İş insanı son aylarda teknoloji dünyasının en önde gelen mevzularından biri olan MetaVerse’le (Sanal Evren) ilgili bir yazı kaleme aldı.
Facebook’un sahibi Mark Zuckerberg’in şirketin ismini Meta olarak değiştirdiğini hatırlatan Ülker, “Metaverse dünyasını yaratmak için yıllık 10 milyar dolar üzere bir bütçe ayıran Zuckerberg, internetin geleceğinin Metaverse konseptinde olduğunu, mevcut içeriklere yalnızca erişilebildiğini ancak bu konsept ile karma gerçeklik yardımıyla internetin somut, ulaşılabilir olacağını söylüyor” dedi.
Ülker markasının mamüllerini Metaverse’te NFT (non-fungible token / değiştirilemez jeton) formatında satabileceğini belirten Murat Ülker “hemen çabucak emekleme basamağında olan ve onlarca teknoloji şirketinin gelişmenine katkı sunmak için milyarlarca dolar yatırım yaptığı Metaverse kozmosunun gerçekleşmesi durumunda bizler de daha evvelki senelerda ve değişimlerde olduğu üzere bu değişime de en düzgün biçimde adapte olarak gerek fizikî gerekse sanal evrenlerde hayata memnunluk katmaya devam edeceğiz. Günün birinde müşterilerimiz algoritmaların sağlayacağı Halley lezzetini NFT formatında tüketerek memnun olacaksa biz de onları memnun etmek için bugünden bunun için hazırlanmaya başlamalıyız.. Şu an için epey uzak görünüyor fakat gelecek de bir gün gelecek” görüşünü lisana getirdi.
Ülker’in “Metaverse Dünyasının Bilinmeyeni Çok Lakin Hazırlıklı Olmak Lazım” başlıklı yazısı şu biçimde:
Devir dönem tüm dünyayı tesiri altına alan kavramlar, teknolojiler, eserler ortaya çıkar ve ülkeden ülkeye konuşularak insanlığın gündelik yaşantısındaki normaller içindeki yerini alır ya da kaybolur masraflar. Son günlerde özellikle teknoloji dünyasının gündemini işgal eden kavram ise Metaverse olarak öne çıkıyor. hayatın normalleri içinde yerini ne kadar çabuk alacak, kestirimi güç. Metaverse artık gündelik hayatınızın vazgeçilmezi olmuş olan dijital ve toplumsal dünyada birleştirici bir yenilik olarak şimdiden üzerinde düşünülmesi gereken fırsatlar ve değişimler vaat ediyor.
Öncelikle kavramı analiz edecek olursak; Yunanca, “daha sonra, ötesi” manalarına gelen Meta ve İngilizce’de “evren” manasına gelen Universe sözleri ile türetilen kavram, fizikî dünya ile dijital dünyanın iç içe geçtiği, tüm dijital kainatların birleştiği bir kurgusal sanal kainatı tabir etmektedir. Ben ise duyunca meta=mal/hizmet, verse=aksi/tersi diye düşündüm, yani hakikat olarak ne biliyorsak aksi diyebiliriz.
Günümüzün internet kullanıcıları çeşitli platformlar üzerinden birbiriyle irtibat kurabiliyor ve çeşitli topluluklara katılarak etkileşim oluşturabiliyor. Geliştirilmesi planlanan yeni cihanda ise irtibatın sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik uygulamaları ile bir tecrübeye dönüştürülmesi, fizikî varlığımızı sanallaştırılarak adeta bir dijital ikizimizin (avatar) bu yeni kozmosta gezmesi, oyun oynaması, çalışması, alışveriş yapması, hatta eğlenmesi yani fizikî hayatta yaptığı her şeyi bu sanal cihanda yapabilmesi hedefleniyor. Günümüz teknolojisi ile tüm bunlar çabucak hemen gerçekleşme evresinde bir hayal olsa da Metaverse niyeti akıllara birinci düştüğü günden bu yana hiç bu kadar gerçek gelmemişti bana… Bunun hayalperestlik olduğunu söyleyenler geleceği varsayım edenler olmayacaktır.
Metaverse kavramıyla birinci vakit içinderda ödüllü bilim kurgu muharriri Neal Stephenson’ın Türkçe’ye de Parazit ismiyle çeviri edilen Snow Crash isimli romanında karşılaşılmış. Ne yazık ki bu tıp kitapları iş yoğunluğum niçiniyle okuyamıyorum. Arkadaşlarımdan öğrendim, Stephenson, gelecek temasını işleyen 600-700 sayfalık romanlar yazıyormuş. Kelam konusu romanda insanların avatarlarıyla temsil edildiği bir sanal cihan bahis ediliyor ve Metaverse kavramı dillendiriliyor. Aslında biz bu mevzuyu birinci kere Neal Stephenson’dan duymadık bence.. Birleşik cihanlar ve bu cihanların fizikî dünyayla etkileşimi hayali daima bilim-kurgu sinemalarının en çok tercih edilen hususlarından biri diye düşünüyorum. Merakla izlediğim Matrix, Tron, Total Recall, Black Mirror sinemalarında, dizilerde bu yeni kozmosu tanımlamaya yönelik kurgular oluşturulmuyor muydu? Metaverse tarifini en anlaşılır biçimde zihinlerimizde canlandıran sinema 2018 yılında vizyona giren ve direktörlüğünü Steven Spielberg’in yaptığı Ready Player One (Başlat) sinemasıydı. Sinemada fizikî dünyada yaşadığı zahmetlerden uzaklaşmak için sanal gerçeklik kainatı Oasis’e giden bir gencin öyküsü anlatılıyordu. Kıssa genel olarak klasik âlâ berbat çabası olsa da öykünün geçtiği cihan önümüzdeki senelerda fizikî gerçekliği dahi yutma potansiyeli bulunan Metaverse aleminin zihinlerimizde canlandırılmasını kolaylaştıracak tiptendi.
Artık şunu da belirtmeliyim; benim bu metaverse cihanla birinci buluşmam merhum anneannemin bana anlattığı kıssalarla olmuştur. bu biçimdeki evliya kullar hakkında tayyi yer, tayyi vakit öyküleri anlatırdı. Babaannemin anlattıklarından öğrendiğim bu kavramları ondan sonrasında araştırdım ve sözlükte “dürüp bükmek; aralık katetmek, geçip gitmek” anlamlarındaki tay (tayy) sözü tasavvufta uzak bir yere bir anda gitmek, an ortasında epey uzun bir vakit yaşamak, tıpkı anda birden çok yerde bulunmak üzere olağan üstü durumları belirtmek için kullanıldığını öğrendim. Kavramın yerle münasebeti “tayy-i yer, bast-ı mekân”, vakit içinde ilgisi “tayy-i vakit, neşr-i vakit, bast-ı zaman” halinde söz ediliyor. Kur’an’da iki yerde geçen tay, kıyamet günü göklerin Allah’ın kudret eliyle dürüleceğini beyan etmek için zikredilmiş. Hadislerde hem kıyamet gününe atfen tıpkı vakitte gündelik bir fiil olarak yer almış. Çağdaş devirde, tarih ve vakit algısına bağlı olarak insan zihninin çağlar üstü bilgi ya da yorum üretme yeteneği bu kavramla söz edilmiş, meselâ Nâmık Kemal insanın akıl yoluyla tayy-i vakit ve tayy-i yer edercesine tarihî bilgiyi ürettiğini söylemiş, Yahyâ Kemal Beyatlı, “Çık tayy-i vakit et açılır her perde / Bir devr geçir istediğin her yerde / Ben hicret edip vaktimizden yaşadım / İstanbul’u fethettiğimiz günlerde” rubâîsiyle bu muhayyileye yer vermiş. Hoca Tahsin, fennin gelişmesiyle tayy-i vakit ve tayy-i yere erişilerek gezegenler ortası seyahatlerin imkânını lisana getirirken pozitivist bilginin son sonunu bu kavramlarla ilişkilendirmiş. Diyanet İşler Başkanlığı’nin Türkiye İslam Ansiklopedisi Tay hususu günümüzde bilim kurgu edebiyatının ve fizikî gerçekliğe ait model arayışlarının tay kavramına örnek olan menkıbelere dönük ilgiyi canlı tuttuğu görüldüğünü de tabir ediyor.
Evvelce sinemaların ve daha epey oyunların gündeminde bulunan Metaverse kavramını yine tüm dünyanın gündemine getiren şey ise; Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg’in yatırımcılarla yaptığı bir online görüşmede Facebook’u bir toplumsal medya şirketi olmanın ötesine taşıyarak gerçeğe yakın bir sanal dünya sunan bir şirkete dönüştürmek istediğini açıklaması oldu. Bu maksada odaklanmak için olsa gerek kısa bir vakit evvel Facebook’un ismi de Meta olarak değiştirildi. Zuckerberg, isim değişikliğini şirketin rotasını kalıcı olarak Metaverse’e çevirmek ve yeni bir vizyon oluşturmak için yaptığı argümanında lakin bence de bu değişiklikte Facebook’un da karıştığı Cambridge Analytica üzere data krizlerinin de hissesi var, prestiji yıpranan teknoloji devinin üstündeki yükü hafifçeletmek için artık bu hamleyi yaptığını söylemek hiç de yanlış olmaz.
Metaverse dünyasını yaratmak için yıllık 10 milyar dolar üzere bir bütçe ayıran Zuckerberg, internetin geleceğinin Metaverse konseptinde olduğunu, mevcut içerikleresadece erişilebildiğini lakin bu konsept ile karma gerçeklik yardımıyla internetin somut, ulaşılabilir olacağını söylüyor. 2014 yılında sanal gerçeklik başlıkları ve yazılımları konusunda uzmanlaşan Oculus VR şirketini 2milyar Amerikan dolarına satın alan Zuckerberg daha sonraki devirlerde de AR gözlükleri ve bilekliklerine yatırımın yanı sıra BigBox VR üzere oyun stüdyosunu da satın alarak bu alanda şirkete derinlik kazandıracak ataklar yapmıştı. Oculus VR 2. versiyonun daha başarılı olduğu ve uzun mühlet kullanımda daha az başağrısı yaptığı söyleniyor.
Zuckerberg’in internetin geleceği olarak tabir ettiği bu yeni kozmosu günümüzdeki tecrübelerimizle karşılaştıracak olursak; günümüzde internet üstündeki veriler/içerikler kullanıcılar ve yayıncılar içinde karşılıklı olarak paylaşılıyor. Ancak yeni cihanda salt metin yahut görüntü içeriklerinin ötesinde 3 boyutlu içeriklerle direkt etkileşime girilmesi ve okumanın, görmenin ötesinde içeriğin deneyimlenebilir olması düşünülüyor. Örneğin Contemporary Istanbul’da sergilediğimiz bir yapıtı Web 2.0 dünyasında yalnızca ekranlarda görüntüleyebiliyor, eser hakkında yazılan bir makaleyi okuyabiliyorsunuz. Metaverse kainatı gerçekleştiğinde ilgili eser hakkında bilgiler kullandığınız başlığın camında belirecek ve siz şahsen yapıtın olduğu sanal salona girerek yapıtı deneyimleyebileceksiniz.
Bildiğim kadarıyla bu cihanın birinci kademelerinde Sanal Gerçeklik yahut Artırılmış Gerçeklik uygulamalarıyla göze hitap etmesi planlanıyor. Ancak daha sonraki evrelerde giyilebilir teknoloji eserleriyle desteklendiğinde objelerin bununla birlikte hissedilir olması sağlanacak. Hakikaten bugün hayal etmesi sıkıntı olsa da insanın nelere kadir olduğunu göstermesi açısından dikkate kıymet bir gelecek bizleri bekliyor.
Her gün yeni teknolojilerle karşılaşıyoruz lakin bu teknolojilere insanların adaptasyonunu kimi vakit hayatın rutin dışına çıkan akışı belirliyor. COVID-19 salgını öncesinde pek de tercih edilmeyen sanal toplantılar salgın telaşı niçiniyle meskenlerine kapanmak zorunda kalan hepimizin can simidi oldu ve salgının tesirlerinin uzaması ve sanal toplantıların iş dünyasının yeni normali haline gelmesi niçiniyle bu alanda da önemli gelişmeler sağlandı.
Bilmiyorum dikkatinizi çekti mi krizi fırsata çevirmeye çalışan Facebook, şirketlerin artan farkındalığını da kıymetlendirerek bir basın toplantısı düzenledi ve görüşmede Oculus Quest VR başlığı için üretilen Horizon Workrooms uygulamasını tanıttı. Düz bir ekrana sıkıştırılan görüntü ilişkili toplantıların bir sanal gerçeklik ortamında güya birebir ofiste yüz yüze toplantı yapıyormuş hissini yaratmak üzere geliştirildiğini belirten Zuckerberg, uygulamanın sunduğu vücut lisanı kullanmasının yanı sıra jest ve mimiklerle his transferinin da yapılabilmesi niçiniyle Horizon Workrooms ile yapılan toplantıların etkileşimli bir dünya sunduğunu söz ediyor. “Metaverse Sunumu” bu yeni uygulamayı satmak için üst imaj olabilir mi? Teknoloji şirketleri işi o kadar teknolojiye bağlayıp herşeyi teknolojide başlatıp teknolojide bitiriyorlar ki şüpheleniyorsunuz, lakin ben eminim bu ihtilalin yakın olduğuna, baksanıza geçen yüzyılda anneannem bile bundan bahsediyordu.
örneğin, hepimizin dijital toplantılar için çoğunlukla kullandığı bir öteki uygulama olan Teams için de Microsoft da yeni bir Metaverse tahlili olan Mesh’i duyurdu. Microsoft’tan yapılan açıklamada, Mesh ile farklı fizikî ortamlardan Teams toplantılarına katılan çalışanların avatarlarıyla toplantılara katılabileceği, tıpkı doküman üzerinde çalışabileceği ve sohbet edebileceği bir karma gerçeklik ortamı oluşturmayı hedefledikleri açıklandı.
PEKALA METAVERSE HAYALİNİ GERÇEKLEŞTİRME KONUSUNDA HANGİ KADEMEDEYİZ?
Metaverse ile ilgilenen kurumlar içinde Facebook (artık Meta) ve Microsoft ön plana çıkıyor, ancak bu teknolojiye yatırım yapan yalnızca bu iki teknoloji devi değil. Metaverse’ün oyun dünyasını da uçtan uca değiştireceğine inanan Epic Games CEOsu Tim Sweeney’in de şirketin Metaverse vizyonunu paylaşarak yatırımcılardan 1milyar dolar yatırım topladığını biliyoruz.
Kullanıcıların yeni oyunlar programlamasına ve öteki kullanıcıların bu oyunları oynamasına imkan sağlayan bir çevrimiçi oyun geliştirme platformu olan Roblox’ta da Metaverse hareketliliği yaşanıyor. Bilhassa ekosisteme şimdiden yatırım yaparak Z neslini ıskalamamayı amaçlayan Nike, sanal eserleri için Patent ve Ticari Marka Ofisine müracaatta bulunarak mamüllerinin tescil edilmesini istedi. Ayrıyeten Nike, Gucci ve Lego üzere global markalar Roblox platformunda sanal mağaza tecrübeleri sunmaya başladı.
Tüm bu gelişmeleri üstüste koyduğumuzda aklıma “Belirme” olarak isimlendirdiğimiz bir metafor geliyor. Belirme, tek başına rastgele bir işlevi olmayan kesimlerin bir ortaya gelerek her bir kesimde olmayan bir yeteneğin ortaya konmasını söz ediyor. Örneğin bir uçağın tekerlerini, kanatlarını, radarını, motorlarını, gövdesini tek tek değerlendirdiğimizde rastgele bir işlev ifa etmiyor ancak belli bir sistemde bir ortaya getirildiğinde hayranlık duyulan “uçma” yeteneği ortaya çıkıyor.
Metaverse cihanını de tam olarak buna benzetiyorum; Sanal Gerçeklik (Virtual Reality), Artırılmış Gerçeklik (Augmented Reality), Genişletilmiş Gerçeklik (Extended Reality), Karma Gerçeklik (Mixed Reality), yapay zeka, blok zinciri, 5G, giyilebilir teknolojiler, sensör teknolojileri ve işlemci mimarileri üzere teknolojiler her biri kendi başına bir fonksiyon ihtiva ediyor ama bu teknolojiler belli bir ahenkte bir ortaya geldiğinde ise bir şeyler “beliriyor” ve Metaverse cihanını hayal olmaktan çıkarıp dünyanın yeni normali haline getirebilecek ipuçlarını veriyor.
Şöyle bir tecrübemden kelam etmek istiyorum, yakın vakte kadar fmcg’de elliyi aşkın kategoride üretim ve dağıtım faaliyetindeydik. 80 adedi aşkın fabrikalarda bu üretim sürdürülüyordu. Ben ise mühendis bile olmamama karşın bu fabrikaların teşebbüsünde bulunmuş, hatta makinelerini dizayn ve imal etmiştim. Nasıl mı, evvel her şeyi başımda kurar daha sonra düz bir beyaz duvarda hayal eder çalıştırırdım. Beni sigaya çeken mühendislere de “valla gördüm çalışırken” derdim. Grup de çarnaçar gerçekleştirirdi.
İŞİMİZİ NASIL TESİRLER?
Metaverse kozmosunun birinci vakit içinderda beşerle en çok etkileşim halinde olan perakende dalını önemli manada etkileyeceğini düşünüyorum. Bilhassa pandeminin tesiriyle fizikî mağazalardan online/mobile ticarete gerçek kayan tüketicilerin satın alma tercihlerinin Metaverse tecrübesinin akabinde sanal cihana hatta küresel sanal cihana yanlışsız taraf değiştireceğini iddia etmek hiç de güç değil. Ben de, 10 yıl daha sonra faal bir biçimde kullanılabilir durumda olacağı düşünülen Metaverse kozmosunun ortaya çıkaracağı yeni müşteri beklentisine bugünden hazırlanmanın perakende kesiminin önündeki en kıymetli meydan okumalardan biri olacağını düşünenlerdenim.
Bunun nasıl olacağı sorusunun yanıtı ise hem epeyce kolay birebir vakitte fazlaca sıkıntı. Kolay, zira Metaverse cihanı için yapılan tarife bakılırsa bu cihan fizikî cihanın bir uzantısı, bir yansıması olacak, bu durumda fizikî ortamlarda yapılan uygulamaları ve uygulanan stratejileri başarılı bir biçimde sanal gerçeklik mağazalarına da uyarlayabilirsek fizikî dünyadaki başarımızı devam ettirmememiz için rastgele bir niye bulunmuyor. Sıkıntı zira Metaverse kainatı hakkında fikir yürütebileceğimiz biroldukca gelişme olsa da çabucak hemen tam olarak bu cihanın nasıl işleyeceğini kimse bilmiyor.
Önümüzde çabucak hemen yeni yeni şekillenen birkaç örnek olsa da bu örneklerin de sanal mağazacılığın emekleme basamağını teşkil ettiğini unutmamamız gerekiyor. Virtual Imporium bu manada dikkat çeken örneklerden yalnızca biri. Sanal mağazaları gezebildiğiniz, özelleştirilmiş müşteri tecrübesi sunan ve kampanyalarını da dijital mecralar üzerinden geliştiren bu yeni konseptin bir öteki üyesi Central Retail ve Taylandlı Telekom operatörü AIS 5G’nin iş birliği ile geliştiriliyor. 20 milletlerarası moda markasının bir arada hizmet vereceği bu yeni sanal alışveriş merkezi Asian Lifestyle, M Lifestyle ve RS Mall üzere öteki sanal alışveriş noktalarını da içeren V-Avenue ekosisteminin bir modülü olacak.
Gereksinimler ve satın alma tecrübesi açısından düşündüğümüzde akla birinci vakit içinderda fizikî dünyada tükettiğimiz eserlere sanal mağazalarda oturduğumuz yerden erişmek, beğendiğimiz bir ekip elbiseyi AR ile üzerimizde denedikten daha sonra almak üzere tecrübeler gelse de sanal dünyanın kendi bedelleri ortasında insanların harcama yapacağı bir iktisadın oluşacağını da ıskalamamak gerekiyor. Örneğin fizikî dünyada kıymet verdiğiniz ekip elbiseniz kadar sanal kainattaki avatarınızın elbisesini de önemseme ve bu elbise için bütçe ayırmak günün insanı için hayli uçuk gelse de dijital yerliler için bu bayağı bir davranış olacak. Sansasyonel satın alma haberleriyle çoğunlukla duyduğumuz NFT tablolar, elbiseler, fotoğraflar, ayakkabılar da Metaverse cihanında tam olarak karşılığını bulmuş olacak. Moda markaları ve spor ekipmanı üreticileri bu kainata şimdiden yatırım yapmaya başlayarak çevrimiçi sanal elbiseler, şapka ve ayakkabılar satmak için patent müracaatında bulunmuşlar bile.
Sanal cihanda fikirler ekseriyetle görülen objeler etrafında odaklanıyor, merak ettiğim pekala ya lezzet de dijitalleştirilebilir mi? Mevzu üzerinde fikirlerinizi hür bıraktığınızda pek farklı noktalara ulaşıyorsunuz: Nörobilimci David Eagleman’ın Incognito kitabında ele aldığı olay çok dikkat cazipti. Çocukluk çağı hastalığı niçiniyle 13 yaşında görme yeteneğini kaybetmiş bir dağcı olan Erik Weihenmayer, lisanına bağlı 600 elektronttan oluşan bir plaka ve BrainPort gözlüğüyle görme yetisini farklı bir yoldan olsa bile kazanmış ve Everest’e tırmanarak Time Dergisi’nin kapağına çıkmıştı. Weihenmayer’ın gözlüğünden gelen manzaraları elektrik sinyallerine dönüştürülmüş, bu sinyaller lisanına bağlı olan elektrotlar aracılığıyla beynine iletilmiş ve beyninde bu manzaraların oluşması sağlanmıştı. Bu gelişme akla şu soruyu getiriyor, şayet duyu organlarımızdan beynimize giden sinyalleri farklı kanallardan da olsa beynimizin ilgili bölgesine ilettiğimizde istenen kararı elde edebilecek miyiz? Brainport aygıtı bunun mümkün olabileceğini gösteriyor.
Pekala birebir şey lezzetin dijital olarak sanal ortamlara aktarılması için niye mümkün olmasın değil mi? Tesla, SpaceX ve Starlink üzere projelerin fikir babası Elon Musk’ın bir öbür çığır açan projesi Neuralink’i duymuştuk. O bunu mümkün kılabilir mi? Neuralink, insan beynine bağlanabilir bir implant ile bir beyin-bilgisayar arayüzü oluşturmayı ve niyetleri sayısallaştırarak komutlara dönüştürmeyi ve internete bağlı aygıtları fikir gücüyle yönetebilmeyi amaçlıyordu. Burada kilit nokta beyindeki sinyallerin sayısallaştırılabilmesi çünkü eğerbeynin işlevleri tam manasıyla sayısallaştırılabilirse insanın hislerinin ve hislerinin de sayısallaştırılması mümkün olacak diyebiliriz tahminen de. Pekala tat ve haz hisleri da sanallaştırılabilir ve algoritmalara dökülebilirse besinin geleceği nasıl şekillenir?
bu biçimdesi bir durumda mesela ikonik eserimiz Halley’in zihnimizde yarattığı hazzı algoritmalara dökerek NFT halinde Metaverse sanal mağazalarında tüketiciye sunmamız kaçınılmaz olacaktır. Fizikî olarak Halley’i alıp ambalajını açarak tüketmek yerine sanal Halley’i satın alıp lezzet algoritmasını Neuralink gibisi bir beyin arayüzü ile yorumlatarak bu hazzı yaşamak isteyen tüketiciler de yüksek ihtimalle dijital çağa doğan bugünün çocukları içinden çıkacak. Bu değişim epeyce imkansız görünüyor olabilir, çünkü bizlere de kağıttan gazeteyi okumanın hazzını terk ederek ayrıntıları ekranlardan edineceğimiz fikri bir çok uzak geliyordu. Lakin hayatın akışı ve gençlerin tercihleri kağıttan değil ekranlardan yana oldu.
çabucak hemen emekleme basamağında olan ve onlarca teknoloji şirketinin gelişmenine katkı sunmak için milyarlarca dolar yatırım yaptığı Metaverse kozmosunun gerçekleşmesi durumunda bizler de daha evvelki senelerda ve değişimlerde olduğu üzere bu değişime de en âlâ biçimde adapte olarak gerek fizikî gerekse sanal evrenlerde hayata memnunluk katmaya devam edeceğiz. Günün birinde müşterilerimiz algoritmaların sağlayacağı Halley lezzetini NFT formatında tüketerek memnun olacaksa biz de onları keyifli etmek için bugünden bunun için hazırlanmaya başlamalıyız.. Şu an için oldukça uzak görünüyor ancak gelecek de bir gün gelecek…
Facebook’un sahibi Mark Zuckerberg’in şirketin ismini Meta olarak değiştirdiğini hatırlatan Ülker, “Metaverse dünyasını yaratmak için yıllık 10 milyar dolar üzere bir bütçe ayıran Zuckerberg, internetin geleceğinin Metaverse konseptinde olduğunu, mevcut içeriklere yalnızca erişilebildiğini ancak bu konsept ile karma gerçeklik yardımıyla internetin somut, ulaşılabilir olacağını söylüyor” dedi.
Ülker markasının mamüllerini Metaverse’te NFT (non-fungible token / değiştirilemez jeton) formatında satabileceğini belirten Murat Ülker “hemen çabucak emekleme basamağında olan ve onlarca teknoloji şirketinin gelişmenine katkı sunmak için milyarlarca dolar yatırım yaptığı Metaverse kozmosunun gerçekleşmesi durumunda bizler de daha evvelki senelerda ve değişimlerde olduğu üzere bu değişime de en düzgün biçimde adapte olarak gerek fizikî gerekse sanal evrenlerde hayata memnunluk katmaya devam edeceğiz. Günün birinde müşterilerimiz algoritmaların sağlayacağı Halley lezzetini NFT formatında tüketerek memnun olacaksa biz de onları memnun etmek için bugünden bunun için hazırlanmaya başlamalıyız.. Şu an için epey uzak görünüyor fakat gelecek de bir gün gelecek” görüşünü lisana getirdi.
Ülker’in “Metaverse Dünyasının Bilinmeyeni Çok Lakin Hazırlıklı Olmak Lazım” başlıklı yazısı şu biçimde:
Devir dönem tüm dünyayı tesiri altına alan kavramlar, teknolojiler, eserler ortaya çıkar ve ülkeden ülkeye konuşularak insanlığın gündelik yaşantısındaki normaller içindeki yerini alır ya da kaybolur masraflar. Son günlerde özellikle teknoloji dünyasının gündemini işgal eden kavram ise Metaverse olarak öne çıkıyor. hayatın normalleri içinde yerini ne kadar çabuk alacak, kestirimi güç. Metaverse artık gündelik hayatınızın vazgeçilmezi olmuş olan dijital ve toplumsal dünyada birleştirici bir yenilik olarak şimdiden üzerinde düşünülmesi gereken fırsatlar ve değişimler vaat ediyor.
Öncelikle kavramı analiz edecek olursak; Yunanca, “daha sonra, ötesi” manalarına gelen Meta ve İngilizce’de “evren” manasına gelen Universe sözleri ile türetilen kavram, fizikî dünya ile dijital dünyanın iç içe geçtiği, tüm dijital kainatların birleştiği bir kurgusal sanal kainatı tabir etmektedir. Ben ise duyunca meta=mal/hizmet, verse=aksi/tersi diye düşündüm, yani hakikat olarak ne biliyorsak aksi diyebiliriz.
Günümüzün internet kullanıcıları çeşitli platformlar üzerinden birbiriyle irtibat kurabiliyor ve çeşitli topluluklara katılarak etkileşim oluşturabiliyor. Geliştirilmesi planlanan yeni cihanda ise irtibatın sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik uygulamaları ile bir tecrübeye dönüştürülmesi, fizikî varlığımızı sanallaştırılarak adeta bir dijital ikizimizin (avatar) bu yeni kozmosta gezmesi, oyun oynaması, çalışması, alışveriş yapması, hatta eğlenmesi yani fizikî hayatta yaptığı her şeyi bu sanal cihanda yapabilmesi hedefleniyor. Günümüz teknolojisi ile tüm bunlar çabucak hemen gerçekleşme evresinde bir hayal olsa da Metaverse niyeti akıllara birinci düştüğü günden bu yana hiç bu kadar gerçek gelmemişti bana… Bunun hayalperestlik olduğunu söyleyenler geleceği varsayım edenler olmayacaktır.
Metaverse kavramıyla birinci vakit içinderda ödüllü bilim kurgu muharriri Neal Stephenson’ın Türkçe’ye de Parazit ismiyle çeviri edilen Snow Crash isimli romanında karşılaşılmış. Ne yazık ki bu tıp kitapları iş yoğunluğum niçiniyle okuyamıyorum. Arkadaşlarımdan öğrendim, Stephenson, gelecek temasını işleyen 600-700 sayfalık romanlar yazıyormuş. Kelam konusu romanda insanların avatarlarıyla temsil edildiği bir sanal cihan bahis ediliyor ve Metaverse kavramı dillendiriliyor. Aslında biz bu mevzuyu birinci kere Neal Stephenson’dan duymadık bence.. Birleşik cihanlar ve bu cihanların fizikî dünyayla etkileşimi hayali daima bilim-kurgu sinemalarının en çok tercih edilen hususlarından biri diye düşünüyorum. Merakla izlediğim Matrix, Tron, Total Recall, Black Mirror sinemalarında, dizilerde bu yeni kozmosu tanımlamaya yönelik kurgular oluşturulmuyor muydu? Metaverse tarifini en anlaşılır biçimde zihinlerimizde canlandıran sinema 2018 yılında vizyona giren ve direktörlüğünü Steven Spielberg’in yaptığı Ready Player One (Başlat) sinemasıydı. Sinemada fizikî dünyada yaşadığı zahmetlerden uzaklaşmak için sanal gerçeklik kainatı Oasis’e giden bir gencin öyküsü anlatılıyordu. Kıssa genel olarak klasik âlâ berbat çabası olsa da öykünün geçtiği cihan önümüzdeki senelerda fizikî gerçekliği dahi yutma potansiyeli bulunan Metaverse aleminin zihinlerimizde canlandırılmasını kolaylaştıracak tiptendi.
Artık şunu da belirtmeliyim; benim bu metaverse cihanla birinci buluşmam merhum anneannemin bana anlattığı kıssalarla olmuştur. bu biçimdeki evliya kullar hakkında tayyi yer, tayyi vakit öyküleri anlatırdı. Babaannemin anlattıklarından öğrendiğim bu kavramları ondan sonrasında araştırdım ve sözlükte “dürüp bükmek; aralık katetmek, geçip gitmek” anlamlarındaki tay (tayy) sözü tasavvufta uzak bir yere bir anda gitmek, an ortasında epey uzun bir vakit yaşamak, tıpkı anda birden çok yerde bulunmak üzere olağan üstü durumları belirtmek için kullanıldığını öğrendim. Kavramın yerle münasebeti “tayy-i yer, bast-ı mekân”, vakit içinde ilgisi “tayy-i vakit, neşr-i vakit, bast-ı zaman” halinde söz ediliyor. Kur’an’da iki yerde geçen tay, kıyamet günü göklerin Allah’ın kudret eliyle dürüleceğini beyan etmek için zikredilmiş. Hadislerde hem kıyamet gününe atfen tıpkı vakitte gündelik bir fiil olarak yer almış. Çağdaş devirde, tarih ve vakit algısına bağlı olarak insan zihninin çağlar üstü bilgi ya da yorum üretme yeteneği bu kavramla söz edilmiş, meselâ Nâmık Kemal insanın akıl yoluyla tayy-i vakit ve tayy-i yer edercesine tarihî bilgiyi ürettiğini söylemiş, Yahyâ Kemal Beyatlı, “Çık tayy-i vakit et açılır her perde / Bir devr geçir istediğin her yerde / Ben hicret edip vaktimizden yaşadım / İstanbul’u fethettiğimiz günlerde” rubâîsiyle bu muhayyileye yer vermiş. Hoca Tahsin, fennin gelişmesiyle tayy-i vakit ve tayy-i yere erişilerek gezegenler ortası seyahatlerin imkânını lisana getirirken pozitivist bilginin son sonunu bu kavramlarla ilişkilendirmiş. Diyanet İşler Başkanlığı’nin Türkiye İslam Ansiklopedisi Tay hususu günümüzde bilim kurgu edebiyatının ve fizikî gerçekliğe ait model arayışlarının tay kavramına örnek olan menkıbelere dönük ilgiyi canlı tuttuğu görüldüğünü de tabir ediyor.
Evvelce sinemaların ve daha epey oyunların gündeminde bulunan Metaverse kavramını yine tüm dünyanın gündemine getiren şey ise; Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg’in yatırımcılarla yaptığı bir online görüşmede Facebook’u bir toplumsal medya şirketi olmanın ötesine taşıyarak gerçeğe yakın bir sanal dünya sunan bir şirkete dönüştürmek istediğini açıklaması oldu. Bu maksada odaklanmak için olsa gerek kısa bir vakit evvel Facebook’un ismi de Meta olarak değiştirildi. Zuckerberg, isim değişikliğini şirketin rotasını kalıcı olarak Metaverse’e çevirmek ve yeni bir vizyon oluşturmak için yaptığı argümanında lakin bence de bu değişiklikte Facebook’un da karıştığı Cambridge Analytica üzere data krizlerinin de hissesi var, prestiji yıpranan teknoloji devinin üstündeki yükü hafifçeletmek için artık bu hamleyi yaptığını söylemek hiç de yanlış olmaz.
Metaverse dünyasını yaratmak için yıllık 10 milyar dolar üzere bir bütçe ayıran Zuckerberg, internetin geleceğinin Metaverse konseptinde olduğunu, mevcut içerikleresadece erişilebildiğini lakin bu konsept ile karma gerçeklik yardımıyla internetin somut, ulaşılabilir olacağını söylüyor. 2014 yılında sanal gerçeklik başlıkları ve yazılımları konusunda uzmanlaşan Oculus VR şirketini 2milyar Amerikan dolarına satın alan Zuckerberg daha sonraki devirlerde de AR gözlükleri ve bilekliklerine yatırımın yanı sıra BigBox VR üzere oyun stüdyosunu da satın alarak bu alanda şirkete derinlik kazandıracak ataklar yapmıştı. Oculus VR 2. versiyonun daha başarılı olduğu ve uzun mühlet kullanımda daha az başağrısı yaptığı söyleniyor.
Zuckerberg’in internetin geleceği olarak tabir ettiği bu yeni kozmosu günümüzdeki tecrübelerimizle karşılaştıracak olursak; günümüzde internet üstündeki veriler/içerikler kullanıcılar ve yayıncılar içinde karşılıklı olarak paylaşılıyor. Ancak yeni cihanda salt metin yahut görüntü içeriklerinin ötesinde 3 boyutlu içeriklerle direkt etkileşime girilmesi ve okumanın, görmenin ötesinde içeriğin deneyimlenebilir olması düşünülüyor. Örneğin Contemporary Istanbul’da sergilediğimiz bir yapıtı Web 2.0 dünyasında yalnızca ekranlarda görüntüleyebiliyor, eser hakkında yazılan bir makaleyi okuyabiliyorsunuz. Metaverse kainatı gerçekleştiğinde ilgili eser hakkında bilgiler kullandığınız başlığın camında belirecek ve siz şahsen yapıtın olduğu sanal salona girerek yapıtı deneyimleyebileceksiniz.
Bildiğim kadarıyla bu cihanın birinci kademelerinde Sanal Gerçeklik yahut Artırılmış Gerçeklik uygulamalarıyla göze hitap etmesi planlanıyor. Ancak daha sonraki evrelerde giyilebilir teknoloji eserleriyle desteklendiğinde objelerin bununla birlikte hissedilir olması sağlanacak. Hakikaten bugün hayal etmesi sıkıntı olsa da insanın nelere kadir olduğunu göstermesi açısından dikkate kıymet bir gelecek bizleri bekliyor.
Her gün yeni teknolojilerle karşılaşıyoruz lakin bu teknolojilere insanların adaptasyonunu kimi vakit hayatın rutin dışına çıkan akışı belirliyor. COVID-19 salgını öncesinde pek de tercih edilmeyen sanal toplantılar salgın telaşı niçiniyle meskenlerine kapanmak zorunda kalan hepimizin can simidi oldu ve salgının tesirlerinin uzaması ve sanal toplantıların iş dünyasının yeni normali haline gelmesi niçiniyle bu alanda da önemli gelişmeler sağlandı.
Bilmiyorum dikkatinizi çekti mi krizi fırsata çevirmeye çalışan Facebook, şirketlerin artan farkındalığını da kıymetlendirerek bir basın toplantısı düzenledi ve görüşmede Oculus Quest VR başlığı için üretilen Horizon Workrooms uygulamasını tanıttı. Düz bir ekrana sıkıştırılan görüntü ilişkili toplantıların bir sanal gerçeklik ortamında güya birebir ofiste yüz yüze toplantı yapıyormuş hissini yaratmak üzere geliştirildiğini belirten Zuckerberg, uygulamanın sunduğu vücut lisanı kullanmasının yanı sıra jest ve mimiklerle his transferinin da yapılabilmesi niçiniyle Horizon Workrooms ile yapılan toplantıların etkileşimli bir dünya sunduğunu söz ediyor. “Metaverse Sunumu” bu yeni uygulamayı satmak için üst imaj olabilir mi? Teknoloji şirketleri işi o kadar teknolojiye bağlayıp herşeyi teknolojide başlatıp teknolojide bitiriyorlar ki şüpheleniyorsunuz, lakin ben eminim bu ihtilalin yakın olduğuna, baksanıza geçen yüzyılda anneannem bile bundan bahsediyordu.
örneğin, hepimizin dijital toplantılar için çoğunlukla kullandığı bir öteki uygulama olan Teams için de Microsoft da yeni bir Metaverse tahlili olan Mesh’i duyurdu. Microsoft’tan yapılan açıklamada, Mesh ile farklı fizikî ortamlardan Teams toplantılarına katılan çalışanların avatarlarıyla toplantılara katılabileceği, tıpkı doküman üzerinde çalışabileceği ve sohbet edebileceği bir karma gerçeklik ortamı oluşturmayı hedefledikleri açıklandı.
PEKALA METAVERSE HAYALİNİ GERÇEKLEŞTİRME KONUSUNDA HANGİ KADEMEDEYİZ?
Metaverse ile ilgilenen kurumlar içinde Facebook (artık Meta) ve Microsoft ön plana çıkıyor, ancak bu teknolojiye yatırım yapan yalnızca bu iki teknoloji devi değil. Metaverse’ün oyun dünyasını da uçtan uca değiştireceğine inanan Epic Games CEOsu Tim Sweeney’in de şirketin Metaverse vizyonunu paylaşarak yatırımcılardan 1milyar dolar yatırım topladığını biliyoruz.
Kullanıcıların yeni oyunlar programlamasına ve öteki kullanıcıların bu oyunları oynamasına imkan sağlayan bir çevrimiçi oyun geliştirme platformu olan Roblox’ta da Metaverse hareketliliği yaşanıyor. Bilhassa ekosisteme şimdiden yatırım yaparak Z neslini ıskalamamayı amaçlayan Nike, sanal eserleri için Patent ve Ticari Marka Ofisine müracaatta bulunarak mamüllerinin tescil edilmesini istedi. Ayrıyeten Nike, Gucci ve Lego üzere global markalar Roblox platformunda sanal mağaza tecrübeleri sunmaya başladı.
Tüm bu gelişmeleri üstüste koyduğumuzda aklıma “Belirme” olarak isimlendirdiğimiz bir metafor geliyor. Belirme, tek başına rastgele bir işlevi olmayan kesimlerin bir ortaya gelerek her bir kesimde olmayan bir yeteneğin ortaya konmasını söz ediyor. Örneğin bir uçağın tekerlerini, kanatlarını, radarını, motorlarını, gövdesini tek tek değerlendirdiğimizde rastgele bir işlev ifa etmiyor ancak belli bir sistemde bir ortaya getirildiğinde hayranlık duyulan “uçma” yeteneği ortaya çıkıyor.
Metaverse cihanını de tam olarak buna benzetiyorum; Sanal Gerçeklik (Virtual Reality), Artırılmış Gerçeklik (Augmented Reality), Genişletilmiş Gerçeklik (Extended Reality), Karma Gerçeklik (Mixed Reality), yapay zeka, blok zinciri, 5G, giyilebilir teknolojiler, sensör teknolojileri ve işlemci mimarileri üzere teknolojiler her biri kendi başına bir fonksiyon ihtiva ediyor ama bu teknolojiler belli bir ahenkte bir ortaya geldiğinde ise bir şeyler “beliriyor” ve Metaverse cihanını hayal olmaktan çıkarıp dünyanın yeni normali haline getirebilecek ipuçlarını veriyor.
Şöyle bir tecrübemden kelam etmek istiyorum, yakın vakte kadar fmcg’de elliyi aşkın kategoride üretim ve dağıtım faaliyetindeydik. 80 adedi aşkın fabrikalarda bu üretim sürdürülüyordu. Ben ise mühendis bile olmamama karşın bu fabrikaların teşebbüsünde bulunmuş, hatta makinelerini dizayn ve imal etmiştim. Nasıl mı, evvel her şeyi başımda kurar daha sonra düz bir beyaz duvarda hayal eder çalıştırırdım. Beni sigaya çeken mühendislere de “valla gördüm çalışırken” derdim. Grup de çarnaçar gerçekleştirirdi.
İŞİMİZİ NASIL TESİRLER?
Metaverse kozmosunun birinci vakit içinderda beşerle en çok etkileşim halinde olan perakende dalını önemli manada etkileyeceğini düşünüyorum. Bilhassa pandeminin tesiriyle fizikî mağazalardan online/mobile ticarete gerçek kayan tüketicilerin satın alma tercihlerinin Metaverse tecrübesinin akabinde sanal cihana hatta küresel sanal cihana yanlışsız taraf değiştireceğini iddia etmek hiç de güç değil. Ben de, 10 yıl daha sonra faal bir biçimde kullanılabilir durumda olacağı düşünülen Metaverse kozmosunun ortaya çıkaracağı yeni müşteri beklentisine bugünden hazırlanmanın perakende kesiminin önündeki en kıymetli meydan okumalardan biri olacağını düşünenlerdenim.
Bunun nasıl olacağı sorusunun yanıtı ise hem epeyce kolay birebir vakitte fazlaca sıkıntı. Kolay, zira Metaverse cihanı için yapılan tarife bakılırsa bu cihan fizikî cihanın bir uzantısı, bir yansıması olacak, bu durumda fizikî ortamlarda yapılan uygulamaları ve uygulanan stratejileri başarılı bir biçimde sanal gerçeklik mağazalarına da uyarlayabilirsek fizikî dünyadaki başarımızı devam ettirmememiz için rastgele bir niye bulunmuyor. Sıkıntı zira Metaverse kainatı hakkında fikir yürütebileceğimiz biroldukca gelişme olsa da çabucak hemen tam olarak bu cihanın nasıl işleyeceğini kimse bilmiyor.
Önümüzde çabucak hemen yeni yeni şekillenen birkaç örnek olsa da bu örneklerin de sanal mağazacılığın emekleme basamağını teşkil ettiğini unutmamamız gerekiyor. Virtual Imporium bu manada dikkat çeken örneklerden yalnızca biri. Sanal mağazaları gezebildiğiniz, özelleştirilmiş müşteri tecrübesi sunan ve kampanyalarını da dijital mecralar üzerinden geliştiren bu yeni konseptin bir öteki üyesi Central Retail ve Taylandlı Telekom operatörü AIS 5G’nin iş birliği ile geliştiriliyor. 20 milletlerarası moda markasının bir arada hizmet vereceği bu yeni sanal alışveriş merkezi Asian Lifestyle, M Lifestyle ve RS Mall üzere öteki sanal alışveriş noktalarını da içeren V-Avenue ekosisteminin bir modülü olacak.
Gereksinimler ve satın alma tecrübesi açısından düşündüğümüzde akla birinci vakit içinderda fizikî dünyada tükettiğimiz eserlere sanal mağazalarda oturduğumuz yerden erişmek, beğendiğimiz bir ekip elbiseyi AR ile üzerimizde denedikten daha sonra almak üzere tecrübeler gelse de sanal dünyanın kendi bedelleri ortasında insanların harcama yapacağı bir iktisadın oluşacağını da ıskalamamak gerekiyor. Örneğin fizikî dünyada kıymet verdiğiniz ekip elbiseniz kadar sanal kainattaki avatarınızın elbisesini de önemseme ve bu elbise için bütçe ayırmak günün insanı için hayli uçuk gelse de dijital yerliler için bu bayağı bir davranış olacak. Sansasyonel satın alma haberleriyle çoğunlukla duyduğumuz NFT tablolar, elbiseler, fotoğraflar, ayakkabılar da Metaverse cihanında tam olarak karşılığını bulmuş olacak. Moda markaları ve spor ekipmanı üreticileri bu kainata şimdiden yatırım yapmaya başlayarak çevrimiçi sanal elbiseler, şapka ve ayakkabılar satmak için patent müracaatında bulunmuşlar bile.
Sanal cihanda fikirler ekseriyetle görülen objeler etrafında odaklanıyor, merak ettiğim pekala ya lezzet de dijitalleştirilebilir mi? Mevzu üzerinde fikirlerinizi hür bıraktığınızda pek farklı noktalara ulaşıyorsunuz: Nörobilimci David Eagleman’ın Incognito kitabında ele aldığı olay çok dikkat cazipti. Çocukluk çağı hastalığı niçiniyle 13 yaşında görme yeteneğini kaybetmiş bir dağcı olan Erik Weihenmayer, lisanına bağlı 600 elektronttan oluşan bir plaka ve BrainPort gözlüğüyle görme yetisini farklı bir yoldan olsa bile kazanmış ve Everest’e tırmanarak Time Dergisi’nin kapağına çıkmıştı. Weihenmayer’ın gözlüğünden gelen manzaraları elektrik sinyallerine dönüştürülmüş, bu sinyaller lisanına bağlı olan elektrotlar aracılığıyla beynine iletilmiş ve beyninde bu manzaraların oluşması sağlanmıştı. Bu gelişme akla şu soruyu getiriyor, şayet duyu organlarımızdan beynimize giden sinyalleri farklı kanallardan da olsa beynimizin ilgili bölgesine ilettiğimizde istenen kararı elde edebilecek miyiz? Brainport aygıtı bunun mümkün olabileceğini gösteriyor.
Pekala birebir şey lezzetin dijital olarak sanal ortamlara aktarılması için niye mümkün olmasın değil mi? Tesla, SpaceX ve Starlink üzere projelerin fikir babası Elon Musk’ın bir öbür çığır açan projesi Neuralink’i duymuştuk. O bunu mümkün kılabilir mi? Neuralink, insan beynine bağlanabilir bir implant ile bir beyin-bilgisayar arayüzü oluşturmayı ve niyetleri sayısallaştırarak komutlara dönüştürmeyi ve internete bağlı aygıtları fikir gücüyle yönetebilmeyi amaçlıyordu. Burada kilit nokta beyindeki sinyallerin sayısallaştırılabilmesi çünkü eğerbeynin işlevleri tam manasıyla sayısallaştırılabilirse insanın hislerinin ve hislerinin de sayısallaştırılması mümkün olacak diyebiliriz tahminen de. Pekala tat ve haz hisleri da sanallaştırılabilir ve algoritmalara dökülebilirse besinin geleceği nasıl şekillenir?
bu biçimdesi bir durumda mesela ikonik eserimiz Halley’in zihnimizde yarattığı hazzı algoritmalara dökerek NFT halinde Metaverse sanal mağazalarında tüketiciye sunmamız kaçınılmaz olacaktır. Fizikî olarak Halley’i alıp ambalajını açarak tüketmek yerine sanal Halley’i satın alıp lezzet algoritmasını Neuralink gibisi bir beyin arayüzü ile yorumlatarak bu hazzı yaşamak isteyen tüketiciler de yüksek ihtimalle dijital çağa doğan bugünün çocukları içinden çıkacak. Bu değişim epeyce imkansız görünüyor olabilir, çünkü bizlere de kağıttan gazeteyi okumanın hazzını terk ederek ayrıntıları ekranlardan edineceğimiz fikri bir çok uzak geliyordu. Lakin hayatın akışı ve gençlerin tercihleri kağıttan değil ekranlardan yana oldu.
çabucak hemen emekleme basamağında olan ve onlarca teknoloji şirketinin gelişmenine katkı sunmak için milyarlarca dolar yatırım yaptığı Metaverse kozmosunun gerçekleşmesi durumunda bizler de daha evvelki senelerda ve değişimlerde olduğu üzere bu değişime de en âlâ biçimde adapte olarak gerek fizikî gerekse sanal evrenlerde hayata memnunluk katmaya devam edeceğiz. Günün birinde müşterilerimiz algoritmaların sağlayacağı Halley lezzetini NFT formatında tüketerek memnun olacaksa biz de onları keyifli etmek için bugünden bunun için hazırlanmaya başlamalıyız.. Şu an için oldukça uzak görünüyor ancak gelecek de bir gün gelecek…