrin geçtiği yerin ve vaktin düzgün belirtilmesi elzem…
Sinema başlarken, dağdaki Silahlı Bask partizanlarına “zoom” yapılıyor birincinin… Kırmızı fularlı bir bayan militanın elindeki fotoğraflı defterden yıllar öncesine ilişkin bir günceyi okuduğu satırlar geriye sarıyor sineması.
Ekranda yıl ve devir yazmıyor… Ben kendi bilgi dağarcığımla çıkarımlarda bulunuyorum ne yazık ki!
Yer: Osmanlı İmparatorluğu Bursası…
İpek kozası tezgâhında çalışan bayanlar ve başında despot bir ustabaşı bayan. Çalışmaktan bayılan; hatta yorgunluktan ölenlerin bile olduğu bir gayrimüslim işletmesi. Ölenler yahut bayılanlar bir el arabasının gerisinde mal üzere taşınmakta, sıhhat ve toplumsal garantinin ismi Avrupa’da yeni yeni söylem edilirken, Osmanlı’da insani hak dahi yok kararında.
2. Meşrutiyet’in ilanı öncesi Osmanlı İktisadı iflas ettiği için Duyun-u Genele memurlarının halkın vergilerini topladığı ve dış borçların ödendiğinden emin olmaları için epey sıkı çalıştıkları o onur kırıcı periyodu net görüyoruz sinemada.
Yalnızca Osmanlı İmparatorluğu değil, tüm dünya değişim geçirmektedir… İngiltere’de Sanayi İhtilali’nin sancıları, uzun saatler çalışmaya itiraz; artı bedelin yaratıldığı fordist üretimin temellerinin de yavaş yavaş atıldığı ve bayanların hem grev tıpkı vakitte oy hakkı için sahnede olduğu bir devir yaşanmaktadır. Yıl itibariyle Karl Marx ve Engels’in hayatta olmaması gerekiyor, kelamı geçen enternasyonal 1889-1916 yılları içinde hazırlık sürecini tamamlayan enternasyonal olmalı. Fakat “Dünyanın tüm personeller birleşin” şiarı sinema boyunca geçmesine karşın Marx ve Engels’in bir satır dahi olsa ismi geçmiyor, epeyce ilginç…
Avrupa Burjuvazisi bir hastalık üzere ezilen dünyayı koklamaya başlamış, kapitalizmin birikim periyodu tohum atmıştır. bir daha onların tabiri ile “hasta adam” Osmanlı topraklarına; daha doğrusu Bursa’ya finans kapital merkezi kurmuşlardır. Bu da; Osmanlı’ya kapitalizmin, eşitsizliğin ve personel sınıfının girmesi manasına gelmektedir.
Sarah, İngiltere’de Süfrajet hareketinin en kıymetli aktivistlerinden biridir ve kuvvetli ailesi yardımıyla bir biçimde tutuklanmaktan kurtulmuş, paravan bir evlilikle kendini Osmanlı İmparatorluğu’nda bulmuş genç bir bayandır. Kağıt üzerinde evlilik yaptığı kişi ise Duyun-u Umumiye’nin değerli bir memuru olan İngiliz John’dur. Ortalık, personel emeği üzerinden yeni yeni güçlü olan ve olma hırsında yerli yabancı işverenlerle kaynamaktadır ve John’un da hepsiyle güzel bağları mevcuttur. Sarah Osmanlı Topraklarına trenle seyahat ettiği sırada, bir daha sosyalist hareketi ve emeği savunan İspanyol bir gazeteci ile tanışır. Gazetecinin ve çıkardığı mecmuanın Türk topraklarında örgütlü bir avuç arkadaşı olduğunu daha sonradan görüyoruz.
BAYANLARIN YAPTIĞI GREV EVVEL CİDDİYE ALINMAZ
İpek dokuma tezgahında gayrı-müslim yani Ermeni ve Rum bayanlar çalışmaktadır. Bu ortada Fatma isminde genç ve hoş bir kız, iş başvurusu için gelip çalışmaya başlar. Bu durum, köyde açlık çeken ve kent merkezine iş için gelen Müslüman bayanların da artık varlığının habercisidir.
Sofia ve Zabel haksızlığa itiraz edip Grev ilan ederler. Fatma da bu haksızlığa isyan edip grevin en ateşli sözcülerinden biri olur. Grev, 8 Ekim 1908 Tatil-i Eşgal Kanunu daha sonrasında, yani 2. Abdülhamit’in grev ve sendika yasağından daha sonra geçiyor diye düşünüyorum; zira bu yasak daha sonrası birinci hareketlenmeler ve heyecan yaratan bir gelişme. Buradan da iktidarda Mehmet Reşat’ın olduğunu anlıyorum; lakin ne saray ne de oralara yansıyan bir huzursuzluk kareleri yok sinemada.
Grev, hele bayanların yaptığı grev evvel ciddiye alınmaz; zira iki gün daha sonra konutta tencere kaynamak zorundadır ve bu direniş elbette kırılacaktır. Öteki işletmelerden iştirakler olunca, işverenlerde huzursuzluk başlar elbette; zira ipek koza olarak sekiz on gün daha sonra kelebeklenecek ve ziyan edeceklerdir. İşverenlerin ziyan etmesi demek, Duyun-u Umumiye’nin de alacak tahsil edememesi demektir. Bu krizde güçlü olmayı amacına koymuş ve bir daha krizi fırsata çevirmeye çalışan Muallim Naci Beyefendi ise koza stoklamaya başlamıştır.
Grev için telgraf çekilmiş, kulaklar ve gözler “Osmanlı’da da artık işçiler isyanda ve bu gayrette biz de varız” diye seslendikleri enternasyonale ve onlardan gelecek dayanağa çevrilmiştir. Günler geçtikçe isyan, öfke, umut ve ümitsizlik da büyür. Telgraf yoksa çekilmemiş midir ve bu grevin sonu nerede bitecektir? Kolcular sadırı için beklemekte, saraydan gelecek bir hareket için hazırdırlar.
SİNEMANIN ANLATTIKLARI
Sinema, tema olarak emeğin ırkı,dini ve lisanı olmadığını; sömürü nizamının bir sınıfı tıpkı koşullarda ezip yok ettiğini bize anlatırken, bahis olarak da, Osmanlı periyodunda geçen bu şekil çabayı birinci kere beyaz perdeye aktarması açısından -eksiklerine rağmen- alkışı hak ediyor. bir daha sinemanın bir karesinde Sera’nın süfrajet hareketinin takviyesi olarak elinde para ile grev yerine gizlice gelmesi de hoş; lakin burada da en azından uğraşın merkezi ve hareketin önderi Emmeline Pankhurst’tan manzaralar eklense daha derin ve siyasi bir sinema olabilirdi diye düşünüyorum.
Sinemada bir daha, gayri Müslimlerin, ilan edilişinin üzerinden 50 yıl geçmiş Islahat Fermanı ile işletme kurabilme hak ve yetkilerine sahip olduklarını görürken; grev yapan Ermeni ve Rum bayanlarının din ve ırkına yönelik hakaretleri -Ferman ile cürüm sayılmasına rağmen- duyuyoruz. Bu da, ırkın değil sınıfın sorunu olarak göze çarpıyor.
Sinemanın direktörü avukat ve gazeteci kimliği ile bilinen Metin Yeğin. Yeterli bir işe soyunmuş. Dediğim üzere eksiklerine karşın alkışı hak ediyor.
Pelin Batu, Orhan Alkaya, Itzior Ituno, Tansel Öngel başarılılar… Herkes elinden geleni yapmış. Muallim Naci karakterinde Ankara DT oyuncularından Murat Çidamlı, en az sahnedeki kadar başarılı.
Emeği geçenlerin emeğine sıhhat, uygun seyirler…
Hasret Dede