23 Nisan 1920, Kurtuluş Savaşı’nın en çetin günlerinin yaşandığı bir devirde, bağımsızlık çabasının kazanılmasında en değerli moral kaynaklarından Büyük Millet Meclisi’nin açılış günü olarak tarihteki yerini aldı. Yanı sıra kurulacak devletin istikametini belirlemesi açısından da pahası büyüktü. 29 Ekim 1923’te ilan edilecek Cumhuriyet’in birinci işaret fişeğiydi.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu ve Rumeli topraklarının dört bir bölgesinden gelen vekillerle bir arada açılan Meclisi, evvel tüm ulusuna, akabinde Türk çocuklarına armağan etti. Meclis’in açılış tarihi, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak 23 Nisan 1921’den itibaren kutlanmaya başlandı.
O tarihlerde, gerçekten uzun yıllardır unutulan ulusal bayramlara gereksinim vardı. Dünyanın en geniş topraklarına sahip olmuş imparatorluk olarak Osmanlı Devleti’nin son devirlerinde siyaset, toplumsal ömür ile bir arada ekonomik tablo da güzel değildi zira.
Osmanlı İmparatorluğu’ndan, övünülecek bir ekonomik mirasın kaldığı söylenemez. 1830-1890 içinde devrin ruhu ile parlayan epeyce sayıda sanayi tesisinin kıymetli bir kısmının ömrü kısa sürmüş, Osmanlı’nın son periyotlarında muhtaçlıklar, yüklü olarak ithalat yoluyla karşılanır olmuştu. Yerli üretimden çok ithalat özendiriliyordu. Osmanlı’nın son senelerında gereksinimlerin ithalat yoluyla karşılanması devrinin adeta moda uygulamasıydı.
Yabancı bankaların varlığı, kapitülasyonlarla ayrıcalıklı ticaret yapabilme özgürlüğünü yaşayan kesitlerin hizmetindeydi.
Yani özünde yerli üretimi ve yerli girişimciyi evvelandirecek uygulamalardan mahrum bir mirastı Osmanlı’dan kalan. Özel teşebbüslerin oluşmasındaki zorluğun görülmesi, Türkiye Cumhuriyeti’ne, birinci senelerında kolları sıvama görevi verecek, özel bölümün oluşması daha sonraki senelera kalacaktı. 23 Nisan Özel Belgemizde, girişimciyi de içine alan haber ve tahlillerle okurlarımızın karşısına çıkma tercihimiz bu açıdan da manalı gelecektir.
Dilerseniz, sırf idari geleceği göstermesinden çok ekonomik atakların de işaret fişeği sayılan 23 Nisan 1920’dilk evvel ve daha sonrasına ait ekonomik tabloya kısa bir göz atalım.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu ve Rumeli topraklarının dört bir bölgesinden gelen vekillerle bir arada açılan Meclisi, evvel tüm ulusuna, akabinde Türk çocuklarına armağan etti. Meclis’in açılış tarihi, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak 23 Nisan 1921’den itibaren kutlanmaya başlandı.
O tarihlerde, gerçekten uzun yıllardır unutulan ulusal bayramlara gereksinim vardı. Dünyanın en geniş topraklarına sahip olmuş imparatorluk olarak Osmanlı Devleti’nin son devirlerinde siyaset, toplumsal ömür ile bir arada ekonomik tablo da güzel değildi zira.
Osmanlı İmparatorluğu’ndan, övünülecek bir ekonomik mirasın kaldığı söylenemez. 1830-1890 içinde devrin ruhu ile parlayan epeyce sayıda sanayi tesisinin kıymetli bir kısmının ömrü kısa sürmüş, Osmanlı’nın son periyotlarında muhtaçlıklar, yüklü olarak ithalat yoluyla karşılanır olmuştu. Yerli üretimden çok ithalat özendiriliyordu. Osmanlı’nın son senelerında gereksinimlerin ithalat yoluyla karşılanması devrinin adeta moda uygulamasıydı.
Yabancı bankaların varlığı, kapitülasyonlarla ayrıcalıklı ticaret yapabilme özgürlüğünü yaşayan kesitlerin hizmetindeydi.
Yani özünde yerli üretimi ve yerli girişimciyi evvelandirecek uygulamalardan mahrum bir mirastı Osmanlı’dan kalan. Özel teşebbüslerin oluşmasındaki zorluğun görülmesi, Türkiye Cumhuriyeti’ne, birinci senelerında kolları sıvama görevi verecek, özel bölümün oluşması daha sonraki senelera kalacaktı. 23 Nisan Özel Belgemizde, girişimciyi de içine alan haber ve tahlillerle okurlarımızın karşısına çıkma tercihimiz bu açıdan da manalı gelecektir.
Dilerseniz, sırf idari geleceği göstermesinden çok ekonomik atakların de işaret fişeği sayılan 23 Nisan 1920’dilk evvel ve daha sonrasına ait ekonomik tabloya kısa bir göz atalım.
- daha sonradan, Kurtuluş Savaşı’na ve akabinde gelecek kalkınma çabasına ve tarım ile sanayiinin, ticaretin önünün açılmasına büyük dayanaklar sunacak Ziraat Bankası, Padişah 2. Abdülhamit’in buyruğuyla 15 Ağustos 1888’de açılmıştı. Tarım başta olmak üzere girişimciye dayanaklar sunan Ziraat Bankası, Anadolu’nun dört bir yanından ve Trakya’dan yapılan bağışların Kuva-i Milliye’ye aktarılmasında da ön ayak oldu.
- Kurtuluş Savaşı’ndan galip olarak çıkan Türkiye, iktisadi açıdan Osmanlı İmparatorluğu’ndan devraldığı “Duyunu Umumiye” ile karşı karşıya kalan, halkın büyük çoğunluğu yoksul ve eğitimsiz, sanayi kuruluşları yok denecek kadar az ve sermaye birikiminden mahrum, geri kalmış bir ülke pozisyonundaydı.
- Birinci Dünya Savaşı ve akabinde gerçekleştirilen Kurtuluş Savaşı öncesinde 9.8 milyon olan büyükbaş hayvan sayısı savaş periyodunda yüzde 41.5, 35.1 milyon olan küçükbaş hayvan sayısı ise yüzde 62.3 azaldı.
- 1900’lerin başlarında iktisatta tarımın hayli büyük tartısı var. GSMH ortasında tarımın hissesi 1907’de yüzde 51.9, 1912’de yüzde 47, 1914’te yüzde 54.1 idi. Nüfusunun yüzde 80’i köylerde yaşıyor, okuma yazma bilmeyenlerin oranı yüzde 90’lara ulaşıyordu.
- 1913-15 sanayi sayımı neticelerina nazaran sanayi üretimi dayanıksız mallarda ağırlaşıyor. Sağlam mallar, aramalı ve yatırım malı üretimi ise fazlaca cılız seviyedeydi. Var olan sanayi üretimi iç tüketimi karşılamaya yetmiyordu. İçeride tüketilen unun lakin yüzde 39.4’ü, tuğlanın yüzde 32.1’i, yünlü dokumanın yüzde 41.3’ü, pamuklu dokumanın yüzde 9.3’ü içeride üretilebiliyordu. Sanayi üretiminin toplam pahasının yüzde 73’ünü dokuma üretimi oluşturuyordu.
- 10 ve daha fazla emekçi çalıştıran işletme sayısı 564 idi ve burada çalışan emekçi sayısı da 348 bin kişiydi. 100 ve daha fazla kişinin çalıştığı işletme sayısı ise yalnızca 33 idi. 10 ve daha fazla ikşinin çalıştığı toplam 564 sanayi kuruluşunun 316 ile yarıdan fazlası batı bölgesinde toplanmıştı.
- 1921 yılında Ankara hükümetinin denetimindeki bölgelerde bir sanayi sayımı yapıldı. Bu sayım Ankara hükümetinin kontrolünde olmayan İstanbul, İzmir, Bursa ve Adana’yı kapsamıyordu. 1921 sanayi sayımının neticelerina nazaran saptanan 33 bin 58 sanayi işletmesinin 20 bin 57’si dokuma üretimi yapıyordu. sanayi kısmında istihdam edilen toplam 76 bin 216 kişinin yüzde 46.34’ünü oluşturan 35 bin 316 kişi dokuma üretiminde çalışıyordu. Bir işletmede ortalama 2.3 kişinin istihdam ediliyor olması, Anadolu’daki sanayi işletmelerinin şimdi tamamının küçük aile işletmesi olduğu ortaya çıkıyor. Bu tarihte bakılırsali olarak büyük işletmeleri, başta İstanbul olmak üzere Batı bölgesinde bulunuyordu.
- İsmine genel yaklaşım olarak İzmir İktisat Kongresi denilen, Türkiye İktisat Kongresi’ne her ilçeden bir tüccar, endüstrici, sanatkar, amele, şirket, banka ve üç çiftçi temsilcisi olmak üzere 8 bireyden oluşan heyet temsilci olarak katıldı. Kongreye bin 135 kişi iştirak etti.
- Kongrede alınan kararların bir kısmı daha sonraki senelerda yerine getirildi. Bunlardan biri 1925’te çiftçilerin en büyük talebi yerine getirilerek aşar vergisi kaldırıldı. 1926’da kabotajla ilgili düzenlemeler gerçekleştirildi. 1927’de Teşviki Sanayi Kanunu bir daha düzenlendi.
- Cumhuriyet periyodunun birinci ulusal bankası olan İş Bankası, Atatürk’ün direktifleriyle İzmir Birinci İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda 26 Ağustos 1924 tarihinde kuruldu. İş Bankası birinci genel müdürü Celal Bayar’ın liderliğinde iki şube ve 37 işçi ile hizmete başladı. Nominal sermayesi 1 milyon TL’ydi. Bu sermayenin fi ilen ödenen 250 bin TL’lik kısmı ise şahsen Atatürk tarafınca karşılanmıştı.
- 1923’te ihracat lakin 51 milyon dolar, ithalat ise 87 milyon dolardı.
- Çiftçi ailelerinin yüzde 17’si topraksız köylüydü. 1923-34 yılları içinde mübadele/göç ile gelenler ile topraksız köylülere 6.79 milyon dönüm arazi dağıtıldı. 1927 yılına gelindiğinde tarımda kullanılan traktör, çayır makinesi, tırmık, biçerbağlar, harman makinesi, tınaz makinesi ve triyörlerin toplam sayısı 15 bin 711’e ulaşmıştı. Bir çiftçi ailesi başına düşen çift hayvanı sayısı ortalama 1.9 idi.
- 1927 tarım sayımı neticelerina bakılırsa nüfusun yüzde 67.7’si tarım bölümünde yaşamaktaydı. Bir çiftçi ailesi başına düşen ortalama ekili arazi mektarı 24.9 dönümdü. Toplam ekili arazi ölçüsü 43.64 milyon dönümdü. Ekili yerlerin yüzde 89.5’inde tahıl, yüzde 3.9’unda baklagiller ve yüzde 6.6’sında sanayi bitkileri yetiştiriliyordu. Tarım üretiminin kıymet olarak yüzde 54.92’sini tahıl, yüzde 23.57’sini baklagilller, yüzde 21.49’unu sanayi bitkileri oluşturuyordu.