Başbakan Adnan Menderes ile Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Kuvvetli ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamlarının şahitlerinden biri Menderes’in idamını fotoğraflayan, devrin Ordu Foto Sinema Merkezi Amiri olan 88 yaşındaki emekli astsubay İsmail Şenyüz.
Hürriyet, İsmail Şenyüz’ün anılarıyla o günleri gündeme getirdi:
O İKİ İDAMI İZLEYEMEDİM
“Ben mevt görmekten hoşlanmam. Babamın cenazesine bile bakamadım” diye kelama giren Şenyüz’ün idam günleriyle ilgili birinci değerli anısı, Menderes’ten bir gün evvel, 16 Eylül 1961 günü idam cezaları infaz edilen Şiddetli ve Polatkan’a ait:
“Onların idamlarında da oradaydım. Fakat fotoğraflarını çekmeye ben gitmedim. Vefat görmekten hoşlanmadığım için birlikte çalıştığımız arkadaşlarıma, ‘Siz gidin’ dedim. Onlar gidip çektiler. Ben oradaki gazinoda oturup bekledim. Orada olmak istemedim.”
Fakat, infazların akabinde birebir gün İmralı’dan döndüklerinde, yeni nazaranv buyruğunu aldı. O anda bilmiyordu fakat korktuğu başına gelmişti:
“‘Hazırlan, ivedi adaya gidiyorsun’ dediler. Gazeteler, Menderes’in hasta hasta asılacağını yazmışlardı. Sağlıklı olduğunu fotoğraflarla tespit etmek için bakılırsavlendirilmiştim. bu biçimde ben o denli biliyordum. Akşam üzeri gittim, Yassıada kumandanına çıktım, ‘Şimdi uyuyor’ dedi. Fakat o saat uyku saati değildi, anlayamamıştım.”
İSTİRHAM EDİYORUM, ÇEKME
Sonraki sabah odasına gittiğinde, Menderes kahvaltısını yapıyordu. Üzerinde pijamaları vardı. O haliyle fotoğraflarının çekilmesini istemedi; “İstirham ediyorum, bu kıyafetimle ben Fotoğraf çektirmek istemiyorum” dedi. Şenyüz, “Çok kibar bir insandı” diye anlattığı Menderes’i birlikteindeki askerlerin, “Bu fotoğrafları ailene vereceğiz, seni hasta biliyorlar” diye ikna ettiğini anlatıyor. Menderes’in de, “bu biçimde bir tane çeksin” söylemiş olduğini söyleyen Şenyüz, o anlara ait şu anısını paylaştı:
“Şöyle de bir şey yaşadık. bu biçimde bizim fotoğraf makinelerimizde kullandığımız flaşlarımız ampul biçimindeydi, kimileri da ses çıkararak patlıyordu. Bozuk olan bir tanesi çok ses çıkardı. Bir orta kumandan odadan çıkınca bana, ‘Flaşın beni korkuttu, keşke Haber verseydin, o sırada Kuran-ı Kerim’i yere koyuyordum, abdestsiz tuttum diye çarpıldım sandım’ dedi.”
HASTANEYE GİTTİĞİNİ SANIYORDU
Yassıada’dan idamın gerçekleşeceği İmralı’ya yola çıkılırken, Şenyüz’e göre Menderes hastaneye gittiğini sanıyormuş:
“Hastaneye gidiyorsun diye kandırmışlar. Fakat atak bota giderken, yolda söylemişler. Onu da gemide çalışanlardan duymuştum. İmralı’ya başka ayrı botlarla gittik. aslına bakarsan diğer da bir ulaşım imkânı yoktu bu biçimde. Ada, havadan karadan abluka altına alınmıştı, diğer bir vasıta gidemiyordu. Hatta yola çıkmadan öne takımıma telefon etmiştim, ‘Bu yalnız yapılacak bir iş değil, bir grup gelsin’ diye, lakin “Yok orası abluka altına alınmış, kimse gelemiyor, sen başının devasına bak’ dendi bana. Seyahat da hayli düşünceli oldu. Hava yağmurlu, deniz de epeyce dalgalıydı. Kamaralarımızdan çıktığımızda, dalgalar neredeyse üzerimizden aşıyordu. Onun o seyahate nasıl tahammül ettiğini bilmiyorum.”
İDAMI YARIM SAAT GECİKTİRDİM
Sonunda İmralı’ya gidilmişti fakat ortada bir sorun daha vardı. Şenyüz’ün fotoğraf çekerken ara ayarını yapmakta kullandığı telemetresi bozulmuştu. İnfaza ait süreçler için orada bulunan savcıya durumu anlatıp, “Şunu tamir edeyim” dedi. Yarım saate yakın uğraştı lakin arızayı gideremedi. Bu ortada da nazaranvliler sık sık gelip, “Hadi olmadı mı” diye sıkıştırmaya başladılar. Şenyüz, o anları şöyleki anlattı: “Ben telemetremi tamire çalışırken, infazı da yarım saate yakın geciktirmişim. Baktım olacak üzere değil, bozuk telemetreyi bir kenara bırakıp, fotoğrafları iddiası metre ayarı yaparak çekmeye başladım. Endişem, fotoğrafların düzgün çıkmaması halinde, “aslına bakarsan Menderes’i seviyordu, suikast yaptı” demeleriydi. Astığım astık kestiğim kestik bir periyottu, insanın başına her şey gelebilirdi.”
SAKİN BİR BİÇİMDE SEHPAYA YANLIŞSIZ GİTTİ
Pekala idama giden yolda neler olmuştu. Şenyüz o anları şöyleki anlattı: “Barakaların içinden idam sehpasının olduğu yere giderken, ben şoka girmişim. Kendimi o denli kaptırmışım ki.. Sanki sehpayı görür görmez ne yapacak diye düşünüyorum. Kendimi onun yerine koyuyorum da sehpayı görür görmez ben ne yaparım diye. Kolay bir iş değil. Hepimiz heyecan ortasındaydık yani. O sırada fotoğraf çekmeyi bile unutmuşum. ‘Hadi çeksene’ dediler, ben de yürürken geriden görünen o fotoğrafı çektim. Menderes sakin bir biçimde önüne bakarak sehpaya yanlışsız gitti, hiç bir şey yok, demek ki kendini hazırlamış. Sehpaya çıktı, kelime-i şehadet getirdi, son kelamını sordular. Sehpada, ayağının altındaki sandalye çekildikten daha sonra ipte dönmeye başladı. Dönerken yüzünün hali de bakışları da değişiyordu.
SON KARELERDE O DENLİ BİR BAKIŞI VARDI Kİ
Çektiğim fotoğraflardaki son karelerde o denli bir bakışı var ki… Gözleri kısılmış, sert bir bakış.. O anı hiç unutamadım, hiç gözümün önünden gitmedi, hala hafızamdadır. Günlerce uyuyamadım. ‘Yatamıyorum’ dediğimde de arkadaşlarım teskin edici bir şeyler kullanmamı istediler. O sırada orada bulunanlar içinde sevinenler de vardı. Oradaki heyetin ortasında yargıçlardan de vardı. Hatta biri, ‘Ben 40 adedine vefat için elimi kaldırdım, üçü öldü’ diyordu. Dikkat ederseniz, Menderes’in yürürken falan hiç yüzünden çekilmiş resmi yoktur, geridekiler görünmesin diye.”
MENDERESÇİ OLARAK BİLİNİRDİM
“Allah tekrar kimsenin başına bu biçimde bir şeyler göstermesin” diyen Şenyüz, Menderes’i epeyce sevdiğini anlattı: “İstanbul’a geldiğinde de devamlı peşinde koşardık. Fotoğrafçılar olarak esasen hangi başbakan olursa olsun, hepsine karşı bir sempatimiz oluyordu. Çalıştığımız serviste de Menderes’e olan sempatim biliniyordu. Arkadaşlarım beni Menderesçi olarak bilirlerdi.”
YASSIADA’YI GÖRMEK İSTEMİYORUM
Şenyüz için Yassıada acı anılar demek:
“Müzeye dönüştürüldüğünde, açılışına beni de davet ettiler. Hatta, Aydın’da Menderes için yapılan müzenin açılışına da davet etmişlerdi, fakat gitmek istemedim, ikisine de gitmedim. İstanbul’a gittiğimizde arkadaşlarımız ‘Hadi Ada”ya gidelim’ derlerdi, ben de ‘Gitmek istemiyorum’ derdim, gitmedim. O anı tekrar yaşamak istemedim. Yassıada’yı tekrar görmek istemiyorum.”
İŞTE 16 YAŞINDAKİ LİSELİ MENDERES
Sabah gazetesinden Yunus Emre Kavak ise 60 yıl evvel bugün idam edilen 9. Başbakan Adanan Menderes’in birinci kere gün yüzüne çıkan yeni fotoğraflarını yayımladı.
27 Mayıs Darbesi’nin akabinde Yassıada yargılamaları daha sonrası idam edilen Başbakan Adnan Menderes 1899’da Aydın’da dünyaya geldi. 1950-1960 yılları içinde Türkiye Cumhuriyeti’nin başbakanlığını yaptı.
Hür Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti’de siyaset yapan Menderes, 27 Mayıs Darbesi’nin akabinde, 17 Eylül 1961 tarihinde asılarak idam edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi 1990 yılında çıkardığı kanunla, Menderes ve onunla birlikte idam edilenlere prestijlerini geri verdi.
Hürriyet, İsmail Şenyüz’ün anılarıyla o günleri gündeme getirdi:
O İKİ İDAMI İZLEYEMEDİM
“Ben mevt görmekten hoşlanmam. Babamın cenazesine bile bakamadım” diye kelama giren Şenyüz’ün idam günleriyle ilgili birinci değerli anısı, Menderes’ten bir gün evvel, 16 Eylül 1961 günü idam cezaları infaz edilen Şiddetli ve Polatkan’a ait:
“Onların idamlarında da oradaydım. Fakat fotoğraflarını çekmeye ben gitmedim. Vefat görmekten hoşlanmadığım için birlikte çalıştığımız arkadaşlarıma, ‘Siz gidin’ dedim. Onlar gidip çektiler. Ben oradaki gazinoda oturup bekledim. Orada olmak istemedim.”
Fakat, infazların akabinde birebir gün İmralı’dan döndüklerinde, yeni nazaranv buyruğunu aldı. O anda bilmiyordu fakat korktuğu başına gelmişti:
“‘Hazırlan, ivedi adaya gidiyorsun’ dediler. Gazeteler, Menderes’in hasta hasta asılacağını yazmışlardı. Sağlıklı olduğunu fotoğraflarla tespit etmek için bakılırsavlendirilmiştim. bu biçimde ben o denli biliyordum. Akşam üzeri gittim, Yassıada kumandanına çıktım, ‘Şimdi uyuyor’ dedi. Fakat o saat uyku saati değildi, anlayamamıştım.”
İSTİRHAM EDİYORUM, ÇEKME
Sonraki sabah odasına gittiğinde, Menderes kahvaltısını yapıyordu. Üzerinde pijamaları vardı. O haliyle fotoğraflarının çekilmesini istemedi; “İstirham ediyorum, bu kıyafetimle ben Fotoğraf çektirmek istemiyorum” dedi. Şenyüz, “Çok kibar bir insandı” diye anlattığı Menderes’i birlikteindeki askerlerin, “Bu fotoğrafları ailene vereceğiz, seni hasta biliyorlar” diye ikna ettiğini anlatıyor. Menderes’in de, “bu biçimde bir tane çeksin” söylemiş olduğini söyleyen Şenyüz, o anlara ait şu anısını paylaştı:
“Şöyle de bir şey yaşadık. bu biçimde bizim fotoğraf makinelerimizde kullandığımız flaşlarımız ampul biçimindeydi, kimileri da ses çıkararak patlıyordu. Bozuk olan bir tanesi çok ses çıkardı. Bir orta kumandan odadan çıkınca bana, ‘Flaşın beni korkuttu, keşke Haber verseydin, o sırada Kuran-ı Kerim’i yere koyuyordum, abdestsiz tuttum diye çarpıldım sandım’ dedi.”
HASTANEYE GİTTİĞİNİ SANIYORDU
Yassıada’dan idamın gerçekleşeceği İmralı’ya yola çıkılırken, Şenyüz’e göre Menderes hastaneye gittiğini sanıyormuş:
“Hastaneye gidiyorsun diye kandırmışlar. Fakat atak bota giderken, yolda söylemişler. Onu da gemide çalışanlardan duymuştum. İmralı’ya başka ayrı botlarla gittik. aslına bakarsan diğer da bir ulaşım imkânı yoktu bu biçimde. Ada, havadan karadan abluka altına alınmıştı, diğer bir vasıta gidemiyordu. Hatta yola çıkmadan öne takımıma telefon etmiştim, ‘Bu yalnız yapılacak bir iş değil, bir grup gelsin’ diye, lakin “Yok orası abluka altına alınmış, kimse gelemiyor, sen başının devasına bak’ dendi bana. Seyahat da hayli düşünceli oldu. Hava yağmurlu, deniz de epeyce dalgalıydı. Kamaralarımızdan çıktığımızda, dalgalar neredeyse üzerimizden aşıyordu. Onun o seyahate nasıl tahammül ettiğini bilmiyorum.”
İDAMI YARIM SAAT GECİKTİRDİM
Sonunda İmralı’ya gidilmişti fakat ortada bir sorun daha vardı. Şenyüz’ün fotoğraf çekerken ara ayarını yapmakta kullandığı telemetresi bozulmuştu. İnfaza ait süreçler için orada bulunan savcıya durumu anlatıp, “Şunu tamir edeyim” dedi. Yarım saate yakın uğraştı lakin arızayı gideremedi. Bu ortada da nazaranvliler sık sık gelip, “Hadi olmadı mı” diye sıkıştırmaya başladılar. Şenyüz, o anları şöyleki anlattı: “Ben telemetremi tamire çalışırken, infazı da yarım saate yakın geciktirmişim. Baktım olacak üzere değil, bozuk telemetreyi bir kenara bırakıp, fotoğrafları iddiası metre ayarı yaparak çekmeye başladım. Endişem, fotoğrafların düzgün çıkmaması halinde, “aslına bakarsan Menderes’i seviyordu, suikast yaptı” demeleriydi. Astığım astık kestiğim kestik bir periyottu, insanın başına her şey gelebilirdi.”
SAKİN BİR BİÇİMDE SEHPAYA YANLIŞSIZ GİTTİ
Pekala idama giden yolda neler olmuştu. Şenyüz o anları şöyleki anlattı: “Barakaların içinden idam sehpasının olduğu yere giderken, ben şoka girmişim. Kendimi o denli kaptırmışım ki.. Sanki sehpayı görür görmez ne yapacak diye düşünüyorum. Kendimi onun yerine koyuyorum da sehpayı görür görmez ben ne yaparım diye. Kolay bir iş değil. Hepimiz heyecan ortasındaydık yani. O sırada fotoğraf çekmeyi bile unutmuşum. ‘Hadi çeksene’ dediler, ben de yürürken geriden görünen o fotoğrafı çektim. Menderes sakin bir biçimde önüne bakarak sehpaya yanlışsız gitti, hiç bir şey yok, demek ki kendini hazırlamış. Sehpaya çıktı, kelime-i şehadet getirdi, son kelamını sordular. Sehpada, ayağının altındaki sandalye çekildikten daha sonra ipte dönmeye başladı. Dönerken yüzünün hali de bakışları da değişiyordu.
SON KARELERDE O DENLİ BİR BAKIŞI VARDI Kİ
Çektiğim fotoğraflardaki son karelerde o denli bir bakışı var ki… Gözleri kısılmış, sert bir bakış.. O anı hiç unutamadım, hiç gözümün önünden gitmedi, hala hafızamdadır. Günlerce uyuyamadım. ‘Yatamıyorum’ dediğimde de arkadaşlarım teskin edici bir şeyler kullanmamı istediler. O sırada orada bulunanlar içinde sevinenler de vardı. Oradaki heyetin ortasında yargıçlardan de vardı. Hatta biri, ‘Ben 40 adedine vefat için elimi kaldırdım, üçü öldü’ diyordu. Dikkat ederseniz, Menderes’in yürürken falan hiç yüzünden çekilmiş resmi yoktur, geridekiler görünmesin diye.”
MENDERESÇİ OLARAK BİLİNİRDİM
“Allah tekrar kimsenin başına bu biçimde bir şeyler göstermesin” diyen Şenyüz, Menderes’i epeyce sevdiğini anlattı: “İstanbul’a geldiğinde de devamlı peşinde koşardık. Fotoğrafçılar olarak esasen hangi başbakan olursa olsun, hepsine karşı bir sempatimiz oluyordu. Çalıştığımız serviste de Menderes’e olan sempatim biliniyordu. Arkadaşlarım beni Menderesçi olarak bilirlerdi.”
YASSIADA’YI GÖRMEK İSTEMİYORUM
Şenyüz için Yassıada acı anılar demek:
“Müzeye dönüştürüldüğünde, açılışına beni de davet ettiler. Hatta, Aydın’da Menderes için yapılan müzenin açılışına da davet etmişlerdi, fakat gitmek istemedim, ikisine de gitmedim. İstanbul’a gittiğimizde arkadaşlarımız ‘Hadi Ada”ya gidelim’ derlerdi, ben de ‘Gitmek istemiyorum’ derdim, gitmedim. O anı tekrar yaşamak istemedim. Yassıada’yı tekrar görmek istemiyorum.”
İŞTE 16 YAŞINDAKİ LİSELİ MENDERES
Sabah gazetesinden Yunus Emre Kavak ise 60 yıl evvel bugün idam edilen 9. Başbakan Adanan Menderes’in birinci kere gün yüzüne çıkan yeni fotoğraflarını yayımladı.
27 Mayıs Darbesi’nin akabinde Yassıada yargılamaları daha sonrası idam edilen Başbakan Adnan Menderes 1899’da Aydın’da dünyaya geldi. 1950-1960 yılları içinde Türkiye Cumhuriyeti’nin başbakanlığını yaptı.
Hür Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti’de siyaset yapan Menderes, 27 Mayıs Darbesi’nin akabinde, 17 Eylül 1961 tarihinde asılarak idam edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi 1990 yılında çıkardığı kanunla, Menderes ve onunla birlikte idam edilenlere prestijlerini geri verdi.