PROVOKATİF NOTLAR 1
“Biz (ve hele sen!) ne makine ne de hamalız! Sayıca oldukcaluğu da bir üstünlük sayanlara kulak asma. Arasan ağız tadıyla anılacak tek mısraları yoktur onların.” (Ahmed Arif, Leylim Leylim, s. 109)
Ahmed Arif’in 4 Ocak 1956 tarihindeki mektubunda geçer üstteki cümle. “Onlar” dedikleri kimler, mektupları tarih sırasına göre baştan sona gözden geçirmediğimden, “onlara dair” ayrıntıyı kaçırmış olabilirim. Sorun şu ki “küçük mahalle”de “açık adres” yazmaya muhtaçlık yoktur. “Mektup/ileti” bir biçimde “adres”ini bulur. Üstüne alınan alınır, toz kondurmayan bildiği yolda dıgıdık dıgıdık ilerler. Nâzım Hikmet yaşasaydı, kesin bir taş koyardı! “Trrrrum! trak tiki tak! / Makinalaşmak istiyorum” diyebilirdi pekâlâ… İşin latifesini bir yana koyalım, öbür yana “Şairin ömrü şiire dahil”dir diyelim, Cemal Süreya’dan aşırarak.
Haklıdır. Benzeri örnek Ahmed Arif-Leyla Erbil mektuplaşmaları için de kelam konusu edilebilir: Şairin aşkları/mektupları da “şiire dahil”dir. Şayet bu aşklarda/mektuplarda “şiirsel lisan, edebi yaratıcılık, estetik form” başat figürse… Aksi biçimde, “Ben senin kaşına yandım/gözüne tav oldum!” üzere bir şey ise bizi/okuru ilgilendirmez. Yoksa ilgilendirir mi? Daha ötesi, “Ulan alçak, sen beni nasıl terk edersin? Seni pazara çıkarayım da bir gör!” üzere “intikam amaçlı” ise (buna benzeri romanlar bile yazılıyor bildiğiniz üzere; “eski” sevgililerini faş edenleri de gördük, eski eşlerini mat etmeye çalışanları da) bu da bizi ilgilendirmez. İlgilendirecekse şayet, olağan olarak belden aşağı savaşana karşı, yani “mazlum”un yanında “Hop, n’oluyor!” diyeceğiz, el mecbur. “Minik egolular” olağan olarak buralardan nemalanmak isteyeceklerdir! Minik egoluları tatmin etmese de birinci ilkeyi atladık. İkinci unsur ise, mektuplaşan öznelerin yakınları… Şayet bu mektuplarda onları rencide edecek “malzemeler” varsa bunlar da, bir daha kelam konusu “yayına hazırlayanlar” tarafınca, ayıklanmalı diye düşünüyorum, en azından “etik” bakımdan…
Leyla Erbil ile Ahmed Arif cephesinden baktığım(ız)da, o denli varsayım ediyorum, “yayımlanacağı üzere bir öngörü” ortasında olmasalardı, bu mektupları “saklamazlar”dı. İkisi de hayli düzgün bilirler ki yaşama veda ettiklerinde tüm “gizli saklıları” didik didik edilecek ve açığa çıkacaktır/çıkarılacaktır.
İşin “ticari” kısmına gelince… Şayet buradan birileri (yakınları/varisleri) üç beş kuruş kazanacaklarsa, varsın kazansınlar, ne olur ki, birileri milyon dolarları, altınları gemilere yükleyip “gdolayırlerken” lafı edilmiyor da… Müelliflik (ama harbi keriz tertemiz yazarlık) az meşakkatli bir uğraş değildir. Keşke “paranın padişah/sultan/kral/kraliçe” olmadığı bir dünyada yaşasak da bu biçimdesi “ticari” boyutlu tartışmalara hiç girmesek; daha fazlaca sanatın/edebiyatın, mektuplaşmaların içeriğine/boyutuna yönelse ilgilerimiz. Postmodern-pastsanat safsatalarına hiç kapılmasak… Dahası, bu tartışmalar, “yaşayan yakınları” da ilgilendirmekte şu an. Onların para pul sorunlarıyla rencide olmalarını kim ister ki?
Ahmed Arif’in Leylim Leylim ismiyle kitaplaştırılmış mektupları ile Leyla Erbil’in Mektup Aşkları isimli romanına ayrıyeten bir deneme kapsamında ondan sonrasında tekrar göz atarım. Provokatif notun bu faslını şimdilik kapatıyorum.
Son olarak: Kütüphanemde 80’li senelerdan beri Düşün Yayınevi’nin “mektuplar dizisi” durur, ortada bir onlara göz atarım. Hepsi birbirinden kıymetlidir, bir okur-yazar olarak benim için…
PROVOKATİF NOTLAR 2
Kimi beşerler (şair/yazar vb) ömrü billah “ergen” üzere yaşamayı ve yazmayı beceri biliyorlar. Komik duruma düşmeleri, yer yer de vahim yıkıcı/trajik sonuçlara niye olmaları kaçınılmazdır. Ne yazık ki onlar, bunu da önemsemezler. Bildiklerini okumaya devam ederler. İtirazım yok. Önemli manada da her “ergen kuşak”ta etkilidirler. Bu bağlamda Witold Gombrowicz üzere olgunlaşmaya, giderek “yaşlanmaya” itiraz edebilirler. Yazmanın pornografisi onları daha fazla bağlar, ilgilendirir, cezbeder. Toplumsalın, siyasalın ve global yıkımın tesirleri onların içselliklerinde “pas geçen” kasırga/lar üzeredir…
Hiç kimse alınmasın lakin İkinci Yeni Türk şiirini kozmik potaya sokabilecek bir “olgunluğa” (tematik, biçimsel, biçemsel) erişememiştir. Keşke bir omuz atıp yarım bacak/kuşak öne çıkacak cüreti gösterebilselerdi; biz de bu şiir ormanında kurda kuşa yem olmazdık. Yeri gelmişken notumu düşeyim. Cemal Süreya’ya atfedilen şu kelam de hiç yanlışsız değildir: “Ama ben onlardan daha hoş yazdım!”
Türk edebiyatını şöyleki bir silkelesek, “ondan daha hoş redakte ettim ve kendi kitabım yaptım” diyen epey müellif çıkar. Emin olun benim elimin altında bu biçimde birkaç “dosya” var. Evrak diyorum zira kitapları öteki şahıslara ilişkin isimlerle piyasada uzunluk göstermekte. O denli özenmece, esinlenmece, intihallenmece değil; vallahi de billahi de ben bunlara “redakteci yazar/romancı/şair” diyorum. Otuz yıldır bu mesleğin ortasındayım; bu mantıkla ilerleseydim, otuz yılda otuz değil üç ile sıfır’ın yanına bir sıfır daha ekler, üç yüz kitabı kendime “mal” ederdim.
Şeytan kulağına kar suyu kaçırmak üzere olmasın da… Ahmet Arif ile Enver Gökçe akrabalığı da bir kenara not alınsın… Daha fazla komikleşmeyelim lütfen. Global köyde el âleme rezil olmayalım.
PROVOKATİF NOTLAR 3
“Yaşamanın dayanılmaz hafifçeliği” kene üzere yapıştı bir daha. Ortada bir mola verir üzere yapıyor lakin maalesef uzun sürmüyor bu durum; tevekkeli değil, ruhuna aksi arkadaşın! İğretiliğin eğretilemezliği (öğretilemezliği değil, bu da olağan olarak lakin tam değil!)… “Geçici toplumsal gerçekliğin” karşısında metaforlar da tüydü. Şairler/yazarlar (yani sanat erbapları) da Facebook’a/Twitter’a mahkûm bir hayatın “dayanılmaz hafifçeliği”ne kapılmış gibiler. (Bu ortada bir anekdot: Geçen gün otobüste Žižek takıntılı Olumsuzla Oyalanma’yı (Olumsuzla oyalanıp durmuyor muyuz aslına bakarsanız!) okuyordum. Yolculardan biri, Abi Twitter’da inecek var, diye seslendi; elinde kocaman bir telefon mu ne. Yolcular içinde gençten biri de, Ya abi sen uykuya mı daldın! Biz Facebook’tayız! dedi. Gülüşmeler… Ben de içimden, Geçmiş olsun, dedim! Ruhumuza el fatiha…)
Şairlerin en büyük savunularından biridir: AN’dan şiir çıkmaz! Hele hele toplumsal/siyasal AN’dan bi halt olmaz! Toplumsal aslına bakarsan “postmoderne kurban olam” sloganları eşliğinde gömüldü. Zoraki işte… Şu Filistin sorunu olmasa, Kürt sorunu kart kurda yem olsa… Ortadoğu, Afrika sular altında falan kalsa… Vallahi üzücü olmayacak! Yahu şairler/yazarlar (sanat erbapları) da rahatlayacaklar! Yormayalım arkadaşları bu kadar “gündelik hayat” ile, “gündelik siyaset” ile…
PROVOKATİF NOTLAR 5
Çok “paylaşılan” şiir, “fazlaca şiir” midir? Yoksa epey “ruhu çıkmış” şiir midir? örneğin “şu” şairin şiirlerini ele alalım. Maşallah herkes yemiş yutmuş. Her dizesini ezberine kazımış; “herkes” lakin… Bu kadar olur! Facebook’ta “her üç şahıstan beşi” onun şiirlerini paylaşıyor. Genelde de aşk meşk odaklı… Gözüme ilişmesinden gına geldi. Gıcık oldum, tahminen de minik egoma yenildim, kıskançlık krizine yakalandım!… Dayanamadım, geçen gün, üşenmedim üstelik, yayınevini aradım. Epi topu bir soru sordum: Sizin “şu” şairin kitabı (Toplu Şiirler, tek kitap) kaç adet sattı? Garibim bi ton laf etti. “Kem küm abi! Kötü değil lakin çabucak hemen İclal Aydın’ın satışlarını yakalayamadı. Ayşe Kulin’in sağ yanından bile geçmedi. Elif Şafak dalgasını geçti, nanik yaptı. Orhan Pamuk, Siz hâlâ şiirle mi iştigal ediyorsunuz?” dedi ve hüzünlü sonu çeviri etti: “Duymadınız mı abi? Kitabevleri ortak karar almışlar; artık şiir kitapları bulundurmayacaklarmış, yani satmayacaklarmış… Üç beş, haydi bilemediniz on kanon yahut ‘öteki vasıfları’ niçiniyle bilinen şairler haricinde… Biz de ‘yeni’ şiir kitabı talebiyle gelenleri ‘butik’ yayınevlerine kakalı… Pardon, postalıyoruz abi!”
Başıma takılmıştı… Kardeş, öteki vasıflar derken sahi hangi (ince/kalın) iğneyi deriye saplıyordun? diye sorma gereği duydum. Sağ olsun, üşenmeden yanıtladı. “Eşcinselliği olabilir, siyasal kimliği olabilir, stand-up ‘sanatçısı’ olabilir, etnik kimliğe yaslanıyor olabilir, bestelemiş olabilir vs vs. ” Son cümlesi kırıcıydı ya her neyse: “Abi sen de fazlaca cahilsin be ya!”
Bu kadar bilgi, aydınlatma feneri kâfi kardeş, dedim. Sağ ol, kolay gelsin, dedim. Telefonu kapattım. Kapatmaz olaydım. O orta “yeni” bir şair aradı: “Dosyamı göndermek istiyorum. Benim Facebook’ta şu kadar takipçim var. Kitabım oldukçasatar; sizi varlıklı eder…” Dayanamadım, biraz ayıp kaçtı ancak telefonu sertçe kapattım.
Şiirin, değil Türkiye’de, dünyada bile “tecimleştirilemeyen” tek sanat tipi olduğunu bilmiyor “yeni” şair. Bu da bana Marx’ın bir kelamını hatırlatır her daim: “… Bilmiyorlar fakat yapıyorlar!” Ben bu kelamın hafifçeten modifiye edilmesi gerektiği kanısındayım: “Yanlış biliyorlar fakat bir daha de beğenilen sohbet yapıyorlar!”
Bir Fransız muharrir boşuna dememiş: “Bir şiir kitabı bir kitabevinde üç beş adet satıyorsa bestsellerdir.” her neyse, sevgili “yeni” şairler, “enseyi karartmayın”; gün ola devran döne… Sizden tek ricam: Toplumcu Gerçekçileri sollayıp geçtiniz; Nâzım’ı şairlikten düşürdünüz; bravo!… İkinci Yenicileri de şöyleki göbek farkıyla geride bırakırsanız, tarihe bir imzanız kalabilir -belki-…
Lütfen ortalıkta put mut bırakmayınız!…
PROVOKATİF NOTLAR 6
Edebiyat alanında dördüncü kitabını (Efsun) okurla buluşturduğuna nazaran, Selahattin Demirtaş’ın yeni kulvarı burası. Bu ortada belirtmeliyim ki kitap isimleri farklı bir kurguyu işaret ediyor: Seher / Devran / Leylan / Efsun…
Bir vakit içinder lisanlara pelesenkti: şiir kuma kabul etmez. Ben bunu genişleterek ve biraz da farklı uyarlamalara giderek “edebiyat gerçek siyaseti kuma kabul etmez” diyeyim. Kabul ettiği anda, edebiyat özünden fire verir. Bu, edebiyatın siyasetle ilgilenmeyeceği, toplumsala sırtını döneceği manasına gelmez. Tersine, daha bir kendisi olarak oralarda yer alır, miting alanına enine uzunluğuna yayılır, pankart açar, afiş asar, slogan atar fakat afiliğinden de ödün vermez. Ortalara, derinlere, içlere hakikat süzülerek bizi içten fetheder.
Demirtaş’ın vakit içinde“reel siyaset”ten uzaklaşıp “edebiyat siyasetiyle/poetikasıyla” daha derin bağ kuracağını düşünüyorum. Şu an çabucak hemen “reel siyaset ile edebiyat siyaseti”ni bir arada yürütüyor izlenimi uyandırmakta. Edebi “safraları” ile siyaset “dokunuşları” iç içe geçmiş izlenimi uyandırıyor. Ne yazık ki bu aksaklıkları “reel siyaset” kulvarlarından geçen her edebiyatçıda görmek mümkündür. Yani “daha sonradan edebiyatçı” olmak problemlidir lakin tavına geldiğinde de durdurulması imkânsızdır. Her yapıtta yeni bir boyuta, evreye geçmek o vakit kaçınılmazlaşır.
Demirtaş’ın “Ben şayet olmazsam siyaset bir eksik kalır” psikolojisinden uzaklaşması gerekiyor. Varsın bir eksik kalsın. Yerini kesinlikle bir diğeri doldurur. Her gelenin liderlik koltuğuna kazık çaktığı bir ülkede, coğrafyada farklılığını her tarafıyla gösterdi/gösteriyor aslına bakarsan. Tahminen buna el “mecbur” da…
Edebiyat alanında “sesini” duyurması da hayli kolay oldu, umarım bu kolaylığı “kolaycılık” olarak algılayıp edebiyatını da buna “kurban” etmez… Kitaplarını ayrıntılı inceleme imkanı çabucak hemen bulamadığım için daha ileri/öte bir yargıda bulunmam abes kaçar…
Yeri gelmişken lafı iktidarın gediğine bir adım daha yaklaştıralım. Birileri hiç kusura bakmasınlar; “bir biçimde” (Yargıya müdahale ediliyor diye kesin bir savım olmadığından!) içeride tuttuklarının ahını alıyorlar. “Günahlarına giriyorlar.” Osman Kavala’ya, Selahattin Demirtaş’a gelene kadar “kodesleri” dolduracak kaç cani gezinmekte ortalıkta; “aşağı” mahallelerde, “yukarı” mahallelerde. Sokak ortalarına girmeyelim, çıkmamız imkânsız olabilir…
PROVOKATİF NOTLAR 7
Horkheimer (Adorno’ya yönelik): “Sana nazaran bir yüzyıl kadar daha sonra her şey daha güzel olacakmış üzere yaşamamız gerekiyor. Rahipler de aşağı üst birebir şeyi söylüyor” der Teori ve Pratik Üzerine ortasında.
Dünyanın her tarafında “rahip” epeyce; “güzel mi hoş gelecek/ler” için aslına bakarsanız sefillikten yerleri süpüren bugünlerdeki hayatımızı ipotek etmemizi istiyorlar, daha da isteyecekler. Herbiçimde o yüz yılıncı günde hepimiz toprağı yalayıp yutmuş olacağız! Bizim sol cenahta da bu mantık, ne hikmetse, çok kabul gördü/görüyor/nazarancek -gibi-. Hayde, böyyük böyyük ülkülerimiz için mahpusları, tabutları dolduralım; daha sonra “İktidar kimin olacak?” diye birbirimize girelim! “Tabutta rövaşata” mümkün; sinemasını bile yaptılar! Hayde!…
Kusura bakmayın; kimi vakit bir avuç beynin elektrik trafiğinde yavaşça aksamalar olabiliyor. Merak etmeyin, biraz daha sonra ben de “rahipler korosu”na katılırım. Daima bir arada bir kere daha mesut memnun, kör gözüm sana muhalifçilik oynarız, pardon “ilahi” söyleriz…
PROVOKATİF NOTLAR 8
“… insan, bir yanıyla, yalnızca önüne gelenle yetinen değil; işin gerisini, basamak ve püf noktalarını kurcalayan bir yaratıktır da” diyor İshak Reyna, Muharririn Kuramı “Eserimi Nasıl Yazdım?”da. El ancak, ben bu ülkenin beşerinin ve alışılmış ki sanatçı/edebiyatçı çoğunluğunun üstteki cümleye biat ettiğine dair derin kuşkular besliyorum. Başlangıçta değil, sonda bile, yani yaratıcılığının, hatta ömrünün sonunda bile yapıtının hangi kabın/cildin/akımın/kanonun içine konacağından bi haber onlarca sanatçı biliyorum/tanıyorum. Ergenliği tahtından indirmek oysaki ne zahmetli işmiş. Ergenliğin önlenemez, ertelenemez radikalliği sanatı/edebiyatı/kültürü resmen ve hile ile postmoderne peşkeş çekti.
Öykü anlatmak kolay, sözlerle merak, heyecan, aksırma tıksırma yaratmak da kolay (bir yere kadar)… Eh işte, burada kalan bir “müthiş” yaratıcılık işte! Bunu karmaşık, kaotik bir kurgu sistemi içine almak, o mekanizmayı dört dörtlük işler hale getirmek “müthiş”in ötesinde sıkıntı. Haydi dört dörtlük işler hale getirdik, bu defa de işin ideolojisi, toplumsal, siyasal, kültürel, ütopik, distopik, fantastik vs boyutuyla ilgili sorgu sual devreye giriyor ki işte bu noktada muharrir (sanatçı/edebiyatçı) kem kümcü olup çıkıyor.
Hele bir de ruhunu lağıma sokup çıkarsanız pak kaldığını sanan ahlakçılığımız var ki tüm yaratıcılığımızın şifresi, anahtarı güya… O denli olunca da “Bu ülke niçin ilerlemiyor, niçin aydınlanmıyor; niçin her geçen gün biraz daha yozlaşıyor?” üzere abukun ötesinde cümleler kurmak/kurgulamak da anlamsız kalıyor…
Alaattin Topçu
“Biz (ve hele sen!) ne makine ne de hamalız! Sayıca oldukcaluğu da bir üstünlük sayanlara kulak asma. Arasan ağız tadıyla anılacak tek mısraları yoktur onların.” (Ahmed Arif, Leylim Leylim, s. 109)
Ahmed Arif’in 4 Ocak 1956 tarihindeki mektubunda geçer üstteki cümle. “Onlar” dedikleri kimler, mektupları tarih sırasına göre baştan sona gözden geçirmediğimden, “onlara dair” ayrıntıyı kaçırmış olabilirim. Sorun şu ki “küçük mahalle”de “açık adres” yazmaya muhtaçlık yoktur. “Mektup/ileti” bir biçimde “adres”ini bulur. Üstüne alınan alınır, toz kondurmayan bildiği yolda dıgıdık dıgıdık ilerler. Nâzım Hikmet yaşasaydı, kesin bir taş koyardı! “Trrrrum! trak tiki tak! / Makinalaşmak istiyorum” diyebilirdi pekâlâ… İşin latifesini bir yana koyalım, öbür yana “Şairin ömrü şiire dahil”dir diyelim, Cemal Süreya’dan aşırarak.
Haklıdır. Benzeri örnek Ahmed Arif-Leyla Erbil mektuplaşmaları için de kelam konusu edilebilir: Şairin aşkları/mektupları da “şiire dahil”dir. Şayet bu aşklarda/mektuplarda “şiirsel lisan, edebi yaratıcılık, estetik form” başat figürse… Aksi biçimde, “Ben senin kaşına yandım/gözüne tav oldum!” üzere bir şey ise bizi/okuru ilgilendirmez. Yoksa ilgilendirir mi? Daha ötesi, “Ulan alçak, sen beni nasıl terk edersin? Seni pazara çıkarayım da bir gör!” üzere “intikam amaçlı” ise (buna benzeri romanlar bile yazılıyor bildiğiniz üzere; “eski” sevgililerini faş edenleri de gördük, eski eşlerini mat etmeye çalışanları da) bu da bizi ilgilendirmez. İlgilendirecekse şayet, olağan olarak belden aşağı savaşana karşı, yani “mazlum”un yanında “Hop, n’oluyor!” diyeceğiz, el mecbur. “Minik egolular” olağan olarak buralardan nemalanmak isteyeceklerdir! Minik egoluları tatmin etmese de birinci ilkeyi atladık. İkinci unsur ise, mektuplaşan öznelerin yakınları… Şayet bu mektuplarda onları rencide edecek “malzemeler” varsa bunlar da, bir daha kelam konusu “yayına hazırlayanlar” tarafınca, ayıklanmalı diye düşünüyorum, en azından “etik” bakımdan…
Leyla Erbil ile Ahmed Arif cephesinden baktığım(ız)da, o denli varsayım ediyorum, “yayımlanacağı üzere bir öngörü” ortasında olmasalardı, bu mektupları “saklamazlar”dı. İkisi de hayli düzgün bilirler ki yaşama veda ettiklerinde tüm “gizli saklıları” didik didik edilecek ve açığa çıkacaktır/çıkarılacaktır.
İşin “ticari” kısmına gelince… Şayet buradan birileri (yakınları/varisleri) üç beş kuruş kazanacaklarsa, varsın kazansınlar, ne olur ki, birileri milyon dolarları, altınları gemilere yükleyip “gdolayırlerken” lafı edilmiyor da… Müelliflik (ama harbi keriz tertemiz yazarlık) az meşakkatli bir uğraş değildir. Keşke “paranın padişah/sultan/kral/kraliçe” olmadığı bir dünyada yaşasak da bu biçimdesi “ticari” boyutlu tartışmalara hiç girmesek; daha fazlaca sanatın/edebiyatın, mektuplaşmaların içeriğine/boyutuna yönelse ilgilerimiz. Postmodern-pastsanat safsatalarına hiç kapılmasak… Dahası, bu tartışmalar, “yaşayan yakınları” da ilgilendirmekte şu an. Onların para pul sorunlarıyla rencide olmalarını kim ister ki?
Ahmed Arif’in Leylim Leylim ismiyle kitaplaştırılmış mektupları ile Leyla Erbil’in Mektup Aşkları isimli romanına ayrıyeten bir deneme kapsamında ondan sonrasında tekrar göz atarım. Provokatif notun bu faslını şimdilik kapatıyorum.
Son olarak: Kütüphanemde 80’li senelerdan beri Düşün Yayınevi’nin “mektuplar dizisi” durur, ortada bir onlara göz atarım. Hepsi birbirinden kıymetlidir, bir okur-yazar olarak benim için…
PROVOKATİF NOTLAR 2
Kimi beşerler (şair/yazar vb) ömrü billah “ergen” üzere yaşamayı ve yazmayı beceri biliyorlar. Komik duruma düşmeleri, yer yer de vahim yıkıcı/trajik sonuçlara niye olmaları kaçınılmazdır. Ne yazık ki onlar, bunu da önemsemezler. Bildiklerini okumaya devam ederler. İtirazım yok. Önemli manada da her “ergen kuşak”ta etkilidirler. Bu bağlamda Witold Gombrowicz üzere olgunlaşmaya, giderek “yaşlanmaya” itiraz edebilirler. Yazmanın pornografisi onları daha fazla bağlar, ilgilendirir, cezbeder. Toplumsalın, siyasalın ve global yıkımın tesirleri onların içselliklerinde “pas geçen” kasırga/lar üzeredir…
Hiç kimse alınmasın lakin İkinci Yeni Türk şiirini kozmik potaya sokabilecek bir “olgunluğa” (tematik, biçimsel, biçemsel) erişememiştir. Keşke bir omuz atıp yarım bacak/kuşak öne çıkacak cüreti gösterebilselerdi; biz de bu şiir ormanında kurda kuşa yem olmazdık. Yeri gelmişken notumu düşeyim. Cemal Süreya’ya atfedilen şu kelam de hiç yanlışsız değildir: “Ama ben onlardan daha hoş yazdım!”
Türk edebiyatını şöyleki bir silkelesek, “ondan daha hoş redakte ettim ve kendi kitabım yaptım” diyen epey müellif çıkar. Emin olun benim elimin altında bu biçimde birkaç “dosya” var. Evrak diyorum zira kitapları öteki şahıslara ilişkin isimlerle piyasada uzunluk göstermekte. O denli özenmece, esinlenmece, intihallenmece değil; vallahi de billahi de ben bunlara “redakteci yazar/romancı/şair” diyorum. Otuz yıldır bu mesleğin ortasındayım; bu mantıkla ilerleseydim, otuz yılda otuz değil üç ile sıfır’ın yanına bir sıfır daha ekler, üç yüz kitabı kendime “mal” ederdim.
Şeytan kulağına kar suyu kaçırmak üzere olmasın da… Ahmet Arif ile Enver Gökçe akrabalığı da bir kenara not alınsın… Daha fazla komikleşmeyelim lütfen. Global köyde el âleme rezil olmayalım.
PROVOKATİF NOTLAR 3
“Yaşamanın dayanılmaz hafifçeliği” kene üzere yapıştı bir daha. Ortada bir mola verir üzere yapıyor lakin maalesef uzun sürmüyor bu durum; tevekkeli değil, ruhuna aksi arkadaşın! İğretiliğin eğretilemezliği (öğretilemezliği değil, bu da olağan olarak lakin tam değil!)… “Geçici toplumsal gerçekliğin” karşısında metaforlar da tüydü. Şairler/yazarlar (yani sanat erbapları) da Facebook’a/Twitter’a mahkûm bir hayatın “dayanılmaz hafifçeliği”ne kapılmış gibiler. (Bu ortada bir anekdot: Geçen gün otobüste Žižek takıntılı Olumsuzla Oyalanma’yı (Olumsuzla oyalanıp durmuyor muyuz aslına bakarsanız!) okuyordum. Yolculardan biri, Abi Twitter’da inecek var, diye seslendi; elinde kocaman bir telefon mu ne. Yolcular içinde gençten biri de, Ya abi sen uykuya mı daldın! Biz Facebook’tayız! dedi. Gülüşmeler… Ben de içimden, Geçmiş olsun, dedim! Ruhumuza el fatiha…)
Şairlerin en büyük savunularından biridir: AN’dan şiir çıkmaz! Hele hele toplumsal/siyasal AN’dan bi halt olmaz! Toplumsal aslına bakarsan “postmoderne kurban olam” sloganları eşliğinde gömüldü. Zoraki işte… Şu Filistin sorunu olmasa, Kürt sorunu kart kurda yem olsa… Ortadoğu, Afrika sular altında falan kalsa… Vallahi üzücü olmayacak! Yahu şairler/yazarlar (sanat erbapları) da rahatlayacaklar! Yormayalım arkadaşları bu kadar “gündelik hayat” ile, “gündelik siyaset” ile…
PROVOKATİF NOTLAR 5
Çok “paylaşılan” şiir, “fazlaca şiir” midir? Yoksa epey “ruhu çıkmış” şiir midir? örneğin “şu” şairin şiirlerini ele alalım. Maşallah herkes yemiş yutmuş. Her dizesini ezberine kazımış; “herkes” lakin… Bu kadar olur! Facebook’ta “her üç şahıstan beşi” onun şiirlerini paylaşıyor. Genelde de aşk meşk odaklı… Gözüme ilişmesinden gına geldi. Gıcık oldum, tahminen de minik egoma yenildim, kıskançlık krizine yakalandım!… Dayanamadım, geçen gün, üşenmedim üstelik, yayınevini aradım. Epi topu bir soru sordum: Sizin “şu” şairin kitabı (Toplu Şiirler, tek kitap) kaç adet sattı? Garibim bi ton laf etti. “Kem küm abi! Kötü değil lakin çabucak hemen İclal Aydın’ın satışlarını yakalayamadı. Ayşe Kulin’in sağ yanından bile geçmedi. Elif Şafak dalgasını geçti, nanik yaptı. Orhan Pamuk, Siz hâlâ şiirle mi iştigal ediyorsunuz?” dedi ve hüzünlü sonu çeviri etti: “Duymadınız mı abi? Kitabevleri ortak karar almışlar; artık şiir kitapları bulundurmayacaklarmış, yani satmayacaklarmış… Üç beş, haydi bilemediniz on kanon yahut ‘öteki vasıfları’ niçiniyle bilinen şairler haricinde… Biz de ‘yeni’ şiir kitabı talebiyle gelenleri ‘butik’ yayınevlerine kakalı… Pardon, postalıyoruz abi!”
Başıma takılmıştı… Kardeş, öteki vasıflar derken sahi hangi (ince/kalın) iğneyi deriye saplıyordun? diye sorma gereği duydum. Sağ olsun, üşenmeden yanıtladı. “Eşcinselliği olabilir, siyasal kimliği olabilir, stand-up ‘sanatçısı’ olabilir, etnik kimliğe yaslanıyor olabilir, bestelemiş olabilir vs vs. ” Son cümlesi kırıcıydı ya her neyse: “Abi sen de fazlaca cahilsin be ya!”
Bu kadar bilgi, aydınlatma feneri kâfi kardeş, dedim. Sağ ol, kolay gelsin, dedim. Telefonu kapattım. Kapatmaz olaydım. O orta “yeni” bir şair aradı: “Dosyamı göndermek istiyorum. Benim Facebook’ta şu kadar takipçim var. Kitabım oldukçasatar; sizi varlıklı eder…” Dayanamadım, biraz ayıp kaçtı ancak telefonu sertçe kapattım.
Şiirin, değil Türkiye’de, dünyada bile “tecimleştirilemeyen” tek sanat tipi olduğunu bilmiyor “yeni” şair. Bu da bana Marx’ın bir kelamını hatırlatır her daim: “… Bilmiyorlar fakat yapıyorlar!” Ben bu kelamın hafifçeten modifiye edilmesi gerektiği kanısındayım: “Yanlış biliyorlar fakat bir daha de beğenilen sohbet yapıyorlar!”
Bir Fransız muharrir boşuna dememiş: “Bir şiir kitabı bir kitabevinde üç beş adet satıyorsa bestsellerdir.” her neyse, sevgili “yeni” şairler, “enseyi karartmayın”; gün ola devran döne… Sizden tek ricam: Toplumcu Gerçekçileri sollayıp geçtiniz; Nâzım’ı şairlikten düşürdünüz; bravo!… İkinci Yenicileri de şöyleki göbek farkıyla geride bırakırsanız, tarihe bir imzanız kalabilir -belki-…
Lütfen ortalıkta put mut bırakmayınız!…
PROVOKATİF NOTLAR 6
Edebiyat alanında dördüncü kitabını (Efsun) okurla buluşturduğuna nazaran, Selahattin Demirtaş’ın yeni kulvarı burası. Bu ortada belirtmeliyim ki kitap isimleri farklı bir kurguyu işaret ediyor: Seher / Devran / Leylan / Efsun…
Bir vakit içinder lisanlara pelesenkti: şiir kuma kabul etmez. Ben bunu genişleterek ve biraz da farklı uyarlamalara giderek “edebiyat gerçek siyaseti kuma kabul etmez” diyeyim. Kabul ettiği anda, edebiyat özünden fire verir. Bu, edebiyatın siyasetle ilgilenmeyeceği, toplumsala sırtını döneceği manasına gelmez. Tersine, daha bir kendisi olarak oralarda yer alır, miting alanına enine uzunluğuna yayılır, pankart açar, afiş asar, slogan atar fakat afiliğinden de ödün vermez. Ortalara, derinlere, içlere hakikat süzülerek bizi içten fetheder.
Demirtaş’ın vakit içinde“reel siyaset”ten uzaklaşıp “edebiyat siyasetiyle/poetikasıyla” daha derin bağ kuracağını düşünüyorum. Şu an çabucak hemen “reel siyaset ile edebiyat siyaseti”ni bir arada yürütüyor izlenimi uyandırmakta. Edebi “safraları” ile siyaset “dokunuşları” iç içe geçmiş izlenimi uyandırıyor. Ne yazık ki bu aksaklıkları “reel siyaset” kulvarlarından geçen her edebiyatçıda görmek mümkündür. Yani “daha sonradan edebiyatçı” olmak problemlidir lakin tavına geldiğinde de durdurulması imkânsızdır. Her yapıtta yeni bir boyuta, evreye geçmek o vakit kaçınılmazlaşır.
Demirtaş’ın “Ben şayet olmazsam siyaset bir eksik kalır” psikolojisinden uzaklaşması gerekiyor. Varsın bir eksik kalsın. Yerini kesinlikle bir diğeri doldurur. Her gelenin liderlik koltuğuna kazık çaktığı bir ülkede, coğrafyada farklılığını her tarafıyla gösterdi/gösteriyor aslına bakarsan. Tahminen buna el “mecbur” da…
Edebiyat alanında “sesini” duyurması da hayli kolay oldu, umarım bu kolaylığı “kolaycılık” olarak algılayıp edebiyatını da buna “kurban” etmez… Kitaplarını ayrıntılı inceleme imkanı çabucak hemen bulamadığım için daha ileri/öte bir yargıda bulunmam abes kaçar…
Yeri gelmişken lafı iktidarın gediğine bir adım daha yaklaştıralım. Birileri hiç kusura bakmasınlar; “bir biçimde” (Yargıya müdahale ediliyor diye kesin bir savım olmadığından!) içeride tuttuklarının ahını alıyorlar. “Günahlarına giriyorlar.” Osman Kavala’ya, Selahattin Demirtaş’a gelene kadar “kodesleri” dolduracak kaç cani gezinmekte ortalıkta; “aşağı” mahallelerde, “yukarı” mahallelerde. Sokak ortalarına girmeyelim, çıkmamız imkânsız olabilir…
PROVOKATİF NOTLAR 7
Horkheimer (Adorno’ya yönelik): “Sana nazaran bir yüzyıl kadar daha sonra her şey daha güzel olacakmış üzere yaşamamız gerekiyor. Rahipler de aşağı üst birebir şeyi söylüyor” der Teori ve Pratik Üzerine ortasında.
Dünyanın her tarafında “rahip” epeyce; “güzel mi hoş gelecek/ler” için aslına bakarsanız sefillikten yerleri süpüren bugünlerdeki hayatımızı ipotek etmemizi istiyorlar, daha da isteyecekler. Herbiçimde o yüz yılıncı günde hepimiz toprağı yalayıp yutmuş olacağız! Bizim sol cenahta da bu mantık, ne hikmetse, çok kabul gördü/görüyor/nazarancek -gibi-. Hayde, böyyük böyyük ülkülerimiz için mahpusları, tabutları dolduralım; daha sonra “İktidar kimin olacak?” diye birbirimize girelim! “Tabutta rövaşata” mümkün; sinemasını bile yaptılar! Hayde!…
Kusura bakmayın; kimi vakit bir avuç beynin elektrik trafiğinde yavaşça aksamalar olabiliyor. Merak etmeyin, biraz daha sonra ben de “rahipler korosu”na katılırım. Daima bir arada bir kere daha mesut memnun, kör gözüm sana muhalifçilik oynarız, pardon “ilahi” söyleriz…
PROVOKATİF NOTLAR 8
“… insan, bir yanıyla, yalnızca önüne gelenle yetinen değil; işin gerisini, basamak ve püf noktalarını kurcalayan bir yaratıktır da” diyor İshak Reyna, Muharririn Kuramı “Eserimi Nasıl Yazdım?”da. El ancak, ben bu ülkenin beşerinin ve alışılmış ki sanatçı/edebiyatçı çoğunluğunun üstteki cümleye biat ettiğine dair derin kuşkular besliyorum. Başlangıçta değil, sonda bile, yani yaratıcılığının, hatta ömrünün sonunda bile yapıtının hangi kabın/cildin/akımın/kanonun içine konacağından bi haber onlarca sanatçı biliyorum/tanıyorum. Ergenliği tahtından indirmek oysaki ne zahmetli işmiş. Ergenliğin önlenemez, ertelenemez radikalliği sanatı/edebiyatı/kültürü resmen ve hile ile postmoderne peşkeş çekti.
Öykü anlatmak kolay, sözlerle merak, heyecan, aksırma tıksırma yaratmak da kolay (bir yere kadar)… Eh işte, burada kalan bir “müthiş” yaratıcılık işte! Bunu karmaşık, kaotik bir kurgu sistemi içine almak, o mekanizmayı dört dörtlük işler hale getirmek “müthiş”in ötesinde sıkıntı. Haydi dört dörtlük işler hale getirdik, bu defa de işin ideolojisi, toplumsal, siyasal, kültürel, ütopik, distopik, fantastik vs boyutuyla ilgili sorgu sual devreye giriyor ki işte bu noktada muharrir (sanatçı/edebiyatçı) kem kümcü olup çıkıyor.
Hele bir de ruhunu lağıma sokup çıkarsanız pak kaldığını sanan ahlakçılığımız var ki tüm yaratıcılığımızın şifresi, anahtarı güya… O denli olunca da “Bu ülke niçin ilerlemiyor, niçin aydınlanmıyor; niçin her geçen gün biraz daha yozlaşıyor?” üzere abukun ötesinde cümleler kurmak/kurgulamak da anlamsız kalıyor…
Alaattin Topçu