semaver
Active member
Kanadoğlu: Cumhuriyetin savcısıydım | Bir yurtseverin Cumhuriyet tersleri ile savaşı Uzun yıllar savcılık, yargıçlık, Yargıtay üyeliği ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı bakılırsavlerini yürüten Sabih Kanadoğlu’nun hayatı, bir aydın yurtseverin Cumhuriyet aykırıları ile yürüttüğü çetin savaşımın da güncesidir hem de.
Yakın tarihimizdeki değerli siyasal süreçlere tanıklık etmiş, onların direkt ortasında bulunmuş, vakit zaman da gelişmelere taraf vermiş olan Sabih Kanadoğlu’nun hayatından kimi kesitler sunan dizimiz, beraberinde laik, demokratik toplumsal hukuk devletinin bugün düşürüldüğü duruma ve geleceğe de büyük ölçüde ışık tutmaktadır.
İktidarlar, demokrasiyi özümsememişse gücü fakat ayrıştırmada, ötekileştirmede buluyor
60 YIL daha sonra BİREBİR GÖRÜNÜM
Hukukçu olma sonucumı 1949’da Ayvalık Ortaokulu 1. sınıf öğrencisiyken verdiğimi anımsıyorum. İdol saydığım savcı Fatih Keçik, hâkim Muhsin Ergüney, avukat Vefik Bartu ve doğal olarak babamı, sonucuma tesirli olduğu için rahmetle ve hürmetle anıyorum.
Yıl 1958, fakülte 3. sınıftayım. Anayasa hukuku hocamız, Prof. Dr. Hüseyin Naili Kubalı, bakanlık buyruğuna alındı. Bu karara reaksiyon göstermek üzere öğrenciler olarak bir büyük küme fakültenin içerisinde protesto aksiyonu yaptık. Ortadan bir süre geçti. Dekanlıktan bana bir yazı geldi. Hakkımızda soruşturma açılmış. İsmine gerek yok, bir profesör hocamız tabirimizi alacak. Gittik yanına, masaya Emniyet’in çektiği fotoğraflar konmuş. Baktım fotoğraflara, en önde bağıra çağıra gidiyorum. Profesör hocamız “Ne diyorsun buna” diye sordu ve benim ağzımdan bir savunma yazdırmaya başladı. Hakkımızdaki idari soruşturma sonuçsuz bırakıldı. Üniversiteye girmiş, muhakkak bir noktaya gelmiş bir gencin geleceğini söndürmek gerçekte ülkenin geleceğini söndürmek manasına gelir. Bugün Boğaziçi Üniversitesi’ndeki üzere olaylar ve soruşturmalara baktığım vakit bu olayı üzülerek anımsıyorum…
Babam dava vekiliydi. Maksadım onunla bir arada avukatlık yapmaktı. 1959’da hukuk fakültesi son sınıfında babamı ve emelimi kaybettim. 1961 sonuna gerçek Adalet Bakanlığı’na hâkimlik için başvurdum ve mesleğe hâkim adayı olarak başladım. Birinci kurayla Bursa’nın Orhaneli ilçesine savcı olarak atandım.
ÖNLEMLER YASASI
Talat Aydemir’in 22 Şubat darbe teşebbüsü bastırıldıktan daha sonra 5 Mart 1962’de 55 sayılı bir yasa çıkarıldı. Önlemler Yasası diye anılan bu yasa, 27 Mayıs hareketini kötülemeyi, devrilen Demokrat Parti’yi (DP) ve onun mahkûm olan üyelerinin övülmesini kabahat sayıyordu.
DP’nin son devrinde “Vatan Cephesi” ismi altında bir ayrıştırma, ötekileştirme devri yaşanmıştı. 55 sayılı yasanın çıkmasından daha sonra bu kere CHP’liler, DP’lileri, DP periyodunu ve onun mahkûm olan yöneticilerini kötülemeye başladılar. Orhaneli savcısı olarak bana DP’lilerin 27 Mayıs’ı kötüledikleri, DP’yi övdükleri suçlamasıyla ihbarlar ulaşmaya başladı. Bu ihbarlarla ilgili olarak takipsizlik kararları verince Bursa’da DP’li savcı damgası yedim. Hatta İhsan Sabri Çağlayangil, DP’nin devamı olan Adalet Partisi’nden senatör seçilmişti. 7 AP’li milletvekilini yanına alarak beni ziyarete geldi. bu biçimdece benim DP’liliğim de tescillenmiş oldu!
Bu olayı şunun için anlatma gereği duydum: Siyasi iktidarlar, demokrasiyi özümsememişse bu biçimde gücü lakin ayrıştırmada, ötekileştirmede buluyorlar. Bugün de misal gelişmeleri yaşadığımızı 60 yıl daha sonra görmek, beni harika üzmektedir.
IŞIKÇI İMAMA SORUŞTURMA
Ailevi niçinlerle 1965 yılı başında Bingöl’de savcılık istedim. Boş savcılık takımı yoktu. Erzurum’da yetkili olarak gorevlendirildim. Bu misyon yaşantımın bir dönüm noktası oldu.
3. Ordu’nun merkezi Erzurum’daydı. 1965’te nöbetçi savcı olarak bakılırsavdeyken 3. Ordu Kurmay Başkanı’ndan bir şikâyet dilekçesi geldi. Kuyucu Murat Paşa Camii imamının, bayram vaazı sırasında irticai nitelikte ve berbat ithamları da içeren ve o devirde yürürlükte olan TCK’nin 163. unsuruna terslik oluşturan kelamlar sarf ettiği yolundaki bir şikâyetti bu.
Soruşturmaya başladım ve imamın tutuklanmasını istedim. Talep reddedildi.
Soruşturmayı yürüttüğüm tarihlerde İsmet İnönü hükümeti düşmüş, yerine Suat Hayri Ürgüplü’nün başbakan olduğu koalisyon hükümeti vazifeye başlamıştı. CHP ile TİP haricindeki tüm partilerin vilayet liderleri benim misyondan alınmam için Ankara’ya gidip hükümete baskı yapmaya başladılar.
İrfan Baran, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’nden Adalet Bakanı’ydı. Ankara’ya beni şikâyete gelen vilayet liderlerine, “Müfettiş gönderirim, şayet savcı hakikaten bakılırsavine uygun hareket etmemişse gereğini yaparım. Lakin müfettişin raporu sizin savınız üzere değilse yapacağım hiç bir şey yok” diyerek adaletten yana halini koydu. Olayı inceleyerek raporunu hazırlayan, ayrıyeten Orhaneli teftiş raporlarını düzenleyen, teskiyeleri ile meslekte ilerlememi sağlayan Adalet Başmüfettişleri Necdet Akkan ve Orhan Okçu’yu hürmetle ve rahmetle anıyorum.
Çabaya devamla sorgu hâkimliğine dava açtım. Mevzu ağır ceza mahkemesine geldi. Ağır ceza mahkemesi lideri Adil Güllapoğlu tutuklama sonucu verdi.
BÜYÜK TEHLİKE
Bu dava, Nurculuğun gerçekte Cumhuriyet ve laiklik unsuru için ne kadar büyük bir tehlike olduğu savıdır. Mevzuya ait birinci incelediğim ve yararlandığım eser, o tarihte doçent olan Neda Armaner’in Nurculuk üzerine yaptığı çalışmasıydı.
Birebir yıl sonunda hâkimlik sınıfına girerek Bingöl Sulh Hâkimliği’ne, oradan Tokat’a atandım.
KIZILDERE’YE TANIKLIK
Tokat Asliye Ceza Mahkemesi hâkimiydim. 1972’nin mart ayıydı. Savcı İsmail Oğuz (seneler daha sonra Yargıtay 8. Ceza Dairesi Başkanı), “Niksar’da anarşistleri kuşatmışlar. Ben oraya gidiyorum, işin yoksa sen de gel” dedi. Çok ısrar edince kıramadım, kalktık Niksar’a, oradan da olay yeri olan Kızıldere’ye gittik. Kızıldere’de bir mesken çember altına alınmış, muhtarlık binasını da operasyon için karargâh yapmışlar. Biz oradayken, simsiyah otomobiller geldi, o otomobillerden simsiyah adamlar indi. “MİT müsteşarı geldi” dediler. MİT müsteşarı, daha sonradan 12 Eylül’ü gerçekleştirenlerden Korgeneral Nurettin Ersin indi. Tam Amerikan sinemaları üzereydi. İçeri girdiler, konuşulanları duyuyordum. Ankara ile bağlantıya geçiyorlardı.
BİRİNCİ BUYRUK: ÇEVREYİ KUŞATIN
Duyduğumuz kadarıyla Ankara’dan gelen birinci buyruk, “Evi çevirin bekleyin, içeridekileri nasıl olsa teslim alırsınız” tarafındaydı. Lakin çabucak sonrasında konutun gerisinin orman olduğu için akşam olunca arttan ormana hakikat kaçılmasının önlenmesi gerektiği bildirildi. Akşama yanlışsız da aslına bakarsanız silah sesleri gelmeye başladı. Harekât bittikten daha sonra meskene gittik, savcı arkadaşla. Bir de samanlığı vardı, orayı da gezdik. Samanlıkta hiç kimseyi görmeden çıktık. O sırada, Ertuğrul Kürkçü’nün samanlıkta saklandığını daha sonradan öğrendik.
İDAM CEZASI KARARININ EZASI
Tokat’ın akabinde sırasıyla Kırşehir, İzmir ve Bakırköy’e atandım.
Bakırköy 1. Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı’na başladığımda odama gittim. Odada oymalı şahane bir masa var. Bu masanın nereden geldiğini sordum. Halbuki Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın makam masasıymış…
Kırşehir’de de bu biçimde bir olayla karşılaşmıştım. Ağır ceza duruşma salonunda dört koltuk vardı. Kürsü, bu koltukların yanında küçücük kalıyordu. Bu koltukların Demokrat Parti’yi yargılayan Yüksek Adalet Divanı’nın koltukları olduğunu öğrendim.
Bakırköy’de verdiğimiz idam kararları meslek ömrümün en sıkıntı kararlarıydı. Yüze karşı, “Evladım seni idama mahkûm ettik” demek kadar sıkıntı bir söz olamaz. “Seni idama mahkûm ettik” derken sesim titrerdi. Duyardık, artık vefata mahkûm edilmiş birisinin korkacağı hiç bir şey olmadığından, sonucu açıklayan heyet sövgüyle karşılaşırmış çoklukla. İdam cezası verilen, o anının acısını o denli çıkarmak istermiş. Ben bu biçimde bir şeyle karşılaşmadım, ancak daha ağırını yaşadım. İdam cezası deklare ettiğım kişi, “Reis baba gördüm ki epeyce üzülüyorsun” dedi, “Biz bu cezayı hak ettik, sen üzülme” dedi ve çıktı gitti. İdam cezası vermiş bir yargıca çektirilebilecek en büyük eza budur. Bunu söyleyince lakin insan nasıl bir iş yaptığını anlar. Yani, bir insanın bir öbür insanın ömrünü ortadan kaldırma cezasına mahkûm olması demektir ki bu ve hayli berbat bir şeydir.
YARIN: CUMHURİYET İÇİN YARGITAY BAŞSAVCILIĞI
Yakın tarihimizdeki değerli siyasal süreçlere tanıklık etmiş, onların direkt ortasında bulunmuş, vakit zaman da gelişmelere taraf vermiş olan Sabih Kanadoğlu’nun hayatından kimi kesitler sunan dizimiz, beraberinde laik, demokratik toplumsal hukuk devletinin bugün düşürüldüğü duruma ve geleceğe de büyük ölçüde ışık tutmaktadır.
İktidarlar, demokrasiyi özümsememişse gücü fakat ayrıştırmada, ötekileştirmede buluyor
60 YIL daha sonra BİREBİR GÖRÜNÜM
Hukukçu olma sonucumı 1949’da Ayvalık Ortaokulu 1. sınıf öğrencisiyken verdiğimi anımsıyorum. İdol saydığım savcı Fatih Keçik, hâkim Muhsin Ergüney, avukat Vefik Bartu ve doğal olarak babamı, sonucuma tesirli olduğu için rahmetle ve hürmetle anıyorum.
Yıl 1958, fakülte 3. sınıftayım. Anayasa hukuku hocamız, Prof. Dr. Hüseyin Naili Kubalı, bakanlık buyruğuna alındı. Bu karara reaksiyon göstermek üzere öğrenciler olarak bir büyük küme fakültenin içerisinde protesto aksiyonu yaptık. Ortadan bir süre geçti. Dekanlıktan bana bir yazı geldi. Hakkımızda soruşturma açılmış. İsmine gerek yok, bir profesör hocamız tabirimizi alacak. Gittik yanına, masaya Emniyet’in çektiği fotoğraflar konmuş. Baktım fotoğraflara, en önde bağıra çağıra gidiyorum. Profesör hocamız “Ne diyorsun buna” diye sordu ve benim ağzımdan bir savunma yazdırmaya başladı. Hakkımızdaki idari soruşturma sonuçsuz bırakıldı. Üniversiteye girmiş, muhakkak bir noktaya gelmiş bir gencin geleceğini söndürmek gerçekte ülkenin geleceğini söndürmek manasına gelir. Bugün Boğaziçi Üniversitesi’ndeki üzere olaylar ve soruşturmalara baktığım vakit bu olayı üzülerek anımsıyorum…
Babam dava vekiliydi. Maksadım onunla bir arada avukatlık yapmaktı. 1959’da hukuk fakültesi son sınıfında babamı ve emelimi kaybettim. 1961 sonuna gerçek Adalet Bakanlığı’na hâkimlik için başvurdum ve mesleğe hâkim adayı olarak başladım. Birinci kurayla Bursa’nın Orhaneli ilçesine savcı olarak atandım.
ÖNLEMLER YASASI
Talat Aydemir’in 22 Şubat darbe teşebbüsü bastırıldıktan daha sonra 5 Mart 1962’de 55 sayılı bir yasa çıkarıldı. Önlemler Yasası diye anılan bu yasa, 27 Mayıs hareketini kötülemeyi, devrilen Demokrat Parti’yi (DP) ve onun mahkûm olan üyelerinin övülmesini kabahat sayıyordu.
DP’nin son devrinde “Vatan Cephesi” ismi altında bir ayrıştırma, ötekileştirme devri yaşanmıştı. 55 sayılı yasanın çıkmasından daha sonra bu kere CHP’liler, DP’lileri, DP periyodunu ve onun mahkûm olan yöneticilerini kötülemeye başladılar. Orhaneli savcısı olarak bana DP’lilerin 27 Mayıs’ı kötüledikleri, DP’yi övdükleri suçlamasıyla ihbarlar ulaşmaya başladı. Bu ihbarlarla ilgili olarak takipsizlik kararları verince Bursa’da DP’li savcı damgası yedim. Hatta İhsan Sabri Çağlayangil, DP’nin devamı olan Adalet Partisi’nden senatör seçilmişti. 7 AP’li milletvekilini yanına alarak beni ziyarete geldi. bu biçimdece benim DP’liliğim de tescillenmiş oldu!
Bu olayı şunun için anlatma gereği duydum: Siyasi iktidarlar, demokrasiyi özümsememişse bu biçimde gücü lakin ayrıştırmada, ötekileştirmede buluyorlar. Bugün de misal gelişmeleri yaşadığımızı 60 yıl daha sonra görmek, beni harika üzmektedir.
IŞIKÇI İMAMA SORUŞTURMA
Ailevi niçinlerle 1965 yılı başında Bingöl’de savcılık istedim. Boş savcılık takımı yoktu. Erzurum’da yetkili olarak gorevlendirildim. Bu misyon yaşantımın bir dönüm noktası oldu.
3. Ordu’nun merkezi Erzurum’daydı. 1965’te nöbetçi savcı olarak bakılırsavdeyken 3. Ordu Kurmay Başkanı’ndan bir şikâyet dilekçesi geldi. Kuyucu Murat Paşa Camii imamının, bayram vaazı sırasında irticai nitelikte ve berbat ithamları da içeren ve o devirde yürürlükte olan TCK’nin 163. unsuruna terslik oluşturan kelamlar sarf ettiği yolundaki bir şikâyetti bu.
Soruşturmaya başladım ve imamın tutuklanmasını istedim. Talep reddedildi.
Soruşturmayı yürüttüğüm tarihlerde İsmet İnönü hükümeti düşmüş, yerine Suat Hayri Ürgüplü’nün başbakan olduğu koalisyon hükümeti vazifeye başlamıştı. CHP ile TİP haricindeki tüm partilerin vilayet liderleri benim misyondan alınmam için Ankara’ya gidip hükümete baskı yapmaya başladılar.
İrfan Baran, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’nden Adalet Bakanı’ydı. Ankara’ya beni şikâyete gelen vilayet liderlerine, “Müfettiş gönderirim, şayet savcı hakikaten bakılırsavine uygun hareket etmemişse gereğini yaparım. Lakin müfettişin raporu sizin savınız üzere değilse yapacağım hiç bir şey yok” diyerek adaletten yana halini koydu. Olayı inceleyerek raporunu hazırlayan, ayrıyeten Orhaneli teftiş raporlarını düzenleyen, teskiyeleri ile meslekte ilerlememi sağlayan Adalet Başmüfettişleri Necdet Akkan ve Orhan Okçu’yu hürmetle ve rahmetle anıyorum.
Çabaya devamla sorgu hâkimliğine dava açtım. Mevzu ağır ceza mahkemesine geldi. Ağır ceza mahkemesi lideri Adil Güllapoğlu tutuklama sonucu verdi.
BÜYÜK TEHLİKE
Bu dava, Nurculuğun gerçekte Cumhuriyet ve laiklik unsuru için ne kadar büyük bir tehlike olduğu savıdır. Mevzuya ait birinci incelediğim ve yararlandığım eser, o tarihte doçent olan Neda Armaner’in Nurculuk üzerine yaptığı çalışmasıydı.
Birebir yıl sonunda hâkimlik sınıfına girerek Bingöl Sulh Hâkimliği’ne, oradan Tokat’a atandım.
KIZILDERE’YE TANIKLIK
Tokat Asliye Ceza Mahkemesi hâkimiydim. 1972’nin mart ayıydı. Savcı İsmail Oğuz (seneler daha sonra Yargıtay 8. Ceza Dairesi Başkanı), “Niksar’da anarşistleri kuşatmışlar. Ben oraya gidiyorum, işin yoksa sen de gel” dedi. Çok ısrar edince kıramadım, kalktık Niksar’a, oradan da olay yeri olan Kızıldere’ye gittik. Kızıldere’de bir mesken çember altına alınmış, muhtarlık binasını da operasyon için karargâh yapmışlar. Biz oradayken, simsiyah otomobiller geldi, o otomobillerden simsiyah adamlar indi. “MİT müsteşarı geldi” dediler. MİT müsteşarı, daha sonradan 12 Eylül’ü gerçekleştirenlerden Korgeneral Nurettin Ersin indi. Tam Amerikan sinemaları üzereydi. İçeri girdiler, konuşulanları duyuyordum. Ankara ile bağlantıya geçiyorlardı.
BİRİNCİ BUYRUK: ÇEVREYİ KUŞATIN
Duyduğumuz kadarıyla Ankara’dan gelen birinci buyruk, “Evi çevirin bekleyin, içeridekileri nasıl olsa teslim alırsınız” tarafındaydı. Lakin çabucak sonrasında konutun gerisinin orman olduğu için akşam olunca arttan ormana hakikat kaçılmasının önlenmesi gerektiği bildirildi. Akşama yanlışsız da aslına bakarsanız silah sesleri gelmeye başladı. Harekât bittikten daha sonra meskene gittik, savcı arkadaşla. Bir de samanlığı vardı, orayı da gezdik. Samanlıkta hiç kimseyi görmeden çıktık. O sırada, Ertuğrul Kürkçü’nün samanlıkta saklandığını daha sonradan öğrendik.
İDAM CEZASI KARARININ EZASI
Tokat’ın akabinde sırasıyla Kırşehir, İzmir ve Bakırköy’e atandım.
Bakırköy 1. Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı’na başladığımda odama gittim. Odada oymalı şahane bir masa var. Bu masanın nereden geldiğini sordum. Halbuki Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın makam masasıymış…
Kırşehir’de de bu biçimde bir olayla karşılaşmıştım. Ağır ceza duruşma salonunda dört koltuk vardı. Kürsü, bu koltukların yanında küçücük kalıyordu. Bu koltukların Demokrat Parti’yi yargılayan Yüksek Adalet Divanı’nın koltukları olduğunu öğrendim.
Bakırköy’de verdiğimiz idam kararları meslek ömrümün en sıkıntı kararlarıydı. Yüze karşı, “Evladım seni idama mahkûm ettik” demek kadar sıkıntı bir söz olamaz. “Seni idama mahkûm ettik” derken sesim titrerdi. Duyardık, artık vefata mahkûm edilmiş birisinin korkacağı hiç bir şey olmadığından, sonucu açıklayan heyet sövgüyle karşılaşırmış çoklukla. İdam cezası verilen, o anının acısını o denli çıkarmak istermiş. Ben bu biçimde bir şeyle karşılaşmadım, ancak daha ağırını yaşadım. İdam cezası deklare ettiğım kişi, “Reis baba gördüm ki epeyce üzülüyorsun” dedi, “Biz bu cezayı hak ettik, sen üzülme” dedi ve çıktı gitti. İdam cezası vermiş bir yargıca çektirilebilecek en büyük eza budur. Bunu söyleyince lakin insan nasıl bir iş yaptığını anlar. Yani, bir insanın bir öbür insanın ömrünü ortadan kaldırma cezasına mahkûm olması demektir ki bu ve hayli berbat bir şeydir.
YARIN: CUMHURİYET İÇİN YARGITAY BAŞSAVCILIĞI