Güvenç Dağüstün’ün Cuma günü yazdığı tweet’ler, ülkemizdeki müzik etraflarında kısa vadeli bir tartışmaya niye oldu. Güvenç Dağüstün ne yazmıştı, hatırlayalım;
“Türk Sanat Müziği orkestralarında, ya da korolarında falan şef vardır ya. hiçbir manası yoktur. Büsbütün batı müziği çalışına özenmektir. TSM’den orkestra şefini al, tek şey değişir; önüne geçtiği kişinin önü açılır. Ekranda o da görünür. “
“Bakın; buna itiraz edenler olacak. Şimdiden söyleyeyim; tartışmaya açık bir husus değildir bu. Yazdığım, söylemiş olduğim üzeredir. Bitti. Nokta.”
“Batı müziği oldukcasesliliğinde bile epeyce sayıda eser şefsiz icra edilebilirken 50 kişinin tıpkı şeyi çalıp söylemiş olduği yerde “şef” palavra dolandır. Bizim tek sesli müziğimizi hor görmüyorum, yanlış anlaşılmasın. Oradaki şeften bahsediyorum.”
“Orkestra şefi bir nevi trafik polisidir. Bizim tek sesli müziğimizde ise trafik yoktur.”
“Enstrümancı bir şefe itirazım yok. Bir şey çalmadan yalnızca el kol sallayarak yönetenlere itirazım.”
“Baş kemancı kâfi yönetmeye. İlla birinin yalnızca el kol sallamasına gerek yok”
TÜRK SANAT MÜZİĞİ Mİ? ALATURKA MÜZİK Mİ? KLASİK TÜRK MÜZİĞİ Mİ?
Bu mevzu Güvenç Dağüstün’ün aklına aniden nereden geldi bilmiyorum. Takip edebildiğim kadarıyla ortada bu biçimde bir tartışma halihazırda yoktu. Güvenç Dağüstün’ün yazdıklarında haklılık hissesi olağan olarak var. Öncelikle kendisinin “Türk Sanat Müziği” derken alaturka müziği kastettiğini düşünüyorum. Temel olarak bu müzik için en yanlışsız tarif; “Klasik Türk Müziği” olacaktır. Bu müziğin tarifi kıymetli zira Türk Sanat Müziği, Klasik Türk Müziği, Alaturka Müzik üzere biroldukca tanımlama bu müzik için kullanılıyor. Temel olarak Klasik Türk Müziği, kökeni fazlaca eski senelera dayanmasına karşın İstanbul’un fethi ile birlikte asıl kimliğini bulmuş ve klasikleşmiş bir müzik olmuştur. Alaturka müzik tabiri ise bu müziğin daha hayli piyasa müziği olarak isimlendirilmiş halidir. Yani alaturka denilerek sanat kıymeti az, sıra işi bir müzik kastedilir. Türk müziğine hangi ismin verileceği konusu, müziğin terminolojisi açısından kıymetli bir husustur. Zira bir müziği “Türk Sanat Müziği” olarak isimlendirdiğiniz vakit ortaya başka müziklerin sanat içermediği manası da rahatlıkla çıkabilir. “Türk Halk Müziği” tarifi için de birebir durum kelam konusudur. Bir müziğe halk müziği denildiği vakit aristokrasi sınıfının da bir müziği olduğu kararına pekala varabiliriz. Bunların hepsi sonu olmayan tartışmalardır. Herkes kendine nazaran bir tanımlama ile yola devam ediyor ve aklına hangisi yatıyorsa o tarifi kullanıyor. olağan olarak bu tanımlamalarda basının da büyük bir hissesi var. Bu tanımlamaların yıllar boyunca yazılı basında kullanılması doğal olarak halk tarafınca da benimsenmesine niye olmuştur. Örneğin 1970’li ve 1980’li yılların en değerli müzik mecmuası olan “Hey” bu müziği “Türk Müziği” ve “Türk Musikisi” olarak adlandırıyordu.
MÜZİKTE ŞEF KAVRAMI
Artık gelelim Güvenç Dağüstün’ün Türk Müziği’ndeki şef tenkidine; bir daha müzik terminolojisi açısından olaya yaklaşalım. Orkestra şefi yani Fransızcası ile “chef d’orchestre, Almancası ile “kapellmeister”, İngilizcesi ile “conductor” olan şef teriminin Türkçe’deki karşılığı şudur; orkestra yahut koronun idarecisi. Batılılar evvelce koro idarecilerine “Maitre de Chapelle”, “Chapelle Master”, “Maestro di Capella” üzere isimler vermişlerdir. Bir orkestra şefinin bakılırsavi yalnızca elindeki çubukla tarz vurmak değil, müzisyenlerin toplu olarak icra ettikleri yapıtın bestekarın kanısına ve yapmak istediğine en uygun hatta tam bir uygunlukla çalınmasını sağlamaktır. Hususa hal açısından yaklaşacak olursak çubuk kullanmadan orkestra yöneten şeflerin de olduğunu söyleyebiliriz. olağan olarak bu tanımlamalar Batı müziği için geçerlidir. Türk müziğinde ise şef kavramı çalıştırıcı manasına daha yakındır. Konserler ve programlar öncesi provalarda yapıtların çalınması sırasında saz heyetini yönetim eden kişidir. Bu yönetimin en kıymetli kısmı ise “nüans” tır. Fransızca kökenli olan “nuance”, bir müzik yapıtının icrası esnasında söz ve mana farklılıklarını anlatır. Batı müziğinde “Piano”, “Mezzoforte”, “Forte”, “Pianisimmo”, “Fortissimo” gibi…
TEK SESLİ MÜZİK ÜZERİNE TARTIŞMALAR
Nüans konusunda Güvenç Dağüstün’ün bir tahlili olduğunu yazdıklarından anlıyoruz. “Baş kemancı kâfi yönetmeye. İlla birinin yalnızca el kol sallamasına gerek yok” demiş. Bu niyetin haklılık hissesi var. Tabir ettiğim üzere Türk Müziği’nde şef kavramı klasik müzikten farklı olarak ekseriyetle provalarda yönetici pozisyonunda olması niçiniyle kullanılmaktadır. Kelam konusu şef konserlerde de sahnede yerini almaktadır. Çalınacak müziklerin yani repertuvarın belirlenmesi, saz heyetinin bir ortaya getirilmesi ve o kişi deneyiminden dolayı şef olarak isimlendirilmektedir. Tek sesli müzikte şef denilen şahsa muhtaçlık var mıdır, yok mudur konusu ise olağan olarak tartışılabilir. Türk müziğinin tek sesli olması konusuna gelecek olursak bu şüphesiz doğrudur. Polifoninin tam zıddı olarak monofoni yani tek seslilik vardır. Monofonik müziğin yani tek sesli müziğin, çağdaşlığı ne ölçüde ve ne kadar yakalayabildiğini müzik alanındaki akademisyenler senelerdan bu yana uzun uzun tartışıyorlar. Tek sesli müzik çağdaş bir müzik midir sorusunun karşılığı ana çizgileriyle aşikâr olmakla birlikte Türk müziğinin hayli sesli hale getirilmesi konusu da bilhassa Türk müziği etrafının senelerdan bu yana tartıştığı bir bahis olmuştur.
Güvenç Dağüstün’ün kelamlarında katılmadığım kısım ise “Bakın; buna itiraz edenler olacak. Şimdiden söyleyeyim; tartışmaya açık bir mevzu değildir bu. Yazdığım, söylemiş olduğim üzeredir. Bitti. Nokta” sözleridir. Güvenç Dağüstün haklı bile olsa üslubu bu olmamalıydı. olağan olarak bu kelamları söylerken bir bildiği vardır diye iddia ediyorum. Müzikte kanımca hiç bir mevzu tartışmaya kapalı değildir ve olmamalıdır. Müziğin içerisinde olan bireyler müzikle ilgili her mevzuyu karşılıklı olarak oturup konuşabilmeli ve tartışabilmedirler.
Ben de bu yazımı Ahmed Adnan Saygun’un kelamlarıyla bitirmek isterim.
“Şüphe yok ki, asrın ve medeniyetin müziği halk içinde alafranga denilen hayli sesli müziktir. Bu günün medeniyet dekorları ve muhtaçlıkları ortasında hislerimizi ve hatta fikirlerimizi sesle söze ve duyurmaya yarayacak kaideler lakin fazlaca sesli müziktedir… Halkevlerinin müzik alanındaki temel prensibi şudur; Ulusal ruhun derinliklerinde varlıklı bir hazne olarak yaşamakta bulunan halk türkülerimizi, garp tekniği ile işleyecek müstakbel kompozitörler için sadakat ve itina ile toplamak ve saklamak ile birlikte, yeni Türk Müziği bir taraftan beden bulmakta iken kulakları ve zevki hayli sesli müziğe alıştırmak ve ona ısındırmak ve bunun için de biroldukça fırsatlardan istifade ederek Garp yapıtlarını halka kucak dolusu dinlettirmek…”
*Ahmed Adnan Saygun, Halkevlerinde Musiki, CHP Yayını Kılavuz Kitaplar: VI, Recep Ulusoğlu Yayınevi,
Ankara, 1940.
Sevgiyle kalın.
Kaan Çağlayangöl
“Türk Sanat Müziği orkestralarında, ya da korolarında falan şef vardır ya. hiçbir manası yoktur. Büsbütün batı müziği çalışına özenmektir. TSM’den orkestra şefini al, tek şey değişir; önüne geçtiği kişinin önü açılır. Ekranda o da görünür. “
“Bakın; buna itiraz edenler olacak. Şimdiden söyleyeyim; tartışmaya açık bir husus değildir bu. Yazdığım, söylemiş olduğim üzeredir. Bitti. Nokta.”
“Batı müziği oldukcasesliliğinde bile epeyce sayıda eser şefsiz icra edilebilirken 50 kişinin tıpkı şeyi çalıp söylemiş olduği yerde “şef” palavra dolandır. Bizim tek sesli müziğimizi hor görmüyorum, yanlış anlaşılmasın. Oradaki şeften bahsediyorum.”
“Orkestra şefi bir nevi trafik polisidir. Bizim tek sesli müziğimizde ise trafik yoktur.”
“Enstrümancı bir şefe itirazım yok. Bir şey çalmadan yalnızca el kol sallayarak yönetenlere itirazım.”
“Baş kemancı kâfi yönetmeye. İlla birinin yalnızca el kol sallamasına gerek yok”
TÜRK SANAT MÜZİĞİ Mİ? ALATURKA MÜZİK Mİ? KLASİK TÜRK MÜZİĞİ Mİ?
Bu mevzu Güvenç Dağüstün’ün aklına aniden nereden geldi bilmiyorum. Takip edebildiğim kadarıyla ortada bu biçimde bir tartışma halihazırda yoktu. Güvenç Dağüstün’ün yazdıklarında haklılık hissesi olağan olarak var. Öncelikle kendisinin “Türk Sanat Müziği” derken alaturka müziği kastettiğini düşünüyorum. Temel olarak bu müzik için en yanlışsız tarif; “Klasik Türk Müziği” olacaktır. Bu müziğin tarifi kıymetli zira Türk Sanat Müziği, Klasik Türk Müziği, Alaturka Müzik üzere biroldukca tanımlama bu müzik için kullanılıyor. Temel olarak Klasik Türk Müziği, kökeni fazlaca eski senelera dayanmasına karşın İstanbul’un fethi ile birlikte asıl kimliğini bulmuş ve klasikleşmiş bir müzik olmuştur. Alaturka müzik tabiri ise bu müziğin daha hayli piyasa müziği olarak isimlendirilmiş halidir. Yani alaturka denilerek sanat kıymeti az, sıra işi bir müzik kastedilir. Türk müziğine hangi ismin verileceği konusu, müziğin terminolojisi açısından kıymetli bir husustur. Zira bir müziği “Türk Sanat Müziği” olarak isimlendirdiğiniz vakit ortaya başka müziklerin sanat içermediği manası da rahatlıkla çıkabilir. “Türk Halk Müziği” tarifi için de birebir durum kelam konusudur. Bir müziğe halk müziği denildiği vakit aristokrasi sınıfının da bir müziği olduğu kararına pekala varabiliriz. Bunların hepsi sonu olmayan tartışmalardır. Herkes kendine nazaran bir tanımlama ile yola devam ediyor ve aklına hangisi yatıyorsa o tarifi kullanıyor. olağan olarak bu tanımlamalarda basının da büyük bir hissesi var. Bu tanımlamaların yıllar boyunca yazılı basında kullanılması doğal olarak halk tarafınca da benimsenmesine niye olmuştur. Örneğin 1970’li ve 1980’li yılların en değerli müzik mecmuası olan “Hey” bu müziği “Türk Müziği” ve “Türk Musikisi” olarak adlandırıyordu.
MÜZİKTE ŞEF KAVRAMI
Artık gelelim Güvenç Dağüstün’ün Türk Müziği’ndeki şef tenkidine; bir daha müzik terminolojisi açısından olaya yaklaşalım. Orkestra şefi yani Fransızcası ile “chef d’orchestre, Almancası ile “kapellmeister”, İngilizcesi ile “conductor” olan şef teriminin Türkçe’deki karşılığı şudur; orkestra yahut koronun idarecisi. Batılılar evvelce koro idarecilerine “Maitre de Chapelle”, “Chapelle Master”, “Maestro di Capella” üzere isimler vermişlerdir. Bir orkestra şefinin bakılırsavi yalnızca elindeki çubukla tarz vurmak değil, müzisyenlerin toplu olarak icra ettikleri yapıtın bestekarın kanısına ve yapmak istediğine en uygun hatta tam bir uygunlukla çalınmasını sağlamaktır. Hususa hal açısından yaklaşacak olursak çubuk kullanmadan orkestra yöneten şeflerin de olduğunu söyleyebiliriz. olağan olarak bu tanımlamalar Batı müziği için geçerlidir. Türk müziğinde ise şef kavramı çalıştırıcı manasına daha yakındır. Konserler ve programlar öncesi provalarda yapıtların çalınması sırasında saz heyetini yönetim eden kişidir. Bu yönetimin en kıymetli kısmı ise “nüans” tır. Fransızca kökenli olan “nuance”, bir müzik yapıtının icrası esnasında söz ve mana farklılıklarını anlatır. Batı müziğinde “Piano”, “Mezzoforte”, “Forte”, “Pianisimmo”, “Fortissimo” gibi…
TEK SESLİ MÜZİK ÜZERİNE TARTIŞMALAR
Nüans konusunda Güvenç Dağüstün’ün bir tahlili olduğunu yazdıklarından anlıyoruz. “Baş kemancı kâfi yönetmeye. İlla birinin yalnızca el kol sallamasına gerek yok” demiş. Bu niyetin haklılık hissesi var. Tabir ettiğim üzere Türk Müziği’nde şef kavramı klasik müzikten farklı olarak ekseriyetle provalarda yönetici pozisyonunda olması niçiniyle kullanılmaktadır. Kelam konusu şef konserlerde de sahnede yerini almaktadır. Çalınacak müziklerin yani repertuvarın belirlenmesi, saz heyetinin bir ortaya getirilmesi ve o kişi deneyiminden dolayı şef olarak isimlendirilmektedir. Tek sesli müzikte şef denilen şahsa muhtaçlık var mıdır, yok mudur konusu ise olağan olarak tartışılabilir. Türk müziğinin tek sesli olması konusuna gelecek olursak bu şüphesiz doğrudur. Polifoninin tam zıddı olarak monofoni yani tek seslilik vardır. Monofonik müziğin yani tek sesli müziğin, çağdaşlığı ne ölçüde ve ne kadar yakalayabildiğini müzik alanındaki akademisyenler senelerdan bu yana uzun uzun tartışıyorlar. Tek sesli müzik çağdaş bir müzik midir sorusunun karşılığı ana çizgileriyle aşikâr olmakla birlikte Türk müziğinin hayli sesli hale getirilmesi konusu da bilhassa Türk müziği etrafının senelerdan bu yana tartıştığı bir bahis olmuştur.
Güvenç Dağüstün’ün kelamlarında katılmadığım kısım ise “Bakın; buna itiraz edenler olacak. Şimdiden söyleyeyim; tartışmaya açık bir mevzu değildir bu. Yazdığım, söylemiş olduğim üzeredir. Bitti. Nokta” sözleridir. Güvenç Dağüstün haklı bile olsa üslubu bu olmamalıydı. olağan olarak bu kelamları söylerken bir bildiği vardır diye iddia ediyorum. Müzikte kanımca hiç bir mevzu tartışmaya kapalı değildir ve olmamalıdır. Müziğin içerisinde olan bireyler müzikle ilgili her mevzuyu karşılıklı olarak oturup konuşabilmeli ve tartışabilmedirler.
Ben de bu yazımı Ahmed Adnan Saygun’un kelamlarıyla bitirmek isterim.
“Şüphe yok ki, asrın ve medeniyetin müziği halk içinde alafranga denilen hayli sesli müziktir. Bu günün medeniyet dekorları ve muhtaçlıkları ortasında hislerimizi ve hatta fikirlerimizi sesle söze ve duyurmaya yarayacak kaideler lakin fazlaca sesli müziktedir… Halkevlerinin müzik alanındaki temel prensibi şudur; Ulusal ruhun derinliklerinde varlıklı bir hazne olarak yaşamakta bulunan halk türkülerimizi, garp tekniği ile işleyecek müstakbel kompozitörler için sadakat ve itina ile toplamak ve saklamak ile birlikte, yeni Türk Müziği bir taraftan beden bulmakta iken kulakları ve zevki hayli sesli müziğe alıştırmak ve ona ısındırmak ve bunun için de biroldukça fırsatlardan istifade ederek Garp yapıtlarını halka kucak dolusu dinlettirmek…”
*Ahmed Adnan Saygun, Halkevlerinde Musiki, CHP Yayını Kılavuz Kitaplar: VI, Recep Ulusoğlu Yayınevi,
Ankara, 1940.
Sevgiyle kalın.
Kaan Çağlayangöl