semaver
Active member
Harvard Tıp Profesörü Gökhan Hotamışlıgil: ‘Aşı tersliği salgının kendisi kadar vahim’ Delta varyantı ne kadar tehlikeli? Aşılar, varyantlar karşısında tesirli mi? Aşı tersleri ne yapmaya çalışıyor, hangi aşı ne kadar inançlı? Maske takmaya devam edilmeli mi? Harvard Üniversitesi James Stevens Simmons Genetik ve Metabolizma Profesörü Dr. Gökhan Hotamışlıgil’e sorduk.
Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil ve İpek Özbey
Fotoğraf: Vedat Arık
– Delta varyantıyla başlayalım istiyorum. Dünyada bir epeyce ülkede süratle yayılıyor. Biroldukça ülkedeyse üçüncü dalganın başlamasından telaş duyuyor. Daha yeni Avustralya’da biroldukca kentte sokağa çıkma yasağı geldi. Aşı bulundu fakat varyantlar bizi bırakmıyor. niye?
Birinci dert enfeksiyonun devam ediyor olması. Bu virüsün ne kadar epey beşere hastalık yapma talihi var ise mutasyona uğrama bahtı da o kadar artıyor. Delta varyantı tahminen de şimdiye kadar ortaya çıkan en sorunlu varyant. Kedi-fare kovalamacası üzere düşünün, bu varyantın da ortaya çıkma niçini enfeksiyonun denetimsiz biçimde muazzam boyutlara ulaşması. Virüs kendini epey sayıda kopyalama bahtı elde ettiği için, epey sayıda mutasyona uğrama ve kimileri bu türlü avantajlar kazanarak ortaya çıkma imkânı yakalıyor. Delta’nın problemi yayılma suratından kaynaklanıyor ve aktif aşılanmış ülkelerde bile enfeksiyonlar oluştuğu için kaygı veriyor. Lakin, delta varyantının öncelikli olarak yayılımı aşılanmamış ya da tek doz aşılanmış küme ortasında sürüyor. Çok süratli yayıldığı için yüksek sayıda beşere ulaşabiliyor ve baskın hale geçiyor. çabucak hemen hiç bir ülkede tam aşılama şu ana kadar başarılamadı ancak yüksek seviyelere ulaşıldı. Aşılı nüfus oranı yükseldikçe, bu enfeksiyonlar denetim altına girecektir.
– Bir de Hindistan’da iki doz aşı olmuş birinde ‘Delta Plus’ görüldü…
İki doz aşı olmuşlarda hâlâ enfeksiyon yapabiliyor. Ama orada panik olmadan evvel unutmamak gereken bir şey var: Aşılanmış olanlarda hiç belirtisiz yahut fazlaca yavaşça belirtili seyrediyor hastalık. Bence temel prensip hâlâ tıpkı.
– Yani?
Dünya şayet aşılanma suratını kaybetmezse -ki bu Türkiye için de geçerli- artık virüsün hareket alanı daralmaya başlıyor. Daralmaya başlayınca da yeni mutasyonların ortaya çıkma mümkünlüğü hayli düşüyor. Bu büsbütün sayı oyunu… Her mutasyon, virüsün davranışını biraz olsun değiştirebilir. Lakin bu sonsuz bir şey değil. Bir evreden daha sonra virüsün de artık epey fazla hareket alanı yok.
– örneğin ben iki doz aşımı oldum lakin toplumun yarısı olmadı. Risk altında mıyım?
Bu her aşı için tıpkı değil. Şu anda mRNA aşılarından büsbütün kaçan bir varyant yok. Bu aşılar şimdiye kadar çıkan bütün varyantlara karşı da fazlaca aktif bir biçimde müdafaa profillerini korudu. Delta’ya karşı müdafaada yavaşça bir düşüş var fakat hâlâ epey değerli oranda esirgeyici. ötürüsıyla en üst profile sahip aşılara bakarsanız şu ana kadar varyantların bu aşıdan kaçması üzere bir sorun yok. Ama bu aşının süratle toplumun yüzde 70-80’ine yapılması gerekiyor ki artık bu varyantların bulaşma ve yayılması engellensin.
– Pekala daima mRNA diyoruz. Türkiye’de 65 yaş üzeri ve sıhhat çalışanları Sinovac aşısı oldular… Artık bu aşıyı olanlara üçüncü aşı öneriliyor…
Sinovac aşısı yeni çıkan varyantlara karşı daha fazla zafiyet gösteriyor. O yüzden benim ve birfazlaca uzman kişinin görüşü Sinovac olanların ivedilikle üçüncü doz olarak mRNA aşılarından birini olmaları. Türkiye’de Sinovac aşısı olanlar yüksek risk kümesi, yani 65 yaş üstü ve sıhhat çalışanları ve öbür risk kümeleri. ötürüsıyla bunu öncelik haline getirmek gerekiyor. Türkiye şu anda günde 1-1.5 milyon aşı uyguluyor ki bu epeyce uygun bir sayı, bu sürat 2-3 ay içinde devam ederse bu biçimde sonbaharda virüsün yayılma alanını hayli daraltmamız ve salgını durdurmamız mümkün.
– Her yıl aşı olmamız gerekecek mi?
Şu anda o denli bir tavsiye yok. Ama bu mümkünlük göz önünde bulunduruluyor. Kesin olan bir şey; bu birinci koronavirüs salgını değildi ve ‘son koronavirüs salgını’ da olmayacak! Ancak ben bu virüsün daima bizi yoklayacağı, türlü türlü vakit içinderda ortaya çıkacağını, yeni pandemiler yaratacağını düşünmüyorum. Elde muazzam güçte bir silah, aşılar, var artık. Virüsün bu biçimdece baskılanacağını, deveran alanının daralacağını ve tehdit olmaktan çıkacağını düşünüyorum. Natürel bu faal ve tüm dünyada aşılanmanın gerçekleşmesine bağlı olacak. Dünyada bu bahiste muazzam bir eşitsizlik var, hatta ülkelerin kendi ortasında bile eşitsizlikler var. Gelir jenerasyonu düşük ülkelerdeyse bu daha da fazla… Şayet bu sorun çözülebilir ve süratli biçimde enfeksiyon alanı daraltılırsa her yıl aşıya muhtaçlık olacağını düşünmüyorum. İkincisi eldeki datalar bağışıklığın 6-8 ay üzere kısa bir müddetde kaybolacağına dalalet etmiyor. çabucak hemen aşılar ile deneyim 1 yıl civarında olduğu için daha uzun vadede koruyuculuğun sürüp sürmeyeceğini kesin olarak bilmek mümkün değil, lakin benim görüşüm en az 1.5 yıl, muhtemelen daha uzun mühlet faal kalacağı.
– Aşı bulundu lakin bilgi kirliliği sürüyor. Hatta daha iki gün evvel Türkiye’de aşı karşıları bir aksiyon düzenledi, tabipleri suçladı… Önemli biçimde “Aşı olmayın” diye kampanyalar yapılıyor….
Üst seviye bir karşılık verirsem bunu salgının kendisi kadar vahim görüyorum. Bu davranış her yerde kamu sıhhatini tehdit eder bir boyuta ulaştı. Evvel ilaçlar, daha sonra maske kullanması, hatta Covid’in kendisi ve son olarak aşı için üretilen komplo teorileri gördük. Bunun sebeplerini düşünürken aklıma kimi şeyler geliyor… Bunlardan biri bilimin süratiyle beşerler tarafınca içselleştirilmesi içinde hayli büyük bir vakit farkı var…
– Haklısınız, en çok söylenen bu, “Aşı aceleye geldi…”
Son 50 senede bilimde olan ilerleme kimi bilim insanlarını bile gelişimin haricinde bırakabiliyor. Faal aşıların bu biçimde kısa bir müddetde hayata geçmesinin en kıymetli sebebi bu. Fakat; “Bu kadar süratli biçimde nasıl aşı yapılabilir”; “Bu kadar süratli yapıldı, zira evvelinde biliniyordu”; “Hazırlandı, aslına bakarsan aşısı da vardı”; “Aceleye geldi, ilaç şirketlerinin çıkarı olduğu için kurumlara baskı yaptılar”; “mRNA teknolojisini bilmiyoruz” üzere bilim dışı münasebetlere dayalı pek fazlaca komplo teorisi üretildi. Bunların birçok bilimsel gelişimin suratının anlaşılamamasından ve onun kuşkuya dönüştürülmesinden kaynaklanıyor.
– Pekala nasıl karşılık vermek gerekiyor?
Salgın 2019’un sonunda başladı. Bir ay daha sonra kimi aşıların çalışmaları çabucak başladı. Hatta iki hafta ortasında virüsün kesimleri sentezlenmişti Amerika’da… ondan sonrasında mRNA aşıları gündeme geldi. Bu natürel insanları şaşırtıyor, “Bir ayda nasıl oluyor” deniyor. Ancak o bir ay değil işte… Ondan evvel bilime yapılmış 30 yıllık yatırım var. Natürel herkes bunu takip edemediği için bilmiyor. Bu teknolojilere temel bilimlerden gelen çok büyük bir bilimsel yatırım yapıldı. Elinizde kod olduğu vakit yeni uygulamalara süratle geçilebiliyor, yani bir lego üzere bütünü hazırlanmış, bir kesimini alıyorsunuz, yerine öteki modül koyuyorsunuz. Geçtiğimiz 30-40 senede bu uygulamaların temeli inşa edilmiş aslına bakarsanız. İkincisi pandemi gündeme geldiği vakit bilim insanları içinde muazzam bir milletlerarası işbirliği oldu, bilgi ve yetkinlikler süratle paylaşıldı. İkincisi, yatırımlar konusunda da misal işbirlikleri ve milletlerarası konsorsiyumlar oluştu. Hem şirketler, hem vakıflar tıpkı vakitte devletlerin ortak gücü muazzam bir transformasyon gösterdi ve tüm aşı adaylarına birebir anda yatırım yapıldı. bu biçimde bir şey bu seviyede hiç bir vakit olmamıştı. Herkes gördü ki kaybedecek vakit yok. Üçüncüsü de hepimiz için biraz sürpriz ve şanslı olan bir durum; 2020’nin başındaki söylemlerime bakıyorum, yüzde 60 tesirli bir aşı hepimiz için bir muvaffakiyet öyküsüydü. Lakin birinci sonuçlar geldiği vakit yüzde 90+ aktiflik seviyeleri çıktı. Bunu hiç birimiz, hatta aşıyı yapanlar bile önbakılırsamiyordu.
– Aşı terslerinin öbür bir argümanı ise aşının ileride önemli komplikasyonlara sebep olacağı…
Bu büsbütün bilimden uzak bir argüman ve yüklü olarak mRNA aşılarını hedefliyor ancak doğal ki bununla sonlu değil (yani Covid öncesinde de komplocular öbür aşılar ortasında bu biçimde kıssalar üretip dağıtmışlardı). Bu aşı çeşidinin daha evvel kullanılmamış bulunmasına dayandırılıyor ve şimdiye kadarki aşı deneyimlerini reddediyor. Büyük yanlışlıklar fazlaca da ustalıkla sunuluyor. İnsanların ikna olmaması mümkün değil. Birtakım paketlerinde saygınlık dekorasyonları olan beşerler da bu cins telaffuzlara katılabiliyor. Komplikasyonlara gelince asırlardır bilinen bütün aşı komplikasyonları birinci 8 hafta ortasında görülüyor. Onlar da ekseriyetle alerjik ya da immün sisteme dayalı birtakım ender tesirler yahut birtakım virüslerde antikorların istenilen biçimde tasarlanmamasından kaynaklanan sorunlar olabiliyor. Lakin bunlar birinci haftalar ortasında görülüyor. bu biçimde uzun vadede görülen bir aşı komplikasyonu yok.
SONBAHARA KADAR MASKEYE DEVAM, İÇ ALANLARDA DİKKATLİ OLUN!
– DSÖ bir açıklama yaptı, “Maskeleri çıkarmayın” dedi… Perşembe günü Türkiye olağanlaşmaya geçiyor. Yanlışsız bir karar mı, bundan daha sonra nelere dikkat etmeliyiz?
Benim teklifim toplumun yüzde 70’i aşılanma düzebir daha ulaşana kadar önlemli tarafta olmak. Şu anda tüm tedbirlerin bırakılması için aşılama oranı kâfi değil. Şimdiye kadar birfazlaca yanılgı yapılmış olabilir, orayı tartışmıyorum fakat ayın başından itibaren gelinen nokta gerçek. Kapanma doğruydu, akabinde süratli ve aktif aşılama yapılmaya başlandı, bu da epeyce olumlu. Fakat bunun en az iki ay daha sürmesi gerekiyor. İki ay daha sonra Türkiye’nin salgın denetimi açısından epey daha kuvvetli bir noktada olacağını düşünüyorum. Sonbaharın birinci aylarına kadar maske takmaya devam etmek gerekiyor. Bir diğer fazlaca değerli bahis, iç alanlarda insanların birbirine maruz kalma risklerinin azaltılması. Büyük toplantılar yapılmamalı. Çok erken davranınca bütün dünyada dramatik ölçüde olumsuz sonuçlar olabileceğini gördük. Virüs üstel olarak büyüyor. Yani katlanarak gidiyor. Boston’da 150 kişilik tek bir toplantının enfeksiyon maliyetinin yüzlerce bin bireye ulaştığını gördük…
– İki doz aşımı olduysam da mı fazlaca rahat davranmamalıyım?
Olağan ki iki doz aşısını olmuş beşerler bir ortaya gelebilirler lakin binlerce insanın kapalı salonlara girmesini yahut epeyce yakın temaslarını gerçek bulmuyorum. Riskli buluyorum. Bu en son dönemeçte yaz değerli bir fırsat. Dış yerlerde, açık havada buluşulabilir. Dış yerlerde bulaş riski hayli oldukça küçük. İç yerleri ise epeyce dikkatli kullanmak lazım. Havalandırmasına dikkat etmek, yakın temastan uzak kalmak lazım. Bunlar olur ve aşılama süratimiz kesilmez ise iki-üç ay daha sonra rahatlarız.
– Tam açılıyoruz fakat müzik saat 00.00’da bitiyor… Duydunuz mu?
Duydum evet, anlaşılması sıkıntı. Ben anlayamadım yani…
DEĞİŞİK VE KARMAŞIK
– Bağışıklık sistemi koronavirüsle nasıl gayret ediyor? Covid-19’da direnç ne kadar tesirli?
Covid-19 hayli enteresan ve karmaşık bir hastalık… Bireyler içinde epeyce büyük ve kimi vakit öngörülemeyen farklılıklar gösterebiliyor. Örneğin obezite, metabolik hastalıklar, yaş üzere dramatik olarak hem hastalığın yükünü birebir vakitte mevt oranlarını etkileyen faktörler var. Ama bu ormanın imajı, oradan ağaçlara geçersek bu farklılıkların moleküler düzenekleri, hangi genetik hassasiyetler ile oluştuğu, nasıl öngörülebileceği bahislerinde çabucak hemen çok net bilgiler yok. Lakin ağır çalışmalar var ve sürecek. Şu anda insanlarda genetik değişiklikleri inceleyen epey büyük çaplı genom tarama çalışmaları da yapılıyor.. İkinci mevzu immün karşılığın gücü ve karşılık profili ile ilgili. Bu iki tarafı keskin bir bıçak üzere…Örneğin interferon karşılığının zayıf olduğu (genetik olarak yahut çabucak hemen genetiği açıklanmamış olan) şahıslarda hastalık ağır seyrediyor. Lakin bu epeyce küçük bir tahlil ve hastaların küçük bir kısmında açıklayıcı olabiliyor. İmmün karşılığın uygunsuz olarak yanıt verdiği bireylerde ise sitokin fırtınası üzere tepkiler bu sefer virüsün enfeksiyonu daha sonrası sorunların tartısı ve mevt oranlarını etkileyebiliyor. Yani, başlangıç periyodunda zafiyet, gelişim periyodunda uygunsuz şiddette bir cevap, seyri değiştirebiliyor. Son olarak, metabolik sistem ile virüsün hayat ve davranış biçimi içindeki alakaların de bir hayli yeni alanlar açacağını ve yeni tedavi yaklaşımları doğuracağını düşünüyorum.
Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil ve İpek Özbey
Fotoğraf: Vedat Arık
– Delta varyantıyla başlayalım istiyorum. Dünyada bir epeyce ülkede süratle yayılıyor. Biroldukça ülkedeyse üçüncü dalganın başlamasından telaş duyuyor. Daha yeni Avustralya’da biroldukca kentte sokağa çıkma yasağı geldi. Aşı bulundu fakat varyantlar bizi bırakmıyor. niye?
Birinci dert enfeksiyonun devam ediyor olması. Bu virüsün ne kadar epey beşere hastalık yapma talihi var ise mutasyona uğrama bahtı da o kadar artıyor. Delta varyantı tahminen de şimdiye kadar ortaya çıkan en sorunlu varyant. Kedi-fare kovalamacası üzere düşünün, bu varyantın da ortaya çıkma niçini enfeksiyonun denetimsiz biçimde muazzam boyutlara ulaşması. Virüs kendini epey sayıda kopyalama bahtı elde ettiği için, epey sayıda mutasyona uğrama ve kimileri bu türlü avantajlar kazanarak ortaya çıkma imkânı yakalıyor. Delta’nın problemi yayılma suratından kaynaklanıyor ve aktif aşılanmış ülkelerde bile enfeksiyonlar oluştuğu için kaygı veriyor. Lakin, delta varyantının öncelikli olarak yayılımı aşılanmamış ya da tek doz aşılanmış küme ortasında sürüyor. Çok süratli yayıldığı için yüksek sayıda beşere ulaşabiliyor ve baskın hale geçiyor. çabucak hemen hiç bir ülkede tam aşılama şu ana kadar başarılamadı ancak yüksek seviyelere ulaşıldı. Aşılı nüfus oranı yükseldikçe, bu enfeksiyonlar denetim altına girecektir.
– Bir de Hindistan’da iki doz aşı olmuş birinde ‘Delta Plus’ görüldü…
İki doz aşı olmuşlarda hâlâ enfeksiyon yapabiliyor. Ama orada panik olmadan evvel unutmamak gereken bir şey var: Aşılanmış olanlarda hiç belirtisiz yahut fazlaca yavaşça belirtili seyrediyor hastalık. Bence temel prensip hâlâ tıpkı.
– Yani?
Dünya şayet aşılanma suratını kaybetmezse -ki bu Türkiye için de geçerli- artık virüsün hareket alanı daralmaya başlıyor. Daralmaya başlayınca da yeni mutasyonların ortaya çıkma mümkünlüğü hayli düşüyor. Bu büsbütün sayı oyunu… Her mutasyon, virüsün davranışını biraz olsun değiştirebilir. Lakin bu sonsuz bir şey değil. Bir evreden daha sonra virüsün de artık epey fazla hareket alanı yok.
– örneğin ben iki doz aşımı oldum lakin toplumun yarısı olmadı. Risk altında mıyım?
Bu her aşı için tıpkı değil. Şu anda mRNA aşılarından büsbütün kaçan bir varyant yok. Bu aşılar şimdiye kadar çıkan bütün varyantlara karşı da fazlaca aktif bir biçimde müdafaa profillerini korudu. Delta’ya karşı müdafaada yavaşça bir düşüş var fakat hâlâ epey değerli oranda esirgeyici. ötürüsıyla en üst profile sahip aşılara bakarsanız şu ana kadar varyantların bu aşıdan kaçması üzere bir sorun yok. Ama bu aşının süratle toplumun yüzde 70-80’ine yapılması gerekiyor ki artık bu varyantların bulaşma ve yayılması engellensin.
– Pekala daima mRNA diyoruz. Türkiye’de 65 yaş üzeri ve sıhhat çalışanları Sinovac aşısı oldular… Artık bu aşıyı olanlara üçüncü aşı öneriliyor…
Sinovac aşısı yeni çıkan varyantlara karşı daha fazla zafiyet gösteriyor. O yüzden benim ve birfazlaca uzman kişinin görüşü Sinovac olanların ivedilikle üçüncü doz olarak mRNA aşılarından birini olmaları. Türkiye’de Sinovac aşısı olanlar yüksek risk kümesi, yani 65 yaş üstü ve sıhhat çalışanları ve öbür risk kümeleri. ötürüsıyla bunu öncelik haline getirmek gerekiyor. Türkiye şu anda günde 1-1.5 milyon aşı uyguluyor ki bu epeyce uygun bir sayı, bu sürat 2-3 ay içinde devam ederse bu biçimde sonbaharda virüsün yayılma alanını hayli daraltmamız ve salgını durdurmamız mümkün.
– Her yıl aşı olmamız gerekecek mi?
Şu anda o denli bir tavsiye yok. Ama bu mümkünlük göz önünde bulunduruluyor. Kesin olan bir şey; bu birinci koronavirüs salgını değildi ve ‘son koronavirüs salgını’ da olmayacak! Ancak ben bu virüsün daima bizi yoklayacağı, türlü türlü vakit içinderda ortaya çıkacağını, yeni pandemiler yaratacağını düşünmüyorum. Elde muazzam güçte bir silah, aşılar, var artık. Virüsün bu biçimdece baskılanacağını, deveran alanının daralacağını ve tehdit olmaktan çıkacağını düşünüyorum. Natürel bu faal ve tüm dünyada aşılanmanın gerçekleşmesine bağlı olacak. Dünyada bu bahiste muazzam bir eşitsizlik var, hatta ülkelerin kendi ortasında bile eşitsizlikler var. Gelir jenerasyonu düşük ülkelerdeyse bu daha da fazla… Şayet bu sorun çözülebilir ve süratli biçimde enfeksiyon alanı daraltılırsa her yıl aşıya muhtaçlık olacağını düşünmüyorum. İkincisi eldeki datalar bağışıklığın 6-8 ay üzere kısa bir müddetde kaybolacağına dalalet etmiyor. çabucak hemen aşılar ile deneyim 1 yıl civarında olduğu için daha uzun vadede koruyuculuğun sürüp sürmeyeceğini kesin olarak bilmek mümkün değil, lakin benim görüşüm en az 1.5 yıl, muhtemelen daha uzun mühlet faal kalacağı.
– Aşı bulundu lakin bilgi kirliliği sürüyor. Hatta daha iki gün evvel Türkiye’de aşı karşıları bir aksiyon düzenledi, tabipleri suçladı… Önemli biçimde “Aşı olmayın” diye kampanyalar yapılıyor….
Üst seviye bir karşılık verirsem bunu salgının kendisi kadar vahim görüyorum. Bu davranış her yerde kamu sıhhatini tehdit eder bir boyuta ulaştı. Evvel ilaçlar, daha sonra maske kullanması, hatta Covid’in kendisi ve son olarak aşı için üretilen komplo teorileri gördük. Bunun sebeplerini düşünürken aklıma kimi şeyler geliyor… Bunlardan biri bilimin süratiyle beşerler tarafınca içselleştirilmesi içinde hayli büyük bir vakit farkı var…
– Haklısınız, en çok söylenen bu, “Aşı aceleye geldi…”
Son 50 senede bilimde olan ilerleme kimi bilim insanlarını bile gelişimin haricinde bırakabiliyor. Faal aşıların bu biçimde kısa bir müddetde hayata geçmesinin en kıymetli sebebi bu. Fakat; “Bu kadar süratli biçimde nasıl aşı yapılabilir”; “Bu kadar süratli yapıldı, zira evvelinde biliniyordu”; “Hazırlandı, aslına bakarsan aşısı da vardı”; “Aceleye geldi, ilaç şirketlerinin çıkarı olduğu için kurumlara baskı yaptılar”; “mRNA teknolojisini bilmiyoruz” üzere bilim dışı münasebetlere dayalı pek fazlaca komplo teorisi üretildi. Bunların birçok bilimsel gelişimin suratının anlaşılamamasından ve onun kuşkuya dönüştürülmesinden kaynaklanıyor.
– Pekala nasıl karşılık vermek gerekiyor?
Salgın 2019’un sonunda başladı. Bir ay daha sonra kimi aşıların çalışmaları çabucak başladı. Hatta iki hafta ortasında virüsün kesimleri sentezlenmişti Amerika’da… ondan sonrasında mRNA aşıları gündeme geldi. Bu natürel insanları şaşırtıyor, “Bir ayda nasıl oluyor” deniyor. Ancak o bir ay değil işte… Ondan evvel bilime yapılmış 30 yıllık yatırım var. Natürel herkes bunu takip edemediği için bilmiyor. Bu teknolojilere temel bilimlerden gelen çok büyük bir bilimsel yatırım yapıldı. Elinizde kod olduğu vakit yeni uygulamalara süratle geçilebiliyor, yani bir lego üzere bütünü hazırlanmış, bir kesimini alıyorsunuz, yerine öteki modül koyuyorsunuz. Geçtiğimiz 30-40 senede bu uygulamaların temeli inşa edilmiş aslına bakarsanız. İkincisi pandemi gündeme geldiği vakit bilim insanları içinde muazzam bir milletlerarası işbirliği oldu, bilgi ve yetkinlikler süratle paylaşıldı. İkincisi, yatırımlar konusunda da misal işbirlikleri ve milletlerarası konsorsiyumlar oluştu. Hem şirketler, hem vakıflar tıpkı vakitte devletlerin ortak gücü muazzam bir transformasyon gösterdi ve tüm aşı adaylarına birebir anda yatırım yapıldı. bu biçimde bir şey bu seviyede hiç bir vakit olmamıştı. Herkes gördü ki kaybedecek vakit yok. Üçüncüsü de hepimiz için biraz sürpriz ve şanslı olan bir durum; 2020’nin başındaki söylemlerime bakıyorum, yüzde 60 tesirli bir aşı hepimiz için bir muvaffakiyet öyküsüydü. Lakin birinci sonuçlar geldiği vakit yüzde 90+ aktiflik seviyeleri çıktı. Bunu hiç birimiz, hatta aşıyı yapanlar bile önbakılırsamiyordu.
– Aşı terslerinin öbür bir argümanı ise aşının ileride önemli komplikasyonlara sebep olacağı…
Bu büsbütün bilimden uzak bir argüman ve yüklü olarak mRNA aşılarını hedefliyor ancak doğal ki bununla sonlu değil (yani Covid öncesinde de komplocular öbür aşılar ortasında bu biçimde kıssalar üretip dağıtmışlardı). Bu aşı çeşidinin daha evvel kullanılmamış bulunmasına dayandırılıyor ve şimdiye kadarki aşı deneyimlerini reddediyor. Büyük yanlışlıklar fazlaca da ustalıkla sunuluyor. İnsanların ikna olmaması mümkün değil. Birtakım paketlerinde saygınlık dekorasyonları olan beşerler da bu cins telaffuzlara katılabiliyor. Komplikasyonlara gelince asırlardır bilinen bütün aşı komplikasyonları birinci 8 hafta ortasında görülüyor. Onlar da ekseriyetle alerjik ya da immün sisteme dayalı birtakım ender tesirler yahut birtakım virüslerde antikorların istenilen biçimde tasarlanmamasından kaynaklanan sorunlar olabiliyor. Lakin bunlar birinci haftalar ortasında görülüyor. bu biçimde uzun vadede görülen bir aşı komplikasyonu yok.
SONBAHARA KADAR MASKEYE DEVAM, İÇ ALANLARDA DİKKATLİ OLUN!
– DSÖ bir açıklama yaptı, “Maskeleri çıkarmayın” dedi… Perşembe günü Türkiye olağanlaşmaya geçiyor. Yanlışsız bir karar mı, bundan daha sonra nelere dikkat etmeliyiz?
Benim teklifim toplumun yüzde 70’i aşılanma düzebir daha ulaşana kadar önlemli tarafta olmak. Şu anda tüm tedbirlerin bırakılması için aşılama oranı kâfi değil. Şimdiye kadar birfazlaca yanılgı yapılmış olabilir, orayı tartışmıyorum fakat ayın başından itibaren gelinen nokta gerçek. Kapanma doğruydu, akabinde süratli ve aktif aşılama yapılmaya başlandı, bu da epeyce olumlu. Fakat bunun en az iki ay daha sürmesi gerekiyor. İki ay daha sonra Türkiye’nin salgın denetimi açısından epey daha kuvvetli bir noktada olacağını düşünüyorum. Sonbaharın birinci aylarına kadar maske takmaya devam etmek gerekiyor. Bir diğer fazlaca değerli bahis, iç alanlarda insanların birbirine maruz kalma risklerinin azaltılması. Büyük toplantılar yapılmamalı. Çok erken davranınca bütün dünyada dramatik ölçüde olumsuz sonuçlar olabileceğini gördük. Virüs üstel olarak büyüyor. Yani katlanarak gidiyor. Boston’da 150 kişilik tek bir toplantının enfeksiyon maliyetinin yüzlerce bin bireye ulaştığını gördük…
– İki doz aşımı olduysam da mı fazlaca rahat davranmamalıyım?
Olağan ki iki doz aşısını olmuş beşerler bir ortaya gelebilirler lakin binlerce insanın kapalı salonlara girmesini yahut epeyce yakın temaslarını gerçek bulmuyorum. Riskli buluyorum. Bu en son dönemeçte yaz değerli bir fırsat. Dış yerlerde, açık havada buluşulabilir. Dış yerlerde bulaş riski hayli oldukça küçük. İç yerleri ise epeyce dikkatli kullanmak lazım. Havalandırmasına dikkat etmek, yakın temastan uzak kalmak lazım. Bunlar olur ve aşılama süratimiz kesilmez ise iki-üç ay daha sonra rahatlarız.
– Tam açılıyoruz fakat müzik saat 00.00’da bitiyor… Duydunuz mu?
Duydum evet, anlaşılması sıkıntı. Ben anlayamadım yani…
DEĞİŞİK VE KARMAŞIK
– Bağışıklık sistemi koronavirüsle nasıl gayret ediyor? Covid-19’da direnç ne kadar tesirli?
Covid-19 hayli enteresan ve karmaşık bir hastalık… Bireyler içinde epeyce büyük ve kimi vakit öngörülemeyen farklılıklar gösterebiliyor. Örneğin obezite, metabolik hastalıklar, yaş üzere dramatik olarak hem hastalığın yükünü birebir vakitte mevt oranlarını etkileyen faktörler var. Ama bu ormanın imajı, oradan ağaçlara geçersek bu farklılıkların moleküler düzenekleri, hangi genetik hassasiyetler ile oluştuğu, nasıl öngörülebileceği bahislerinde çabucak hemen çok net bilgiler yok. Lakin ağır çalışmalar var ve sürecek. Şu anda insanlarda genetik değişiklikleri inceleyen epey büyük çaplı genom tarama çalışmaları da yapılıyor.. İkinci mevzu immün karşılığın gücü ve karşılık profili ile ilgili. Bu iki tarafı keskin bir bıçak üzere…Örneğin interferon karşılığının zayıf olduğu (genetik olarak yahut çabucak hemen genetiği açıklanmamış olan) şahıslarda hastalık ağır seyrediyor. Lakin bu epeyce küçük bir tahlil ve hastaların küçük bir kısmında açıklayıcı olabiliyor. İmmün karşılığın uygunsuz olarak yanıt verdiği bireylerde ise sitokin fırtınası üzere tepkiler bu sefer virüsün enfeksiyonu daha sonrası sorunların tartısı ve mevt oranlarını etkileyebiliyor. Yani, başlangıç periyodunda zafiyet, gelişim periyodunda uygunsuz şiddette bir cevap, seyri değiştirebiliyor. Son olarak, metabolik sistem ile virüsün hayat ve davranış biçimi içindeki alakaların de bir hayli yeni alanlar açacağını ve yeni tedavi yaklaşımları doğuracağını düşünüyorum.