ERDAL BAHÇIVAN – İSTANBUL SANAYİ ODASI (İSO) İDARE ŞURASI LİDERİ
Bir ülkede ekonomik büyüme ve yüksek refah birtakım kök ögelerin bütünselliği ile gerçekleşebiliyor. Bunların başında hiç kuşkusuz beşeri sermaye, sermaye birikimi, teknolojik gelişme, istihdam ve bütün bunların beslediği sanayi üretimi geliyor.
Genç Cumhuriyetimizin 98 yıllık endüstrileşme serüvenine bu açıdan baktığımızda, bilhassa Cumhuriyetin birinci yılları olmak üzere bütün bu parametrelerde derin bir yokluğun, topyekûn bir toplumsal fedakarlığın, bunlarla baş edebilmek için büyük bir uğraşın ve azmin kıssasını görürüz.
Bu kıssayı özetlemek gerekirse kısaca; Cumhuriyet öncesi endüstrileşme gayretlerinden başlamak gerekir. Osmanlı’nın son periyodunda bilhassa kamu maliyesindeki zorluklar, 20. yüzyılın birinci yıllarını kapsayan savaş ve işgal devirleri niçiniyle iktisadın maddi ve beşeri altyapısında değerli tahribat yarattı. Bu durum endüstrileşme tarafındaki eforları olumsuz etkiledi.
Ulusal Uğraş’ın kazanılmasının akabinde yeni Cumhuriyet’in kurucu takımlarının önünde epey hudutlu imkanlar vardı. Savaşın yol açtığı yıkımın yanı sıra, büyük oranda toprağa ve ziraî üretime bağlı, eğitim seviyesi zayıf bir nüfusa dayanan bir kalkınma modeli oluşturmaktan öbür yol yoktu önlerinde.
Bu çetin şartlar altında Cumhuriyet’in ilanından sadece sekiz ay evvel gerçekleşen İzmir İktisat Kongresi, özel kesim öncülüğünde endüstriye dayalı kalkınma, yabancı sermaye yatırımları, tasarruf ve finansman üzere bir hayli temel gündeme yönelik tartışmalarla, Cumhuriyet’in endüstrileşme rotasının belirlenmesi açısından değerli bir kilometre taşı oldu. Tarımda modernizasyona ve makineleşmeye yönelik teşviklerin de eşlik ettiği adımlarla birlikte, son derece yetersiz sermaye birikimine karşın tarıma dayalı temel sanayi mamüllerinde Türkiye’nin kendine kâfi hale gelmesi başarıldı.
YENİ KUŞAK ENDÜSTRİLEŞME
1934-38 periyodunda uygulanan birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile devlet öncülüğünde endüstrileşme benimsendi. Özel dalın riskli bulduğu ya da sermaye birikiminin yetersiz kaldığı alanların devlet eliyle geliştirilmesi, bu biçimdece uzun vadede özel kesimin de önünün açılması hedefl endi. Birinci plan periyodunda demir-çelik, besin, tekstil-giyim, içecek, metal eşya, çimento, elektrik, ilaç üzere bölümlerde Anadolu’nun bir fazlaca yerinde fabrikalar kurulduğu ve endüstrinin ulusal gelirdeki hissesinin 1940’ta yüzde 18,9’a kadar ulaştığı görüldü.
1954’te Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu yürürlüğe girdi. Bu gelişmeler dış ticaretin ve dış alakaların iktisada tesirini artırdı. Özel kesim sanayi yatırımlarının hızlanmasının yanı sıra tüketim malı üretiminin de arttığı görüldü. Endüstrileşme süreci 1980’in başına dek “kalkınma planları” çerçevesinde yönetildi ve dış kaynak kısıtları niçiniyle “ithal ikamesi” siyasetleri uygulandı. Tarımın daha öncelikli olduğu 1946-60 periyodunun tersine bu yeni periyotta sanayi dalına öncü rol atfedildiği görüldü.
Türkiye toplumunun yapısında hızlanan dönüşüm, güçlü tüketim malları talebini artırdı. Sanayi bölümündeki yabancı sermaye yatırımları da çok karlı hale gelen bu kesimlere ağırlaştı.
24 Ocak kararlarıyla birlikte iktisadın tüm kesitlerinde (mal, işgücü ve sermaye piyasaları) arz ve talebe bağlı hür fiyatlama unsuru temel alınmaya başlandı. Kamunun iktisattaki rolü, değerli ölçüde sınırlandı. İhraç mallarının içerisinde 1977’de yüzde 25 olan imalat sanayi hissesi 1983’te yüzde 64’e yükseldi. 1995’te yürürlüğe giren Gümrük Birliği muahedesi da Türk endüstrimiz açısından bir öbür kıymetli milat oldu. AB ile gümrük duvarlarının ortadan kalkmasıyla bir arada Türkiye’nin dış ticaretinde AB’nin hissesi yüzde 50’lere ulaştı. Bilhassa otomotiv, demir-çelik, makine, dokuma, giysi üzere bölümler ihracatta daha fazla öne çıktı.
Otomotivin yanı sıra tekstil-giyim, besin, beyaz eşya, ana metal sanayi, kimya, inşaat gereçleri üzere dallarda rekabet gücünü artırmış ve kimi firmalar markalaşma yolunda kıymetli bir yol kat etti. Son senelerda da savunma sanayi ve bilhassa insansız hava araçları üzere aşikâr başlı eserlerde öne çıkan oyunculardan biri haline gelmektedir. 2020’li senelera gelindiğinde başta COVID salgınının yol açtığı belirsizlikler olmak üzere global iktisattaki çalkantılı tablo, artan sürdürülebilirlik sıkıntıları ve finansal istikrar alanlarında ağırlaşan riskler Türkiye’yi yakın gelecekte bir daha şiddetli bir müddetcin beklediğini göstermektedir. Cumhuriyet’in 98 yıllık tarihinde oluşan endüstrileşme mirası ve bu uzun periyottan elde edilecek kazanım ve dersler, 21. yüzyılın gereklerine uygun bir kalkınmanın da yolunu aydınlatacaktır.
İşte bu nokta Türkiye’nin en büyük sanayi odası olarak ortaya koyduğumuz “Bütünsel Kalkınma” ve “Sürdürülebilirlik Vizyonu” kapsamında ülkemizin artık yeni jenerasyon bir endüstrileşmeyi konuşması, tartışması ve uygulaması gerektiğini düşünüyoruz. Cumhuriyetimizin mirası üzerine inşa etmemiz gereken yeni jenerasyon endüstrimiz, yüklü olarak yüksek katma kıymetli ve ileri teknolojili eserler üretebilmelidir. Bunun için nitelikli insan kaynağına sahip olmalıdır. Etrafa, beşere ve topluma hassas olmalıdır.
Bu çerçevede, imalat endüstrinin gelişmeninin hızlandırılması ve en kıymetlisi katma pahası yüksek ileri teknoloji mamüllerin üretim ve ihracat içerisindeki hissesinin artırılması gerekiyor. Bu yarışta bizim de ülke olarak nitelikli insan kaynağımız ile yer almamız bir zorunluluktur. 21. yüzyılın eğitim anlayışındaki hayat uzunluğu öğrenme ve bilgi toplumu olma niteliklerini öne çıkacağını vurgularken bilhassa nitelikli istihdama yönelik olarak İSO’nun da büyük katkı sunduğu Meslek Liselerimize de bu vesile ile değinmek istiyorum.
Üç yıl evvel Ulusal Eğitim Bakanlığımız ile imzaladığımız Mesleksel Eğitim İşbirliği Protokolü kapsamında, uzun yıllardır ihmal edilmiş meslek liselerimize bir daha eski itibarlı günlerine kavuşturmak için harekete geçtik. Meslek liselerimizi eğitim müfredatından laboratuvarlara, araç gereçten saha uygulamalarına kadar adeta bir daha formatladık ve formatlıyoruz. Bunun sonuçlarını da üç yıl üzere kısa bir müddetde almaya başladık. Daha evvel fazlaca düşük seviyelerde olan bu liselerimizin doluluk oranları birçoğunda yüzde yüze ulaştı.
Ulusal Eğitim Bakanlığımızın dayanağı ile sanayi dalımızın farklı alanlarından biroldukca sanayicimiz, bu okullarla şahsen ilgileniyor ve gerek staj imkanları ve gerek okul daha sonrası iş imkanları ile meslek liselerimizden bir daha endüstrimize nitelikli ve aranan eleman kazandırmakta büyük bir misyonu yerine getiriyor. Son olarak şunun da altını çizmek isterim ki, iklim değişimi ve sürdürülebilirlik yediden yetmişe hepimizin dikkatle izlememesi, her kişi ve kurumun üzerine düşen sorumluluğu hassasiyetle yerine getirmesi gereken hususlar. İSO olarak bu süreci yakından takip ediyoruz.
Sanayi firmalarını, endüstrici mensuplarımızı, epey istikametli eğitim programları ve farklı tertiplerle gerek lokal gerekse küresel manada kaçınılmaz dönüşüm sürecinin ortasında tutmaya çalışıyoruz. Bu yüzden 2021 yılını sürdürülebilirlik yılı ilan ettik ve vizyonumuzu “Sanayi şirketlerimizin, global bedel zincirinde yüksek katma kıymet üretmelerine ve rekabetçi sürdürülebilirlik yetkinliklerini artırmalarına dayanak olmak” biçiminde güncelledik.
Türkiye’nin artık sürdürülebilirliği öne alan yeni kuşak bir sanayi yatırım sürecine gereksinimi var. Ve natürel bu yatırımların da artık daha yüksek teknolojili, Türkiye’nin kaliteli sürdürülebilir büyümesine dayanak verecek ve katkı sağlayacak yatırımlar olması gerekiyor. Artık bundan daha sonra Türkiye’nin klâsik, fazla katma bedel üretmeyen, sürdürülebilir olmayan yatırımlarla, uzun soluklu bir seyahat yapması mümkün değil. Bilhassa endüstride hayata geçirilecek “vizyon projeleri” ve etrafında oluşacak dev sanayi ekosistemleriyle ekonomimizin yeni bir ivme kazanacağını düşünüyorum.
Yapısal ıslahatın en kıymetli halkası bu olacak. Bu mega projelerle donanmış yeni yeni jenerasyon sanayi modeli ve onun etrafında da kümeleşen farklı sanayi kolları… Cumhuriyetimizin 100. yılına bu vizyon projeleri ile girmiş olalım istiyorum.
Okumaya devam et...
Bir ülkede ekonomik büyüme ve yüksek refah birtakım kök ögelerin bütünselliği ile gerçekleşebiliyor. Bunların başında hiç kuşkusuz beşeri sermaye, sermaye birikimi, teknolojik gelişme, istihdam ve bütün bunların beslediği sanayi üretimi geliyor.
Genç Cumhuriyetimizin 98 yıllık endüstrileşme serüvenine bu açıdan baktığımızda, bilhassa Cumhuriyetin birinci yılları olmak üzere bütün bu parametrelerde derin bir yokluğun, topyekûn bir toplumsal fedakarlığın, bunlarla baş edebilmek için büyük bir uğraşın ve azmin kıssasını görürüz.
Bu kıssayı özetlemek gerekirse kısaca; Cumhuriyet öncesi endüstrileşme gayretlerinden başlamak gerekir. Osmanlı’nın son periyodunda bilhassa kamu maliyesindeki zorluklar, 20. yüzyılın birinci yıllarını kapsayan savaş ve işgal devirleri niçiniyle iktisadın maddi ve beşeri altyapısında değerli tahribat yarattı. Bu durum endüstrileşme tarafındaki eforları olumsuz etkiledi.
Ulusal Uğraş’ın kazanılmasının akabinde yeni Cumhuriyet’in kurucu takımlarının önünde epey hudutlu imkanlar vardı. Savaşın yol açtığı yıkımın yanı sıra, büyük oranda toprağa ve ziraî üretime bağlı, eğitim seviyesi zayıf bir nüfusa dayanan bir kalkınma modeli oluşturmaktan öbür yol yoktu önlerinde.
Bu çetin şartlar altında Cumhuriyet’in ilanından sadece sekiz ay evvel gerçekleşen İzmir İktisat Kongresi, özel kesim öncülüğünde endüstriye dayalı kalkınma, yabancı sermaye yatırımları, tasarruf ve finansman üzere bir hayli temel gündeme yönelik tartışmalarla, Cumhuriyet’in endüstrileşme rotasının belirlenmesi açısından değerli bir kilometre taşı oldu. Tarımda modernizasyona ve makineleşmeye yönelik teşviklerin de eşlik ettiği adımlarla birlikte, son derece yetersiz sermaye birikimine karşın tarıma dayalı temel sanayi mamüllerinde Türkiye’nin kendine kâfi hale gelmesi başarıldı.
YENİ KUŞAK ENDÜSTRİLEŞME
1934-38 periyodunda uygulanan birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile devlet öncülüğünde endüstrileşme benimsendi. Özel dalın riskli bulduğu ya da sermaye birikiminin yetersiz kaldığı alanların devlet eliyle geliştirilmesi, bu biçimdece uzun vadede özel kesimin de önünün açılması hedefl endi. Birinci plan periyodunda demir-çelik, besin, tekstil-giyim, içecek, metal eşya, çimento, elektrik, ilaç üzere bölümlerde Anadolu’nun bir fazlaca yerinde fabrikalar kurulduğu ve endüstrinin ulusal gelirdeki hissesinin 1940’ta yüzde 18,9’a kadar ulaştığı görüldü.
1954’te Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu yürürlüğe girdi. Bu gelişmeler dış ticaretin ve dış alakaların iktisada tesirini artırdı. Özel kesim sanayi yatırımlarının hızlanmasının yanı sıra tüketim malı üretiminin de arttığı görüldü. Endüstrileşme süreci 1980’in başına dek “kalkınma planları” çerçevesinde yönetildi ve dış kaynak kısıtları niçiniyle “ithal ikamesi” siyasetleri uygulandı. Tarımın daha öncelikli olduğu 1946-60 periyodunun tersine bu yeni periyotta sanayi dalına öncü rol atfedildiği görüldü.
Türkiye toplumunun yapısında hızlanan dönüşüm, güçlü tüketim malları talebini artırdı. Sanayi bölümündeki yabancı sermaye yatırımları da çok karlı hale gelen bu kesimlere ağırlaştı.
24 Ocak kararlarıyla birlikte iktisadın tüm kesitlerinde (mal, işgücü ve sermaye piyasaları) arz ve talebe bağlı hür fiyatlama unsuru temel alınmaya başlandı. Kamunun iktisattaki rolü, değerli ölçüde sınırlandı. İhraç mallarının içerisinde 1977’de yüzde 25 olan imalat sanayi hissesi 1983’te yüzde 64’e yükseldi. 1995’te yürürlüğe giren Gümrük Birliği muahedesi da Türk endüstrimiz açısından bir öbür kıymetli milat oldu. AB ile gümrük duvarlarının ortadan kalkmasıyla bir arada Türkiye’nin dış ticaretinde AB’nin hissesi yüzde 50’lere ulaştı. Bilhassa otomotiv, demir-çelik, makine, dokuma, giysi üzere bölümler ihracatta daha fazla öne çıktı.
Otomotivin yanı sıra tekstil-giyim, besin, beyaz eşya, ana metal sanayi, kimya, inşaat gereçleri üzere dallarda rekabet gücünü artırmış ve kimi firmalar markalaşma yolunda kıymetli bir yol kat etti. Son senelerda da savunma sanayi ve bilhassa insansız hava araçları üzere aşikâr başlı eserlerde öne çıkan oyunculardan biri haline gelmektedir. 2020’li senelera gelindiğinde başta COVID salgınının yol açtığı belirsizlikler olmak üzere global iktisattaki çalkantılı tablo, artan sürdürülebilirlik sıkıntıları ve finansal istikrar alanlarında ağırlaşan riskler Türkiye’yi yakın gelecekte bir daha şiddetli bir müddetcin beklediğini göstermektedir. Cumhuriyet’in 98 yıllık tarihinde oluşan endüstrileşme mirası ve bu uzun periyottan elde edilecek kazanım ve dersler, 21. yüzyılın gereklerine uygun bir kalkınmanın da yolunu aydınlatacaktır.
İşte bu nokta Türkiye’nin en büyük sanayi odası olarak ortaya koyduğumuz “Bütünsel Kalkınma” ve “Sürdürülebilirlik Vizyonu” kapsamında ülkemizin artık yeni jenerasyon bir endüstrileşmeyi konuşması, tartışması ve uygulaması gerektiğini düşünüyoruz. Cumhuriyetimizin mirası üzerine inşa etmemiz gereken yeni jenerasyon endüstrimiz, yüklü olarak yüksek katma kıymetli ve ileri teknolojili eserler üretebilmelidir. Bunun için nitelikli insan kaynağına sahip olmalıdır. Etrafa, beşere ve topluma hassas olmalıdır.
Bu çerçevede, imalat endüstrinin gelişmeninin hızlandırılması ve en kıymetlisi katma pahası yüksek ileri teknoloji mamüllerin üretim ve ihracat içerisindeki hissesinin artırılması gerekiyor. Bu yarışta bizim de ülke olarak nitelikli insan kaynağımız ile yer almamız bir zorunluluktur. 21. yüzyılın eğitim anlayışındaki hayat uzunluğu öğrenme ve bilgi toplumu olma niteliklerini öne çıkacağını vurgularken bilhassa nitelikli istihdama yönelik olarak İSO’nun da büyük katkı sunduğu Meslek Liselerimize de bu vesile ile değinmek istiyorum.
Üç yıl evvel Ulusal Eğitim Bakanlığımız ile imzaladığımız Mesleksel Eğitim İşbirliği Protokolü kapsamında, uzun yıllardır ihmal edilmiş meslek liselerimize bir daha eski itibarlı günlerine kavuşturmak için harekete geçtik. Meslek liselerimizi eğitim müfredatından laboratuvarlara, araç gereçten saha uygulamalarına kadar adeta bir daha formatladık ve formatlıyoruz. Bunun sonuçlarını da üç yıl üzere kısa bir müddetde almaya başladık. Daha evvel fazlaca düşük seviyelerde olan bu liselerimizin doluluk oranları birçoğunda yüzde yüze ulaştı.
Ulusal Eğitim Bakanlığımızın dayanağı ile sanayi dalımızın farklı alanlarından biroldukca sanayicimiz, bu okullarla şahsen ilgileniyor ve gerek staj imkanları ve gerek okul daha sonrası iş imkanları ile meslek liselerimizden bir daha endüstrimize nitelikli ve aranan eleman kazandırmakta büyük bir misyonu yerine getiriyor. Son olarak şunun da altını çizmek isterim ki, iklim değişimi ve sürdürülebilirlik yediden yetmişe hepimizin dikkatle izlememesi, her kişi ve kurumun üzerine düşen sorumluluğu hassasiyetle yerine getirmesi gereken hususlar. İSO olarak bu süreci yakından takip ediyoruz.
Sanayi firmalarını, endüstrici mensuplarımızı, epey istikametli eğitim programları ve farklı tertiplerle gerek lokal gerekse küresel manada kaçınılmaz dönüşüm sürecinin ortasında tutmaya çalışıyoruz. Bu yüzden 2021 yılını sürdürülebilirlik yılı ilan ettik ve vizyonumuzu “Sanayi şirketlerimizin, global bedel zincirinde yüksek katma kıymet üretmelerine ve rekabetçi sürdürülebilirlik yetkinliklerini artırmalarına dayanak olmak” biçiminde güncelledik.
Türkiye’nin artık sürdürülebilirliği öne alan yeni kuşak bir sanayi yatırım sürecine gereksinimi var. Ve natürel bu yatırımların da artık daha yüksek teknolojili, Türkiye’nin kaliteli sürdürülebilir büyümesine dayanak verecek ve katkı sağlayacak yatırımlar olması gerekiyor. Artık bundan daha sonra Türkiye’nin klâsik, fazla katma bedel üretmeyen, sürdürülebilir olmayan yatırımlarla, uzun soluklu bir seyahat yapması mümkün değil. Bilhassa endüstride hayata geçirilecek “vizyon projeleri” ve etrafında oluşacak dev sanayi ekosistemleriyle ekonomimizin yeni bir ivme kazanacağını düşünüyorum.
Yapısal ıslahatın en kıymetli halkası bu olacak. Bu mega projelerle donanmış yeni yeni jenerasyon sanayi modeli ve onun etrafında da kümeleşen farklı sanayi kolları… Cumhuriyetimizin 100. yılına bu vizyon projeleri ile girmiş olalım istiyorum.
Okumaya devam et...