Koca ülke ne hale getirildi

Serkankutlu

Global Mod
Global Mod
İktidarın dış siyaset gündeminde Ukrayna-Rusya gerginliği var.

İktidarın iç siyaset gündeminde Isparta’da kesik elektrikler ve vatandaşın elektrik faturaları var.

145 yıl evvel:

Osmanlı sarayının dış siyaset gündeminde Rusya ile savaş vardı.

Osmanlı sarayının iç gündeminde elektrik vardı.

Fransız Mösyö Şarl Tokas, Nafia Nezareti/Bayındırlık Bakanlığı’na müracaatta bulundu:

-“İstanbul’u aydınlatmak için 50 yıllık imtiyaz ve 5 yıllık deneyim çalışmasına müsaade olunmasını istiyorum.”

Altı unsurluk muahedede şurası kıymetliydi; yapılan işten devletin şad kalmaması halinde rastgele tazminat ödenmeyecekti.

Proje hayata geçemedi.

Zira, Rusya ile savaş başladı.

Zira, havagazı lobisi İkinci Abdülhamit’i yangın kuruntusuyla kandırdı. daha sonra devreye Alman elektrik şirketleri girdi, İkinci Wilhelm kulis yapsa da Abdülhamit ikna edilemedi.

Saray’ın istemediği yeniliği mahallî idare başardı: Tarsus…

Tarsus Belediyesi’nde çalışan Avusturyalı Dörfler tarafınca, Berdan Irmağı Bentbaşı mevkiinde kurulan hidroelektrik santralinden elde edilen elektrik 1902 yılında Tarsus’a verilmeye başlandı…

İstanbul’a elektrik İkinci Abdülhamit tahtan düştükten daha sonra 1910 yılında geldi.

Evvel, Avusturya-Macaristan sermayeli Ganz Electric Company ile el sıkışıldı.

daha sonra, Belçikalı SOFINA ile el sıkışıldı.

Silahtarağa Santrali, Osmanlı’nın birinci güç tesisi oldu.

Gelelim Cumhuriyet dönemine…

BELEDİYELERE MÜSAADE

Cumhuriyet’in birinci senelerında elektrik üretimi Osmanlı periyodunun imtiyazlı iştiraklerin elindeydi. Bu imtiyazları Alman MAN ve AEG, İtalyan Marelli, Macar Ganz ve Belçika Sofina sürdürdü…

Birinci yerli elektrik şirketi, 11 Ekim 1926 tarihinde Kayseri ve Civarı Elektrik Türk Anonim Şirketi ile kuruldu.

1929 yılındaki dünyadaki büyük buhran ile başlayan devletçi iktisat siyasetler uygulanmaya başlandı. Belediyelere elektrik tesisi kurma, işletme, üretme, dağıtım müsaadesi verildi…

Yabancı sermayeli imtiyazlı iştirakler devletleştirildi. 1935’de Maden Tetkik- Arama Enstitüsü, Etibank, Elektrik İşleri Etüt Yönetimi kuruldu…

ABD/Dünya Bankası, Menderes/DP iktidara gelince imtiyazlı elektrik iştirakleri modelini yeniden devreye soktu. Kapitülasyonlar periyodu bir daha başladı…

Kuzeybatı Anadolu Elektriklendirme (1952), Ege Elektrik (1955), Çukurova Elektrik/ÇEAŞ (1953), ve Kepez Elektrik (1956) kuruldu.

1960’larda planlı iktisada geçildi; imtiyazlı özel elektrik iştirakleri siyaseti bitmiş oldu.

1963’de Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı ile 1970’de ise elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticaretinden sorumlu Türkiye Elektrik Kurumu/TEK kuruldu.

Gelelim neoliberalizm/Özal vd. dönemine…

ANAYASA DEGİŞTİRİLDİ

Yıl, 1979.

İstanbul Ticaret Odası “Enerji ve Petrol Problemimiz Semineri” düzenledi. Turgut Özal, sunduğu bildirimde özetle şunu dedi:

-Petrol siyaseti sloganlar siyasetidir. Yabancıların kovulması, özel teşebbüsün engellenmesi, gaz ithaline karşı çıkılması hatadır…

-İthal edilebilecek en ucuz, enerjidir…

-Madenlerin işletilmesi kanununun ve güç sorununun aksine çevrilmesi gerekir.

-Türkiye Elektrik Kurumu/TEK monopolü kırılmalıdır, bu alanda özel şirketler kurulmalıdır…

Pekala:

Bugün yaşadığımız güç meselelerinin/pahalılığın niçini Özal’ın bu kelamlarının hayata geçirilmesi değil mi?

Türkiye’de elektrik gücü ile ilgili özelleştirme uygulamaları 1984’de devreye sokuldu. Yap-İşlet-Devret/YİD, İşletme Hakkı Devri/İHD üzere uygulamalar benimsendi.

Yalnızca Özal değil. 1993’de TEK, Türkiye Elektrik Üretim, İletim Anonim Şirketi/TEAŞ ve Türkiye Elektrik Anonim Şirketi/TEDAŞ olarak ikiye bölündü. daha sonra bunlar da parçalandı. Bu kurumlar da yerli yabancı şirketler tarafınca “yutuldu!”

1990’ların özelleştirme gündeminde elektrik vardı. Koalisyon hükümetlerinin aldığı kararlar Danıştay ve Anayasa Mahkemesi‘nden dönse de özelleştirmeler sürat kesmedi. Yabancı sermayenin önündeki mahzurları kaldırmak için Anayasa’nın üç unsurunda değişiklik yapıldı!

Özel kesim ve yabancı sermayeyi elektrik piyasasına çekebilmek için çok yüksek tarifelerle elektrik alım-ödeme garantileri, hazine garantisi, yakıt temin garantisi üzere devlet teminatları verildi.

AKP iktidara gelince elektrik piyasasına bodoslama girdi.

-“IMF, Dünya Bankası istiyor” dedi.

“AB müktesebatı istiyor” dedi.

Devlet güç piyasasından büsbütün kovuldu.

Elektrik denince yalnızca konutunuzun faturası aklınıza gelmesin; sanayi-ticari tesislerindeki üretimin ne derece değerlendiğini da düşünün. Emperyalizm ulusal pazara dört koldan saldırıp kendine mecbur ediyor!

Sonuçta:

Fransız Mösyö Şarl Tokas başarılı oldu; özelleştirmeler ile koca ülke ne hale getirildi! Beşerler meskeninde donarak ölüyor…

Soner Yalçın