‘Krizde Güç, Güçte Kriz: Global Güç Darboğazı Türkiye’yi Nasıl Etkiliyor?’ webinar’ı yapıldı. DÜNYA gazetesi tarafınca düzenlenen ve moderatörlüğünü Hakan Güldağ’ın yaptığı görüşmede, dünyada ve Türkiye’de güç bölümünün durumu masaya yatırıldı. Webinar’a GAZBİR Lideri, Aksa Doğalgaz İdare Konseyi Lideri Yaşar Arslan, Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırmaları Vakfı (TEPAV) Kurucu Yöneticisi Dr. İnanç Sak, Güç IQ Bilgi Servisleri Genel Müdürü Emre Ertürk, GazDay Danışmanlık Genel Müdürü Mehmet Doğan katıldılar. Aktiflikte, global güç piyasalarında yaşanan olumsuz gelişmelerin niçinleri, mümkün sonuçları ve tahlil için global çapta ve Türkiye özelinde atılması gereken adımlar tartışıldı. görüşmede ayrıyeten Türkiye’de sanayicilere, elektrik üreticilerine ve konutlara uygulanan güç fiyatlarının mevcut ve gelecekteki seyrinin yanı sıra, güç krizinin gölgesinde yürütülmeye çalışılan yeşil dönüşüm sürecinde izlenmesi gereken siyasetler değerlendirildi.
Konuşmacılar, yeşil dönüşüm sürecinde güç arz güvenliğinin riske atılmaması için ihtiyatlı planlama gereksinimine dikkat çekerek, kömürden bir an evvel çıkılması gerektiğine, yenilenebilir güç ve yenilikçi teknolojiler gelişirken doğalgazın kıymetli rol üstleneceğine vurgu yaptı.
Güç piyasalarında son durum
görüşmede pandemi etkisinin azalması ve birfazlaca bölümde üretimin hızlanmasıyla birlikte 2021 yılında güç talebinin artmasının beklenen bir gelişme olduğu kaydedildi. Lakin güç piyasalarında beklenmedik birfazlaca tesirin eşzamanlı olarak ortaya çıkışının, 2021 yılını olağanüstü bir yıla dönüştürdüğüne dikkat çekiliyor. Birfazlaca güç uzmanı, güç dalında yaşananları “kusursuz fırtına”, yani öngörülemeyen birfazlaca olumsuz gelişimin bir ortaya gelmesiyle az olarak yaşanan bir kriz olarak nitelendiriyor.
Avrupa’da patlak veren fakat tesirleri dünyanın geri kalanında da hissedilmeye başlanan bu krizle bir arada petrol, kömür, doğalgaz, LNG ve elektrikte, yani tüm güç kaynaklarında önemli fiyat artışları görülmesinin yanı sıra kış mevsiminin güç arz güvenliğinde bir sorun yaşanmadan atlatılıp atlatılamayacağı da sorgulanıyor.
Doğalgaz talebi büyüyor
Pandeminin tesirini ağır olarak hissettirdiği 2020 yılında, biroldukca işletme ve bölüm üretimlerini durdurduğu ya da yavaşlattığı için güçte arz fazlası oluşmuş, güç fiyatlarında düşüşler yaşanmıştı. 2021 yılında ise ekonomik aktivitenin bir daha canlanması güce olan talebi artırdı. 2021 yılının birinci aylarında dünyanın farklı yerlerinde olağanüstü iklim olayları yaşandı. Global iklim değişikliği yenilenebilir güç üretimini zorlaştırırken, nükleer ve kömürden de çıkış eforlarının olduğu bir ortamda doğalgaz talebinde önemli artış kaydedildi.
2021’in birinci aylarında Avrupa’da, ABD’de ve Asya’da görülen olağanüstü soğuklar, depolardaki doğalgaz ölçülerini eritti. Avrupa’nın en kıymetli gaz tedarikçilerinden Norveç’te üretimin azalması, Hollanda’nın Groningen gaz alanında sarsıntı riski niçiniyle üretimin durdurulması ve Rusya’dan Almanya’ya uzanan Kuzey Akım 2 boru sınırının devreye alınamaması niçiniyle krizin tahlili için gözler spot piyasalardaki LNG’ye döndü.
Avrupa’da kimi fabrikalar üretimlerini durdurdu
Avrupa’da yeşil dönüşümün giderek hızlandığı bir periyotta doğalgaz ve LNG’de yaşanan rekor fiyat artışları, üretimin devam edebilmesi ve güç talebinin karşılanması için kömüre olan talebi de artırdı, bu da kömür meblağlarına da DÜNYA gazetesi tarafınca ‘Krizde Güç, Güçte Kriz: Global Güç Darboğazı Türkiye’yi Nasıl Etkiliyor?’ başlığıyla düzenlenen webinar’da güç meblağları ve arz güvenliğine ait telaş yaratan global gelişmeler tartışıldı. Pandeminin etkisinin azalması ve üretimin hızlanmasıyla birlikte, artan güç talebiyle bir arada öngörülemeyen biroldukça olumsuz gelişme de bir ortaya geldi. Bölüm uzmanları, ender yaşanan durumu “kusursuz fırtına” olarak tanımlıyor. artış olarak yansıdı. Öte yandan rüzgâr ve güneş üzere yenilenebilir güç kaynaklarının üretimlerinin de sonlu olması ve güç gereksinimini kesintisiz olarak sağlayamaması, yaşanan güç krizine bir tahlil yaratamadı. Kış soğuklarının kapıya dayandığı bugünlerde biroldukça Avrupa ve Asya ülkesi, boşalan depolarını LNG alımları ile desteklemeye çalışıyor. Avrupa’da daha en soğuk günler başlamadan, birfazlaca fabrika üretimlerini durdurmak zorunda kaldı, yükselen güç fiyatları niçiniyle ifl as eden şirketler oldu. Doğalgaz, kömür, LNG meblağlarında arkası gerisine rekorlar görülürken, bir hayli Avrupa ülkesinde endüstrinin yanı sıra konutlarda da ısınma ve elektrik faturalarında rekor artışlar kaydedildi.
Güç krizi ne yazık ki diğer dallara de sıçramış bulunuyor. O denli ki gübre üretiminde yaşanan rekor düşüşler, bir besin krizinin de sinyallerini vermeye başladı. Gübre meblağlarında yaşanan sıçramanın yanı sıra gerek Avrupa gerek Türkiye’deki üreticiler, seraların ısıtma ve aydınlatma maliyetlerini karşılamakta zorlanıyor. Tarım üretiminde yaşanan sıkıntılar, tüketicilere besine erişim ve çok yüksek besin meblağları halinde yansıyabilir.
GÜÇ KRİZİ TÜRKİYE’YE NASIL YANSIYOR?
Tüm dünyayı tesiri altına alan bu beklenmedik kriz, güç muhtaçlığını karşılamada büyük oranda dışa bağımlı olan Türkiye’yi de etkiliyor. İktisatta olağanüstü gelişmeler yaşayan Türkiye’nin, cari açığında en değerli kalemlerden birini güç oluşturuyor.
Türkiye’nin 2021 yılı doğalgaz tüketiminin 60 milyar metreküpe ulaşması bekleniyor. Bu, 2020 yılına nazaran %20’yi aşkın bir artış manasına geliyor. Yaz aylarında kuraklık niçiniyle Türkiye’nin hidroelektrik santrallerinden faydalanamaması ve yenilenebilir güç kaynaklarının kesintisiz arz sağlayamaması niçiniyle, artan güç ve elektrik gereksinimi büyük oranda doğalgaz ile karşılandı. Avrupa ülkeleri üzere Türkiye de kış soğukları başlarken doğalgaz tedarikini LNG alımları ile desteklemeye çalışıyor. Fakat LNG meblağlarında yaşanan rekor artışlar, boru çizgilerinden uzun devirli kontratlarla gelen doğalgazın fiyatını hayli daha cazip hale getirmiş durumda. Rusya, Azerbaycan ve İran’dan boru sınırları ile doğalgaz ithal eden Türkiye, bir arz külfeti yaşanmaması için bu sınırların sunduğu avantajları kullanmaya çalışıyor. Lakin Türkiye’nin en büyük doğalgaz tedarikçisi Rusya ile uzun periyotlu ve petrole endeksli mukavelelerinin kıymetli bir kısmı bu yılsonunda bitiyor. Tüm dünyanın güç fiyatlarını konuştuğu bir ortamda iki ülke bu kontratları yenilemek için kritik bir müzakere süreci yürütüyor.
BOTAŞ Ekim ayından itibaren endüstride ve elektrik üretiminde kullanılan doğalgaz fiyatlarında önemli artışlar yaptı. Ekim’de bu oran %15 olurken, Kasım ayında sanayi için %48.40, elektrik üretimi için %46,82 oldu, Aralık ayında ise %20’şer artırım yapıldı. BOTAŞ, önemli bir maliyet baskısı ile karşı karşıya bulunmasına karşın, konutlara verilen doğalgaz meblağlarında sübvansiyona giderek rastgele bir artış yapmadı. Fakat bu siyasetin ne kadar sürdürülebilir olduğunu öngörmek güç. Yaşanan krizi “30 yıldır bu dalın ortasındayım, bu biçimdesini görmedim” kelamlarıyla nitelendiren Güç Bakanı Fatih Dönmez, önümüzdeki devirde bir arz sorunu yaşanıp yaşanmayacağı sorularına ise “Uzun devirli doğalgaz kontratlarımız bizi büyük ölçüde rahatlatıyor. Ek talep için ekstra muahedeler yaptık. Bu bahiste rastgele bir kahır yaşamayız.” kelamlarıyla cevap verdi. Türkiye mukavelelerini yenileyip arz güvenliği risklerini bertaraf etmeyi başarsa da, global fiyatlardaki çok yükselişten kendisini koruyabilecek mi, vakit gösterecek.
Güç fiyatlarındaki global artış Türkiye’ye yansıyacak
YAŞAR ARSLAN l GAZBİR Lideri, Aksa Doğalgaz İdare Heyeti Lideri
Geçtiğimiz yıl boyunca üretimin pandemi daha sonrası canlanması ve iklim olaylarından ötürü beklenen su hacminin oluşmaması niçiniyle önemli bir güç talebi oluştu. Petrol ve doğalgaz üreticilerinin durumu da piyasaları olumsuz tarafa götürdü. Bunun temel sebeplerinden biri, doğalgaz üreticilerinin uzun vadeli kontrat istemesine karşı çıkan Avrupa’da geçerli olan kısa vadeli kontratlar ve spot süreçlerde fiyatların fazlaca yükselmesiydi. Avrupa’da doğalgaz arzının olumsuz seyri, Türk endüstrisinde önemli bir üretim artışına niye oldu. Şu an büyüme suratımızın ve endüstride üretim hacmimizin artması niçiniyle güç talebimiz de artıyor. Türkiye’de ayrıyeten iklimsel niçinlerle yenilenebilir güç üretimimiz düştüğü için doğalgaza talep arttı. Bugüne kadar talep sıkıntısız bir biçimde karşılandı. Önümüzdeki devirde de bu sorunu en yeterli biçimde aşmak için çalışmalar sürüyor. Şu anda depolarımızda 2 milyar metreküp gaz var, depolama hacmimizin büyük kısmı dolu.
Türkiye’nin bu süreçte en büyük talihi uzun vadeli kontratlarıydı. Uzun vadeli kontratlarla son çeyrekte aldığımız gazın fiyatının 275 dolar düzeyinde olduğunu düşünürsek, Türkiye bu süreci minimum tesirle geçecek diyebiliriz. Ancak artan talebi karşılamak için aldığımız LNG maliyetiyle ortalama fiyat yükseliyor. Önümüzdeki yıl bilhassa spot piyasalardaki meblağların ortalama 1000 doların üstünde olacağını görüyoruz. Bu fiyatların Türkiye’de de piyasalara yansıyacağını düşünmek zorundayız.
Fiyat artışı olma ihtimali yüksek
Depolama, LNG ve boru gazı hacmine baktığımızda şu anda Türkiye’nin günde 370 milyon metreküpün üzerinde bir hacmi var. Günlük tüketimde evvelce yaşadığımız külfetleri yaşamamız mümkün değil fakat dünya piyasalarındaki fiyat hareketliliği ötürüsıyla fiyat artışı olması ihtimali yüksek. Etraf kirliliği niçiniyle Türkiye’de bilhassa kentleşen alanlarda doğalgaza geçişte önemli bir atak yapıldı. Türkiye nüfusunun yaklaşık %82’sinin meskeninin önüne doğalgaz gitti ve %65-70’i doğalgaz kullanıyor. 81 vilayet ve 600’ün üzerinde ilçe merkezinde doğalgaz kullanılır durumda. Doğalgazın fiyatı şu anda kömürün yarısı kadar. Bu yıl biroldukca belediye lideri “Bizim ilçemize de doğalgaz getirin, zira kömüre çok yüksek paralar ödüyoruz” diyor. Doğalgaza sübvansiyon toplumsal gereksinimlerimizin ve toplumsal sorumluluklarımızın gereği, zira dünya ve Türkiye piyasalarında geçerli meblağları uyguladığınızda Türkiye’de tüketiciler açısından büyük bir sorun olacaktı. Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığımız, elektrikte yaklaşık 2.5 milyon kullanıcıya yapılan yardımın doğalgazda da yapılması üzerinde çalışıyor.
Aslında güçte en değerli husus olan verimliliği arttırarak tüketimdeki gereksiz artışı önleyebiliriz. Gelecekte karbon piyasasından ötürü güç daha değerli olacak. Aslında yenilenebilir güçle birlikte güç fiyatları düşecek diye düşünüyorduk, ancak süreç gücün ucuz olmayacağını gösteriyor.
Bu ortamda Türkiye’de doğalgaz santrallerinin hazır tutulması siyaseti fazlaca hakikat bir siyaset. Bunu uygulamayan ve yalnızca yenilenebilir kaynaklara bağlı kalan ülkeler, artık kömür santrallerini kullanmayı düşünmeye başladılar. Önümüzdeki periyotta doğalgaz vazgeçilmez bir pozisyonda duracak. Dünya tüketimindeki hissesinin %20’nin altına düşmesi epey güç. Karbonsuzlaşma konusunda alınan kararların doğalgaz açısından uygulanabilirliği epeyce düşük.
Hidrojenle doğalgaz karışımı yeni bir yakıt alternatifi olabilir
Hidrojeni doğalgaza belirli oranlarda karıştırarak bir mühlet dünyada yeni bir yakıt hali oluşacak üzere gözüküyor. GAZBİR olarak Güç Bakanlığı ve EPDK’yla birlikte boru çizgilerimizin ve konutlarımızdaki aygıtların hidrojen karışımlı doğalgaza ne kadar güçlü olduğu konusunda yürüttüğümüz Ar-Ge projelerimiz var. Geçtiğimiz 2,5 yılda, %20 ’ye kadar hidrojen doğalgaz karışımıyla bunu yapabileceğimizi gördük. Bu yıl da biyogazla ilgili bir proje yürütüyoruz. Biyogaz hala yalnızca elektrik üretiminde kullanılıyor. Biyogazın doğalgaz şebekelerine verilmesi konusu üstünde çalışıyoruz. Önümüzdeki devir bir hidrojen kasabası kurma projemiz var. Burada hidrojenin değişik oranlarda kullanmasını denemeyi ve farkındalık yaratmayı hedefl iyoruz. Bununla ilgili EPDK ve Güç Bakanlığı’yla görüşmelerimiz sürüyor.
Dünya bir daha yapılanırken Türkiye’nin gecikmemesi lazım
DR. İTİMAT SAK – Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırmaları Vakfı (TEPAV) Kurucu Yöneticisi
Pandemiden çıkış süreci iktisatta asimetrik tesirler yaratıyor; güç meblağlarında, hammadde fiyatlarında, besin meblağlarında yol açtığı bir dizi hareket var. 2020’de pandemi niçiniyle bir krizin ortasındaydık, 2020’de ertelenmiş olan talep süratli bir biçimde devreye girmeye başlayınca bir dizi tedarik sorunu ortaya çıkmaya başladı.
Türkiye olarak biz enflasyonun yeniden yükseldiği bir devirdeyiz, faizi düşürmek istiyoruz lakin faiz düşmüyor, ötürüsıyla yanlış düğmeye basarak faizi düşürmeye çalışıyoruz demek mümkün. Aslında hakikat düğmeye basarsak hem faizin düştüğünü bakılırsaceğiz, tıpkı vakitte tahminen Türkiye iktisadını bu geçiş sürecine hazırlayacağız. Zira önümüzdeki devirde Yeşil Mutabakat’ın yarattığı misal asimetrik tesirleri piyasalarda hissetmeye devam edeceğiz. Lakin bu geçiş sürecinin asimetrik tesirlerle dolu olduğunu artık öğrendik, ötürüsıyla bir geçiş devri güç kaynağını nasıl tasarlamamız gerektiğini biliyoruz. Bıçakla kesilmiş üzere bir biçimden bir yere geçemeyeceğimizi bu periyot global ölçekte baktığımızda bize öğretti. Yeşil Mutabakat’a Türkiye’de ahenk için bir büyük yapısal ıslahat paketine, risk primlerini nasıl düşüreceğimize odaklanan bir de istikrar programına muhtaçlığımız var.
FİYAT HAREKETLERİ KALICI OLACAK
Bence bu fiyat hareketleri kalıcı olacak, Yeşil Mutabakat’la başlayan ve Atlantik’in iki tarafında biçimlenmekte olan yeni dünya sistemi yoluna devam edecek. Bu süreç 1974 petrol krizi üzere olacaktı, hidrokarbonların üzerine ek bir maliyet eklenecekti, lakin şu anda karşılaştığımız, bu geçiş devrinin nasıl yönetileceği konusunda gereğince düşünülmemiş olmasından kaynaklanan bir sorun.
Aslında 4-5 yıldır aslına bakarsan doğalgaz ve petrol de dâhil, bu alana yapılan yatırımlarda bir azalma başlamıştı. Artık Avrupa Birliği’ndeki taksonomi çalışmaları bu süratte devam ederse, önümüzdeki periyotta hangi alanlara yatırım yapıldığı, o yatırımların maliyetinin yeşil yatırımlara nazaran ne kadar yüksek olacağı saptanacak. Fakat bu geçiş periyodunun âlâ tasarlanması gerektiği gerçeğini değiştirmiyor.
Geçtiğimiz periyotta petrol ve kömüre dayalı ve yerden bağımsız sanayi siyasetleri saptamak mümkündü, fakat artık şayet demir çelikte işe devam edecekseniz bu biçimde bunun güç muhtaçlığının nasıl yeşilleştirilebileceği ve hangi teknolojilerle yeşilleştirilebileceği konusunda da şimdiden üniversitelerimizin, araştırma ünitelerimizin çalışmaya başlaması gerekiyor. 25-30 yıllık bir geçiş devrinden bahsediyoruz. Bu geçiş periyodunun ortasında aksaklıkların engellenmesi için adımları bence global olarak tasarlamak gerekiyor. Ülke olarak hangi endüstrilere ve hangi alanlara odaklanacaksak düşünülmesi gerekiyor.
YEŞİL MUTABAKAT SÜRECİ KALICI OLACAK
Türkiye’de güç meblağlarının sübvanse edilmesi konusuna gelince, kamu bakılırsav ziyanı verdirebilir şirketlerine, lakin bunu niçin verdirdiğini biliyor olması kaide. örneğin meskenlere olan doğalgazın sübvansiyonunda meskendeki havuzu ısıtmak için güç kullananla, iki göz odasını ısıtmaya çalışan içinde herbiçimde bir fark olmalı. ötürüsıyla neyi hedefl eyeceğimiz, kime yönelik sübvansiyonları uygulayacağımız ve kamu bütçesini nasıl harcayacağımız konusunda düşünmemiz gerekiyor. Yeşil Mutabakat süreci kalıcı olacak, bu yeni bir sanayi ihtilali ve bunu kaçırmamamız lazım. Dünya bir daha yapılanırken Türkiye’nin bu sefer gecikmemesi lazım. Bu süreçte hidrokarbonların kullanım maliyetlerini arttıracağız lakin hem de elektriklerin yanması gerektiğini de unutmamamız gerekiyor. Önümüzdeki devirde bu geçiş periyodunu planlamak o açıdan kıymetli.
Ortaya 2053 yılında net sıfır amacı diye bir amaç koyduk, artık bunda ciddiysek şayet bütün politikalarımızı bunun etrafında örüyor olmamız lazım. Emisyon ticaret sistemi bunun için gerekli.
Endüstriciler sağlıklı fi yatlamaya ahenk sağlamalı
EMRE ERTÜRK / Güç IQ Bilgi Servisleri Genel Müdürü
Güçte ithalata bağımlı her ülke üzere Türkiye de güç krizinin derin tesirlerini yaşıyor. Birinci ortaya çıktığı vakit beklentiler süreksiz ve dönemsel bir kriz olduğu tarafında ağırlaşıyordu lakin vakit içerisinde gördük ki bu krizin tesirleri yıl bütününe yayılıyor ve gelecek yıl da devam edecek. Bu krizin kısa, orta ve uzun vadeli tesirleri var. Kısa vadede yüksek fiyatlar, arz güvenliğiyle ilgili problemler, iktisat ve iklim değişikliği siyasetleri üstündeki tesirler kelam konusu. Uzun vadeli tesirler konusunda Türkiye, bu krizi yaşayan öteki ülkelerden ayrışıyor. Zira Türkiye’nin şu anda yaşadığı bir kur krizi, piyasa yapısı ve uygulanan stratejiler bağlamında da birtakım handikapları var. Bu krizin uzun vadeli tesirlerini başka ülkelerden daha fazla hissetmek konusunda savunmasız pozisyondayız.
Bitişi bilinmeyen bir türbülansın ortasındayız
Türbülansa girdik, bu türbülansın ne kadar süreceği muhakkak değil. Avrupa’da kimi ülkeler tüketicilere yönelik önlemler aldı, piyasayı canlı tutabilecek tedbirler geliştirdi. Kimi ülkeler sonuncu tüketiciye yansıyan vergileri azalttı, kimi muhtaçlığı olan tüketicilere maddi dayanaklarda bulundu. Türkiye de kendi imkanları bağlamında birtakım önlemler almaya çalıştı. Bizim önlemlerimiz Avrupa’daki önlemlerden ayrıştı, zira piyasa yapısı, piyasa bazlı tahlil üretmemize imkan tanımadı. Ankara fiyatları sübvanse ederek bu türbülansı atlatmaya çalışıyor. Bu sürdürülebilir değil. Hukukta “telafisi güç yahut mümkün olmayan zararlar” diye bir tabir vardır, bizim yaklaştığımız nokta bu. Geçtiğimiz hafta Meclis’e sunulan bir yasa tasarısı BOTAŞ’ın yapılandırılmış borçları, faizleri, gecikme artırımları dahil tüm vergi borçlarının silinmesini öngörüyor, ki bu da bu kuruluşun bir manada tükenme kademesine geldiğini gösteriyor.
2020 yılındaki düşük güç kaynağı meblağlarını uzun bir süre görmeyeceğiz. Bundan daha sonraki periyotta güç fiyatları yüksek kalacak ve yükseliş trendini sürdürecek. Bu, hem piyasa yapısından kaynaklı bir yükseliş olacak, birebir vakitte Yeşil Mutabakat ve karbonsuzlaşma devrine ait dönüşümün de tesiri olacak. Türkiye bu yüksek fiyatlardan uzun vadeli kontratlarının sağladığı avantajla az etkilendi lakin önümüzdeki periyotta bu maliyet artışı Türkiye’deki fiyatlara da yansıyacak.
Sanayi ve konutlar yüksek güç maliyetinden doğal olarak hoşnut kalmıyorlar ancak fiyat stratejisinin epeyce istikrarlı bir biçimde oluşturulması gerekiyor. Endüstriye maliyetinin altında doğalgaz sattığınız vakit, devlet güç piyasası üzerinden endüstriyi sübvanse etmiş oluyor. Güç piyasasında birikmesi gereken sermaye endüstriye transfer edilmiş oluyor. İhracatı da bu zincire eklediğiniz vakit Türkiye’de sübvanse edilen fiyatlarla ihraç edilen eseri kullanan rastgele bir ülkedeki bir tüketiciyi dolaylı olarak sübvanse etmiş oluyorsunuz. Bu bir domino tesiriyle sürdürülebilirlik zincirinde kırılmalara niye oluyor.
BOTAŞ’ın tahimini ziyanı 6-7 milyar dolar
Bu açıdan güç piyasamızı serbestleştirmemizin piyasaya orta ve uzun vadede büyük kazanımları olacak. Kamudan tek tedarikçili bir piyasa yapısından fazla, özel dalın faal olduğu, rahat ticaret yapabildiği, meblağların piyasada oluştuğu bir yapı, hayli daha sağlıklı bir model. Bu hem kamu için birebir vakitte tüketiciler ve endüstriciler için bir avantaj sağlayacak. Bugün sübvansiyon niçiniyle BOTAŞ’ın ziyanı 6 ila 7 milyar dolar varsayım ediliyor. Ülkemiz hazine ve bütçe istikrarı kritik bir ülke. Daha sürdürülebilir bir güç fiyatlama rejimi uygulayarak ve bu maliyetleri makul oranlarda yansıtarak devam etmemiz gerekecek. Bugüne kadar daima güç fiyatlarını, yüksekliği ve düşüklüğüyle tartışıp karşılaştırdık. Lakin bir fiyatın yüksekliği ve düşüklüğünden daha kıymetli olan, fiyatın sağlıklı oluşumu. Bugüne kadar bizdeki fiyat yeteri kadar sağlıklı oluşmadığı için bir gerilim birikmesine niye oldu. Konutlara doğalgaz maliyetinin altında satılınca konutlarda bir tüketim şuuru oluşması gecikiyor. Sanayiciye maliyetin altında doğalgaz sunulunca endüstrici gerçek maliyetlere bakılırsa bir strateji belirleyemiyor. Fakat geleceğe yönelik göstergelere baktığımız vakit Türkiye’nin bu sıhhatsiz fiyat yapısını daha fazla sürdüremeyeceğine yönelik kuvvetli işaretler var. Bu da demektir ki maliyetler fiyatlara yansıyacak.
Güç maliyetleri yükselmeye devam edecek
Sanayicilerin güç maliyetleri yükselmeye devam edecek. Evvel aslına bakarsan yükselen güç fiyatları, daha sonra sübvanse edilerek yumuşatılan fiyatlar yansıyacak. Buna hazırlıklı olan endüstriciler için tahminen geçiş biraz daha kolay; fakat hazırlıksız olanlar, yanlışsız iddia ve planlama yapamayan endüstriciler için daha sıkıntı olacak. Bu da istihdam ve üretime olumsuz yansıyacak. Sanayicilerin öz tüketime yönelik elektrik üretimini arttırıcı yatırımlara ve verimliliğe tartı vererek daha sağlıklı fiyatlamaya ahenk sağlaması gerekiyor.
Doğalgazdan çıkmak o kadar kolay değil
MEHMET DOĞAN l GazDay Danışmanlık Genel Müdürü
Güç bölümünde bu biçimde bir krizi daha evvel hiç görmedim. Bu krizin görünen ve görünmeyen birtakım niçinleri var. Birincisi, doğalgaz ve elektrik piyasaları özelleştirmelerinden daha sonra Avrupa’da epey fazla oyuncu ve şirket var. Büyük alıcılar olmadığı vakit küçük alıcılar yalnızca kendi küçük planlarını yapıyorlar, büyük ölçekteki planı yapmakta başarılı olamıyorlar. Sonuçta Avrupa talebi yanlışsız planlayamadı.
Arzda da kimi düşünceler oldu. Norveç’te pandemiden dolayı yapılamayan tamir bakım faaliyetleri yapıldı, arz azaldı. 2020 yılında yaşadıkları kriz niçiniyle Amerika’dan da bu arz açığına önemli bir dayanak gelmedi. Rusya mukavele yükümlülüklerini yerine getirdi, ancak onun üzerinde bir doğalgaz tedarikinin Avrupa tarafınca talep edilip edilmeyeceğine dair rastgele bir fikri yoktu. ötürüsıyla arz açığı kaynaklı Avrupa’da bir fiyat artışı yaşadık.
Kimse bu kadar yüksek fiyatlar beklemiyordu, birinci çeyrekte 62 dolar olan bin metreküp doğalgaz fiyatı 1705 dolarlara çıktı. 2021 1. çeyreğinde fiyatlar 200 dolara ulaştığında tüccarlar çabucak depolarındaki malları satmaya başladılar, yani talep artışını beklemeden depolar da boşaltılmaya başladı. Domino taşı üzere tesirler devam etti ve fazlaca önemli bir krizle karşı karşıya kaldık. Kuzey Akım 2’nin açılması halinde Avrupa’ya hayli önemli bir gaz tedariki olacak ve fiyatları aşağı tarafta etkileyecektir; ancak Avrupa bu sınırın açılmasını 2022 birinci ve ikinci çeyrekte hiç beklemeyin dedi. ötürüsıyla bu durum “Bu bir kriz mi, yoksa kalıcı bir durumla mı karşı karşıyayız?” diye düşündürmeye başladı.
Yeşil Mutabakat krizin görünmeyen sebebi
Bu krizin görünmeyen sebebi de Yeşil Mutabakat. Karbonsuzlaşma ve yeni teknolojilerin hayata geçirilebilmesi için güç fiyatlarının yükselmesi gerekiyor. Bu süreçte karbon fiyatları dört katına çıktı. Aslında hidrojen olsun, biyometan olsun, öbür alternatif yakıtların gündeme gelebilmesi için yüksek güç meblağlarının oluşması da gerekiyor. Yani bu gelişmeler süreksiz olarak sönebilir, fakat bu hengame sonlanmazsa kalıcı olacaktır.
2008’de konutlarda 500 dolardan doğalgaz kullanıyorduk, artık dünyanın en büyük doğalgaz üreticisi Rusya’nın kendi halkından daha ucuza doğalgaz tüketiyoruz. Ortada tuhaf bir durum var ve sürdürülebilir değil. Geçen 10 yılda Türkiye için spot LNG fiyatları, uzun vadeli petrol endeksli fiyatlara nazaran, bin metreküp bazında yaklaşık 50 dolar ucuzdu. Fakat bugün olay bilakis döndü, uzun vadeli kontrat fiyatları spot fiyatlara kıyasla inanılmaz ucuz duruma geldi.
Güç talebini karşılarken atılacak adımlar daima planlama gerektiriyor. Bu hususlar giderek daha da kıymet kazanacak. Pekala bu süreçte sağlıklı güç bileşimi nedir? Birincisi bütün dünyada acil olarak kömürden çıkmamız lazım, bir kez bu bize vakit kazandıracak. Doğalgazdan çıkmak ise o kadar kolay değil. Dünyada hala doğalgazın da makul bir vakit zarfında terk edileceği üzerine planlar yapılıyor, lakin bu o kadar kolay değil. 1 megawattlık yenilenebilir güç yapıyorsanız, yanına 1 megawattlık doğalgaz santrali yapmak zorundasınız. Çalıştırmak zorunda değilsiniz, lakin hazırda durmak zorunda. Zira bu yıl olduğu üzere suyunuz olmayabilir, rüzgarınız olmayabilir, bu geçiş süreci tamamlanana kadar doğalgaz elimizin altında olmak zorunda. Ben kömürden çıkışın bile sıkıntı olduğunu düşünüyorum, Türkiye’de bugün 15 bin megawatt kömür santrali var. Doğalgazdan çıkmayı ise makul bir surece ve geçiş periyoduna bırakmak lazım. Birtakım kararları ansızın alırsanız altından kalkamayacağınız sonuçlarla karşı karşıya kalırsınız. Çin bugün her tarafı gazlaştırırken bizim en azından kısa vadede gazdan çıkmamız sağlıklı olmaz.
Yeni teknolojilerin hayata geçmesi için yüksek fiyatlara gereksinim var
Güç kesiminde yeni teknolojileri hayata geçirebilmek için maalesef yüksek fiyatlara muhtaçlığımız var. Hidrojen ya da karbon yakalama teknolojileri karbon meblağlarının artmasına bağlı. Karbon ticaret sisteminin bir an evvel hayata geçirilmesi gerekiyor, zira şirketler finans bulamıyorlar. Avrupa tekrar nükleeri gündeme almaya çalışıyor. Nükleer güç baz yükte yüksek üretim yaptığı için pak güç alternatifl erinden biri. Nasıl gelişecek, Avrupa nükleere ne biçimde reaksiyon verecek, daima birlikte bakılırsaceğiz.
Okumaya devam et...
Konuşmacılar, yeşil dönüşüm sürecinde güç arz güvenliğinin riske atılmaması için ihtiyatlı planlama gereksinimine dikkat çekerek, kömürden bir an evvel çıkılması gerektiğine, yenilenebilir güç ve yenilikçi teknolojiler gelişirken doğalgazın kıymetli rol üstleneceğine vurgu yaptı.
Güç piyasalarında son durum
görüşmede pandemi etkisinin azalması ve birfazlaca bölümde üretimin hızlanmasıyla birlikte 2021 yılında güç talebinin artmasının beklenen bir gelişme olduğu kaydedildi. Lakin güç piyasalarında beklenmedik birfazlaca tesirin eşzamanlı olarak ortaya çıkışının, 2021 yılını olağanüstü bir yıla dönüştürdüğüne dikkat çekiliyor. Birfazlaca güç uzmanı, güç dalında yaşananları “kusursuz fırtına”, yani öngörülemeyen birfazlaca olumsuz gelişimin bir ortaya gelmesiyle az olarak yaşanan bir kriz olarak nitelendiriyor.
Avrupa’da patlak veren fakat tesirleri dünyanın geri kalanında da hissedilmeye başlanan bu krizle bir arada petrol, kömür, doğalgaz, LNG ve elektrikte, yani tüm güç kaynaklarında önemli fiyat artışları görülmesinin yanı sıra kış mevsiminin güç arz güvenliğinde bir sorun yaşanmadan atlatılıp atlatılamayacağı da sorgulanıyor.
Doğalgaz talebi büyüyor
Pandeminin tesirini ağır olarak hissettirdiği 2020 yılında, biroldukca işletme ve bölüm üretimlerini durdurduğu ya da yavaşlattığı için güçte arz fazlası oluşmuş, güç fiyatlarında düşüşler yaşanmıştı. 2021 yılında ise ekonomik aktivitenin bir daha canlanması güce olan talebi artırdı. 2021 yılının birinci aylarında dünyanın farklı yerlerinde olağanüstü iklim olayları yaşandı. Global iklim değişikliği yenilenebilir güç üretimini zorlaştırırken, nükleer ve kömürden de çıkış eforlarının olduğu bir ortamda doğalgaz talebinde önemli artış kaydedildi.
2021’in birinci aylarında Avrupa’da, ABD’de ve Asya’da görülen olağanüstü soğuklar, depolardaki doğalgaz ölçülerini eritti. Avrupa’nın en kıymetli gaz tedarikçilerinden Norveç’te üretimin azalması, Hollanda’nın Groningen gaz alanında sarsıntı riski niçiniyle üretimin durdurulması ve Rusya’dan Almanya’ya uzanan Kuzey Akım 2 boru sınırının devreye alınamaması niçiniyle krizin tahlili için gözler spot piyasalardaki LNG’ye döndü.
Avrupa’da kimi fabrikalar üretimlerini durdurdu
Avrupa’da yeşil dönüşümün giderek hızlandığı bir periyotta doğalgaz ve LNG’de yaşanan rekor fiyat artışları, üretimin devam edebilmesi ve güç talebinin karşılanması için kömüre olan talebi de artırdı, bu da kömür meblağlarına da DÜNYA gazetesi tarafınca ‘Krizde Güç, Güçte Kriz: Global Güç Darboğazı Türkiye’yi Nasıl Etkiliyor?’ başlığıyla düzenlenen webinar’da güç meblağları ve arz güvenliğine ait telaş yaratan global gelişmeler tartışıldı. Pandeminin etkisinin azalması ve üretimin hızlanmasıyla birlikte, artan güç talebiyle bir arada öngörülemeyen biroldukça olumsuz gelişme de bir ortaya geldi. Bölüm uzmanları, ender yaşanan durumu “kusursuz fırtına” olarak tanımlıyor. artış olarak yansıdı. Öte yandan rüzgâr ve güneş üzere yenilenebilir güç kaynaklarının üretimlerinin de sonlu olması ve güç gereksinimini kesintisiz olarak sağlayamaması, yaşanan güç krizine bir tahlil yaratamadı. Kış soğuklarının kapıya dayandığı bugünlerde biroldukça Avrupa ve Asya ülkesi, boşalan depolarını LNG alımları ile desteklemeye çalışıyor. Avrupa’da daha en soğuk günler başlamadan, birfazlaca fabrika üretimlerini durdurmak zorunda kaldı, yükselen güç fiyatları niçiniyle ifl as eden şirketler oldu. Doğalgaz, kömür, LNG meblağlarında arkası gerisine rekorlar görülürken, bir hayli Avrupa ülkesinde endüstrinin yanı sıra konutlarda da ısınma ve elektrik faturalarında rekor artışlar kaydedildi.
Güç krizi ne yazık ki diğer dallara de sıçramış bulunuyor. O denli ki gübre üretiminde yaşanan rekor düşüşler, bir besin krizinin de sinyallerini vermeye başladı. Gübre meblağlarında yaşanan sıçramanın yanı sıra gerek Avrupa gerek Türkiye’deki üreticiler, seraların ısıtma ve aydınlatma maliyetlerini karşılamakta zorlanıyor. Tarım üretiminde yaşanan sıkıntılar, tüketicilere besine erişim ve çok yüksek besin meblağları halinde yansıyabilir.
GÜÇ KRİZİ TÜRKİYE’YE NASIL YANSIYOR?
Tüm dünyayı tesiri altına alan bu beklenmedik kriz, güç muhtaçlığını karşılamada büyük oranda dışa bağımlı olan Türkiye’yi de etkiliyor. İktisatta olağanüstü gelişmeler yaşayan Türkiye’nin, cari açığında en değerli kalemlerden birini güç oluşturuyor.
Türkiye’nin 2021 yılı doğalgaz tüketiminin 60 milyar metreküpe ulaşması bekleniyor. Bu, 2020 yılına nazaran %20’yi aşkın bir artış manasına geliyor. Yaz aylarında kuraklık niçiniyle Türkiye’nin hidroelektrik santrallerinden faydalanamaması ve yenilenebilir güç kaynaklarının kesintisiz arz sağlayamaması niçiniyle, artan güç ve elektrik gereksinimi büyük oranda doğalgaz ile karşılandı. Avrupa ülkeleri üzere Türkiye de kış soğukları başlarken doğalgaz tedarikini LNG alımları ile desteklemeye çalışıyor. Fakat LNG meblağlarında yaşanan rekor artışlar, boru çizgilerinden uzun devirli kontratlarla gelen doğalgazın fiyatını hayli daha cazip hale getirmiş durumda. Rusya, Azerbaycan ve İran’dan boru sınırları ile doğalgaz ithal eden Türkiye, bir arz külfeti yaşanmaması için bu sınırların sunduğu avantajları kullanmaya çalışıyor. Lakin Türkiye’nin en büyük doğalgaz tedarikçisi Rusya ile uzun periyotlu ve petrole endeksli mukavelelerinin kıymetli bir kısmı bu yılsonunda bitiyor. Tüm dünyanın güç fiyatlarını konuştuğu bir ortamda iki ülke bu kontratları yenilemek için kritik bir müzakere süreci yürütüyor.
BOTAŞ Ekim ayından itibaren endüstride ve elektrik üretiminde kullanılan doğalgaz fiyatlarında önemli artışlar yaptı. Ekim’de bu oran %15 olurken, Kasım ayında sanayi için %48.40, elektrik üretimi için %46,82 oldu, Aralık ayında ise %20’şer artırım yapıldı. BOTAŞ, önemli bir maliyet baskısı ile karşı karşıya bulunmasına karşın, konutlara verilen doğalgaz meblağlarında sübvansiyona giderek rastgele bir artış yapmadı. Fakat bu siyasetin ne kadar sürdürülebilir olduğunu öngörmek güç. Yaşanan krizi “30 yıldır bu dalın ortasındayım, bu biçimdesini görmedim” kelamlarıyla nitelendiren Güç Bakanı Fatih Dönmez, önümüzdeki devirde bir arz sorunu yaşanıp yaşanmayacağı sorularına ise “Uzun devirli doğalgaz kontratlarımız bizi büyük ölçüde rahatlatıyor. Ek talep için ekstra muahedeler yaptık. Bu bahiste rastgele bir kahır yaşamayız.” kelamlarıyla cevap verdi. Türkiye mukavelelerini yenileyip arz güvenliği risklerini bertaraf etmeyi başarsa da, global fiyatlardaki çok yükselişten kendisini koruyabilecek mi, vakit gösterecek.
Güç fiyatlarındaki global artış Türkiye’ye yansıyacak
YAŞAR ARSLAN l GAZBİR Lideri, Aksa Doğalgaz İdare Heyeti Lideri
Geçtiğimiz yıl boyunca üretimin pandemi daha sonrası canlanması ve iklim olaylarından ötürü beklenen su hacminin oluşmaması niçiniyle önemli bir güç talebi oluştu. Petrol ve doğalgaz üreticilerinin durumu da piyasaları olumsuz tarafa götürdü. Bunun temel sebeplerinden biri, doğalgaz üreticilerinin uzun vadeli kontrat istemesine karşı çıkan Avrupa’da geçerli olan kısa vadeli kontratlar ve spot süreçlerde fiyatların fazlaca yükselmesiydi. Avrupa’da doğalgaz arzının olumsuz seyri, Türk endüstrisinde önemli bir üretim artışına niye oldu. Şu an büyüme suratımızın ve endüstride üretim hacmimizin artması niçiniyle güç talebimiz de artıyor. Türkiye’de ayrıyeten iklimsel niçinlerle yenilenebilir güç üretimimiz düştüğü için doğalgaza talep arttı. Bugüne kadar talep sıkıntısız bir biçimde karşılandı. Önümüzdeki devirde de bu sorunu en yeterli biçimde aşmak için çalışmalar sürüyor. Şu anda depolarımızda 2 milyar metreküp gaz var, depolama hacmimizin büyük kısmı dolu.
Türkiye’nin bu süreçte en büyük talihi uzun vadeli kontratlarıydı. Uzun vadeli kontratlarla son çeyrekte aldığımız gazın fiyatının 275 dolar düzeyinde olduğunu düşünürsek, Türkiye bu süreci minimum tesirle geçecek diyebiliriz. Ancak artan talebi karşılamak için aldığımız LNG maliyetiyle ortalama fiyat yükseliyor. Önümüzdeki yıl bilhassa spot piyasalardaki meblağların ortalama 1000 doların üstünde olacağını görüyoruz. Bu fiyatların Türkiye’de de piyasalara yansıyacağını düşünmek zorundayız.
Fiyat artışı olma ihtimali yüksek
Depolama, LNG ve boru gazı hacmine baktığımızda şu anda Türkiye’nin günde 370 milyon metreküpün üzerinde bir hacmi var. Günlük tüketimde evvelce yaşadığımız külfetleri yaşamamız mümkün değil fakat dünya piyasalarındaki fiyat hareketliliği ötürüsıyla fiyat artışı olması ihtimali yüksek. Etraf kirliliği niçiniyle Türkiye’de bilhassa kentleşen alanlarda doğalgaza geçişte önemli bir atak yapıldı. Türkiye nüfusunun yaklaşık %82’sinin meskeninin önüne doğalgaz gitti ve %65-70’i doğalgaz kullanıyor. 81 vilayet ve 600’ün üzerinde ilçe merkezinde doğalgaz kullanılır durumda. Doğalgazın fiyatı şu anda kömürün yarısı kadar. Bu yıl biroldukca belediye lideri “Bizim ilçemize de doğalgaz getirin, zira kömüre çok yüksek paralar ödüyoruz” diyor. Doğalgaza sübvansiyon toplumsal gereksinimlerimizin ve toplumsal sorumluluklarımızın gereği, zira dünya ve Türkiye piyasalarında geçerli meblağları uyguladığınızda Türkiye’de tüketiciler açısından büyük bir sorun olacaktı. Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığımız, elektrikte yaklaşık 2.5 milyon kullanıcıya yapılan yardımın doğalgazda da yapılması üzerinde çalışıyor.
Aslında güçte en değerli husus olan verimliliği arttırarak tüketimdeki gereksiz artışı önleyebiliriz. Gelecekte karbon piyasasından ötürü güç daha değerli olacak. Aslında yenilenebilir güçle birlikte güç fiyatları düşecek diye düşünüyorduk, ancak süreç gücün ucuz olmayacağını gösteriyor.
Bu ortamda Türkiye’de doğalgaz santrallerinin hazır tutulması siyaseti fazlaca hakikat bir siyaset. Bunu uygulamayan ve yalnızca yenilenebilir kaynaklara bağlı kalan ülkeler, artık kömür santrallerini kullanmayı düşünmeye başladılar. Önümüzdeki periyotta doğalgaz vazgeçilmez bir pozisyonda duracak. Dünya tüketimindeki hissesinin %20’nin altına düşmesi epey güç. Karbonsuzlaşma konusunda alınan kararların doğalgaz açısından uygulanabilirliği epeyce düşük.
Hidrojenle doğalgaz karışımı yeni bir yakıt alternatifi olabilir
Hidrojeni doğalgaza belirli oranlarda karıştırarak bir mühlet dünyada yeni bir yakıt hali oluşacak üzere gözüküyor. GAZBİR olarak Güç Bakanlığı ve EPDK’yla birlikte boru çizgilerimizin ve konutlarımızdaki aygıtların hidrojen karışımlı doğalgaza ne kadar güçlü olduğu konusunda yürüttüğümüz Ar-Ge projelerimiz var. Geçtiğimiz 2,5 yılda, %20 ’ye kadar hidrojen doğalgaz karışımıyla bunu yapabileceğimizi gördük. Bu yıl da biyogazla ilgili bir proje yürütüyoruz. Biyogaz hala yalnızca elektrik üretiminde kullanılıyor. Biyogazın doğalgaz şebekelerine verilmesi konusu üstünde çalışıyoruz. Önümüzdeki devir bir hidrojen kasabası kurma projemiz var. Burada hidrojenin değişik oranlarda kullanmasını denemeyi ve farkındalık yaratmayı hedefl iyoruz. Bununla ilgili EPDK ve Güç Bakanlığı’yla görüşmelerimiz sürüyor.
Dünya bir daha yapılanırken Türkiye’nin gecikmemesi lazım
DR. İTİMAT SAK – Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırmaları Vakfı (TEPAV) Kurucu Yöneticisi
Pandemiden çıkış süreci iktisatta asimetrik tesirler yaratıyor; güç meblağlarında, hammadde fiyatlarında, besin meblağlarında yol açtığı bir dizi hareket var. 2020’de pandemi niçiniyle bir krizin ortasındaydık, 2020’de ertelenmiş olan talep süratli bir biçimde devreye girmeye başlayınca bir dizi tedarik sorunu ortaya çıkmaya başladı.
Türkiye olarak biz enflasyonun yeniden yükseldiği bir devirdeyiz, faizi düşürmek istiyoruz lakin faiz düşmüyor, ötürüsıyla yanlış düğmeye basarak faizi düşürmeye çalışıyoruz demek mümkün. Aslında hakikat düğmeye basarsak hem faizin düştüğünü bakılırsaceğiz, tıpkı vakitte tahminen Türkiye iktisadını bu geçiş sürecine hazırlayacağız. Zira önümüzdeki devirde Yeşil Mutabakat’ın yarattığı misal asimetrik tesirleri piyasalarda hissetmeye devam edeceğiz. Lakin bu geçiş sürecinin asimetrik tesirlerle dolu olduğunu artık öğrendik, ötürüsıyla bir geçiş devri güç kaynağını nasıl tasarlamamız gerektiğini biliyoruz. Bıçakla kesilmiş üzere bir biçimden bir yere geçemeyeceğimizi bu periyot global ölçekte baktığımızda bize öğretti. Yeşil Mutabakat’a Türkiye’de ahenk için bir büyük yapısal ıslahat paketine, risk primlerini nasıl düşüreceğimize odaklanan bir de istikrar programına muhtaçlığımız var.
FİYAT HAREKETLERİ KALICI OLACAK
Bence bu fiyat hareketleri kalıcı olacak, Yeşil Mutabakat’la başlayan ve Atlantik’in iki tarafında biçimlenmekte olan yeni dünya sistemi yoluna devam edecek. Bu süreç 1974 petrol krizi üzere olacaktı, hidrokarbonların üzerine ek bir maliyet eklenecekti, lakin şu anda karşılaştığımız, bu geçiş devrinin nasıl yönetileceği konusunda gereğince düşünülmemiş olmasından kaynaklanan bir sorun.
Aslında 4-5 yıldır aslına bakarsan doğalgaz ve petrol de dâhil, bu alana yapılan yatırımlarda bir azalma başlamıştı. Artık Avrupa Birliği’ndeki taksonomi çalışmaları bu süratte devam ederse, önümüzdeki periyotta hangi alanlara yatırım yapıldığı, o yatırımların maliyetinin yeşil yatırımlara nazaran ne kadar yüksek olacağı saptanacak. Fakat bu geçiş periyodunun âlâ tasarlanması gerektiği gerçeğini değiştirmiyor.
Geçtiğimiz periyotta petrol ve kömüre dayalı ve yerden bağımsız sanayi siyasetleri saptamak mümkündü, fakat artık şayet demir çelikte işe devam edecekseniz bu biçimde bunun güç muhtaçlığının nasıl yeşilleştirilebileceği ve hangi teknolojilerle yeşilleştirilebileceği konusunda da şimdiden üniversitelerimizin, araştırma ünitelerimizin çalışmaya başlaması gerekiyor. 25-30 yıllık bir geçiş devrinden bahsediyoruz. Bu geçiş periyodunun ortasında aksaklıkların engellenmesi için adımları bence global olarak tasarlamak gerekiyor. Ülke olarak hangi endüstrilere ve hangi alanlara odaklanacaksak düşünülmesi gerekiyor.
YEŞİL MUTABAKAT SÜRECİ KALICI OLACAK
Türkiye’de güç meblağlarının sübvanse edilmesi konusuna gelince, kamu bakılırsav ziyanı verdirebilir şirketlerine, lakin bunu niçin verdirdiğini biliyor olması kaide. örneğin meskenlere olan doğalgazın sübvansiyonunda meskendeki havuzu ısıtmak için güç kullananla, iki göz odasını ısıtmaya çalışan içinde herbiçimde bir fark olmalı. ötürüsıyla neyi hedefl eyeceğimiz, kime yönelik sübvansiyonları uygulayacağımız ve kamu bütçesini nasıl harcayacağımız konusunda düşünmemiz gerekiyor. Yeşil Mutabakat süreci kalıcı olacak, bu yeni bir sanayi ihtilali ve bunu kaçırmamamız lazım. Dünya bir daha yapılanırken Türkiye’nin bu sefer gecikmemesi lazım. Bu süreçte hidrokarbonların kullanım maliyetlerini arttıracağız lakin hem de elektriklerin yanması gerektiğini de unutmamamız gerekiyor. Önümüzdeki devirde bu geçiş periyodunu planlamak o açıdan kıymetli.
Ortaya 2053 yılında net sıfır amacı diye bir amaç koyduk, artık bunda ciddiysek şayet bütün politikalarımızı bunun etrafında örüyor olmamız lazım. Emisyon ticaret sistemi bunun için gerekli.
Endüstriciler sağlıklı fi yatlamaya ahenk sağlamalı
EMRE ERTÜRK / Güç IQ Bilgi Servisleri Genel Müdürü
Güçte ithalata bağımlı her ülke üzere Türkiye de güç krizinin derin tesirlerini yaşıyor. Birinci ortaya çıktığı vakit beklentiler süreksiz ve dönemsel bir kriz olduğu tarafında ağırlaşıyordu lakin vakit içerisinde gördük ki bu krizin tesirleri yıl bütününe yayılıyor ve gelecek yıl da devam edecek. Bu krizin kısa, orta ve uzun vadeli tesirleri var. Kısa vadede yüksek fiyatlar, arz güvenliğiyle ilgili problemler, iktisat ve iklim değişikliği siyasetleri üstündeki tesirler kelam konusu. Uzun vadeli tesirler konusunda Türkiye, bu krizi yaşayan öteki ülkelerden ayrışıyor. Zira Türkiye’nin şu anda yaşadığı bir kur krizi, piyasa yapısı ve uygulanan stratejiler bağlamında da birtakım handikapları var. Bu krizin uzun vadeli tesirlerini başka ülkelerden daha fazla hissetmek konusunda savunmasız pozisyondayız.
Bitişi bilinmeyen bir türbülansın ortasındayız
Türbülansa girdik, bu türbülansın ne kadar süreceği muhakkak değil. Avrupa’da kimi ülkeler tüketicilere yönelik önlemler aldı, piyasayı canlı tutabilecek tedbirler geliştirdi. Kimi ülkeler sonuncu tüketiciye yansıyan vergileri azalttı, kimi muhtaçlığı olan tüketicilere maddi dayanaklarda bulundu. Türkiye de kendi imkanları bağlamında birtakım önlemler almaya çalıştı. Bizim önlemlerimiz Avrupa’daki önlemlerden ayrıştı, zira piyasa yapısı, piyasa bazlı tahlil üretmemize imkan tanımadı. Ankara fiyatları sübvanse ederek bu türbülansı atlatmaya çalışıyor. Bu sürdürülebilir değil. Hukukta “telafisi güç yahut mümkün olmayan zararlar” diye bir tabir vardır, bizim yaklaştığımız nokta bu. Geçtiğimiz hafta Meclis’e sunulan bir yasa tasarısı BOTAŞ’ın yapılandırılmış borçları, faizleri, gecikme artırımları dahil tüm vergi borçlarının silinmesini öngörüyor, ki bu da bu kuruluşun bir manada tükenme kademesine geldiğini gösteriyor.
2020 yılındaki düşük güç kaynağı meblağlarını uzun bir süre görmeyeceğiz. Bundan daha sonraki periyotta güç fiyatları yüksek kalacak ve yükseliş trendini sürdürecek. Bu, hem piyasa yapısından kaynaklı bir yükseliş olacak, birebir vakitte Yeşil Mutabakat ve karbonsuzlaşma devrine ait dönüşümün de tesiri olacak. Türkiye bu yüksek fiyatlardan uzun vadeli kontratlarının sağladığı avantajla az etkilendi lakin önümüzdeki periyotta bu maliyet artışı Türkiye’deki fiyatlara da yansıyacak.
Sanayi ve konutlar yüksek güç maliyetinden doğal olarak hoşnut kalmıyorlar ancak fiyat stratejisinin epeyce istikrarlı bir biçimde oluşturulması gerekiyor. Endüstriye maliyetinin altında doğalgaz sattığınız vakit, devlet güç piyasası üzerinden endüstriyi sübvanse etmiş oluyor. Güç piyasasında birikmesi gereken sermaye endüstriye transfer edilmiş oluyor. İhracatı da bu zincire eklediğiniz vakit Türkiye’de sübvanse edilen fiyatlarla ihraç edilen eseri kullanan rastgele bir ülkedeki bir tüketiciyi dolaylı olarak sübvanse etmiş oluyorsunuz. Bu bir domino tesiriyle sürdürülebilirlik zincirinde kırılmalara niye oluyor.
BOTAŞ’ın tahimini ziyanı 6-7 milyar dolar
Bu açıdan güç piyasamızı serbestleştirmemizin piyasaya orta ve uzun vadede büyük kazanımları olacak. Kamudan tek tedarikçili bir piyasa yapısından fazla, özel dalın faal olduğu, rahat ticaret yapabildiği, meblağların piyasada oluştuğu bir yapı, hayli daha sağlıklı bir model. Bu hem kamu için birebir vakitte tüketiciler ve endüstriciler için bir avantaj sağlayacak. Bugün sübvansiyon niçiniyle BOTAŞ’ın ziyanı 6 ila 7 milyar dolar varsayım ediliyor. Ülkemiz hazine ve bütçe istikrarı kritik bir ülke. Daha sürdürülebilir bir güç fiyatlama rejimi uygulayarak ve bu maliyetleri makul oranlarda yansıtarak devam etmemiz gerekecek. Bugüne kadar daima güç fiyatlarını, yüksekliği ve düşüklüğüyle tartışıp karşılaştırdık. Lakin bir fiyatın yüksekliği ve düşüklüğünden daha kıymetli olan, fiyatın sağlıklı oluşumu. Bugüne kadar bizdeki fiyat yeteri kadar sağlıklı oluşmadığı için bir gerilim birikmesine niye oldu. Konutlara doğalgaz maliyetinin altında satılınca konutlarda bir tüketim şuuru oluşması gecikiyor. Sanayiciye maliyetin altında doğalgaz sunulunca endüstrici gerçek maliyetlere bakılırsa bir strateji belirleyemiyor. Fakat geleceğe yönelik göstergelere baktığımız vakit Türkiye’nin bu sıhhatsiz fiyat yapısını daha fazla sürdüremeyeceğine yönelik kuvvetli işaretler var. Bu da demektir ki maliyetler fiyatlara yansıyacak.
Güç maliyetleri yükselmeye devam edecek
Sanayicilerin güç maliyetleri yükselmeye devam edecek. Evvel aslına bakarsan yükselen güç fiyatları, daha sonra sübvanse edilerek yumuşatılan fiyatlar yansıyacak. Buna hazırlıklı olan endüstriciler için tahminen geçiş biraz daha kolay; fakat hazırlıksız olanlar, yanlışsız iddia ve planlama yapamayan endüstriciler için daha sıkıntı olacak. Bu da istihdam ve üretime olumsuz yansıyacak. Sanayicilerin öz tüketime yönelik elektrik üretimini arttırıcı yatırımlara ve verimliliğe tartı vererek daha sağlıklı fiyatlamaya ahenk sağlaması gerekiyor.
Doğalgazdan çıkmak o kadar kolay değil
MEHMET DOĞAN l GazDay Danışmanlık Genel Müdürü
Güç bölümünde bu biçimde bir krizi daha evvel hiç görmedim. Bu krizin görünen ve görünmeyen birtakım niçinleri var. Birincisi, doğalgaz ve elektrik piyasaları özelleştirmelerinden daha sonra Avrupa’da epey fazla oyuncu ve şirket var. Büyük alıcılar olmadığı vakit küçük alıcılar yalnızca kendi küçük planlarını yapıyorlar, büyük ölçekteki planı yapmakta başarılı olamıyorlar. Sonuçta Avrupa talebi yanlışsız planlayamadı.
Arzda da kimi düşünceler oldu. Norveç’te pandemiden dolayı yapılamayan tamir bakım faaliyetleri yapıldı, arz azaldı. 2020 yılında yaşadıkları kriz niçiniyle Amerika’dan da bu arz açığına önemli bir dayanak gelmedi. Rusya mukavele yükümlülüklerini yerine getirdi, ancak onun üzerinde bir doğalgaz tedarikinin Avrupa tarafınca talep edilip edilmeyeceğine dair rastgele bir fikri yoktu. ötürüsıyla arz açığı kaynaklı Avrupa’da bir fiyat artışı yaşadık.
Kimse bu kadar yüksek fiyatlar beklemiyordu, birinci çeyrekte 62 dolar olan bin metreküp doğalgaz fiyatı 1705 dolarlara çıktı. 2021 1. çeyreğinde fiyatlar 200 dolara ulaştığında tüccarlar çabucak depolarındaki malları satmaya başladılar, yani talep artışını beklemeden depolar da boşaltılmaya başladı. Domino taşı üzere tesirler devam etti ve fazlaca önemli bir krizle karşı karşıya kaldık. Kuzey Akım 2’nin açılması halinde Avrupa’ya hayli önemli bir gaz tedariki olacak ve fiyatları aşağı tarafta etkileyecektir; ancak Avrupa bu sınırın açılmasını 2022 birinci ve ikinci çeyrekte hiç beklemeyin dedi. ötürüsıyla bu durum “Bu bir kriz mi, yoksa kalıcı bir durumla mı karşı karşıyayız?” diye düşündürmeye başladı.
Yeşil Mutabakat krizin görünmeyen sebebi
Bu krizin görünmeyen sebebi de Yeşil Mutabakat. Karbonsuzlaşma ve yeni teknolojilerin hayata geçirilebilmesi için güç fiyatlarının yükselmesi gerekiyor. Bu süreçte karbon fiyatları dört katına çıktı. Aslında hidrojen olsun, biyometan olsun, öbür alternatif yakıtların gündeme gelebilmesi için yüksek güç meblağlarının oluşması da gerekiyor. Yani bu gelişmeler süreksiz olarak sönebilir, fakat bu hengame sonlanmazsa kalıcı olacaktır.
2008’de konutlarda 500 dolardan doğalgaz kullanıyorduk, artık dünyanın en büyük doğalgaz üreticisi Rusya’nın kendi halkından daha ucuza doğalgaz tüketiyoruz. Ortada tuhaf bir durum var ve sürdürülebilir değil. Geçen 10 yılda Türkiye için spot LNG fiyatları, uzun vadeli petrol endeksli fiyatlara nazaran, bin metreküp bazında yaklaşık 50 dolar ucuzdu. Fakat bugün olay bilakis döndü, uzun vadeli kontrat fiyatları spot fiyatlara kıyasla inanılmaz ucuz duruma geldi.
Güç talebini karşılarken atılacak adımlar daima planlama gerektiriyor. Bu hususlar giderek daha da kıymet kazanacak. Pekala bu süreçte sağlıklı güç bileşimi nedir? Birincisi bütün dünyada acil olarak kömürden çıkmamız lazım, bir kez bu bize vakit kazandıracak. Doğalgazdan çıkmak ise o kadar kolay değil. Dünyada hala doğalgazın da makul bir vakit zarfında terk edileceği üzerine planlar yapılıyor, lakin bu o kadar kolay değil. 1 megawattlık yenilenebilir güç yapıyorsanız, yanına 1 megawattlık doğalgaz santrali yapmak zorundasınız. Çalıştırmak zorunda değilsiniz, lakin hazırda durmak zorunda. Zira bu yıl olduğu üzere suyunuz olmayabilir, rüzgarınız olmayabilir, bu geçiş süreci tamamlanana kadar doğalgaz elimizin altında olmak zorunda. Ben kömürden çıkışın bile sıkıntı olduğunu düşünüyorum, Türkiye’de bugün 15 bin megawatt kömür santrali var. Doğalgazdan çıkmayı ise makul bir surece ve geçiş periyoduna bırakmak lazım. Birtakım kararları ansızın alırsanız altından kalkamayacağınız sonuçlarla karşı karşıya kalırsınız. Çin bugün her tarafı gazlaştırırken bizim en azından kısa vadede gazdan çıkmamız sağlıklı olmaz.
Yeni teknolojilerin hayata geçmesi için yüksek fiyatlara gereksinim var
Güç kesiminde yeni teknolojileri hayata geçirebilmek için maalesef yüksek fiyatlara muhtaçlığımız var. Hidrojen ya da karbon yakalama teknolojileri karbon meblağlarının artmasına bağlı. Karbon ticaret sisteminin bir an evvel hayata geçirilmesi gerekiyor, zira şirketler finans bulamıyorlar. Avrupa tekrar nükleeri gündeme almaya çalışıyor. Nükleer güç baz yükte yüksek üretim yaptığı için pak güç alternatifl erinden biri. Nasıl gelişecek, Avrupa nükleere ne biçimde reaksiyon verecek, daima birlikte bakılırsaceğiz.
Okumaya devam et...