Yazar-Felsefeci Dr. Daniş Navaro, Cumhuriyet gazetesinde “Olaylar ve Görüşler” köşesinde “Neoliberal kapitalizm çakallaşan insan ve çöken bir sistem” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
Navaro, yazısında, neoliberal sisteminin nasıl bir etik dışı dünyaya dönüştüğünü anlattı.
“Günümüzde ulaşılan şartlarda, çalışma ömründe birden fazla insanın, aksiyonlarını kayıtsız koşulsuz bir biçimde yönlendiren yegane motivasyon, ‘çıkarlar’dır” diyen Navaro, “Artık on yıllardır süregelen neoliberal piyasa şartlarının insanları getirdiği yer, 17. yüzyıl filozofu Thomas Hobbes’un siyaset ideolojisi öğretisinde geçen deyişinden esinlenerek söylersek, ‘her insanın herkesle savaşı'” diye belirtti.
Navaro, “Günümüz iş dünyasına ahlaki açıdan süratlice bir göz atarsak, büyük bir etik felaketin yokuş aşağı yuvarlanmakta olduğunu görüyoruz” derken, etik felaketin 3 göstergesinden bahsetti. Navaro, “Kurnazlaşma, çıkar avcısına bürünme ve bireycileşme halinde beliren ve iş dünyası öznesinin bütüncül manada etik hareketini kapsayan bu üç kritik dönüşüm, bir daha iş dünyasının dayandığı üç temel etik kategorisinin hiyerarşisinde harikulade bir altüst oluşa işaret eder. Basiretli iş beşerinin mottosu olan fazilet etiği, ödev etiği ve yarar etiği sıralaması artık yıkılmıştır” diye tabir etti.
Navaro, iş dünyasında tüm kıymetlerin baş aşağı olduğunu belirterek, “Daha neler neler! Tüm kıymetler baş aşağı! Çivisi çıkmış bir iş dünyası!” dedi.
Dr. Daniş Navaro’nun yazısı şöyleki:
“Çakal” terimi, lisanın argo kullanmasında, “açıkgöz, kurnaz” kimse manasına geliyor. Bu terimi elbette ki bir metafor olarak kullanıyoruz. Bu yazıda iş dünyasının, neoliberal kapitalist üretim sisteminin niye olduğu şartlarda giderek nasıl bir etik felaket yaşadığını, etik dışı bir dünyaya dönüştüğünü açıklamaya çalışacağız.
Michael J. Sandel, “What Money Can’t Buy?”da incelediği olaylarda, neoliberal iş piyasalarının günlük uygulamalarının nasıl da Amerikan iş ahlakını yerle bir ettiğini anlatıyor: Cep telefonunu hastasına vererek bunu bir mali hizmete dönüştüren hekimlerden, fiyatsız eğitim kurumlarına gizlice fiyat karşılığı alınan yüksek gelirli ailelerin çocuklarına; belirli bir para karşılığı bir havayolunun reklamının alnına ya da vücuduna yazılmasına aldırmayan yeni ergenlerden, kongreye katılmak isteyen güçlü lobicilerin, sıradaki yerlerini para karşılığı bekleyen ve bu uygulamayı bir ticaret haline getiren kuruma; okuma alışkanlığını kazandırmak için öğrencilerine kitap başına iki dolar teklif eden okuldan, öldüklerinden daha sonra ilgili primi almak üzere yaşlı bireylere sağlıklarında yapılan sıhhat sigortası poliçesi pazarına kadar… Daha neler neler! Tüm bedeller baş aşağı! Çivisi çıkmış bir iş dünyası!
“Sazan Avı Manipülasyon ve Hile Ekonomisi”nde de, muharrirler, “Tamamen özgür bir piyasada yalnızca seçim özgürlüğü değil, beraberinde dolandırıcılık özgürlüğü de vardır” diyorlar. Büsbütün hür bir piyasa ise neoliberal kapitalizmin zihni-sihir bir icadından öteki bir şey değildir, aslına bakarsanız!
Büyük bir süratle elden giden bir şeyler var da o şeylerin gerçek manada farkına mı varmaya başlıyoruz? Aslında insan denen varlığın onsuz yapamayacağı, birey olarak ve de toplum olarak onsuz var olamayacağı bir şey ya da bir şeyler! örneğin: Adalet, dürüstlük, inanç, eşitlik, hak, hukuk, özgürlük, refah vb. Bu cinsten kıymetlerin yokluğunda karşılaşacağımız sisli puslu yaşama dünyasının karanlığı, karmaşıklığı, bilinmezliği ve giderek gündelik hayatlarımızı olumsuz istikamette etkileyen yıkıcılığından mı korkuyoruz?
Günümüzde ulaşılan şartlarda, çalışma hayatında birden fazla insanın, hareketlerini kayıtsız koşulsuz bir biçimde yönlendiren yegane motivasyon, “çıkarlar”dır. Artık on yıllardır süregelen neoliberal piyasa şartlarının insanları getirdiği yer, 17. yüzyıl filozofu Thomas Hobbes’un siyaset ideolojisi öğretisinde geçen deyişinden esinlenerek söylersek, “her insanın herkesle savaşı”.
ÜÇ GÖSTERGE VE DÖNÜŞÜM
Günümüz iş dünyasına ahlaki açıdan süratlice bir göz atarsak, büyük bir etik felaketin yokuş aşağı yuvarlanmakta olduğunu görüyoruz. Hangi sınıftan olursa olsun, patron, yönetici yahut çalışan, iş dünyası öznelerinin günlük hareketlerinde giderek daha ağır bir biçimde şahit olduğumuz bu etik felaketin üç pratik göstergesi şunlardır:
1) Rasyonelden, Kurnaza,
2) Faydacı’dan Çıkarcı’ya,
3) Bireysel’den Bireyciye yanlışsız gerçekleşen ağır bir dönüşüm.
Artık özetlemek gerekirse bu üç olumsuz etik dönüşümün öznesinde niye olduğu davranış değişikliklerini ele alalım:
RASYONEL BİREYDEN KURNAZ BİREYE
Öncelikle, rasyonel birey’den Kurnaz bireye. Rasyonel birey, akıl sahibi varlık olarak insanın, aklın temel kurucu yapısından faydalanarak, hayatta kalabilme, haz ve memnunluk stratejilerini, aşikâr bedellere de bağlı bir biçimde uygulayabilen bireydir.
Buna karşılık “kurnaz” birey, gerçek olmayanı doğruymuş üzere gösterip, rasyonel bireyi yanıltmayı ve bu türlü kendi çıkarını çeşitli akıl oyunlarıyla, manipülasyonla elde etmeyi hedefleyen bireydir. Kurnazlık, salt bencil çıkarların peşinde sinsice olabilme işidir.
Hakikati saklar, zımnî emeller barındırır ve gerektiğinde her yola sapabilme tehlikesini taşır. Kurnaz, Erdal Atabek’in deyişiyle, “kısa vadeli düşünür, vur-kaç sistemiyle çalışır”. özetlemek gerekirsesı, bir bireyin rasyonel aklıyla gerek ferdî gerekse toplumsal faydayı güderek belirli başlı maksatlar, çıkarlar peşinde koşması ferdî ve toplumsal hayatın doğal bir gerekliliği olarak etik standartları zedelemeyen bir durum ise bireyin aklın olağan ve makul işleyişini terk ederek kurnazca bir tavır edinmesi “çakallaşma” olarak isimlendirdiğim etik dışı durumun bir göstergesi olarak ortaya çıkar.
YARARCI BİREYDEN ÇIKARCI BİREYE
İkinci dönüşüm, Faydacı’dan Çıkarcı’ya yaşanan dönüşümdür. Misal olgular görünümü verseler de pratikteki sonuçları açısından yarar dediğimiz şey ile çıkar dediğimiz şey içinde kimi farklar mevcuttur. Çıkar, bireyin, bir şeyi, muhtaçlıklarını, zevklerini, dileklerini ya da keyfi iradesini tatmin etmek için elde etmesidir. Evvelce planlanmış araçsal bir stratejiye dayanır. Çıkar, karşılıklılık değil, genelde tek tarafın ağır bastığı bir yarar unsuruna işaret eder.
Bencildir, toplumun ve “ben” olmayanın, yani oburunun menfaatlerini göz arkası edebilir. Elde etme ve sahip olma güdüsü niteliğiyle ön plana çıkar. Salt-çıkarcılar, bilhassa neoliberal iş dünyasında “doğruluk”un, “dürüstlük”ün kendisini bedeller listesinden feda etmek zorunda kalırlar. Buna karşılık, yarar, direkt amaç olmayan, amaçlanmasa da ortaya çıkabilen, hatta birden fazla vakit aksiyonun doğal bir gerekliliği ya da kararı olarak beliren, kendi pahasını kendi ortasında taşıyan bir hareketin çıktısıdır. Araçlar değil, maksatlar dünyasının bir pahası ve olgusudur.
Biliyoruz ki tarihteki birçok buluş, bilim, ideoloji, sanat yahut iş dünyasından birçok muvaffakiyet, kararı başlangıçta öngörülemeyen lakin işine tutkuyla bağlı insanların, işten elde edecekleri bir çıkar değil lakin işin kendisi için sebat ve heyecan dolu coşkulu çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır. Yarar, makul ve maksatlı bir stratejik davranışın niteliğinden fazla, harcanan emek yardımıyla yapılan üretimin katma kıymeti olarak beliren bir ögedir. Çıkar sonuç ise yarar süreçtir.
Çıkar, sahip olma, elde etme peşinde umarsızca koşan bir edim ise yarar, bir oluş seyahati mühletince bizatihi fışkıran bir niteliktir. Ve de en değerlisi, çıkar genelde birey için âlâ olana karşılık gelirse, yarar hem bireyin hem toplumun uygununu kapsar. Çakallaşmanın ikinci bir özelliği işte, vaktimiz iş dünyasındaki bireyin, gerek kurumsal gerek ferdî seviyede üretmekle mükellef olduğu “fayda”yı unutup yahut umursamayıp yalnızca kurumun ve onun da ötesinde kendisinin şahsi çıkarlarına odaklanmasıdır. Lakin bu davranış halinin de önemli bir etik çöküşe yol açtığı unutulmamalıdır.
KİŞİSEL BİREYDEN BİREYCİ BİREYE
Üçüncü dönüşüm ise, öznenin, sistemin de getirdiği yabanî çalışma şartları ortasında, “Bireysel” olandan “Bireyci” olana dönüşümüdür. Ferdi olan, insanın varlık yapısı iki temel şartının, yani kişiselliği ve toplumsallığı ile ilgilidir. İnsan, hem kişisel hem toplumsal bir varlıktır.
Kişisellik, insanın, yetenekleri, bilgi ve maharetleri, his ve duyumlarıyla gerçek hayatta kendini ortaya koyabilme, kendini gerçekleştirme sürecinin ögesidir. Her insan, özdoğasını takip ederek kendi kişiselliğini yaşamak, yalnızca ona ilişkin olan eşsiz ya da biricik özelliklerini keşfederek yaşama dünyasında özgün tecrübelere soyunur. Buna karşılık insan, beraberinde toplumsaldır da! St. Simon ne demişti?
“Doğam gereği ben, sadece diğer beşerlerle bir arada topluluk ortasında ve aracılığıyla gelişime, hayatımın öz-bilinçli hazzına varabilir, mutluluğuma erişebilirim”.
İnsan nitekim de lakin bir toplum ya da topluluk ortasında dayanışmayla kendini var edebilen, paylaşımı, eşitliği, bölüşümü, inancı, irtibatı ve toplumsal ilgiyi bir edim ve kıymet olarak benimseyen bir varlıktır. Kişisellik, aksiyonun sonunda, öznesi için oluşabilecek yarar kadar, toplum için de kelam konusu olabilecek faydayı gözetir. esasen toplumun genel menfaatlerini gözeten, onun huzurlu, barışçıl ve üretici bir örgütlenmeyle ayakta kalmasını amaçlayan bir ülkü, bireylerin kendilerini, toplumla bir ve birlik olarak, birbirleri üzerinden gerçekleştirebilmelerini gerektirir. İnsanları bir ortada tutan, bir toplumu kuran temel prensip yardımlaşma ve paylaşmadır.
YIKICI BİR CANAVAR
Bu bağlamda, “sadece benim için değil, hepimiz için düzgün olan nedir?” sorusu kendini gerçekleştiren birey için kıymetli bir sorudur. Buna karşılık, ferdî, bireyciye dönüşünce, salt şahsi çıkarlarının peşinde azgınca koşan, saldırgan, “benden daha sonra tufan”cı, paha, kural, ahlak tanımayan yıkıcı bir canavara dönüşme riskini taşır.
Artık, doğruluk, dürüstlük, hakikat, toplum için, insanlık için; yeterli olan şeyler bir paha olarak bireyin ajandasından saf dışı edilmiş, birey, üstte da belirttiğimiz üzere, kurnazca salt çıkarlarını hedefleyen bir savaşçıya dönüşmüştür.
Bu da, çakallaşma sürecinin üçüncü dönüşümü olarak belirmiş olur. Polanyi’nin, insanın kişiselliği ve toplumsallığıyla ilişkilendirebileceğimiz formuyla hayli da hoş ve isabetli bir biçimde belirttiği üzere “insanın biricikliği ve insanlığın birliği” mottosu, kurnaz, çıkarcı ve bireyci (çakal) öznenin günlük acımasız uygulamalarıyla tarihe karışmıştır. Unutmayalım, neoliberal sistemin en büyük savunucularından sözde-efsanevi Başbakan Margaret Thatcher, “toplum yoktur, birey vardır” dememiş miydi?
Kurnazlaşma, çıkar avcısına bürünme ve bireycileşme formunda beliren ve iş dünyası öznesinin bütüncül manada etik hareketini kapsayan bu üç kritik dönüşüm, bir daha iş dünyasının dayandığı üç temel etik kategorisinin hiyerarşisinde fevkalade bir altüst oluşa işaret eder. Basiretli iş beşerinin mottosu olan fazilet etiği, ödev etiği ve yarar etiği sıralaması artık yıkılmıştır.
Navaro, yazısında, neoliberal sisteminin nasıl bir etik dışı dünyaya dönüştüğünü anlattı.
“Günümüzde ulaşılan şartlarda, çalışma ömründe birden fazla insanın, aksiyonlarını kayıtsız koşulsuz bir biçimde yönlendiren yegane motivasyon, ‘çıkarlar’dır” diyen Navaro, “Artık on yıllardır süregelen neoliberal piyasa şartlarının insanları getirdiği yer, 17. yüzyıl filozofu Thomas Hobbes’un siyaset ideolojisi öğretisinde geçen deyişinden esinlenerek söylersek, ‘her insanın herkesle savaşı'” diye belirtti.
Navaro, “Günümüz iş dünyasına ahlaki açıdan süratlice bir göz atarsak, büyük bir etik felaketin yokuş aşağı yuvarlanmakta olduğunu görüyoruz” derken, etik felaketin 3 göstergesinden bahsetti. Navaro, “Kurnazlaşma, çıkar avcısına bürünme ve bireycileşme halinde beliren ve iş dünyası öznesinin bütüncül manada etik hareketini kapsayan bu üç kritik dönüşüm, bir daha iş dünyasının dayandığı üç temel etik kategorisinin hiyerarşisinde harikulade bir altüst oluşa işaret eder. Basiretli iş beşerinin mottosu olan fazilet etiği, ödev etiği ve yarar etiği sıralaması artık yıkılmıştır” diye tabir etti.
Navaro, iş dünyasında tüm kıymetlerin baş aşağı olduğunu belirterek, “Daha neler neler! Tüm kıymetler baş aşağı! Çivisi çıkmış bir iş dünyası!” dedi.
Dr. Daniş Navaro’nun yazısı şöyleki:
“Çakal” terimi, lisanın argo kullanmasında, “açıkgöz, kurnaz” kimse manasına geliyor. Bu terimi elbette ki bir metafor olarak kullanıyoruz. Bu yazıda iş dünyasının, neoliberal kapitalist üretim sisteminin niye olduğu şartlarda giderek nasıl bir etik felaket yaşadığını, etik dışı bir dünyaya dönüştüğünü açıklamaya çalışacağız.
Michael J. Sandel, “What Money Can’t Buy?”da incelediği olaylarda, neoliberal iş piyasalarının günlük uygulamalarının nasıl da Amerikan iş ahlakını yerle bir ettiğini anlatıyor: Cep telefonunu hastasına vererek bunu bir mali hizmete dönüştüren hekimlerden, fiyatsız eğitim kurumlarına gizlice fiyat karşılığı alınan yüksek gelirli ailelerin çocuklarına; belirli bir para karşılığı bir havayolunun reklamının alnına ya da vücuduna yazılmasına aldırmayan yeni ergenlerden, kongreye katılmak isteyen güçlü lobicilerin, sıradaki yerlerini para karşılığı bekleyen ve bu uygulamayı bir ticaret haline getiren kuruma; okuma alışkanlığını kazandırmak için öğrencilerine kitap başına iki dolar teklif eden okuldan, öldüklerinden daha sonra ilgili primi almak üzere yaşlı bireylere sağlıklarında yapılan sıhhat sigortası poliçesi pazarına kadar… Daha neler neler! Tüm bedeller baş aşağı! Çivisi çıkmış bir iş dünyası!
“Sazan Avı Manipülasyon ve Hile Ekonomisi”nde de, muharrirler, “Tamamen özgür bir piyasada yalnızca seçim özgürlüğü değil, beraberinde dolandırıcılık özgürlüğü de vardır” diyorlar. Büsbütün hür bir piyasa ise neoliberal kapitalizmin zihni-sihir bir icadından öteki bir şey değildir, aslına bakarsanız!
Büyük bir süratle elden giden bir şeyler var da o şeylerin gerçek manada farkına mı varmaya başlıyoruz? Aslında insan denen varlığın onsuz yapamayacağı, birey olarak ve de toplum olarak onsuz var olamayacağı bir şey ya da bir şeyler! örneğin: Adalet, dürüstlük, inanç, eşitlik, hak, hukuk, özgürlük, refah vb. Bu cinsten kıymetlerin yokluğunda karşılaşacağımız sisli puslu yaşama dünyasının karanlığı, karmaşıklığı, bilinmezliği ve giderek gündelik hayatlarımızı olumsuz istikamette etkileyen yıkıcılığından mı korkuyoruz?
Günümüzde ulaşılan şartlarda, çalışma hayatında birden fazla insanın, hareketlerini kayıtsız koşulsuz bir biçimde yönlendiren yegane motivasyon, “çıkarlar”dır. Artık on yıllardır süregelen neoliberal piyasa şartlarının insanları getirdiği yer, 17. yüzyıl filozofu Thomas Hobbes’un siyaset ideolojisi öğretisinde geçen deyişinden esinlenerek söylersek, “her insanın herkesle savaşı”.
ÜÇ GÖSTERGE VE DÖNÜŞÜM
Günümüz iş dünyasına ahlaki açıdan süratlice bir göz atarsak, büyük bir etik felaketin yokuş aşağı yuvarlanmakta olduğunu görüyoruz. Hangi sınıftan olursa olsun, patron, yönetici yahut çalışan, iş dünyası öznelerinin günlük hareketlerinde giderek daha ağır bir biçimde şahit olduğumuz bu etik felaketin üç pratik göstergesi şunlardır:
1) Rasyonelden, Kurnaza,
2) Faydacı’dan Çıkarcı’ya,
3) Bireysel’den Bireyciye yanlışsız gerçekleşen ağır bir dönüşüm.
Artık özetlemek gerekirse bu üç olumsuz etik dönüşümün öznesinde niye olduğu davranış değişikliklerini ele alalım:
RASYONEL BİREYDEN KURNAZ BİREYE
Öncelikle, rasyonel birey’den Kurnaz bireye. Rasyonel birey, akıl sahibi varlık olarak insanın, aklın temel kurucu yapısından faydalanarak, hayatta kalabilme, haz ve memnunluk stratejilerini, aşikâr bedellere de bağlı bir biçimde uygulayabilen bireydir.
Buna karşılık “kurnaz” birey, gerçek olmayanı doğruymuş üzere gösterip, rasyonel bireyi yanıltmayı ve bu türlü kendi çıkarını çeşitli akıl oyunlarıyla, manipülasyonla elde etmeyi hedefleyen bireydir. Kurnazlık, salt bencil çıkarların peşinde sinsice olabilme işidir.
Hakikati saklar, zımnî emeller barındırır ve gerektiğinde her yola sapabilme tehlikesini taşır. Kurnaz, Erdal Atabek’in deyişiyle, “kısa vadeli düşünür, vur-kaç sistemiyle çalışır”. özetlemek gerekirsesı, bir bireyin rasyonel aklıyla gerek ferdî gerekse toplumsal faydayı güderek belirli başlı maksatlar, çıkarlar peşinde koşması ferdî ve toplumsal hayatın doğal bir gerekliliği olarak etik standartları zedelemeyen bir durum ise bireyin aklın olağan ve makul işleyişini terk ederek kurnazca bir tavır edinmesi “çakallaşma” olarak isimlendirdiğim etik dışı durumun bir göstergesi olarak ortaya çıkar.
YARARCI BİREYDEN ÇIKARCI BİREYE
İkinci dönüşüm, Faydacı’dan Çıkarcı’ya yaşanan dönüşümdür. Misal olgular görünümü verseler de pratikteki sonuçları açısından yarar dediğimiz şey ile çıkar dediğimiz şey içinde kimi farklar mevcuttur. Çıkar, bireyin, bir şeyi, muhtaçlıklarını, zevklerini, dileklerini ya da keyfi iradesini tatmin etmek için elde etmesidir. Evvelce planlanmış araçsal bir stratejiye dayanır. Çıkar, karşılıklılık değil, genelde tek tarafın ağır bastığı bir yarar unsuruna işaret eder.
Bencildir, toplumun ve “ben” olmayanın, yani oburunun menfaatlerini göz arkası edebilir. Elde etme ve sahip olma güdüsü niteliğiyle ön plana çıkar. Salt-çıkarcılar, bilhassa neoliberal iş dünyasında “doğruluk”un, “dürüstlük”ün kendisini bedeller listesinden feda etmek zorunda kalırlar. Buna karşılık, yarar, direkt amaç olmayan, amaçlanmasa da ortaya çıkabilen, hatta birden fazla vakit aksiyonun doğal bir gerekliliği ya da kararı olarak beliren, kendi pahasını kendi ortasında taşıyan bir hareketin çıktısıdır. Araçlar değil, maksatlar dünyasının bir pahası ve olgusudur.
Biliyoruz ki tarihteki birçok buluş, bilim, ideoloji, sanat yahut iş dünyasından birçok muvaffakiyet, kararı başlangıçta öngörülemeyen lakin işine tutkuyla bağlı insanların, işten elde edecekleri bir çıkar değil lakin işin kendisi için sebat ve heyecan dolu coşkulu çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır. Yarar, makul ve maksatlı bir stratejik davranışın niteliğinden fazla, harcanan emek yardımıyla yapılan üretimin katma kıymeti olarak beliren bir ögedir. Çıkar sonuç ise yarar süreçtir.
Çıkar, sahip olma, elde etme peşinde umarsızca koşan bir edim ise yarar, bir oluş seyahati mühletince bizatihi fışkıran bir niteliktir. Ve de en değerlisi, çıkar genelde birey için âlâ olana karşılık gelirse, yarar hem bireyin hem toplumun uygununu kapsar. Çakallaşmanın ikinci bir özelliği işte, vaktimiz iş dünyasındaki bireyin, gerek kurumsal gerek ferdî seviyede üretmekle mükellef olduğu “fayda”yı unutup yahut umursamayıp yalnızca kurumun ve onun da ötesinde kendisinin şahsi çıkarlarına odaklanmasıdır. Lakin bu davranış halinin de önemli bir etik çöküşe yol açtığı unutulmamalıdır.
KİŞİSEL BİREYDEN BİREYCİ BİREYE
Üçüncü dönüşüm ise, öznenin, sistemin de getirdiği yabanî çalışma şartları ortasında, “Bireysel” olandan “Bireyci” olana dönüşümüdür. Ferdi olan, insanın varlık yapısı iki temel şartının, yani kişiselliği ve toplumsallığı ile ilgilidir. İnsan, hem kişisel hem toplumsal bir varlıktır.
Kişisellik, insanın, yetenekleri, bilgi ve maharetleri, his ve duyumlarıyla gerçek hayatta kendini ortaya koyabilme, kendini gerçekleştirme sürecinin ögesidir. Her insan, özdoğasını takip ederek kendi kişiselliğini yaşamak, yalnızca ona ilişkin olan eşsiz ya da biricik özelliklerini keşfederek yaşama dünyasında özgün tecrübelere soyunur. Buna karşılık insan, beraberinde toplumsaldır da! St. Simon ne demişti?
“Doğam gereği ben, sadece diğer beşerlerle bir arada topluluk ortasında ve aracılığıyla gelişime, hayatımın öz-bilinçli hazzına varabilir, mutluluğuma erişebilirim”.
İnsan nitekim de lakin bir toplum ya da topluluk ortasında dayanışmayla kendini var edebilen, paylaşımı, eşitliği, bölüşümü, inancı, irtibatı ve toplumsal ilgiyi bir edim ve kıymet olarak benimseyen bir varlıktır. Kişisellik, aksiyonun sonunda, öznesi için oluşabilecek yarar kadar, toplum için de kelam konusu olabilecek faydayı gözetir. esasen toplumun genel menfaatlerini gözeten, onun huzurlu, barışçıl ve üretici bir örgütlenmeyle ayakta kalmasını amaçlayan bir ülkü, bireylerin kendilerini, toplumla bir ve birlik olarak, birbirleri üzerinden gerçekleştirebilmelerini gerektirir. İnsanları bir ortada tutan, bir toplumu kuran temel prensip yardımlaşma ve paylaşmadır.
YIKICI BİR CANAVAR
Bu bağlamda, “sadece benim için değil, hepimiz için düzgün olan nedir?” sorusu kendini gerçekleştiren birey için kıymetli bir sorudur. Buna karşılık, ferdî, bireyciye dönüşünce, salt şahsi çıkarlarının peşinde azgınca koşan, saldırgan, “benden daha sonra tufan”cı, paha, kural, ahlak tanımayan yıkıcı bir canavara dönüşme riskini taşır.
Artık, doğruluk, dürüstlük, hakikat, toplum için, insanlık için; yeterli olan şeyler bir paha olarak bireyin ajandasından saf dışı edilmiş, birey, üstte da belirttiğimiz üzere, kurnazca salt çıkarlarını hedefleyen bir savaşçıya dönüşmüştür.
Bu da, çakallaşma sürecinin üçüncü dönüşümü olarak belirmiş olur. Polanyi’nin, insanın kişiselliği ve toplumsallığıyla ilişkilendirebileceğimiz formuyla hayli da hoş ve isabetli bir biçimde belirttiği üzere “insanın biricikliği ve insanlığın birliği” mottosu, kurnaz, çıkarcı ve bireyci (çakal) öznenin günlük acımasız uygulamalarıyla tarihe karışmıştır. Unutmayalım, neoliberal sistemin en büyük savunucularından sözde-efsanevi Başbakan Margaret Thatcher, “toplum yoktur, birey vardır” dememiş miydi?
Kurnazlaşma, çıkar avcısına bürünme ve bireycileşme formunda beliren ve iş dünyası öznesinin bütüncül manada etik hareketini kapsayan bu üç kritik dönüşüm, bir daha iş dünyasının dayandığı üç temel etik kategorisinin hiyerarşisinde fevkalade bir altüst oluşa işaret eder. Basiretli iş beşerinin mottosu olan fazilet etiği, ödev etiği ve yarar etiği sıralaması artık yıkılmıştır.