İstanbul Planlama Ajansı: Muhtemel zelzelede ağır hasar beklenen bina sayısı 86 bin 400

[semaver]

İstanbul Planlama Ajansı: Muhtemel zelzelede ağır hasar beklenen bina sayısı 86 bin 400 İstanbul Büyükşehir Belediyesi‘ne (İBB) bağlı İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) , ‘İstanbul’un Kapısındaki Kriz: Deprem’ raporunu yayınladı. Raporda, İstanbul’da son 20 yılda tamamlanan ve imali devam eden büyük ölçekli inşaat projelerine dikkat çekildi.

Çeşitli işlev değişimleri, mevzuata ters uygulamalar ve imara açılan alanlarda üretilen inşaat alanları ile elde edilen maddi yararın 1,4 trilyon lirayı bulduğu belirtilen raporda, “Elde edilen bu maddi kar ile İstanbul’daki orta ve üzeri riskli yapıların tamamı 4 sefer dönüştürülür ve İstanbul’un zelzele riski kıymetli ölçüde azaltılabilirdi” denildi.

Olası İstanbul sarsıntısında ağır hasar beklenen bina sayılarının ilçe ilçe belirtildiğı rapor, özetle şu biçimde:

• İstanbul’da sarsıntı riski, Avrupa Yakası’nda Haliç ile Küçükçekmece Gölü içindeki geniş bölgeyi, kıyı sınırında Bakırköy, Zeytinburnu ve Fatih ilçeleriyle meskûn nüfus yoğunluğu yüksek olan Bahçelievler, Günnazarann, Bağcılar, Esenler, Bayrampaşa ve Küçükçekmece ilçelerini kapsayan bir alanı tehdit etmekte. Anadolu Yakası’nda ise kıyı şeridi boyunca, bilhassa eski yapı stokunun ağır olduğu alanlarda öne çıkmakta.
• İBB Sarsıntı Risk İdaresi ve Kentsel Düzgünleştirme Dairesi Başkanlığı’nca yapılan aktüel varsayımlar doğrultusunda ağır yahut epeyce ağır hasar alması öngörülen binaların, kestirim edilenden 1,8 kat (yaklaşık 86 bin 400 bina) fazla olduğu öngörülüyor.

“İSTANBULLULAR SARSINTI daha sonraSI OLUŞACAK TSUNAMİ RİSKİYLE KARŞI KARŞIYA”

• Öngörülen sarsıntının yıkıcı tesirlerinin yalnızca yapı stokunda değil, altyapı sistemlerinde de değerli hasarlar meydana getirmesi beklenmekte. Yapı stoku ve altyapı sistemlerinde beklenen hasarlara ek olarak, sarsıntı daha sonrası meydana gelmesi muhtemel bir tsunami niçiniyle Marmara Denizi’ne kıyısı bulunan tüm ilçeler ek risklere maruz kalmakta. Kıyılarda yer alan balıkçı barınakları, yeşil ve kamusal alanlar ve dere ağızları, tsunami karşısında hasar gorebilirliği yüksek bölgeler. Tüm bunlar niçiniyle İstanbul’un karşı karşıya olduğu sarsıntı tehlikesi, birlikteinde getireceği tüm risklerle birlikte ele alınmayı zarurî kılıyor.
• İRAP (İl Afet Risk Azaltma), dört gaye çerçevesinde afet riskini azalmayı hedefliyor: Fizikî etraf, yönetişim, iktisat ve toplum. Buna rağmen bilhassa zelzele konusunda en temel ama en kuvvetli risk azaltma hallerinden biri olan fizikî hasar bakılırsabilirliğin azaltılması, diğer bir deyişle kentsel dönüşüm sorumluluğu, süreç ve mali yük kaynaklı zorlukların en ağır yaşandığı alan olarak, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne yüklenmiş durumda. Dahası, İRAP kapsamında süren ‘plandan doğan plan’ yaklaşımı ile ilçe ve büyükşehir belediyeleri kentsel dönüşüm odaklı plan ve strateji üretmeye yönlendiriyor.
• Bu durum, hâlihazırda plansız kentleşmenin zelzele riskinin artmasında en değerli etkenlerden biri olduğu ve planlama sisteminin güçsüzleştirildiği günümüz gerçekliğinde, uygulama ve tahlil odaklı aksiyonlardan uzaklaşma manasına geliyor. 1999 zelzelesi daha sonrasında birfazlaca uzmanın hemfikir olduğu bir durum, imar aflarının sarsıntı tehlikesine ek bir tehlike oluşturduğu ve riski artırdığı istikametindeydi. Buna rağmen 2003 yılından günümüze çıkartılan 7 imar affı, riskli yapıların dönüştürülmesinde değerli bir zafiyeti ortaya çıkardı.
• Seçim periyotlarının kıymetli atılımlarından biri hâline gelen imar afları, Hazine’ye ilişkin taşınmazların üzerinde bulunan yapı sahiplerine satışından yönetmeliğe uymayan kaçak yapılara altyapı gdolayılmesine, kaçak ya da kullanım müsaadesi bulunmayan, imar planlarına alışılmamış yapıların fiyat karşılığı ‘Yapı Kayıt Belgesi’ düzenlenmesine kadar farklı araçlarla, yönetmeliğe uymadan yapılmış yapıların fiyat karşılığında yasallaşmasına imkan sağladı. ‘Af’ ve ‘barış’ üzere kavramların temeline oturan bu düzenlemeler, kentsel adaletin tahsisine bir yarar sunmadığı üzere hâlihazırda mevcut olan kırılganlıkları daha da derinleştirdi.
• İstanbul’da son 20 yılda tamamlanan ve üretimi devam eden büyük ölçekli inşaat projelerinden çeşitli işlev değişimleri, mevzuata muhalif uygulamalar ve imara açılan alanlarda üretilen inşaat alanları ile elde edilen maddi yarar, 1,4 trilyon lira olarak açıklanmıştı. Elde edilen bu maddi kar ile İstanbul’daki orta ve üzeri riskli yapıların tamamı 4 sefer dönüştürülür ve İstanbul’un zelzele riski kıymetli ölçüde azaltılabilirdi. Çünkü İstanbul’daki orta ve riskli üzeri binaların dönüştürülmesinin maliyeti, İBB’nin 2022 bütçe gelirlerinin 10 katından fazla. Bu durum, hem de zelzele riskinin azaltılmasında kentsel dönüşüm sorumluluğunun belediyelerin kaldırabileceğinden epeyce daha ağır bir yük olduğu manasına geliyor. Bu sorumluluk hanelere yüklendiğinde ise yıllık ortalama muadil hane halkı kullanılabilir fert gelirinin yaklaşık 9,6 katı bir maliyet ortaya çıkıyor.

“DEPREM RİSKİNİN AZALTILMASI EN KRİTİK ÖNCELİK”

• Deprem riskinin azaltılması, Türkiye tarihinde yaşanan afet ve krizler ele alındığında en kritik evvelarden biri hâline gelmekte. Buna rağmen sarsıntı riskinin azaltılmasındaki temel uygulamalar olan yapısal risklerin azaltılması ve kentsel dönüşüm uygulamaları gerek finansal gerekse süreçte yaşanan aksaklıklar niçiniyle çeşitli kesintilere uğruyor. 17 Ağustos sarsıntısının yıl dönümünde İstanbul’da arazi değişimleri ve imar uygulamalarından elde edilen gelirle zelzele riski değerli ölçüde engellenebilecekken bu gelirin kamuya geri kazandırılmamış olması, İstanbul’da yetkisi bulunan farklı kurumların sarsıntı riskine yönelik yaklaşımına ait değerli ipuçları sunuyor.
• Merkezi idarenin çeşitli plan ve kararlarla afet riskinin azaltılmasında sorumluluğu büyükşehir belediyesi, ilçe belediyeleri ve vatandaşlara yönlendirmesi, temelinde sarsıntı ve öteki tüm risklerde önümüzde uzun bir müddetç olacağına işaret ediyor. Bilhassa riskli yapıların dönüştürülmesinde gereksinim duyulan bütçenin elde edilen ranttan karşılanmamış olması, kurum ve şahısların özünde sarsıntı riskini ciddiye almadığını, bütçenin yaratılamayan bir öğe değil, var iken kullanılması tercih edilmeyen bir kalem olduğunu ortaya koyuyor. Bu mevzuda öbür bir örnek de Cumhurbaşkanlığı’nın ‘örtülü ödenek’ olarak tabir edilen ‘Gizli Hizmet Giderleri’ üzerinden verilebilir. 2011 yılından günümüze, kelam konusu sarfiyatların toplamı ile İstanbul’daki orta ve üzeri riskli yapıların yüzde 36,6’sı belediyelere ya da vatandaşlara rastgele bir yük olmaksızın dönüştürülebilirdi.