semaver
Active member
İklim aktivisti Ömer Madra, ‘Dünya frene basmak zorunda, hemen!’ niye Ömer Madra? Ortaokulu English High School, liseyi Robert Kolej’de bitirdi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden daha sonra birebir fakültenin milletlerarası hukuk kürsüsünde insan hakları hukuku konusuna odaklanarak 13 yıl öğretim üyeliği yaptı. “Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi ve Ferdî Müracaat Hakkı” konusunda doktorasını tamamladı, Hollanda, İsviçre ve İsveç’te memleketler arası hukuk, memleketler arası bağlar ve insan hakları alanlarında araştırmalar yürüttü. 1982’de üniversitedeki bakılırsavinden “ilkesel” niçinlerle istifa etti; gazetecilik, müelliflik yaptı. İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde milletlerarası alakalar ve memleketler arası hukuk kısımlarında öğretim üyesi olarak nazaranv aldı. Emekliye ayrıldığı 2012’ye kadar globalleşme, global ısınma, iklim krizi, milletlerarası münasebetler, milletlerarası etraf siyasetleri bahislerinde dersler verdi. 1995’te Açık Radyo’nun kurucu ortakları içinde yer aldı. Türkiye iki haftadır yangınlarla gayret ediyor. Daha yeni yeni kontrol altına alınan felakette beşerler acı son yaşadı, canlılar yok oldu, ormanlar küle döndü. Pekala, yangından kabaran ırmaklara kadar bu felaketleri niye yaşıyoruz? bu biçimde bir soru fazlaca acı bir faciayla bir daha gündeme gelince bize de, çeyrek yüzyıldır akıbetimiz hakkında ısrarla ikazlarda bulunan, global ısınma ve iklim değişikliği konusuna dikkat çekmek için büyük efor harcayan iklim aktivisti Ömer Madra’ya sormak kaldı.
– yıllardır uyarıyorsunuz. Birinci ne vakit “iklim krizi” ya da “küresel ısınma” dediniz, hatırlıyor musunuz?
Orhan Pamuk, Yeni Hayat romanının açılış cümlesinde der ya, “Bir gün bir kitap okudum ve bütün ömrüm değişti” diye. Bill McKibben’ın kaleme aldığı Doğa’nın Sonu (The End of Nature) kitabını okuduktan daha sonra benim de hayatım değişti. 1990’ların başlarında olmalı. daha sonraki senelerda McKibben’la bir dostluk da geliştirdik. Hakikaten yeryüzünde bundan daha kıymetli diğer bir mevzu yok. O kadar az vaktimiz kaldı ki, yakında konuşamayacak ve hiç bir şey yapamayacak hale gelebiliriz. Felaket tellallığı yapmak için söylemiyorum. 1995’te Açık Radyo’yu kurduk, 1997’de, “küresel ısınma” demeye başladık. Dünyadaki iklim değişikliğinin önemli felaketlere yol açabileceği konusundaki bilimsel araştırmaların haberlerini her sabah açık gazete programında konuşuyorduk. Yanılmıyorsam Endonezya’nın Borneo Adası’nda büyük bir felaket olmuştu. Sıcak dalgası ve yangınlar biroldukça canlının vefatına yol açıyordu. bu biçimde Profesör Mikdat Kadıoğlu, dinleyici olarak bizi aradı ve “iklim sorunu” sözünü kullandı, ben de “O kadar âlâ biliyorsanız gelin, radyoda program yapın” dedim; o da “Peki” dedi çabucak ve uzun mühlet yaptı.
-Bill McKibben, global ısınma üzerine birinci kitabı yazan etraf aktivisti, muharrir ve akademisyen… 2009’da, kurucularından olduğu 350.org’un 181 ülkede 5 bin 200 eşzamanlı gösterisinin tertibine liderlik etti. 350’nin manası nedir?
Bilimsel bir ölçü: Atmosferdeki sera gazları (CO2, metan vb.) yoğunluğu en çok 350 ppm (milyonda parçacık) olmalı. Şu anda yaklaşık 417 ppm ölçülüyor. 1800’lerin ortalarında geçilen sanayi çağı öncesinde, global CO2 ortalaması 280 ppm idi. Bir milyon yıldır da 300 ppm’yi hiç geçmemişti. Fakat sanayi çağı ile, yani kömür, petrol, gaz yakılmaya geçilmesiyle birlikte muazzam bir değişiklik oldu. Sera gazları dünyayı battaniye üzere sardı. Şu anda yaşamakta olduğumuz muazzam yangın, sel, hortum felaketlerinin, görülmemiş sıcak dalgalarının bütün kıtalarda birebir anda yaşanmasının niçini bu işte. Dünyaya global ısınmayı birinci anlatan iklimbilimci James Hansen, azamî 350 ppm’ye dönemezsek, bittik diyor. Bill McKibben, Açık Radyo’da bir söyleşisini şu biçimde bitirmişti: Dünyanın en kıymetli sayısı 350, bir gerçeği yansıtıyor. Bu bizim için bir taban çizgisi! Çin, ABD, Türkiye ve Avrupa Birliği, sanayicilerle ve çevrecilerle müzakere edip bu sorunu çözmek zorunda!”
– Global ısınmayı konuşmaya başlamamızın üzerinden 24 yıl geçmiş. “O kadar az vaktimiz kaldı ki” diyorsunuz. Anadolu’da bir deyiş vardır: “Yılan bile toprağı tarta tarta yer…” Biz yılanın yaptığını yapamadık, dünyayı tasarruflu değil hor mu kullandık? Bizi bu hale tüketim mi getirdi?
-Bu kadar ilgi gördüğüne nazaran herbiçimde artık 400-500 milyonu bulmuştur…
2 milyarı aşkın!… Doğayı mahvetmekten öbür bir işe yaramıyorlar. Beşerler daima tüketiyor, durmadan otomobil yeniliyor, Burada “BBOA” ideolojisi, yani “Bana bir şey olmaz abi” ideolojisi devreye giriyor.
-Dünyanın en zenginlerinin karbon emisyonu konusunda en fakir yüzde 50’den iki kat daha fazla sorumlu olduğu gerçek mu?
Bundan daha da feci sayılar var aslında. İngiliz The Guardian’ın talebi üzerine çıkarılan bir mali tahlil raporu var ve bence her şeyi söylüyor. Dört özel petrol ve gaz şirketinin 30 yıl ortasında kârı 2 trilyon dolar. Muazzam bir ölçü değil mi? Fatura iklim değişikliğini ortaya çıkarıyor maalesef. Ve tüm bunlar onlar kârlarını katbekat artırsın diye oluyor.
-Çok garip değil mi; aslında artık de birilerinin ormanları yakma ihtimali, iklim krizinden ve sebeplerinden daha hayli konuşuluyor bir daha de?
Enteresan değil mi? Yani teröristler diyorsunuz tamam, pekala kabul edelim. Lakin bu teröristler Türkiye’de bilmem hangi terör kümesine bağlı? Pekala, Yunanistan’da hangi teröristler yakıyor? Şu anda 100’ün üstünde yangın var Yunanistan’da. Keza İtalya’da, Balkanlar’da, Batı ABD’de, Kanada’da… Dünyanın en kadim kasabalarından kimileri birkaç gün ortasında yanıp haritadan silindi. Sibirya’da, Amazon yağmur ormanlarında vb. Dünyanın en soğuk yerlerinden Sibirya baştan başa yandı ve yanıyor! Lakin her yerde ve Türkiye’de mangal, terör saldırısı, ihmal vs. ihtimalleri daha epeyce konuşuluyor.
-Siyasetçileri bir noktaya kadar anlıyorum, bakın hak veriyorum demiyorum, bunu niye yapmadıklarını anlıyorum lakin ya medya… O niye “iklim krizi” demiyor?
Demiyor, zira medya da milyarderlerin denetiminde ve onlar da fosilcilerle iç içe, kucak kucağa. Fakat bakın artık milyarderler birbiri arkasına roketlerini ateşleyip turistik uzay seyahatlerine çıkıyorlar ve medyayı da denetim ediyorlar. ABD ana akım medyasında 2021’in tümünde global ısınmadan bahsedilen haber-makale sayısı, Bezos’un 11 dakikalık turistik uzay seyahatine ayrılan haber sayısından az!
-O uzay seyahatlerine çıkma niçinleri, dünyanın sonunun geldiğini bilmeleri ve kendilerine yeni ömür alanları aramaları mı?
Kendilerine yaşayacak alan yaratıyorlar esasen, satın aldıkları adalardaki zımnî sığınaklarında muhafızlarına nasıl maaş ödeyeceklerini hesaplamakla meşguller. Ben burada distopik hususlara girmek istemiyorum. Lakin örneğin dünyanın gelmiş geçmiş en güçlü şahsı Jeff Bezos, 11 dakikalık bir uzay seyahatine çıktı, milyarlarca dolar harcadı, yüzlerce tonluk karbon kirlenmesi yarattı ve dönüşteki birinci demecinde, “Bu global ısınma ve hava kirlenmesi üzere meselelerin hepsini çözmenin yollarını buluyoruz” dedi.
-“Bunları uzaya atacağız” dedi, değil mi?
Tastamam o denli. Yani bunun kadar bilime, akla, sağduyuya muhalif bir şey bulmak güç olur. Bilimden uzaklaşmak için her şey yapılıyor. Daha fazla nasıl tüketebiliriz, bunun yolları aranıyor. Televizyonlarda, radyolarda, gazetelerde, mecmualarda şöhretler bizi oyalıyor. Düşünün ABD, liderini bile bir televizyon yıldızından seçmişti. Trump gerçeklikle bağı olmayan biri ve her insanın gerçeklikle bağını kesecek bir palavra dünya yarattılar. Bu devam ediyor. Türkiye’de de Cumhurbaşkanı “En büyük çevreci biziz” demişti. Antalya’da, Bodrum’da, Marmaris’te ve öteki yerlerde yangın felaketleri hatta faciaları gözler önünde olurken, arılar, atlar, sincaplar, keçiler, kuşlar, ağaçlarla birlikte yok olup giderken, insanların geçim kaynakları sönerken, Cumhurbaşkanı tıpkı anda Karadeniz’de bir “gaz yakma” merasiminde konuşuyordu. Yakma ve merasim.” Büyük bir zihni çelişki değil mi bu? Biz sera gazını salmaya devam edersek yangınlar yangınları doğuracak. bu biçimde giderse, yakın vakitte gerçekleşeceği bilimsel olarak ortaya konan 3 derecelik sıcaklık artışı dünyada 8 milyar insanı etkileyecek. Yani insanlığın tamamını! Öteki canlı tiplerinin sayısını hiç vermeye çalışmıyorum bile!
-Bu, “Yangınlar Çağı!” mı?
Motamot o denli: Amerikalı tarihçi Stephen Pyne, Ateşin Tarihi isimli artık klasikleşmiş kitabını son bilgilerle güncelleyip bir daha yayımladı. “Kış Gelmeyecek. Ateş Çağına Hazırlanalım” başlıklı bir makale yazmıştı bile iki sene önce! Artık onun kelamını ettiği “Pyrocene” devrine girdiğimiz daha düzgün görülmüyor mu?
-2019’da hükümetler ortası iklim değişiklikleri heyeti, iklim krizinde geri dönülemez nokta için 10 yıl kaldı manasında bir açıklama yapmıştı. Şu an geri dönülemez noktada değiliz sanırım…
Hayır değiliz. Lakin epeyce da fazla hareket imkânımız kalmadığı da net olarak ortada.
– Ne yaparsak kararı değiştirebiliriz?
Tümüyle sistemi değiştirmemiz lazım. örneğin Kosta Rika’da mecliste akaryakıt, mazot, dizel; tümüyle petrol mamüllerinin kullanmasının derhal yasaklanması konuşuluyor. Açık Radyo’nun son yayın broşürüne de koyduk. Genç iklim aktivisti Greta Thunberg, “Benim aksiyon çağrım şu” diyor: “Şu anda net konuşmaya başlamamız ve kendimizi eğitmemiz gerekiyor…” Bilimi öğrenmeliyiz. Greta Thunberg, tek başına başladığı aksiyonu bir senede dünyada 7.5 milyon şahsa taşıyan inanılmaz bir figür. Başarmak için farkındalığa muhtaçlığımız var. Thunberg, “Sizden bir tek şey isteme hakkım olsaydı elinizden geldiğince epeyce şey öğrenmeye çalışmak için kendinizi eğitmenizi isterdim, zira şayet değişimi talep eden ve bunları savunan kâfi sayıda insan bir ortaya gelirse bu biçimde denklemi değiştirici bir sayısal kitleye ulaşırız ve bizi görmezden gelmeleri imkânı ortadan kalkar” diyor.
-Bütün dünya fazlaca büyük bir pandemi imtihanından geçiyor. İklim kriziyle temasları hayli konuşuldu. Bugün her taraf yangınlarla yok oluyor, hiç bir şey olağan değil. Yarın yağmur yağacak diye haber çıkıyor lakin o yağmurun da hortumla geleceği söyleniyor. Yeni olağan bu mu, diye sormaktan da korkuyorum.
Evet, bu hayli değerli bir nokta. Tahlillere odaklanmalıyız, doğayı eski haline getirmeye odaklanmalıyız. Yalnızca iklim krizi değil, bununla birlikte biyoçeşitlilik yok oluyor zira. bir daha Thunberg’e atıf yapmak istiyorum. “Ne yapacaksak çabucak yapmamız gerekiyor. Tahminen de doğayı bir daha canlandırmak ve bir daha yabanileştirmek, doğayı görme biçimimizi değiştirmek için yapabileceğimiz en kıymetli şeylerden biridir” diyor. halbuki, insan tabiata parayla hükmetmeye çalışıyor.
– Yani tabiata işverenlik mu taslıyor?
Kesinlikle! Onu bir kaynak olarak görüyor. O denli ki, lisanı bile bu biçimde kuruyor. örneğin “deniz mahsulleri” diyor, bir canlı olarak görmüyor balığı, deniz hayvanlarını… Mahsul olarak görüyor. “Besicilik endüstrisi” diyor örneğin. Lisan ve zihin birlikte dönüşüyor.
-Önemli bir hususa değindiniz. Cumhurbaşkanı yanan tavuklar için “beyaz et” dedi…
Evet, inanılmaz aslında, büsbütün bir mal olarak görüyorsunuz. Yani çoklukla kullanılacak ya da yenilecek bir şey, canlı değil. Kapitalizm bu biçimde bir sistemle çalışıyor. Ormanlara ektiğiniz şeyler, orangutanların kuşağının yok bulunmasına niye oluyor mesela. Dünyanın en zeki hayvanları içinde, tümdengelim metoduyla düşünüyorlar. Lakin siz kozmetik için, fındık ezmesi, palmiye yağı yapmak için yaşama alanlarını yok ediyorsunuz.
-Değişebileceğimize inanıyor musunuz?
Mutlaka. Bilhassa “Çocuktan al haberi!” özdeyişi benim için son derece değerli. Gençler, hatta küçücük çocuklar büyük bir çaba veriyor ve şimdiden değiştirmeye başladılar bile.
-Haklısınız, yeni jenerasyon daha şuurlu. Hatta oy verirken bile etraf hassasiyeti evvelari deniyor. Türkiye’de de yeni kuşak siyaseti o denli algılıyor…
Motamot o denli. Atlas Sarrafoğlu’nun Açık Radyo’da yaptığı “Yeşil Nesil Konuşuyor” diye bir program var. Dünyadan aktivist çocuklarla konuşuyor. Yeşil Gazete için de röportajlar yapıyor. örneğin, Lycipria Kangujam Hindistan’da birinci çocuk örgütünü 6 yaşında kurmuş! Artık siyasetçileri zorluyor. Siyasetçiler ise anlamamakta ısrar ediyorlar, zira onlar büyük petrolcülerin buyruğunda davranıyor. Ancak 9 yaşında bir kız çocuğu “Biz bunu değiştireceğiz” diye konuşuyor. Değiştirecekler, zira kendi varlıklarını ve geleceklerini korumakta son derece kararlılar.
-Ne garip değil mi, aileler çocuklarının ömrünü o kadar da düşünmüyor…
O denli, yok olacağını bile bile tüketmekten vazgeçmiyorsun. Son çıkan eseri almaktan kendini alıkoyamıyorsun.
-Siz az vaktimiz kaldığınızı söylüyorsunuz ancak ülkemize bakalım. Çevreyi yok etmek için büyük bir yarış var. Bakınız, İkizdere örneği. Bakınız Kanal İstanbul. Kazmalar vuruluyor, ağaçlar kesiliyor…
Lakin çaba de devam ediyor. Hem Kanal İstanbul’a hem İkizdere’de maden ocağına karşı önemli bir direniş var. İkizderelilerin gayreti fevkaladeydi, bayanlar başı çekiyor, bayanların zaferi kelam konusu. “Bizi buradan çıkaramazsınız, rant uğruna buralara mahkûm edemezsiniz” diyen bayanları görüyorsunuz. Sorun şu: Hudutları olan bir gezegenin sınırsız olduğunu sanıyoruz. Tam 50 yıl evvel bunu bilim insanları ortaya koydu: MIT üniversitesi bilimcileri, “Büyümenin Sınırları” raporunu yazdıklarında hudutlu bir dünyayı sınırsız tüketemeyeceğimizi net olarak ortaya koydular. Her şeyi tüketiyoruz. Petrol örneğin; yalnızca petrolden ibaret değil ki. Asfalta dönüştüğü vakit, o da bir plastik kirlenmesi yaratıyor. Yahut otomobil lastiklerinden çıkan şey hem havayı mahvediyor hem ırmaklardan denizlere gidiyor. Plastik aslına bakarsanız fosil yakıtların, petrolün en vahim yan eseri. Yani, muazzam bir kaos var aslında ve şahsen bu kapitalist sistemden oluyor. Dünya artık frene basmak zorunda. Hemen! Uçurumun kenarındayız ve bilhassa de çocuklardan alacak fazlaca dersimiz var.
-Yangınlara gelelim istiyorum: Geçen yıl Avustralya yangınları sırasında bir açıklamanız olmuştu ve “İnsan kaynaklı iklim değişikliği olmasaydı, doğal şartlarda bu biçimde bir yangının görülme ihtimali 350’de 1’di. yıllar ortasında bundan daha fazlasını nazaranceğiz” demişsiniz. İnsanların başındaki soruyu sormak istiyorum size: Daha epey komplo teorilerine inanma eğilimi olanlar, yangınların bu kadar hayli eşzamanlı olarak çıkmasına bir mana veremediler. Akdeniz ekosistemi bize bu bahiste ne söylüyor?
Bu bahiste artık hiç bir tereddüt yok. Bilim insanları söylüyorlar. Avustralya, tarihli en büyük faciayı yaşadı. Üç milyar hayvan öldü ve birtakım cinslerin tükenmesi kelam konusu. Bu yılın yangınlarında Batı ABD’de ve Kanada’da 1 milyar kabuklu hayvan canlı canlı “pişti”! meğer Avustralya’da Aborijin denen yerliler örneğin, yani Avustralya’nın asıl sahipleri, on binlerce yıldır orada olanlar, ateşle yaşamayı, medeniyeti ateşle denetim etmeyi biliyorlar. Ancak parayı yakıp roketi ateşlemeye kalktığınız vakit, tabiata müdahale edip konutlar, yalılar yaptığınız vakit, o doğal dengeyi de büsbütün bozuyorsunuz. bu biçimde kendini yenileme imkânı kalmıyor. Çok kıymetli bir bilim insanı, Peter Gleick, bu yangınların ve iklim değişikliğinin sonunda “İki sınıf kalacak ortada” diyor. Bir kaçanlar, bir de kaçamayanlar. Parası olanlar bir süre daha kurtulabilecek. Öbürleri ise anında perişan olacak.
-Bu kadarla da kalmıyor ki… Daha besine, suya erişimiz zorlaşacak değil mi?
Kuraklığın esasen haddi hesabı yok ve büsbütün iklim değişikliğine bağlı. Yeraltı sularının da tüketilmesine bağlı doğal. Bunun ne kadar ağır savaşlara, çatışmalara ve savaşlara yol açtığını 10 yıl öncesinden Suriye’de gördük. Uzayan bir kuraklığın kararında yerinden yurdundan ayrılmak zorunda kalan kırsal alandaki beşerler büyük kentlere gelip ikinci sınıf vatandaş oldu. Ekmek meblağları biraz yükselince isyan ettiler, o iç savaşa dönüştü. Suriye’nin yarısı mülteci oldu. Kimse hayatta kendi doğduğu yerden uzaklaşmak istemez. Hayvanlar için de geçerli, herkes kendi habitatında yaşar. Lakin onlar kaçmak zorunda kaldılar. IPCC denen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği bilim heyetinin son raporu evvelde sızdı geçenlerde. Dünyanın 3 derecelik bir ısınmaya yanlışsız yol aldığı açıklandı. 2050 yılına kadar 8 ila 80 milyon insan için ek bir açlık riski görülüyor. Kelam konusu açlık riskinin kapsamının sera gazı emisyonlarındaki gelişmelere bağlı olduğu vurgulandı.
-8 ila 80 milyon ortası insan…
Evet. İnsan sonuç olarak varlığını sürdürmeyi başaramayacak. Bunun altından kalkamaz diyorlar. Açıkçası dünyanın en büyük bilim heyeti bunu söylüyor. Bu kelam, her türlü kelamın sonudur.
AĞAÇLANDIRMA DEĞİL, ORMANLAŞTIRMA!
-Hemen ağaç dikelim diyorlar, uzmanlar karşı çıkıyor, çabucak olmaz diyorlar. Yanlış müdahale ile düzgün bir şey yapıyoruz zannederken ormanlara bir defa daha ziyan veriyor olabilir miyiz?
Bu epey kıymetli bir mevzu. Tabiatın kendini yenileme yeteneği var. Her sene yangın çıkıyor aslına bakarsan fakat yenilenebiliyor. Bu süreci siz ağaç dikerek halledemezsiniz. Ormanı yangınlardan daha sonra biraz kendi haline bırakıp daha sonra planlama yapmak gerekiyor. Orman bilimcilerinin tümü bu biçimde diyor.
-Bir de ağaçlandırma değil, ormanlaştırma deniyor. İkisi içinde ne fark var?
Büyük bir fark var. Tabiatın kendi ortamını yenilemesine imkân vermek lazım. Aksi takdirde asla sonuç alamazsınız.
-Başımıza bir felaket geldiğinde dayanılmaz bir dayanışma ruhu ortaya çıkıyor. Sarsıntıda de hayatıştık. Herkes bir işin ucundan tutuyor lakin devlet daima eksik kalıyor. Pekala, devleti yönetenlere, muhalefete, toplumsal medyada cinnet geçirenlere, yurttaşa tavsiye verseniz neler söylersiniz?
Herkese bilimi izlemelerini öneririm. Sayısız bilgi var. Aydınlanmak, öğrenmek ve bilgiyi paylaşmak lazım. Siyasetçilerin de bilim dışı iklim inkârcısı tutuma prim vermeyip gerçekleri görmesini tavsiye ederim. Dönüştürücü ve tabiatla kendi gücünü sağlayacak biçimde sağaltıcı bir ilgi kurmak, emlak piyasasının kâr düzeneğinin önünü almak lazım.
– yıllardır uyarıyorsunuz. Birinci ne vakit “iklim krizi” ya da “küresel ısınma” dediniz, hatırlıyor musunuz?
Orhan Pamuk, Yeni Hayat romanının açılış cümlesinde der ya, “Bir gün bir kitap okudum ve bütün ömrüm değişti” diye. Bill McKibben’ın kaleme aldığı Doğa’nın Sonu (The End of Nature) kitabını okuduktan daha sonra benim de hayatım değişti. 1990’ların başlarında olmalı. daha sonraki senelerda McKibben’la bir dostluk da geliştirdik. Hakikaten yeryüzünde bundan daha kıymetli diğer bir mevzu yok. O kadar az vaktimiz kaldı ki, yakında konuşamayacak ve hiç bir şey yapamayacak hale gelebiliriz. Felaket tellallığı yapmak için söylemiyorum. 1995’te Açık Radyo’yu kurduk, 1997’de, “küresel ısınma” demeye başladık. Dünyadaki iklim değişikliğinin önemli felaketlere yol açabileceği konusundaki bilimsel araştırmaların haberlerini her sabah açık gazete programında konuşuyorduk. Yanılmıyorsam Endonezya’nın Borneo Adası’nda büyük bir felaket olmuştu. Sıcak dalgası ve yangınlar biroldukça canlının vefatına yol açıyordu. bu biçimde Profesör Mikdat Kadıoğlu, dinleyici olarak bizi aradı ve “iklim sorunu” sözünü kullandı, ben de “O kadar âlâ biliyorsanız gelin, radyoda program yapın” dedim; o da “Peki” dedi çabucak ve uzun mühlet yaptı.
-Bill McKibben, global ısınma üzerine birinci kitabı yazan etraf aktivisti, muharrir ve akademisyen… 2009’da, kurucularından olduğu 350.org’un 181 ülkede 5 bin 200 eşzamanlı gösterisinin tertibine liderlik etti. 350’nin manası nedir?
Bilimsel bir ölçü: Atmosferdeki sera gazları (CO2, metan vb.) yoğunluğu en çok 350 ppm (milyonda parçacık) olmalı. Şu anda yaklaşık 417 ppm ölçülüyor. 1800’lerin ortalarında geçilen sanayi çağı öncesinde, global CO2 ortalaması 280 ppm idi. Bir milyon yıldır da 300 ppm’yi hiç geçmemişti. Fakat sanayi çağı ile, yani kömür, petrol, gaz yakılmaya geçilmesiyle birlikte muazzam bir değişiklik oldu. Sera gazları dünyayı battaniye üzere sardı. Şu anda yaşamakta olduğumuz muazzam yangın, sel, hortum felaketlerinin, görülmemiş sıcak dalgalarının bütün kıtalarda birebir anda yaşanmasının niçini bu işte. Dünyaya global ısınmayı birinci anlatan iklimbilimci James Hansen, azamî 350 ppm’ye dönemezsek, bittik diyor. Bill McKibben, Açık Radyo’da bir söyleşisini şu biçimde bitirmişti: Dünyanın en kıymetli sayısı 350, bir gerçeği yansıtıyor. Bu bizim için bir taban çizgisi! Çin, ABD, Türkiye ve Avrupa Birliği, sanayicilerle ve çevrecilerle müzakere edip bu sorunu çözmek zorunda!”
– Global ısınmayı konuşmaya başlamamızın üzerinden 24 yıl geçmiş. “O kadar az vaktimiz kaldı ki” diyorsunuz. Anadolu’da bir deyiş vardır: “Yılan bile toprağı tarta tarta yer…” Biz yılanın yaptığını yapamadık, dünyayı tasarruflu değil hor mu kullandık? Bizi bu hale tüketim mi getirdi?
-Bu kadar ilgi gördüğüne nazaran herbiçimde artık 400-500 milyonu bulmuştur…
2 milyarı aşkın!… Doğayı mahvetmekten öbür bir işe yaramıyorlar. Beşerler daima tüketiyor, durmadan otomobil yeniliyor, Burada “BBOA” ideolojisi, yani “Bana bir şey olmaz abi” ideolojisi devreye giriyor.
-Dünyanın en zenginlerinin karbon emisyonu konusunda en fakir yüzde 50’den iki kat daha fazla sorumlu olduğu gerçek mu?
Bundan daha da feci sayılar var aslında. İngiliz The Guardian’ın talebi üzerine çıkarılan bir mali tahlil raporu var ve bence her şeyi söylüyor. Dört özel petrol ve gaz şirketinin 30 yıl ortasında kârı 2 trilyon dolar. Muazzam bir ölçü değil mi? Fatura iklim değişikliğini ortaya çıkarıyor maalesef. Ve tüm bunlar onlar kârlarını katbekat artırsın diye oluyor.
-Çok garip değil mi; aslında artık de birilerinin ormanları yakma ihtimali, iklim krizinden ve sebeplerinden daha hayli konuşuluyor bir daha de?
Enteresan değil mi? Yani teröristler diyorsunuz tamam, pekala kabul edelim. Lakin bu teröristler Türkiye’de bilmem hangi terör kümesine bağlı? Pekala, Yunanistan’da hangi teröristler yakıyor? Şu anda 100’ün üstünde yangın var Yunanistan’da. Keza İtalya’da, Balkanlar’da, Batı ABD’de, Kanada’da… Dünyanın en kadim kasabalarından kimileri birkaç gün ortasında yanıp haritadan silindi. Sibirya’da, Amazon yağmur ormanlarında vb. Dünyanın en soğuk yerlerinden Sibirya baştan başa yandı ve yanıyor! Lakin her yerde ve Türkiye’de mangal, terör saldırısı, ihmal vs. ihtimalleri daha epeyce konuşuluyor.
-Siyasetçileri bir noktaya kadar anlıyorum, bakın hak veriyorum demiyorum, bunu niye yapmadıklarını anlıyorum lakin ya medya… O niye “iklim krizi” demiyor?
Demiyor, zira medya da milyarderlerin denetiminde ve onlar da fosilcilerle iç içe, kucak kucağa. Fakat bakın artık milyarderler birbiri arkasına roketlerini ateşleyip turistik uzay seyahatlerine çıkıyorlar ve medyayı da denetim ediyorlar. ABD ana akım medyasında 2021’in tümünde global ısınmadan bahsedilen haber-makale sayısı, Bezos’un 11 dakikalık turistik uzay seyahatine ayrılan haber sayısından az!
-O uzay seyahatlerine çıkma niçinleri, dünyanın sonunun geldiğini bilmeleri ve kendilerine yeni ömür alanları aramaları mı?
Kendilerine yaşayacak alan yaratıyorlar esasen, satın aldıkları adalardaki zımnî sığınaklarında muhafızlarına nasıl maaş ödeyeceklerini hesaplamakla meşguller. Ben burada distopik hususlara girmek istemiyorum. Lakin örneğin dünyanın gelmiş geçmiş en güçlü şahsı Jeff Bezos, 11 dakikalık bir uzay seyahatine çıktı, milyarlarca dolar harcadı, yüzlerce tonluk karbon kirlenmesi yarattı ve dönüşteki birinci demecinde, “Bu global ısınma ve hava kirlenmesi üzere meselelerin hepsini çözmenin yollarını buluyoruz” dedi.
-“Bunları uzaya atacağız” dedi, değil mi?
Tastamam o denli. Yani bunun kadar bilime, akla, sağduyuya muhalif bir şey bulmak güç olur. Bilimden uzaklaşmak için her şey yapılıyor. Daha fazla nasıl tüketebiliriz, bunun yolları aranıyor. Televizyonlarda, radyolarda, gazetelerde, mecmualarda şöhretler bizi oyalıyor. Düşünün ABD, liderini bile bir televizyon yıldızından seçmişti. Trump gerçeklikle bağı olmayan biri ve her insanın gerçeklikle bağını kesecek bir palavra dünya yarattılar. Bu devam ediyor. Türkiye’de de Cumhurbaşkanı “En büyük çevreci biziz” demişti. Antalya’da, Bodrum’da, Marmaris’te ve öteki yerlerde yangın felaketleri hatta faciaları gözler önünde olurken, arılar, atlar, sincaplar, keçiler, kuşlar, ağaçlarla birlikte yok olup giderken, insanların geçim kaynakları sönerken, Cumhurbaşkanı tıpkı anda Karadeniz’de bir “gaz yakma” merasiminde konuşuyordu. Yakma ve merasim.” Büyük bir zihni çelişki değil mi bu? Biz sera gazını salmaya devam edersek yangınlar yangınları doğuracak. bu biçimde giderse, yakın vakitte gerçekleşeceği bilimsel olarak ortaya konan 3 derecelik sıcaklık artışı dünyada 8 milyar insanı etkileyecek. Yani insanlığın tamamını! Öteki canlı tiplerinin sayısını hiç vermeye çalışmıyorum bile!
-Bu, “Yangınlar Çağı!” mı?
Motamot o denli: Amerikalı tarihçi Stephen Pyne, Ateşin Tarihi isimli artık klasikleşmiş kitabını son bilgilerle güncelleyip bir daha yayımladı. “Kış Gelmeyecek. Ateş Çağına Hazırlanalım” başlıklı bir makale yazmıştı bile iki sene önce! Artık onun kelamını ettiği “Pyrocene” devrine girdiğimiz daha düzgün görülmüyor mu?
-2019’da hükümetler ortası iklim değişiklikleri heyeti, iklim krizinde geri dönülemez nokta için 10 yıl kaldı manasında bir açıklama yapmıştı. Şu an geri dönülemez noktada değiliz sanırım…
Hayır değiliz. Lakin epeyce da fazla hareket imkânımız kalmadığı da net olarak ortada.
– Ne yaparsak kararı değiştirebiliriz?
Tümüyle sistemi değiştirmemiz lazım. örneğin Kosta Rika’da mecliste akaryakıt, mazot, dizel; tümüyle petrol mamüllerinin kullanmasının derhal yasaklanması konuşuluyor. Açık Radyo’nun son yayın broşürüne de koyduk. Genç iklim aktivisti Greta Thunberg, “Benim aksiyon çağrım şu” diyor: “Şu anda net konuşmaya başlamamız ve kendimizi eğitmemiz gerekiyor…” Bilimi öğrenmeliyiz. Greta Thunberg, tek başına başladığı aksiyonu bir senede dünyada 7.5 milyon şahsa taşıyan inanılmaz bir figür. Başarmak için farkındalığa muhtaçlığımız var. Thunberg, “Sizden bir tek şey isteme hakkım olsaydı elinizden geldiğince epeyce şey öğrenmeye çalışmak için kendinizi eğitmenizi isterdim, zira şayet değişimi talep eden ve bunları savunan kâfi sayıda insan bir ortaya gelirse bu biçimde denklemi değiştirici bir sayısal kitleye ulaşırız ve bizi görmezden gelmeleri imkânı ortadan kalkar” diyor.
-Bütün dünya fazlaca büyük bir pandemi imtihanından geçiyor. İklim kriziyle temasları hayli konuşuldu. Bugün her taraf yangınlarla yok oluyor, hiç bir şey olağan değil. Yarın yağmur yağacak diye haber çıkıyor lakin o yağmurun da hortumla geleceği söyleniyor. Yeni olağan bu mu, diye sormaktan da korkuyorum.
Evet, bu hayli değerli bir nokta. Tahlillere odaklanmalıyız, doğayı eski haline getirmeye odaklanmalıyız. Yalnızca iklim krizi değil, bununla birlikte biyoçeşitlilik yok oluyor zira. bir daha Thunberg’e atıf yapmak istiyorum. “Ne yapacaksak çabucak yapmamız gerekiyor. Tahminen de doğayı bir daha canlandırmak ve bir daha yabanileştirmek, doğayı görme biçimimizi değiştirmek için yapabileceğimiz en kıymetli şeylerden biridir” diyor. halbuki, insan tabiata parayla hükmetmeye çalışıyor.
– Yani tabiata işverenlik mu taslıyor?
Kesinlikle! Onu bir kaynak olarak görüyor. O denli ki, lisanı bile bu biçimde kuruyor. örneğin “deniz mahsulleri” diyor, bir canlı olarak görmüyor balığı, deniz hayvanlarını… Mahsul olarak görüyor. “Besicilik endüstrisi” diyor örneğin. Lisan ve zihin birlikte dönüşüyor.
-Önemli bir hususa değindiniz. Cumhurbaşkanı yanan tavuklar için “beyaz et” dedi…
Evet, inanılmaz aslında, büsbütün bir mal olarak görüyorsunuz. Yani çoklukla kullanılacak ya da yenilecek bir şey, canlı değil. Kapitalizm bu biçimde bir sistemle çalışıyor. Ormanlara ektiğiniz şeyler, orangutanların kuşağının yok bulunmasına niye oluyor mesela. Dünyanın en zeki hayvanları içinde, tümdengelim metoduyla düşünüyorlar. Lakin siz kozmetik için, fındık ezmesi, palmiye yağı yapmak için yaşama alanlarını yok ediyorsunuz.
-Değişebileceğimize inanıyor musunuz?
Mutlaka. Bilhassa “Çocuktan al haberi!” özdeyişi benim için son derece değerli. Gençler, hatta küçücük çocuklar büyük bir çaba veriyor ve şimdiden değiştirmeye başladılar bile.
-Haklısınız, yeni jenerasyon daha şuurlu. Hatta oy verirken bile etraf hassasiyeti evvelari deniyor. Türkiye’de de yeni kuşak siyaseti o denli algılıyor…
Motamot o denli. Atlas Sarrafoğlu’nun Açık Radyo’da yaptığı “Yeşil Nesil Konuşuyor” diye bir program var. Dünyadan aktivist çocuklarla konuşuyor. Yeşil Gazete için de röportajlar yapıyor. örneğin, Lycipria Kangujam Hindistan’da birinci çocuk örgütünü 6 yaşında kurmuş! Artık siyasetçileri zorluyor. Siyasetçiler ise anlamamakta ısrar ediyorlar, zira onlar büyük petrolcülerin buyruğunda davranıyor. Ancak 9 yaşında bir kız çocuğu “Biz bunu değiştireceğiz” diye konuşuyor. Değiştirecekler, zira kendi varlıklarını ve geleceklerini korumakta son derece kararlılar.
-Ne garip değil mi, aileler çocuklarının ömrünü o kadar da düşünmüyor…
O denli, yok olacağını bile bile tüketmekten vazgeçmiyorsun. Son çıkan eseri almaktan kendini alıkoyamıyorsun.
-Siz az vaktimiz kaldığınızı söylüyorsunuz ancak ülkemize bakalım. Çevreyi yok etmek için büyük bir yarış var. Bakınız, İkizdere örneği. Bakınız Kanal İstanbul. Kazmalar vuruluyor, ağaçlar kesiliyor…
Lakin çaba de devam ediyor. Hem Kanal İstanbul’a hem İkizdere’de maden ocağına karşı önemli bir direniş var. İkizderelilerin gayreti fevkaladeydi, bayanlar başı çekiyor, bayanların zaferi kelam konusu. “Bizi buradan çıkaramazsınız, rant uğruna buralara mahkûm edemezsiniz” diyen bayanları görüyorsunuz. Sorun şu: Hudutları olan bir gezegenin sınırsız olduğunu sanıyoruz. Tam 50 yıl evvel bunu bilim insanları ortaya koydu: MIT üniversitesi bilimcileri, “Büyümenin Sınırları” raporunu yazdıklarında hudutlu bir dünyayı sınırsız tüketemeyeceğimizi net olarak ortaya koydular. Her şeyi tüketiyoruz. Petrol örneğin; yalnızca petrolden ibaret değil ki. Asfalta dönüştüğü vakit, o da bir plastik kirlenmesi yaratıyor. Yahut otomobil lastiklerinden çıkan şey hem havayı mahvediyor hem ırmaklardan denizlere gidiyor. Plastik aslına bakarsanız fosil yakıtların, petrolün en vahim yan eseri. Yani, muazzam bir kaos var aslında ve şahsen bu kapitalist sistemden oluyor. Dünya artık frene basmak zorunda. Hemen! Uçurumun kenarındayız ve bilhassa de çocuklardan alacak fazlaca dersimiz var.
-Yangınlara gelelim istiyorum: Geçen yıl Avustralya yangınları sırasında bir açıklamanız olmuştu ve “İnsan kaynaklı iklim değişikliği olmasaydı, doğal şartlarda bu biçimde bir yangının görülme ihtimali 350’de 1’di. yıllar ortasında bundan daha fazlasını nazaranceğiz” demişsiniz. İnsanların başındaki soruyu sormak istiyorum size: Daha epey komplo teorilerine inanma eğilimi olanlar, yangınların bu kadar hayli eşzamanlı olarak çıkmasına bir mana veremediler. Akdeniz ekosistemi bize bu bahiste ne söylüyor?
Bu bahiste artık hiç bir tereddüt yok. Bilim insanları söylüyorlar. Avustralya, tarihli en büyük faciayı yaşadı. Üç milyar hayvan öldü ve birtakım cinslerin tükenmesi kelam konusu. Bu yılın yangınlarında Batı ABD’de ve Kanada’da 1 milyar kabuklu hayvan canlı canlı “pişti”! meğer Avustralya’da Aborijin denen yerliler örneğin, yani Avustralya’nın asıl sahipleri, on binlerce yıldır orada olanlar, ateşle yaşamayı, medeniyeti ateşle denetim etmeyi biliyorlar. Ancak parayı yakıp roketi ateşlemeye kalktığınız vakit, tabiata müdahale edip konutlar, yalılar yaptığınız vakit, o doğal dengeyi de büsbütün bozuyorsunuz. bu biçimde kendini yenileme imkânı kalmıyor. Çok kıymetli bir bilim insanı, Peter Gleick, bu yangınların ve iklim değişikliğinin sonunda “İki sınıf kalacak ortada” diyor. Bir kaçanlar, bir de kaçamayanlar. Parası olanlar bir süre daha kurtulabilecek. Öbürleri ise anında perişan olacak.
-Bu kadarla da kalmıyor ki… Daha besine, suya erişimiz zorlaşacak değil mi?
Kuraklığın esasen haddi hesabı yok ve büsbütün iklim değişikliğine bağlı. Yeraltı sularının da tüketilmesine bağlı doğal. Bunun ne kadar ağır savaşlara, çatışmalara ve savaşlara yol açtığını 10 yıl öncesinden Suriye’de gördük. Uzayan bir kuraklığın kararında yerinden yurdundan ayrılmak zorunda kalan kırsal alandaki beşerler büyük kentlere gelip ikinci sınıf vatandaş oldu. Ekmek meblağları biraz yükselince isyan ettiler, o iç savaşa dönüştü. Suriye’nin yarısı mülteci oldu. Kimse hayatta kendi doğduğu yerden uzaklaşmak istemez. Hayvanlar için de geçerli, herkes kendi habitatında yaşar. Lakin onlar kaçmak zorunda kaldılar. IPCC denen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği bilim heyetinin son raporu evvelde sızdı geçenlerde. Dünyanın 3 derecelik bir ısınmaya yanlışsız yol aldığı açıklandı. 2050 yılına kadar 8 ila 80 milyon insan için ek bir açlık riski görülüyor. Kelam konusu açlık riskinin kapsamının sera gazı emisyonlarındaki gelişmelere bağlı olduğu vurgulandı.
-8 ila 80 milyon ortası insan…
Evet. İnsan sonuç olarak varlığını sürdürmeyi başaramayacak. Bunun altından kalkamaz diyorlar. Açıkçası dünyanın en büyük bilim heyeti bunu söylüyor. Bu kelam, her türlü kelamın sonudur.
AĞAÇLANDIRMA DEĞİL, ORMANLAŞTIRMA!
-Hemen ağaç dikelim diyorlar, uzmanlar karşı çıkıyor, çabucak olmaz diyorlar. Yanlış müdahale ile düzgün bir şey yapıyoruz zannederken ormanlara bir defa daha ziyan veriyor olabilir miyiz?
Bu epey kıymetli bir mevzu. Tabiatın kendini yenileme yeteneği var. Her sene yangın çıkıyor aslına bakarsan fakat yenilenebiliyor. Bu süreci siz ağaç dikerek halledemezsiniz. Ormanı yangınlardan daha sonra biraz kendi haline bırakıp daha sonra planlama yapmak gerekiyor. Orman bilimcilerinin tümü bu biçimde diyor.
-Bir de ağaçlandırma değil, ormanlaştırma deniyor. İkisi içinde ne fark var?
Büyük bir fark var. Tabiatın kendi ortamını yenilemesine imkân vermek lazım. Aksi takdirde asla sonuç alamazsınız.
-Başımıza bir felaket geldiğinde dayanılmaz bir dayanışma ruhu ortaya çıkıyor. Sarsıntıda de hayatıştık. Herkes bir işin ucundan tutuyor lakin devlet daima eksik kalıyor. Pekala, devleti yönetenlere, muhalefete, toplumsal medyada cinnet geçirenlere, yurttaşa tavsiye verseniz neler söylersiniz?
Herkese bilimi izlemelerini öneririm. Sayısız bilgi var. Aydınlanmak, öğrenmek ve bilgiyi paylaşmak lazım. Siyasetçilerin de bilim dışı iklim inkârcısı tutuma prim vermeyip gerçekleri görmesini tavsiye ederim. Dönüştürücü ve tabiatla kendi gücünü sağlayacak biçimde sağaltıcı bir ilgi kurmak, emlak piyasasının kâr düzeneğinin önünü almak lazım.