Doğan Selçuk ÖZTÜRK
● Mehmet Beyefendi, özetlemek gerekirse kendinizden bahsedebilir misiniz?
Allah gecinden versin fakat yarın gözlerim kapanacak olsa inanın hiç hayıflanmam. Dolu dolu yaşadım, epey şey gerçekleştirdim, gezdim, dostluklar kurdum. Memnunum. hiç bir işte 5 yıldan fazla çalışmadım. Geçmişe dönüp baktığımda kendimi doğal akışa bıraktığımı görüyorum. Çok çalışırım ancak doğal akışa da ehemmiyet veririm. Yani mecrayı epeyce fazla bozmamak, çok ihtiraslı olmamak lazım. Şayet özgüveniniz var ise, omurganız dik ise ve kendinizi uygun donatmış iseniz hayat sizi alıyor ve bir yerlere gdolayıyor.
1979 yılında Mülkiye’yi kazandım. bu biçimde üç pahalı hocam -Mümtaz Shalbukil, Ömer Kürkçüoğlu ve Türkkaya Ataöv- beni dolduruşa getirmişti. “Sen aslında diplomasiyi daha güzel yaparsın” dediler. Orta sınıf aileden, bayağı semt lisesini bitirmiş, gerisinde torpil olmayan, çat pat Almanca bilen birisi nasıl diplomat olurdu ki? Onlara beni bu yola sevk ettikleri için bugün minnettarım.
● Çalışma ömrüne nasıl atıldınız?
çabucak hemen üniversitede okurken Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nde gece mütercimi olarak çalışıyordum. Tarzanca İngilizcemle çeviriler yapıyordum. Ve her geçen gün İngilizce yazma, konuşma, manaya hakimiyetim güçleniyordu. daha sonra kendimi bir anda Turgut Özal’ın seçim kampanyası ortasında buldum, 83 yılında. Orada biroldukça şeye birinci elden şahit oldum. Yabancı basının getirilmesine katkı sağladım. Kendisine mülakatlarında neler söylemesi gerektiğini kağıtlara not edip önüne koyuyordum, işim olmadığı biçimde. Evvel garipsedi. daha sonra güzeline gitti. Derken onun en genç konuşma müellifi oldum.
daha sonra Turgut Beyefendi beni bir küme Türk ile bir arada İngiltere’ye gönderdi. Oradaki Merkezi Enformasyon Teşkilatı’nda altı aylık eğitim ve çalışma devrinden daha sonra Türkiye’ye dönmemeye karar verdim. LSE’de master programına kabul edildim. sonrasındasında NATO’dan bir araştırma bursu buldum. Amerika’da Georgetown Üniversitesi’nden doktora bursu almıştım lakin Türkiye’ye döndüm ve Dışişleri’nde misyona başladım.
GİTTİĞİNİZ YERDE TOHUMLARI EKECEKSİNİZ
● Çin konusunda kıymetli uzmanlardan birisiniz. Nasıl gerçekleşti bu yöneliminiz?
Dışişleri’nde birinci vazifem 12 Eylül darbesi sebebiyle Batı Avrupa ile bozulmuş olan münasebetlerin nasıl iyileştirilebileceği konusunda çalışmaktı. ondan sonrasında Genelkurmay’da Danışman Onbaşı olarak vazife yaptım. Askerden döndükten daha sonra NATO dairesine verdiler beni. Soğuk Savaş’ın tepede olduğu o devirde başarılı diplomatları çoklukla güvenlik hususlarında kullanıyorlardı. daha sonra birinci tayinim Pekin’e çıktı. Bunu, bir fırsat olarak gördüm. Çinceyi öğrendim. Çinlileri tanıdım. Artık iş ömrümde bunun faydalarını da görüyorum. Gittiğiniz yerde tohumları ekeceksiniz. Hangi şartlar altında olursanız olun, “bundan nasıl istifade edebilirim, bunun benim için armağanı nedir” diye düşünmek lazım. Şu anda dünyada Çin üzerine çalışan ender uzmandan birisiyim. Çin’den bir iş yaparken de tıpkı biçimde orada vaktinde kurmuş olduğum bağları zirve tepe kullanıyorum. hem de “Çin’de nasıl iş yapılır, müzakere yapılır, sonuç alınır” konusunda önemli tecrübe kazandım.
Biz kısa vadeli hasılatlara odaklanırken onlar daha uzun vadeli bir strateji çerçevesinde düşünüyorlar. Çok tanınmış büyük bir iş adamımız 1989’da Ç in’e geldiği vakit kendisine şu biçimde söylemiştim. “Beyefendi keşke burada bir ofis açsanız. İnsan yetiştirseniz. Bugün hasılatını görmeseniz bile 5-7 yıl daha sonra size büyük üstünlük sağlar.” Lakin o bana “Mehmetçiğim, haklısın fakat sen bize önümüzdeki altı ayda para döndürebileceğimiz ne işler var onları anlat” demişti.
● Çin’den döndükten daha sonra…
Çin’den daha sonra Bakanlık beni Brugge’daki Collège d’Europe’a gönderdi. Avrupa Birliği’ne avrokrat-bü rokrat yetiştiren muazzam bir okuldu. ondan sonrasında Avrupa Birliği nezdindeki daimi temsilciliğimizde bakılırsave başlamam öngörülüyordu lakin garip bir şey oldu. Tokyo’daki bir meslektaşımı yüksek bir torpil bulduğu için Brüksel’deki o vazifeye tayin ettiler. Beni de öbür bir bakılırsave, Paris’teki OECD Daimi Temsilciliğine kaydırdılar. Çok üzülmüştüm bu biçimde. Meskenimi tutmuş, çocuğumun okuluna kadar her şeyi ayarlamıştım. Her işte bir hayır vardır.
OECD’ye gidişim sonuçta büyük bir fırsata dönüştü benim için, ömrümü apayrı bir istikamete sevk etti. İki yıl orada diplomat olarak kaldıktan daha sonra Memleketler arası Güç Ajansı’na geçtim Asya-Pasifik ve Latin Amerika kısmının başında. 5 yıl da orada kaldıktan daha sonra OECD’ye geçtim, memleketler arası yatırım lideri olarak. İEA ve OECD’de 10 yılımı tamamladıktan daha sonra emekliliğe hak kazandım.
BUNUN ARMAĞANI NEDİR BAKALIM!
● OECD daha sonraı British Gas’a girişiniz nasıl gerçekleşti?
2005’te ayrıldım OECD’den. Çalıştığın bir yerde verdiğinden çoksını alamıyorsan ve yaptığın iş yenidena dönüşüyorsa “bundan daha sonra ne yapmam lazım” diye düşünmeye başlamak gerek. Dedim ki “ben bu 10 yılda alacağımı aldım, vereceğimi verdim; bundan daha sonra yeni bir yola girmeliyim.” Opsiyonları değerlendirdiğim süreç te, İngiltere’de Windsor Sarayı’nda bir toplantıya davetliydim. Konuşmamı yaptıktan daha sonra orada bir adamla tatlı tatlı kapışmaya başladık. Bana meydan okuyordu. Ben de kibar bir biçimde gerçek bildiğimi anlatıyordum. Toplantı çıkışında Charles Bland beni yemeğe davet etti. Bir hafta daha sonra da iş teklif etti. British Gas o devirde ö zelleştirilmiş, BG Group ismini almıştı. Gazprom’dan daha sonra dünyanın en değerli doğal
gaz şirketiydi.
“Bizde mühendis, finansçı, hukukçu herkes var fakat sizin üzere diplomasi marifeti ve müzakere yeteneği olan, dünyada bu kadar geniş şebekesi olan ve bahislere disiplinler ortası bakan bir bireye gereksinimimiz var. Düşünür müsünüz bize gelmeyi” dedi. Israrları üzerine gidip görüştüm konum ve fiyat mevzularını. Ayrıyeten Londra Jermynn Street’deki hayli beğenilen ofislerini de gösterdiler. Bu işte bir hayır vardı, boşuna karşıma çıkmış olamazdı. “Bunun ikramı nedir bakalım” diyerek başladım orada işe.
● British Gas periyodundan hatırladığınız en enteresan anınız nedir?
Kazakistan’da dünyanın en büyük gaz alanlarından birisi var: Karachaganak. Orayı İtalyan Eni, Rus Lukoil, Amerikan Chevron ve biz ortak olarak işletiyoruz. Birbirine hiç benzemeyen dört iş modeli, dört iş kültürü bir ortada. Bizim payımız en yüksek olanı ve sahanın idaresini Eni ile birlikte biz yapıyoruz. Rus hududuna epey yakın Karachaganak’tan çıkarttığımız gazı Rusya üzerinden boru çizgisiyle Avrupa’ya gönderiyorduk.
Kazakların buradan yararı nitekim çok zayıftı, ayrıyeten sahayı işleten şirkette hiç bir payları yoktu. Nazarbayev yabancı sermaye gelsin diye dostça bir biçimde kucak açtığı şirketlerle yaptığı muahedeyi unutup “Niye biz bu yabancı yatırımcıların artan karından gereğince hissemizi alamıyoruz?” demeye başlamıştı. Sorun büyüyordu. Kazaklar, bedelini ödemeden pay isteyince bizim avukatlarımız çabucak bu işi KazMunayGaz üzerinden tahkime götürmek istediler. Bu adeta bir savaş ilanıydı. Avukatlardan kenara çekilmelerini istedim. Benim bakılırsavim bu sorunu iki tarafı tatmin edecek biçimde politik bir tahlile kavuşturmaktı. hiç bir sorun tek tarafı tatmin edecek biçimde çözülemez.
her neyse Nazarbayev ve grubu ile görüş melere başladık. İkramlar falan… Samimi biçimde konuştuk. “Mehmet Beyefendi siz Türk olarak bu coğrafyayı ve karşılaştığımız durumu daha âlâ anlarsınız, sorun hukuksal değil bizim için. Buraya hukukçular ordusuyla gelmeniz bizi olumsuz etkiliyor. Bu, siyasi bir husustur. Ülkemizin kaynakları üzerinde denetim kurma problemidir. Benim halk nezdinde prestijimi da aşındırmayacak biçimde çözmemiz lazım” diye işaret verdi.
Aylar sürdü müzakereler ve sorunu diyalogla iki tarafı tatmin edecek bir “al gülüm, ver gülüm” pazarlığı ile çözdük. bu biçimde benim şöhretim artmaya başladı şirkette. Nerede sorun var ise “keskin nişancı” olarak oraya gönderiyorlardı beni, bu yüzden olağan işimi bile yapamıyordum.
Blair’e üç tuzak soru sordum
● Tanınmış öbür bir devlet adamıyla anınız oldu mu?
Tony Blair başbakan iken Çinliler ile bir ortak yatırım mutabakatımızı onun ve Çin başbakanının şahitliğinde imzalatma işini kotarmış, o sayede 10 Downing Street’te birinci kere bir iş yemeğine katılmıştım. Başbakanlıktan ayrıldıktan daha sonra kendi şirketini kurdu “Blair Associates” diye. Dünyanın her yerindeki eski siyasi ilişkilerini da kullanıp biroldukça danışmanlık işi alıyordu. Ben de British Gas’dan ayrıldıktan daha sonra Londra borsasına kayıtlı Invensys isimli bir yüksek teknoloji şirketinin müracaat şurası başkanlığını yapıyordum. Çin’de metro, süratli tren projeleri ve Hainan adasındaki nükleer santrallerin otomasyonu ve güvenliği konusunda çalışıyorduk. Bu işler için açılan ihaleye bizim dışımızda Alman ve Japon rakiplerimiz de katılıyordu. Teknik olarak biz daha kuvvetliydük. Lakin Çinliler bizim verdiğimiz fiyatı biraz yüksek buluyorlardı. Bizi desteklemesi için Çinlilerden oluşan bir istişare şurası kurdum çabucak. Üyelerimiz içinde bir sinema yıldızı, bir televizyon yıldızı, bir eski asker ve bir eski bakan vardı. Bizimkiler şaşırdılar “Niye bu sinema ve TV yıldızlarını koyuyorsun müşavere kuruluna” diye. daha sonra gördüler natürel ki yararını. Gittiğimiz her yerde herkes imza almak için sıraya giriyordu. Bütün kapılar açılıyordu. Görüş meleri rahat ve dostça bir atmosferde yapıyorduk. Tam bu sıralarda Blair Associates gelip teklifte bulunmuş Invensys idaresine
Okumaya devam et...
● Mehmet Beyefendi, özetlemek gerekirse kendinizden bahsedebilir misiniz?
Allah gecinden versin fakat yarın gözlerim kapanacak olsa inanın hiç hayıflanmam. Dolu dolu yaşadım, epey şey gerçekleştirdim, gezdim, dostluklar kurdum. Memnunum. hiç bir işte 5 yıldan fazla çalışmadım. Geçmişe dönüp baktığımda kendimi doğal akışa bıraktığımı görüyorum. Çok çalışırım ancak doğal akışa da ehemmiyet veririm. Yani mecrayı epeyce fazla bozmamak, çok ihtiraslı olmamak lazım. Şayet özgüveniniz var ise, omurganız dik ise ve kendinizi uygun donatmış iseniz hayat sizi alıyor ve bir yerlere gdolayıyor.
1979 yılında Mülkiye’yi kazandım. bu biçimde üç pahalı hocam -Mümtaz Shalbukil, Ömer Kürkçüoğlu ve Türkkaya Ataöv- beni dolduruşa getirmişti. “Sen aslında diplomasiyi daha güzel yaparsın” dediler. Orta sınıf aileden, bayağı semt lisesini bitirmiş, gerisinde torpil olmayan, çat pat Almanca bilen birisi nasıl diplomat olurdu ki? Onlara beni bu yola sevk ettikleri için bugün minnettarım.
● Çalışma ömrüne nasıl atıldınız?
çabucak hemen üniversitede okurken Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nde gece mütercimi olarak çalışıyordum. Tarzanca İngilizcemle çeviriler yapıyordum. Ve her geçen gün İngilizce yazma, konuşma, manaya hakimiyetim güçleniyordu. daha sonra kendimi bir anda Turgut Özal’ın seçim kampanyası ortasında buldum, 83 yılında. Orada biroldukça şeye birinci elden şahit oldum. Yabancı basının getirilmesine katkı sağladım. Kendisine mülakatlarında neler söylemesi gerektiğini kağıtlara not edip önüne koyuyordum, işim olmadığı biçimde. Evvel garipsedi. daha sonra güzeline gitti. Derken onun en genç konuşma müellifi oldum.
daha sonra Turgut Beyefendi beni bir küme Türk ile bir arada İngiltere’ye gönderdi. Oradaki Merkezi Enformasyon Teşkilatı’nda altı aylık eğitim ve çalışma devrinden daha sonra Türkiye’ye dönmemeye karar verdim. LSE’de master programına kabul edildim. sonrasındasında NATO’dan bir araştırma bursu buldum. Amerika’da Georgetown Üniversitesi’nden doktora bursu almıştım lakin Türkiye’ye döndüm ve Dışişleri’nde misyona başladım.
GİTTİĞİNİZ YERDE TOHUMLARI EKECEKSİNİZ
● Çin konusunda kıymetli uzmanlardan birisiniz. Nasıl gerçekleşti bu yöneliminiz?
Dışişleri’nde birinci vazifem 12 Eylül darbesi sebebiyle Batı Avrupa ile bozulmuş olan münasebetlerin nasıl iyileştirilebileceği konusunda çalışmaktı. ondan sonrasında Genelkurmay’da Danışman Onbaşı olarak vazife yaptım. Askerden döndükten daha sonra NATO dairesine verdiler beni. Soğuk Savaş’ın tepede olduğu o devirde başarılı diplomatları çoklukla güvenlik hususlarında kullanıyorlardı. daha sonra birinci tayinim Pekin’e çıktı. Bunu, bir fırsat olarak gördüm. Çinceyi öğrendim. Çinlileri tanıdım. Artık iş ömrümde bunun faydalarını da görüyorum. Gittiğiniz yerde tohumları ekeceksiniz. Hangi şartlar altında olursanız olun, “bundan nasıl istifade edebilirim, bunun benim için armağanı nedir” diye düşünmek lazım. Şu anda dünyada Çin üzerine çalışan ender uzmandan birisiyim. Çin’den bir iş yaparken de tıpkı biçimde orada vaktinde kurmuş olduğum bağları zirve tepe kullanıyorum. hem de “Çin’de nasıl iş yapılır, müzakere yapılır, sonuç alınır” konusunda önemli tecrübe kazandım.
Biz kısa vadeli hasılatlara odaklanırken onlar daha uzun vadeli bir strateji çerçevesinde düşünüyorlar. Çok tanınmış büyük bir iş adamımız 1989’da Ç in’e geldiği vakit kendisine şu biçimde söylemiştim. “Beyefendi keşke burada bir ofis açsanız. İnsan yetiştirseniz. Bugün hasılatını görmeseniz bile 5-7 yıl daha sonra size büyük üstünlük sağlar.” Lakin o bana “Mehmetçiğim, haklısın fakat sen bize önümüzdeki altı ayda para döndürebileceğimiz ne işler var onları anlat” demişti.
● Çin’den döndükten daha sonra…
Çin’den daha sonra Bakanlık beni Brugge’daki Collège d’Europe’a gönderdi. Avrupa Birliği’ne avrokrat-bü rokrat yetiştiren muazzam bir okuldu. ondan sonrasında Avrupa Birliği nezdindeki daimi temsilciliğimizde bakılırsave başlamam öngörülüyordu lakin garip bir şey oldu. Tokyo’daki bir meslektaşımı yüksek bir torpil bulduğu için Brüksel’deki o vazifeye tayin ettiler. Beni de öbür bir bakılırsave, Paris’teki OECD Daimi Temsilciliğine kaydırdılar. Çok üzülmüştüm bu biçimde. Meskenimi tutmuş, çocuğumun okuluna kadar her şeyi ayarlamıştım. Her işte bir hayır vardır.
OECD’ye gidişim sonuçta büyük bir fırsata dönüştü benim için, ömrümü apayrı bir istikamete sevk etti. İki yıl orada diplomat olarak kaldıktan daha sonra Memleketler arası Güç Ajansı’na geçtim Asya-Pasifik ve Latin Amerika kısmının başında. 5 yıl da orada kaldıktan daha sonra OECD’ye geçtim, memleketler arası yatırım lideri olarak. İEA ve OECD’de 10 yılımı tamamladıktan daha sonra emekliliğe hak kazandım.
BUNUN ARMAĞANI NEDİR BAKALIM!
● OECD daha sonraı British Gas’a girişiniz nasıl gerçekleşti?
2005’te ayrıldım OECD’den. Çalıştığın bir yerde verdiğinden çoksını alamıyorsan ve yaptığın iş yenidena dönüşüyorsa “bundan daha sonra ne yapmam lazım” diye düşünmeye başlamak gerek. Dedim ki “ben bu 10 yılda alacağımı aldım, vereceğimi verdim; bundan daha sonra yeni bir yola girmeliyim.” Opsiyonları değerlendirdiğim süreç te, İngiltere’de Windsor Sarayı’nda bir toplantıya davetliydim. Konuşmamı yaptıktan daha sonra orada bir adamla tatlı tatlı kapışmaya başladık. Bana meydan okuyordu. Ben de kibar bir biçimde gerçek bildiğimi anlatıyordum. Toplantı çıkışında Charles Bland beni yemeğe davet etti. Bir hafta daha sonra da iş teklif etti. British Gas o devirde ö zelleştirilmiş, BG Group ismini almıştı. Gazprom’dan daha sonra dünyanın en değerli doğal
gaz şirketiydi.
“Bizde mühendis, finansçı, hukukçu herkes var fakat sizin üzere diplomasi marifeti ve müzakere yeteneği olan, dünyada bu kadar geniş şebekesi olan ve bahislere disiplinler ortası bakan bir bireye gereksinimimiz var. Düşünür müsünüz bize gelmeyi” dedi. Israrları üzerine gidip görüştüm konum ve fiyat mevzularını. Ayrıyeten Londra Jermynn Street’deki hayli beğenilen ofislerini de gösterdiler. Bu işte bir hayır vardı, boşuna karşıma çıkmış olamazdı. “Bunun ikramı nedir bakalım” diyerek başladım orada işe.
● British Gas periyodundan hatırladığınız en enteresan anınız nedir?
Kazakistan’da dünyanın en büyük gaz alanlarından birisi var: Karachaganak. Orayı İtalyan Eni, Rus Lukoil, Amerikan Chevron ve biz ortak olarak işletiyoruz. Birbirine hiç benzemeyen dört iş modeli, dört iş kültürü bir ortada. Bizim payımız en yüksek olanı ve sahanın idaresini Eni ile birlikte biz yapıyoruz. Rus hududuna epey yakın Karachaganak’tan çıkarttığımız gazı Rusya üzerinden boru çizgisiyle Avrupa’ya gönderiyorduk.
Kazakların buradan yararı nitekim çok zayıftı, ayrıyeten sahayı işleten şirkette hiç bir payları yoktu. Nazarbayev yabancı sermaye gelsin diye dostça bir biçimde kucak açtığı şirketlerle yaptığı muahedeyi unutup “Niye biz bu yabancı yatırımcıların artan karından gereğince hissemizi alamıyoruz?” demeye başlamıştı. Sorun büyüyordu. Kazaklar, bedelini ödemeden pay isteyince bizim avukatlarımız çabucak bu işi KazMunayGaz üzerinden tahkime götürmek istediler. Bu adeta bir savaş ilanıydı. Avukatlardan kenara çekilmelerini istedim. Benim bakılırsavim bu sorunu iki tarafı tatmin edecek biçimde politik bir tahlile kavuşturmaktı. hiç bir sorun tek tarafı tatmin edecek biçimde çözülemez.
her neyse Nazarbayev ve grubu ile görüş melere başladık. İkramlar falan… Samimi biçimde konuştuk. “Mehmet Beyefendi siz Türk olarak bu coğrafyayı ve karşılaştığımız durumu daha âlâ anlarsınız, sorun hukuksal değil bizim için. Buraya hukukçular ordusuyla gelmeniz bizi olumsuz etkiliyor. Bu, siyasi bir husustur. Ülkemizin kaynakları üzerinde denetim kurma problemidir. Benim halk nezdinde prestijimi da aşındırmayacak biçimde çözmemiz lazım” diye işaret verdi.
Aylar sürdü müzakereler ve sorunu diyalogla iki tarafı tatmin edecek bir “al gülüm, ver gülüm” pazarlığı ile çözdük. bu biçimde benim şöhretim artmaya başladı şirkette. Nerede sorun var ise “keskin nişancı” olarak oraya gönderiyorlardı beni, bu yüzden olağan işimi bile yapamıyordum.
Blair’e üç tuzak soru sordum
● Tanınmış öbür bir devlet adamıyla anınız oldu mu?
Tony Blair başbakan iken Çinliler ile bir ortak yatırım mutabakatımızı onun ve Çin başbakanının şahitliğinde imzalatma işini kotarmış, o sayede 10 Downing Street’te birinci kere bir iş yemeğine katılmıştım. Başbakanlıktan ayrıldıktan daha sonra kendi şirketini kurdu “Blair Associates” diye. Dünyanın her yerindeki eski siyasi ilişkilerini da kullanıp biroldukça danışmanlık işi alıyordu. Ben de British Gas’dan ayrıldıktan daha sonra Londra borsasına kayıtlı Invensys isimli bir yüksek teknoloji şirketinin müracaat şurası başkanlığını yapıyordum. Çin’de metro, süratli tren projeleri ve Hainan adasındaki nükleer santrallerin otomasyonu ve güvenliği konusunda çalışıyorduk. Bu işler için açılan ihaleye bizim dışımızda Alman ve Japon rakiplerimiz de katılıyordu. Teknik olarak biz daha kuvvetliydük. Lakin Çinliler bizim verdiğimiz fiyatı biraz yüksek buluyorlardı. Bizi desteklemesi için Çinlilerden oluşan bir istişare şurası kurdum çabucak. Üyelerimiz içinde bir sinema yıldızı, bir televizyon yıldızı, bir eski asker ve bir eski bakan vardı. Bizimkiler şaşırdılar “Niye bu sinema ve TV yıldızlarını koyuyorsun müşavere kuruluna” diye. daha sonra gördüler natürel ki yararını. Gittiğimiz her yerde herkes imza almak için sıraya giriyordu. Bütün kapılar açılıyordu. Görüş meleri rahat ve dostça bir atmosferde yapıyorduk. Tam bu sıralarda Blair Associates gelip teklifte bulunmuş Invensys idaresine
Okumaya devam et...