Hilal SARI
Global iktisadın COVID-19 krizinden çıkmaya başlaması hem üretici birebir vakitte tüketici cephesinde enfl asyonu geri getirdi. Tüm dünyada hem üreticiler birebir vakitte tüketiciler maliyet ve fiyat artışlarıyla uğraşını sürdürüyor. Lakin ABD Merkez Bankası (Fed), Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve İngiltere Merkez Bankası (BoE) üzere önde gelen merkez bankalarının “geçici” olmasını beklediği enfl asyon dataları, insan kaynağı darboğazlarının da yaşandığı bu vakitte çalışanların fiyat artışı talepleriyle sonuçlanıyor. Minimum fiyatlardaki artış baskısı yalnızca Türkiye’ye özel bir durum değil ve ABD’den İngiltere ve Avrupa’ya gelişmiş ekonomilerde fiyatlar TÜFE datalarının yükselmesine paralel pandemi evvelce de kuvvetli biçimde artmaya başladı. Birfazlaca uzman bilhassa gelişmiş ekonomilerde kaydedilecek fiyat artışlarının enfl asyonu beslemeye devam edeceği görüşünde.
Euro Bölgesi’nin en büyük iktisadı Almanya’da tüketici enflasyonu ekimde yüzde 4,5’e, çekirdek enfl asyon verisi ise yüzde 4,6’ya yükselmiş durumda. Tedarik darboğazları, otomotiv kesimini sekteye uğratan çip krizi ve üstüne elektrik ve doğalgaz maliyetlerini süratle artıran güç krizi, Almanya’da enfl asyonu 28 yılın en yüksek düzebir daha taşımış oldu. Artık ülkedeki en büyük kamu bölümü personel sendikası devletten yüzde 5’lik bir fiyat artışı talep ediyor. Özel kesimde de durum farklı değil ve geçtiğimiz hafta ABD’li e-ticaret devi Amazon’un Almanya’daki tesislerinde çalışanlar 1-2 Kasım tarihlerinde greve gitti. Amazon ise saatte 12 Euro ödeme yaptığını ve bunun Almanya’daki taban fiyatın esasen üzerinde olduğunu belirterek savunuyor kendini. Öte yandan pandemi boyunca fiyat artışları da devam etti ve Şansölye Angela Merkel devrinde 2015 yılında getirilen federal minimum fiyat 8,5 Euro/saat düzeyinden temmuz itibariyle 9,60 Euro düzebir daha kadar yükseldi. Artışların devamının da gelmesi bekleniyor ve Deutsche Welle haberine nazaran 2022 Temmuz itibariyle minimum saatlik fiyatta 10,45 Euro seviyesi görülebilir. Avrupa’da Almanya’dan daha yüksek taban fiyat veren iki ülke var: Lüksemburg ve Fransa. Biroldukça AB ülkesinde (Danimarka, İtalya, Avusturya, Finlandiya, İsveç) minimum fiyat uygulaması yok ve fiyatlar bölüme bakılırsa ve sendika müzakerelerine bakılırsa belirleniyor.
Borsalar %7 yükselirken, işgücü maliyeti artanların payları %4 düştü ABD’de pandemi öncesine nazaran 3 milyon insanın işsiz kategorisine düşmüş olması ve kesimlerin insan kaynağı muhtaçlığının ise giderek daha akut hale gelmesi bir daha fiyatların artmasını sağlayacak etkenlerden biri. Özel kesim, istediği insan kaynağını bulmak için fiyat artışlarıyla daha cazip hale gelmeye çalışıyor. ABD’li yatırım bankası Goldman Sachs’ın derlediği bir data seti ise işgücü maliyeti artan şirketlerin paylarının mayıstan bu yana yüzde 4 düştüğünü gösteriyor. Bu şirketlerin süreç gördüğü borsalarda ise birebir periyotta yüzde 7’lik bir artış yaşandı.
G-10 ekonomilerinde fiyat artışı 2018’in iki katı
Danışmanlık şirketi Oxford Economics, gelişmiş dünyada fiyatların pandemi öncesine bakılırsa hayli daha sert artmakta olduğunu aktarıyor. ABD merkezli yatırım bankası Goldman Sachs ise pandemi kaynaklı bozunmaları izlediği göstergelerinde G10 ülkelerinde fiyat büyümesinin yüzde 2,5 seviyesinde olduğunu ve bunun 2018’deki fiyat artışlarının en az iki katı olduğunu vurguluyor.
İşgücü darboğazını en akut biçimde yaşayan ekonomilerden biri olan İngiltere’de ise fiyat artışları The Economist tahlillerine bakılırsa pandemi öncesinin iki katına geldi. Çalışanları cezbetmekte bilhassa zorlanan yeme-içme ve konaklama kesimlerinde temmuz itibariyle yıllık fiyat artışı yüzde 8’i bulurken, imalatta fiyat artışları daha kısıtlı oldu.
Adecco: Kanada’da %10-40’lık fiyat artışları görülüyor
Yıllık fiyat artışlarının yüzde 4,2’yi bulduğu Kanada’da ise uzmanlara bakılırsa yüzde 10 ila 40 fiyat artışları görülebilir. İnsan kaynakları danışmanlık şirketi Adecco Group’un Kanada Satış Yöneticisi Tanya Cerniuk, The Economist’e verdiği demeçte “Ücretlerde yüzde 10 ila 40 içinde değişen artışlar görüyorum. Kısa bir süre evvel fiyat olarak 14 Kanada Doları (11,35 dolar) teklif eden şirket saatlik fiyat teklifini 19,50 Kanada Dolarına yükseltti” diyor.
Fiyat artışları rekorlardaki enflasyonun altında kalıyor
ABD’de de saatlik fiyat eylülde yıllık bazda yüzde 4,6 artış kaydetti. Fakat bu eylül itibariyle yüzde 5,4 olan ve dün yüzde 6,2 ile son 30 yıldan fazla müddetin doruğunu goren manşet TÜFE verisinin fazlaca altında kalıyor. ABD TÜFE aylık artış yüzde 0,5 olması beklenirken ekimde yüzde 0,9’luk bir artış kaydedildi. bundan evvelki ay TÜFE aylık yüzde 0,4 artmıştı. Çekirdek TÜFE ise aylık bazda yüzde 0,3 artması öngörülürken eylüldeki yüzde 0,2 oranından yüzde 0,6’ya yükseldi. Tüketici enfl asyonundaki yıllık artış eylüldeki yüzde 5,4 seviyesinden ekimde yüzde 5,3’e gerilemesi beklenirken, yüzde 6,2’ye tırmandı. Çekirdek TÜFE’nin yıllık artışının ise eylüldeki üzere yüzde 4’te kalması beklenirken ekimde TÜFE yüzde 4,6 arttı.
MERKEZ BANKALARININ İŞİ ZORLAŞACAK
Ekonomistler son toplantısında şahin duruşuyla piyasaları şaşırtan Kanada Merkez Bankası’nın ve öbür tüm merkez bankalarının fiyat artışlarına paralel dayanakları geri çekmeye başladıkları sıkılaşma süreçlerinde daha da zorlanacağını belirtiyor. The Economist’te yer alan ve “Dünya bir ücretenfl asyon sarmalına mı giriyor” başlıklı tahlilde birden fazla enfl asyonu “geçici” olarak nitelendiren merkez bankalarının fiyatlardaki artışın enfl asyonu beslemesiyle daha da zorlanacağı, bilhassa de çalışanların enfl asyon niçiniyle berbatlaşan hayat şartlarını düzeltebilmek için daha yüksek fiyat talep etmesiyle işlerin daha da karışacağı değerlendirmesi yapılıyor. Tahlile nazaran fiyatların enfl asyonu beslememesi için şu üç seçenekten en az birinin yahut hepsinin gerçekleşmesi gerekiyor:
Global iktisadın COVID-19 krizinden çıkmaya başlaması hem üretici birebir vakitte tüketici cephesinde enfl asyonu geri getirdi. Tüm dünyada hem üreticiler birebir vakitte tüketiciler maliyet ve fiyat artışlarıyla uğraşını sürdürüyor. Lakin ABD Merkez Bankası (Fed), Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve İngiltere Merkez Bankası (BoE) üzere önde gelen merkez bankalarının “geçici” olmasını beklediği enfl asyon dataları, insan kaynağı darboğazlarının da yaşandığı bu vakitte çalışanların fiyat artışı talepleriyle sonuçlanıyor. Minimum fiyatlardaki artış baskısı yalnızca Türkiye’ye özel bir durum değil ve ABD’den İngiltere ve Avrupa’ya gelişmiş ekonomilerde fiyatlar TÜFE datalarının yükselmesine paralel pandemi evvelce de kuvvetli biçimde artmaya başladı. Birfazlaca uzman bilhassa gelişmiş ekonomilerde kaydedilecek fiyat artışlarının enfl asyonu beslemeye devam edeceği görüşünde.
Euro Bölgesi’nin en büyük iktisadı Almanya’da tüketici enflasyonu ekimde yüzde 4,5’e, çekirdek enfl asyon verisi ise yüzde 4,6’ya yükselmiş durumda. Tedarik darboğazları, otomotiv kesimini sekteye uğratan çip krizi ve üstüne elektrik ve doğalgaz maliyetlerini süratle artıran güç krizi, Almanya’da enfl asyonu 28 yılın en yüksek düzebir daha taşımış oldu. Artık ülkedeki en büyük kamu bölümü personel sendikası devletten yüzde 5’lik bir fiyat artışı talep ediyor. Özel kesimde de durum farklı değil ve geçtiğimiz hafta ABD’li e-ticaret devi Amazon’un Almanya’daki tesislerinde çalışanlar 1-2 Kasım tarihlerinde greve gitti. Amazon ise saatte 12 Euro ödeme yaptığını ve bunun Almanya’daki taban fiyatın esasen üzerinde olduğunu belirterek savunuyor kendini. Öte yandan pandemi boyunca fiyat artışları da devam etti ve Şansölye Angela Merkel devrinde 2015 yılında getirilen federal minimum fiyat 8,5 Euro/saat düzeyinden temmuz itibariyle 9,60 Euro düzebir daha kadar yükseldi. Artışların devamının da gelmesi bekleniyor ve Deutsche Welle haberine nazaran 2022 Temmuz itibariyle minimum saatlik fiyatta 10,45 Euro seviyesi görülebilir. Avrupa’da Almanya’dan daha yüksek taban fiyat veren iki ülke var: Lüksemburg ve Fransa. Biroldukça AB ülkesinde (Danimarka, İtalya, Avusturya, Finlandiya, İsveç) minimum fiyat uygulaması yok ve fiyatlar bölüme bakılırsa ve sendika müzakerelerine bakılırsa belirleniyor.
Borsalar %7 yükselirken, işgücü maliyeti artanların payları %4 düştü ABD’de pandemi öncesine nazaran 3 milyon insanın işsiz kategorisine düşmüş olması ve kesimlerin insan kaynağı muhtaçlığının ise giderek daha akut hale gelmesi bir daha fiyatların artmasını sağlayacak etkenlerden biri. Özel kesim, istediği insan kaynağını bulmak için fiyat artışlarıyla daha cazip hale gelmeye çalışıyor. ABD’li yatırım bankası Goldman Sachs’ın derlediği bir data seti ise işgücü maliyeti artan şirketlerin paylarının mayıstan bu yana yüzde 4 düştüğünü gösteriyor. Bu şirketlerin süreç gördüğü borsalarda ise birebir periyotta yüzde 7’lik bir artış yaşandı.
G-10 ekonomilerinde fiyat artışı 2018’in iki katı
Danışmanlık şirketi Oxford Economics, gelişmiş dünyada fiyatların pandemi öncesine bakılırsa hayli daha sert artmakta olduğunu aktarıyor. ABD merkezli yatırım bankası Goldman Sachs ise pandemi kaynaklı bozunmaları izlediği göstergelerinde G10 ülkelerinde fiyat büyümesinin yüzde 2,5 seviyesinde olduğunu ve bunun 2018’deki fiyat artışlarının en az iki katı olduğunu vurguluyor.
İşgücü darboğazını en akut biçimde yaşayan ekonomilerden biri olan İngiltere’de ise fiyat artışları The Economist tahlillerine bakılırsa pandemi öncesinin iki katına geldi. Çalışanları cezbetmekte bilhassa zorlanan yeme-içme ve konaklama kesimlerinde temmuz itibariyle yıllık fiyat artışı yüzde 8’i bulurken, imalatta fiyat artışları daha kısıtlı oldu.
Adecco: Kanada’da %10-40’lık fiyat artışları görülüyor
Yıllık fiyat artışlarının yüzde 4,2’yi bulduğu Kanada’da ise uzmanlara bakılırsa yüzde 10 ila 40 fiyat artışları görülebilir. İnsan kaynakları danışmanlık şirketi Adecco Group’un Kanada Satış Yöneticisi Tanya Cerniuk, The Economist’e verdiği demeçte “Ücretlerde yüzde 10 ila 40 içinde değişen artışlar görüyorum. Kısa bir süre evvel fiyat olarak 14 Kanada Doları (11,35 dolar) teklif eden şirket saatlik fiyat teklifini 19,50 Kanada Dolarına yükseltti” diyor.
Fiyat artışları rekorlardaki enflasyonun altında kalıyor
ABD’de de saatlik fiyat eylülde yıllık bazda yüzde 4,6 artış kaydetti. Fakat bu eylül itibariyle yüzde 5,4 olan ve dün yüzde 6,2 ile son 30 yıldan fazla müddetin doruğunu goren manşet TÜFE verisinin fazlaca altında kalıyor. ABD TÜFE aylık artış yüzde 0,5 olması beklenirken ekimde yüzde 0,9’luk bir artış kaydedildi. bundan evvelki ay TÜFE aylık yüzde 0,4 artmıştı. Çekirdek TÜFE ise aylık bazda yüzde 0,3 artması öngörülürken eylüldeki yüzde 0,2 oranından yüzde 0,6’ya yükseldi. Tüketici enfl asyonundaki yıllık artış eylüldeki yüzde 5,4 seviyesinden ekimde yüzde 5,3’e gerilemesi beklenirken, yüzde 6,2’ye tırmandı. Çekirdek TÜFE’nin yıllık artışının ise eylüldeki üzere yüzde 4’te kalması beklenirken ekimde TÜFE yüzde 4,6 arttı.
MERKEZ BANKALARININ İŞİ ZORLAŞACAK
Ekonomistler son toplantısında şahin duruşuyla piyasaları şaşırtan Kanada Merkez Bankası’nın ve öbür tüm merkez bankalarının fiyat artışlarına paralel dayanakları geri çekmeye başladıkları sıkılaşma süreçlerinde daha da zorlanacağını belirtiyor. The Economist’te yer alan ve “Dünya bir ücretenfl asyon sarmalına mı giriyor” başlıklı tahlilde birden fazla enfl asyonu “geçici” olarak nitelendiren merkez bankalarının fiyatlardaki artışın enfl asyonu beslemesiyle daha da zorlanacağı, bilhassa de çalışanların enfl asyon niçiniyle berbatlaşan hayat şartlarını düzeltebilmek için daha yüksek fiyat talep etmesiyle işlerin daha da karışacağı değerlendirmesi yapılıyor. Tahlile nazaran fiyatların enfl asyonu beslememesi için şu üç seçenekten en az birinin yahut hepsinin gerçekleşmesi gerekiyor:
- Şirketler artan maliyetlerini satış fiyatlarına yansıtmak yerine fiyat artışlarını abzorbe edebilir.
- Randıman büyümesi gerçek fiyatlarda daha yüksek artışları sürdürülebilir hale getirebilir.
- Pandemide işini kaybeden milyonlarca çalışan işgücüne geri dönerek fiyat büyümesini baskılayabilir. The Economist ülkü dünyada çalışanların ekonomik pastadan alacağı dilimin büyüyebilmesi için hala hareket alanı olduğunu lakin yakın vakitte yapılan araştırmaların bilhassa gelişmiş ekonomilerde son 30 yılda personellerin yarattıkları pahadan aldığı hissenin fazlaca da yükselmediğinin görüldüğünü belirtiyor. Tahlilde gelişmiş dünyada fiyat artışlarının devam etmesi için şirketlerin marjının düzgünce daraldığı, dijitalleşmenin getireceği randıman büyümesi ile hayat standartlarının yükselebileceği, fakat randıman artışlarının görülmesinin gecikmeli olarak anlaşılacağı, merkez bankalarının yaklaşık 18 ayda tesiri görülen para siyaseti kararlarını bu sürece gerçek vakitli uydurabilmekte zorlanacağı öngörülüyor.