Devrimci muharrir Oktay Akbal’ı, 28 Ağustos 2015 günü kaybetmiştik. Kültür ve ömür tecrübesinden damıttığı birikimle ustalaşmış bir yazarımızdı, Akbal. O, hikaye, roman, deneme, anı, günce, söyleşi ve köşe yazısı üzere çeşitli yazın çeşitlerinde usta bir edebiyatçıydı. Tüm yazılarında şiir ve hikaye tadı vardı. Okurun hem yüreğine hem aklına ulaşmayı başarıyordu. Kendine mahsus, yumuşak, sıcak lakin vurucu bir anlatımı vardı.
Emin Özdemir, onun yazılarında, yaşanmışlıkla imgeselliğin birbirini bütünlediğini belirtiyor: “Yazarın işi dünyayı bir sorgudan geçirmektir’ savına inanmış bir müelliflik serüveni ortasındadır Oktay Akbal. Tek tipe mahsus bir telaffuz biçimi ortasında kalmayışını bununla açıklayabiliriz. Zira soran, sorgulayan bir bakış, objelerin, varlıkların, olay ve olguların artalanına yönelir. Gerçekle imgesellik içinde bağıntılar kurmaya çalışır; imgesellikten kalkarak gerçeğe, hakikaten kalkarak imgesele varmaya çalışır.”
Ali Sirmen onun yazına adanmış hayatına dikkat çekiyor: “Oktay Akbal gerçek bir edebiyat adamıdır. Nurullah Ataç’ın deyişiyle ‘günün yirmi dört saatinde edebiyatçı olmayı bilen’ bir muharrir.”
“Eleştirmecilerin Oktay Akbal’ın kıssalarında bir şiir büyüsü bulmaları, bize ondaki bir diğer karakteristiğe işaret eder: Oktay Akbal’ın titiz bir üslupçu olduğunu belirtmeliyiz” der, Behçet Necatigil.
TAM BİR CUMHURİYET ÇOCUĞU
Aziz Nesin: “1923’lü olduğuna bakılırsa sen tam bir Cumhuriyet çocuğusun,” der Akbal’a. Nitekim o tam bir Cumhuriyet aydınıdır. En karanlık baskı devirlerinde bile daima Kemalist İhtilal prensiplerini savunmuştur. ömrünün sonuna kadar da bu çabayı kararlılıkla sürdürdü. İnatla yazmaya devam etti: “Atatürk İhtilalinin temel emelini açıklamaya, anlatmaya, benimsetmeye, çağdaş dünyada Türkiye’nin kendine mahsus değerli yeri, almasının baş şart olduğunu, bunun ortasında kültüre, bilime, sanata, Atatürk’ün görüşlerine dayanması gerektiğini belirten yazılar yaza yaza bugünlere dek geldik…”
“Mustafa Kemal Atatürk’e başı ve yüreğiyle bağlanmış dengeli ve sayılı aydınlardan biridir Oktay Akbal. Onun prensip ve ihtilallerini, bilhassa bağımsızlık, laiklik, devrimcilik ve çağdaşlık fikri biroldukça yazısına mevzu yapmıştır. Onları karalamaya, yadsımaya, saptırmaya, unutturmaya kalkışanlara inanç ve samimiyetle karşı çıkmıştır. Atatürkçü görünerek onun yapıtlarını yıkmaya, yıpratmaya girişenleri –niçinli yüksek mevkilerde olurlarsa olsunlar- eleştirmiştir.” Bu kıymetlendirme, Sivas’ta yakılan insanlarımızdan, bedelli aydınımız Asım Bezirci’ye ilişkin.
Akbal için Atatürkçülük, tarihi pahasının yanı sıra bilhassa bugüne ve yarına ışık tutan bir anlayış bütünü olarak değerlidir. Bunu şu biçimde açıklıyor: “Atatürkçülüğü bir fikir ve inan bütünü, bir öğreti, bir toplum nizamı olarak ele almadan, ne dense faydasızdır.”
İÇTENLİKLİ BİR ANLATIM VAR
Oktay Akbal, Türkçeyi epeyce hoş kullanıyor. Kısa, yalın, canlı cümlelerle; kendiyle ya da bir okuruyla dertleşir üzere yazıyor. kimi vakit tek bir sözcükle meramını anlatmayı başarıyor. Yani az kelamla epey şey söylüyor. İçtenlikli bir anlatımı var. O bu ustalığının gizemini şu biçimde açıklıyor: “Köşe yazısı bir çeşit söyleşidir. Dost okurlarla her gün yapılan bir söyleşi… Her hususta dertleşme… Öykücü ve denemeci kişiliğimin bu yazılarda daha aktif olduğu ortadadır. Katılıklardan olabildiğince kaçınmak, yeni sıkıntılar üstünde düşünmek, daha doğrusu okuru düşünmeye çağırmak.”
SEVGİYİ YAZILARINA SİNDİREN BİR MUHARRİR Bir Müellif
Sevgiyi bilen, yazılarına sindiren bir muharrir Oktay Akbal. Toplumu, sanatkarları, müellifleri, şairleri özetlemek gerekirsesı insanı seviyor. Onun kitaplarını okuduğunuzda biroldukca yazın insanını da tanıyor ve seviyorsunuz. Zira onları, yapıtlarını sevgiyle, müsamahayla tanıtıyor, kıymetlendiriyor. Yazılarında kırıcı kelamlara, katı değerlendirmelere rastlanmıyor. Tabiata da tutkuyla bakıyor. En küçük otlardan en görkemli ağaçlara kadar…
Akbal’ın yakın dostu İlhan Selçuk onun yazarlığında sevginin ehemmiyetini belirtiyor: “Oktay Akbal hayata sevgiyle bakan özgün bir müelliftir. Gerçi barışa, insanlığa, sevecenliğe tutkunluk yazarlığın doğal kuralı üzere görünür; lakin ismi müellife çıkmış birçok bireye bakın; daima hot zotla beyaz kâğıtları karalarlar.”
Adnan Binyazar da “Bir solukta okunup hayli yararlanılan müelliflerden biridir Akbal” diyor ve ekliyor, “Bu okunurluk, müellifin edebiyatımıza getirdiği tattan, sevgiden ileri geliyor.
YAZARIN İŞİ DÜNYAYI BİR SORGUDAN GEÇİRMEKTİR
Günün siyasal ya da toplumsal katı gerçeklerini kimi müellifler üzere görmezden gelmez Akbal. Bilakis bu bahisleri ısrarla ele alır. Her vakit Atatürk’ün, Cumhuriyet’in, aydınlanmanın, sanatın, emeğin yanında yer alır. Haksızlığa, hukuksuzluğa karşı çıkar. Adnan Binyazar onun bu özelliğini vurguluyor: Son yılların en gözüpek yazılarını yazan Akbal’ın denemeleri, her vakit olduğu üzere, samimiyetle ilgiyle okunuyor. Bu okumada, müellifin okurla yarattığı dostluk alakalarının hissesi büyüktür.
İlhan Selçuk da emsal bir kıymetlendirme yapıyor: “Oktay bir edebiyat adamıdır, ancak toplumsal, siyasal yüklü köşe yazılarıyla da ‘kitlelerin yönlendirilmesinde ve şuurların ışımasında’ aktifliği epeyce büyüktür. (…)
Akbal yazarken düşünen, duyan, duyumsayan, yaşayan kişidir; yazıları da bu yüzden vakit içinderı kapsayan birer günce üzeredir.”
Bahri Savcı Akbal’ın beşere odaklanan hikaye anlayışı üzerinde duruyor. “Onun her istikametiyle insanı kendinde üretme yeteneği vardır. Uzun bir müelliflik hayatı ortasında, virtüyoziteye ulaşmış bir kalemle, insanı üretiyor.”
Doğan Hızlan “Akbal, anıların ve hislerin insan hayatını biçimlemedeki aktifliğini en derinden duyan müelliflerden biridir” diyor.
Bunun sebebi onun çağdaş insanlığın duyarlıklarını lisana getirmesidir. “Yalnızca kendi ülkemizin, toplumumuzun, insanımızın sıkıntılarıyla değil dünya meseleleriyle da ilgilenmek. Zira dünyamız epey küçüldü. Bağlantı imkanları arttıkça bu dünya daha da küçülecek.”
Melih Cevdet Anday da bu gerçeği belirtiyor: “Oktay Akbal sadece bizim değil, olabildiğince bütün dünyayı yaşayan bir duyarlık gücünün yazarıdır; o denli ki, onu yakından tanıyanların bildikleri üzere bu duyarlık gücü bir an bile boş kalmaz, yazındı, sanattı, siyasetti, olaylardan kuramlara, kuramlardan var iseyımlara sarfiyat gelir.”
“UMUTSUZLUK YASAK”
“… yazmayacağım, daha doğrusu yazmakla ne elde edeceğim? Bu kadar yıl çabucak her gün yazmakla ne kazandım? Topluma ne kazandırdım? Ortada bir düşünürüm, boşuna mı ömür tükettim! Elli yıl, altmış yıl. Biraz daha yaşarsam daha da epey…”
kimi vakit bu çeşit hisler tesirler Akbal’ı. Oda bir insan, üstelik his yüklü, duyarlı… Ortada bir umutları zayıflar, kendini tahminen de çaresiz hisseder. Tasaları kendine ait değildir. Tüm kaygısı günü ülkesidir, ülkesinin insanlarıdır. “Beni en epeyce üzen ülkemin, halkımın yanlış çıkmazlara itildiğini görmektir. şahsi olarak en hayli hüzün duyduğum mevzu budur. Yoksa gelip süreksiz kederler kıymetli değil.”
Ama bu ruh hali uzun sürmez. “Karşı çıkmak gerek,” der ve direnişini, sürdürür. Şair Metin Demirtaş da “Düşün, arbedeyle kazanılacak baharı” der, “Umutsuzluk Yasak” şiirinde. Bahar arbedeyle kazanılacaktır. Arbedeyi bırakmak olmaz. Akbal da gayretinde ısrarlıdır. “Toplumumuzdan sorumluyuz. Bu müelliflik borcu tıpkı vakitte. Müelliflik yapılanların şuurunda olmaktır. Ezbere konuşmak, yazmak değil.”
Sevgili ve bedelli müellifimiz Oktay Akbal’dan sevgi dolu olmayı ve ümitsizliklere yenilmemeyi, kararlılığı öğreniyoruz. Yeri her vakit gönüllerin başköşesinde olacak.
Kaynak: Feyziye Özberk, “Cumhuriyet Aydınlığını Taşıyanlar”, yayınlanmamış kitap dosyası
Feyziye Özberk
Emin Özdemir, onun yazılarında, yaşanmışlıkla imgeselliğin birbirini bütünlediğini belirtiyor: “Yazarın işi dünyayı bir sorgudan geçirmektir’ savına inanmış bir müelliflik serüveni ortasındadır Oktay Akbal. Tek tipe mahsus bir telaffuz biçimi ortasında kalmayışını bununla açıklayabiliriz. Zira soran, sorgulayan bir bakış, objelerin, varlıkların, olay ve olguların artalanına yönelir. Gerçekle imgesellik içinde bağıntılar kurmaya çalışır; imgesellikten kalkarak gerçeğe, hakikaten kalkarak imgesele varmaya çalışır.”
Ali Sirmen onun yazına adanmış hayatına dikkat çekiyor: “Oktay Akbal gerçek bir edebiyat adamıdır. Nurullah Ataç’ın deyişiyle ‘günün yirmi dört saatinde edebiyatçı olmayı bilen’ bir muharrir.”
“Eleştirmecilerin Oktay Akbal’ın kıssalarında bir şiir büyüsü bulmaları, bize ondaki bir diğer karakteristiğe işaret eder: Oktay Akbal’ın titiz bir üslupçu olduğunu belirtmeliyiz” der, Behçet Necatigil.
TAM BİR CUMHURİYET ÇOCUĞU
Aziz Nesin: “1923’lü olduğuna bakılırsa sen tam bir Cumhuriyet çocuğusun,” der Akbal’a. Nitekim o tam bir Cumhuriyet aydınıdır. En karanlık baskı devirlerinde bile daima Kemalist İhtilal prensiplerini savunmuştur. ömrünün sonuna kadar da bu çabayı kararlılıkla sürdürdü. İnatla yazmaya devam etti: “Atatürk İhtilalinin temel emelini açıklamaya, anlatmaya, benimsetmeye, çağdaş dünyada Türkiye’nin kendine mahsus değerli yeri, almasının baş şart olduğunu, bunun ortasında kültüre, bilime, sanata, Atatürk’ün görüşlerine dayanması gerektiğini belirten yazılar yaza yaza bugünlere dek geldik…”
“Mustafa Kemal Atatürk’e başı ve yüreğiyle bağlanmış dengeli ve sayılı aydınlardan biridir Oktay Akbal. Onun prensip ve ihtilallerini, bilhassa bağımsızlık, laiklik, devrimcilik ve çağdaşlık fikri biroldukça yazısına mevzu yapmıştır. Onları karalamaya, yadsımaya, saptırmaya, unutturmaya kalkışanlara inanç ve samimiyetle karşı çıkmıştır. Atatürkçü görünerek onun yapıtlarını yıkmaya, yıpratmaya girişenleri –niçinli yüksek mevkilerde olurlarsa olsunlar- eleştirmiştir.” Bu kıymetlendirme, Sivas’ta yakılan insanlarımızdan, bedelli aydınımız Asım Bezirci’ye ilişkin.
Akbal için Atatürkçülük, tarihi pahasının yanı sıra bilhassa bugüne ve yarına ışık tutan bir anlayış bütünü olarak değerlidir. Bunu şu biçimde açıklıyor: “Atatürkçülüğü bir fikir ve inan bütünü, bir öğreti, bir toplum nizamı olarak ele almadan, ne dense faydasızdır.”
İÇTENLİKLİ BİR ANLATIM VAR
Oktay Akbal, Türkçeyi epeyce hoş kullanıyor. Kısa, yalın, canlı cümlelerle; kendiyle ya da bir okuruyla dertleşir üzere yazıyor. kimi vakit tek bir sözcükle meramını anlatmayı başarıyor. Yani az kelamla epey şey söylüyor. İçtenlikli bir anlatımı var. O bu ustalığının gizemini şu biçimde açıklıyor: “Köşe yazısı bir çeşit söyleşidir. Dost okurlarla her gün yapılan bir söyleşi… Her hususta dertleşme… Öykücü ve denemeci kişiliğimin bu yazılarda daha aktif olduğu ortadadır. Katılıklardan olabildiğince kaçınmak, yeni sıkıntılar üstünde düşünmek, daha doğrusu okuru düşünmeye çağırmak.”
SEVGİYİ YAZILARINA SİNDİREN BİR MUHARRİR Bir Müellif
Sevgiyi bilen, yazılarına sindiren bir muharrir Oktay Akbal. Toplumu, sanatkarları, müellifleri, şairleri özetlemek gerekirsesı insanı seviyor. Onun kitaplarını okuduğunuzda biroldukca yazın insanını da tanıyor ve seviyorsunuz. Zira onları, yapıtlarını sevgiyle, müsamahayla tanıtıyor, kıymetlendiriyor. Yazılarında kırıcı kelamlara, katı değerlendirmelere rastlanmıyor. Tabiata da tutkuyla bakıyor. En küçük otlardan en görkemli ağaçlara kadar…
Akbal’ın yakın dostu İlhan Selçuk onun yazarlığında sevginin ehemmiyetini belirtiyor: “Oktay Akbal hayata sevgiyle bakan özgün bir müelliftir. Gerçi barışa, insanlığa, sevecenliğe tutkunluk yazarlığın doğal kuralı üzere görünür; lakin ismi müellife çıkmış birçok bireye bakın; daima hot zotla beyaz kâğıtları karalarlar.”
Adnan Binyazar da “Bir solukta okunup hayli yararlanılan müelliflerden biridir Akbal” diyor ve ekliyor, “Bu okunurluk, müellifin edebiyatımıza getirdiği tattan, sevgiden ileri geliyor.
YAZARIN İŞİ DÜNYAYI BİR SORGUDAN GEÇİRMEKTİR
Günün siyasal ya da toplumsal katı gerçeklerini kimi müellifler üzere görmezden gelmez Akbal. Bilakis bu bahisleri ısrarla ele alır. Her vakit Atatürk’ün, Cumhuriyet’in, aydınlanmanın, sanatın, emeğin yanında yer alır. Haksızlığa, hukuksuzluğa karşı çıkar. Adnan Binyazar onun bu özelliğini vurguluyor: Son yılların en gözüpek yazılarını yazan Akbal’ın denemeleri, her vakit olduğu üzere, samimiyetle ilgiyle okunuyor. Bu okumada, müellifin okurla yarattığı dostluk alakalarının hissesi büyüktür.
İlhan Selçuk da emsal bir kıymetlendirme yapıyor: “Oktay bir edebiyat adamıdır, ancak toplumsal, siyasal yüklü köşe yazılarıyla da ‘kitlelerin yönlendirilmesinde ve şuurların ışımasında’ aktifliği epeyce büyüktür. (…)
Akbal yazarken düşünen, duyan, duyumsayan, yaşayan kişidir; yazıları da bu yüzden vakit içinderı kapsayan birer günce üzeredir.”
Bahri Savcı Akbal’ın beşere odaklanan hikaye anlayışı üzerinde duruyor. “Onun her istikametiyle insanı kendinde üretme yeteneği vardır. Uzun bir müelliflik hayatı ortasında, virtüyoziteye ulaşmış bir kalemle, insanı üretiyor.”
Doğan Hızlan “Akbal, anıların ve hislerin insan hayatını biçimlemedeki aktifliğini en derinden duyan müelliflerden biridir” diyor.
Bunun sebebi onun çağdaş insanlığın duyarlıklarını lisana getirmesidir. “Yalnızca kendi ülkemizin, toplumumuzun, insanımızın sıkıntılarıyla değil dünya meseleleriyle da ilgilenmek. Zira dünyamız epey küçüldü. Bağlantı imkanları arttıkça bu dünya daha da küçülecek.”
Melih Cevdet Anday da bu gerçeği belirtiyor: “Oktay Akbal sadece bizim değil, olabildiğince bütün dünyayı yaşayan bir duyarlık gücünün yazarıdır; o denli ki, onu yakından tanıyanların bildikleri üzere bu duyarlık gücü bir an bile boş kalmaz, yazındı, sanattı, siyasetti, olaylardan kuramlara, kuramlardan var iseyımlara sarfiyat gelir.”
“UMUTSUZLUK YASAK”
“… yazmayacağım, daha doğrusu yazmakla ne elde edeceğim? Bu kadar yıl çabucak her gün yazmakla ne kazandım? Topluma ne kazandırdım? Ortada bir düşünürüm, boşuna mı ömür tükettim! Elli yıl, altmış yıl. Biraz daha yaşarsam daha da epey…”
kimi vakit bu çeşit hisler tesirler Akbal’ı. Oda bir insan, üstelik his yüklü, duyarlı… Ortada bir umutları zayıflar, kendini tahminen de çaresiz hisseder. Tasaları kendine ait değildir. Tüm kaygısı günü ülkesidir, ülkesinin insanlarıdır. “Beni en epeyce üzen ülkemin, halkımın yanlış çıkmazlara itildiğini görmektir. şahsi olarak en hayli hüzün duyduğum mevzu budur. Yoksa gelip süreksiz kederler kıymetli değil.”
Ama bu ruh hali uzun sürmez. “Karşı çıkmak gerek,” der ve direnişini, sürdürür. Şair Metin Demirtaş da “Düşün, arbedeyle kazanılacak baharı” der, “Umutsuzluk Yasak” şiirinde. Bahar arbedeyle kazanılacaktır. Arbedeyi bırakmak olmaz. Akbal da gayretinde ısrarlıdır. “Toplumumuzdan sorumluyuz. Bu müelliflik borcu tıpkı vakitte. Müelliflik yapılanların şuurunda olmaktır. Ezbere konuşmak, yazmak değil.”
Sevgili ve bedelli müellifimiz Oktay Akbal’dan sevgi dolu olmayı ve ümitsizliklere yenilmemeyi, kararlılığı öğreniyoruz. Yeri her vakit gönüllerin başköşesinde olacak.
Kaynak: Feyziye Özberk, “Cumhuriyet Aydınlığını Taşıyanlar”, yayınlanmamış kitap dosyası
Feyziye Özberk