Barış ERKAYA / BORSA ANALİZ
Çoğunlukla temel gerçeklerden kopuk, piyasanın boşluklarını kullanarak gerçekleştirilen süreçlerle borsa seanslarının endişe sineması senaryosuna dönüştüğü bir periyodu geride bıraktık. Tüm ihtarların tenkit bombardımanına tutulduğu bu devir neredeyse borsadaki devamlılık sisteminin tehdit altında girdiği bir devir olmaya başlamıştı ki kurumlar en sonunda müdahaleyi gerçekleştirerek piyasanın kendi dinamiklerine dönmesini sağladı.
Borsa için yeni macera: Bilançolar
Şimdi Borsa İstanbul’u yeni bir macera bekliyor. bir daha yükselişe geçen borsada bankalar da birden fazla bankacılık dışı paylar de gerçek gerçeklikleriyle hareket ediyor. Bunun altında yatan en kıymetli dinamik ise yaklaşan üçüncü çeyrek bilançoları.
Yarıyıl ve yılsonu bilançoları hem bağımsız kontrolden geçiyor olması birebir vakitte ana bilanço devirleri olması niçiniyle analistlerin daha fazla üzerine odaklandığı bilanço devirleri oluyor. Hatta buna yeni yılın birinci bilanço bilgileri olması niçiniyle birinci çeyrek bilgilerini de ekleyebiliriz. Yerli ve yabancı birfazlaca aracı kurumun araştırma departmanının bu periyotlarda daha ince eleyen sık dokuyan kestirimler ve tahliller yaptığını bakılırsabiliyoruz. Yılın üçüncü çeyreği ise bu açıdan biraz sahipsiz kalmış bir bilanço devri olarak kabul edilebilir.
Öte yandan üçüncü çeyrek aslında borsanın klâsik olarak gerçekleştirdiği yılsonu rallisinin temelini oluşturan bir devir de bununla birlikte. Yani yılsonu bilançolarına ait beklentiler bu vakitte ortaya temalıyor ve üçüncü çeyrek bilançoları da aslında bu beklentilerde bir bozulma olup olmadığını göstermesi açısından kritik datalar ortaya koyuyor. Bu beklentilerle bir arada ekseriyetle eylül sonu-ekim ortası içinde satın alınmaya başlanan beklentiler kimi paylarda yeni yılın ocak ayına, kimi paylarda ise yılsonu bilançolarının belirtildiğı şubat ayı sonuna kadar devam ediyor. Yani iddialar gerçekleşip gerçekler satılmaya başlanıyor. İşte bu niçinle ekim-şubat periyodu borsadaki en hareketli aylardan biri olarak kabul ediliyor.
Geleneksel yılsonu rallisi olur mu? Geçmiş endeks bilgilerine bakıldığında son 10 yılın sekizinde Borsa İstanbul’da ekim-ocak periyodu yükseliş devri olmuş. Bu devirlerin kimilerinde yükseliş 2021’de olduğu üzere yüzde 70’i aşmış, kimilerinde ise 2018’de olduğu üzere azamî yüzde 6’larda kalmış. 2013 ve 2015 ise endeksin yılsonu rallisini yapmadığı yıllar olmuş. Ama ortalamalara bakıldığını bu on yılın sekizinde ortalama yükseliş yüzde 27’yi bulmuş. Bu yıl da bir yılsonu rallisi olacak mı sorusunun yanıtı epey fazla değişkene bağlı. Öncelikle paranın tüm dünyada bol olduğu bir devirden geçtik. Pandemi periyodunda para musluklarının sonuna kadar açıldığı bir müddetç, şirketler açısından doların ucuz, kredi bulmanın kolay olduğu ve üstelik hayli düşük maliyetlerle yapılabildiği bir periyodu işaret ediyor. ötürüsıyla şirketler açısından her şey epey daha kolaydı. Ama bu fazla para, pandemi ve (Ukrayna-Rusya) savaş şartları niçiniyle daha az malla karşılaşınca bütün dünyada enflasyon tehdidi yaratmaya başladı. Bu niçinle doların sahibi olan ABD tüm dolarları anavatanına geri çağırmaya karar verdi. Bunu da faizleri agresif biçimde yükselterek yapmaya başladı. Daha kuvvetli dolar ise aslında kimse için âlâ bir senaryo değildi. Yani geçmiş senelerdan fazlaca farklı bir milletlerarası piyasa yapısıyla karşı karşıyayız. Yani klasik yılsonu rallisinin karşısındaki en bariz tehdit olarak dolar duruyor.
Yabancıların çıkışı avantaj mı dezavantaj mı? İkinci kıymetli sorun ise 2020 yılının ocak ayına kadar Borsa İstanbul’un yarısından fazlasının yabancı yatırımcıların denetiminde olduğu bir piyasa yapısı vardı. Yani 2012’den 2020’ye kadar yabancıların BİST’in takas toplamındaki hissesi yüzde 60’lar düzeyinde seyrediyordu. ötürüsıyla bir ralliyi tetikleyip sürükleyebilecek bir sermaye akışı kelam konusuydu. Ancak bu yabancı hisselerinin yarısı ülkeyi terk etmiş durumda. Son datalara göre Borsa İstanbul’daki yabancı hissesi yüzde 31,92 ile tarihinin en düşük düzeyinde. Aslında işin bu kısmının bir dezavantaj mı yoksa avantaj mı olduğu kısmı biraz da tartışılabilecek bir nokta. Şayet doların anavatanına kaçtığı bugünkü üzere bir devirde şayet Borsa İstanbul’daki yabancı hissesi yüzde 60’lar düzeyinde olsaydı, Borsa İstanbul hala bugünkü düzeylerinde kalabilir miydi? İşte burası kritik bir nokta. Zira yüzde 70 oranında yerli yatırımcının denetiminde olan bir borsa, olağan olarak yatırımcıların gerçek olarak para kazanma sıkıntısını göz arkası etmeden, “Kaçan yabancı fonların yaratabileceği yıkıcı etkiyi de sınırlandırıyor” halinde düşünülebilir. Ki yılbaşından bu yana BİST-100 endeksi tüm dünyada kazandıran dört borsadan biri ve nominal getiride de (yerel para üniteleri üzerinden) dorukta. BİST-100’e en yakın borsa Brezilya borsası. Endonezya ve Suudi Arabistan borsaları olumlu getiri sağlayabilmiş öteki borsalar. Rusya, Polonya, Yunanistan, ABD Nasdaq, Çin, Kore, Tayvan borsalarında kayıplar yüzde 25-50 içinde değişiyor. Ancak elbette BİST-100’ün bu olumlu ayrışması dolar bazında hala 2000 yılı düzeylerinde olduğumuz gerçeğini değiştirmiyor.
Yani uzun lafın kısası bu iki soru işareti aslında yılsonu rallisinin bir daha yaşanıp yaşanmayacağı konusunda kıymetli soru işaretleri.
Hisse bazlı hareketler başladı Lakin endeksin hareketinden bağımsız olarak pay bazında beklentilerin oldukcatan satın alınmaya başladığı da bir gerçek. Yani şayet Borsa İstanbul’da genel bir çöküş yaşanmazsa ve endekste bir yatay seyir bile olursa bilanço bazlı rallilerin yaşanma mümkünlüğü hala devam ediyor üzere görünüyor. İşte bu açıdan genel bir ralli çıpası bulamayan borsanın bilakis bilanço beklentisi çıpası pay bazlı hareketlerin önünü açabilir. Biz de varsayım verisi zahmeti yaşanan üçüncü çeyrek bilanço devri için dönemsel bir bilgiyi baz alarak tahlil yapmaya çalıştık. Klâsik olarak üçüncü çeyrek bilanço periyodunda yılın en yüksek ciro dilimini gerçekleştiren şirketleri tespit etmeye uğraş ettik. şüphesiz şaşırtan olmayan sonuç, turizm şirketlerin bu vakitte yüklü olarak tepede yer alması. Haziran- Eylül devrinin turizm ciroları açısından en kıymetli periyot olduğu epey da olağandışı bir bilgi değil. Bu yılın turizm periyodu de aslında ciroların, fiyatlama davranışlarının hem yükselen dolar tıpkı vakitte yükselen enflasyon niçiniyle geçmiş senelerdan fazlaca daha yüksek olacağı sonuçları ortaya koyabilir. En azından analistler bu biçimde düşünüyor.
TAHTASI SIĞ PAYLARA DİKKAT!
Analizi gerçekleştirirken BIST-100 yahut BIST- 100 dışı şirketler ayrımına gitmeden dönemsel olarak satışlarının en büyük dilimini haziran eylül periyodunda elde eden tüm şirketleri belirlemeye çalıştık. Bu niçinle listede sıklıkla spekülatif olarak kabul edilen, yani tahtası, süreç hacmi sığ olan şirketler de yer aldı. Buna karşılık BIST-50 hatta BIST-30 şirketleri içinde yer alan paylar de listede yer alıyor. Bu noktada her yatırımcının biraz da kendi tahlilini yapması gerekiyor. Öncelikle bakılması gereken bu şirketlere ait üçüncü çeyrek bilanço beklentileri satın alınmış mı ya da ne kadar satın alınmış. Birtakım pay senetlerinde bilanço bazlı hareketin eylül ayından itibaren satın alınmaya başlandığı görülüyor. Buna karşılık çabucak hemen bir bilanço hareketi başlatmamış şirketler de bulunuyor. İkinci değerli nokta listede yer alan şirketlerin tahtaları likit mi değil mi? Likit olmayan tahtalarda alım konusu tahminen epeyce güç olmasa da mesela beklenti gerçekleştikten daha sonra satış konusunda kasvetler yaşanabileceği düşünülüyor. Bu niçinle satamayacağınız bir payda yalnızca beklenti düzgün diye alım yapmak pek de beklendiği üzere bir sonuç doğurmayabilir. Üçüncü kritik nokta ise bu tahlilin yalnızca ciro beklentileri üzerinden olduğunu unutmamak. Yani şayet cirodaki artış karlılıkta da istenen cinste bir sonuç doğurmuyorsa bu beklentinin pay fiyatına yansımama mümkünlüğü bulunuyor. Lakin şayet şirket bir yatırım sürecinden geçiyorsa yani bir büyüme payı manzarası veriyorsa bu durumda karlılıktan bağımsız olarak pay meblağlarının büyümeye odaklı bir hareket gerçekleştirme mümkünlüğü da bulunuyor.
Okumaya devam et...
Çoğunlukla temel gerçeklerden kopuk, piyasanın boşluklarını kullanarak gerçekleştirilen süreçlerle borsa seanslarının endişe sineması senaryosuna dönüştüğü bir periyodu geride bıraktık. Tüm ihtarların tenkit bombardımanına tutulduğu bu devir neredeyse borsadaki devamlılık sisteminin tehdit altında girdiği bir devir olmaya başlamıştı ki kurumlar en sonunda müdahaleyi gerçekleştirerek piyasanın kendi dinamiklerine dönmesini sağladı.
Borsa için yeni macera: Bilançolar
Şimdi Borsa İstanbul’u yeni bir macera bekliyor. bir daha yükselişe geçen borsada bankalar da birden fazla bankacılık dışı paylar de gerçek gerçeklikleriyle hareket ediyor. Bunun altında yatan en kıymetli dinamik ise yaklaşan üçüncü çeyrek bilançoları.
Yarıyıl ve yılsonu bilançoları hem bağımsız kontrolden geçiyor olması birebir vakitte ana bilanço devirleri olması niçiniyle analistlerin daha fazla üzerine odaklandığı bilanço devirleri oluyor. Hatta buna yeni yılın birinci bilanço bilgileri olması niçiniyle birinci çeyrek bilgilerini de ekleyebiliriz. Yerli ve yabancı birfazlaca aracı kurumun araştırma departmanının bu periyotlarda daha ince eleyen sık dokuyan kestirimler ve tahliller yaptığını bakılırsabiliyoruz. Yılın üçüncü çeyreği ise bu açıdan biraz sahipsiz kalmış bir bilanço devri olarak kabul edilebilir.
Öte yandan üçüncü çeyrek aslında borsanın klâsik olarak gerçekleştirdiği yılsonu rallisinin temelini oluşturan bir devir de bununla birlikte. Yani yılsonu bilançolarına ait beklentiler bu vakitte ortaya temalıyor ve üçüncü çeyrek bilançoları da aslında bu beklentilerde bir bozulma olup olmadığını göstermesi açısından kritik datalar ortaya koyuyor. Bu beklentilerle bir arada ekseriyetle eylül sonu-ekim ortası içinde satın alınmaya başlanan beklentiler kimi paylarda yeni yılın ocak ayına, kimi paylarda ise yılsonu bilançolarının belirtildiğı şubat ayı sonuna kadar devam ediyor. Yani iddialar gerçekleşip gerçekler satılmaya başlanıyor. İşte bu niçinle ekim-şubat periyodu borsadaki en hareketli aylardan biri olarak kabul ediliyor.
Geleneksel yılsonu rallisi olur mu? Geçmiş endeks bilgilerine bakıldığında son 10 yılın sekizinde Borsa İstanbul’da ekim-ocak periyodu yükseliş devri olmuş. Bu devirlerin kimilerinde yükseliş 2021’de olduğu üzere yüzde 70’i aşmış, kimilerinde ise 2018’de olduğu üzere azamî yüzde 6’larda kalmış. 2013 ve 2015 ise endeksin yılsonu rallisini yapmadığı yıllar olmuş. Ama ortalamalara bakıldığını bu on yılın sekizinde ortalama yükseliş yüzde 27’yi bulmuş. Bu yıl da bir yılsonu rallisi olacak mı sorusunun yanıtı epey fazla değişkene bağlı. Öncelikle paranın tüm dünyada bol olduğu bir devirden geçtik. Pandemi periyodunda para musluklarının sonuna kadar açıldığı bir müddetç, şirketler açısından doların ucuz, kredi bulmanın kolay olduğu ve üstelik hayli düşük maliyetlerle yapılabildiği bir periyodu işaret ediyor. ötürüsıyla şirketler açısından her şey epey daha kolaydı. Ama bu fazla para, pandemi ve (Ukrayna-Rusya) savaş şartları niçiniyle daha az malla karşılaşınca bütün dünyada enflasyon tehdidi yaratmaya başladı. Bu niçinle doların sahibi olan ABD tüm dolarları anavatanına geri çağırmaya karar verdi. Bunu da faizleri agresif biçimde yükselterek yapmaya başladı. Daha kuvvetli dolar ise aslında kimse için âlâ bir senaryo değildi. Yani geçmiş senelerdan fazlaca farklı bir milletlerarası piyasa yapısıyla karşı karşıyayız. Yani klasik yılsonu rallisinin karşısındaki en bariz tehdit olarak dolar duruyor.
Yabancıların çıkışı avantaj mı dezavantaj mı? İkinci kıymetli sorun ise 2020 yılının ocak ayına kadar Borsa İstanbul’un yarısından fazlasının yabancı yatırımcıların denetiminde olduğu bir piyasa yapısı vardı. Yani 2012’den 2020’ye kadar yabancıların BİST’in takas toplamındaki hissesi yüzde 60’lar düzeyinde seyrediyordu. ötürüsıyla bir ralliyi tetikleyip sürükleyebilecek bir sermaye akışı kelam konusuydu. Ancak bu yabancı hisselerinin yarısı ülkeyi terk etmiş durumda. Son datalara göre Borsa İstanbul’daki yabancı hissesi yüzde 31,92 ile tarihinin en düşük düzeyinde. Aslında işin bu kısmının bir dezavantaj mı yoksa avantaj mı olduğu kısmı biraz da tartışılabilecek bir nokta. Şayet doların anavatanına kaçtığı bugünkü üzere bir devirde şayet Borsa İstanbul’daki yabancı hissesi yüzde 60’lar düzeyinde olsaydı, Borsa İstanbul hala bugünkü düzeylerinde kalabilir miydi? İşte burası kritik bir nokta. Zira yüzde 70 oranında yerli yatırımcının denetiminde olan bir borsa, olağan olarak yatırımcıların gerçek olarak para kazanma sıkıntısını göz arkası etmeden, “Kaçan yabancı fonların yaratabileceği yıkıcı etkiyi de sınırlandırıyor” halinde düşünülebilir. Ki yılbaşından bu yana BİST-100 endeksi tüm dünyada kazandıran dört borsadan biri ve nominal getiride de (yerel para üniteleri üzerinden) dorukta. BİST-100’e en yakın borsa Brezilya borsası. Endonezya ve Suudi Arabistan borsaları olumlu getiri sağlayabilmiş öteki borsalar. Rusya, Polonya, Yunanistan, ABD Nasdaq, Çin, Kore, Tayvan borsalarında kayıplar yüzde 25-50 içinde değişiyor. Ancak elbette BİST-100’ün bu olumlu ayrışması dolar bazında hala 2000 yılı düzeylerinde olduğumuz gerçeğini değiştirmiyor.
Yani uzun lafın kısası bu iki soru işareti aslında yılsonu rallisinin bir daha yaşanıp yaşanmayacağı konusunda kıymetli soru işaretleri.
Hisse bazlı hareketler başladı Lakin endeksin hareketinden bağımsız olarak pay bazında beklentilerin oldukcatan satın alınmaya başladığı da bir gerçek. Yani şayet Borsa İstanbul’da genel bir çöküş yaşanmazsa ve endekste bir yatay seyir bile olursa bilanço bazlı rallilerin yaşanma mümkünlüğü hala devam ediyor üzere görünüyor. İşte bu açıdan genel bir ralli çıpası bulamayan borsanın bilakis bilanço beklentisi çıpası pay bazlı hareketlerin önünü açabilir. Biz de varsayım verisi zahmeti yaşanan üçüncü çeyrek bilanço devri için dönemsel bir bilgiyi baz alarak tahlil yapmaya çalıştık. Klâsik olarak üçüncü çeyrek bilanço periyodunda yılın en yüksek ciro dilimini gerçekleştiren şirketleri tespit etmeye uğraş ettik. şüphesiz şaşırtan olmayan sonuç, turizm şirketlerin bu vakitte yüklü olarak tepede yer alması. Haziran- Eylül devrinin turizm ciroları açısından en kıymetli periyot olduğu epey da olağandışı bir bilgi değil. Bu yılın turizm periyodu de aslında ciroların, fiyatlama davranışlarının hem yükselen dolar tıpkı vakitte yükselen enflasyon niçiniyle geçmiş senelerdan fazlaca daha yüksek olacağı sonuçları ortaya koyabilir. En azından analistler bu biçimde düşünüyor.
TAHTASI SIĞ PAYLARA DİKKAT!
Analizi gerçekleştirirken BIST-100 yahut BIST- 100 dışı şirketler ayrımına gitmeden dönemsel olarak satışlarının en büyük dilimini haziran eylül periyodunda elde eden tüm şirketleri belirlemeye çalıştık. Bu niçinle listede sıklıkla spekülatif olarak kabul edilen, yani tahtası, süreç hacmi sığ olan şirketler de yer aldı. Buna karşılık BIST-50 hatta BIST-30 şirketleri içinde yer alan paylar de listede yer alıyor. Bu noktada her yatırımcının biraz da kendi tahlilini yapması gerekiyor. Öncelikle bakılması gereken bu şirketlere ait üçüncü çeyrek bilanço beklentileri satın alınmış mı ya da ne kadar satın alınmış. Birtakım pay senetlerinde bilanço bazlı hareketin eylül ayından itibaren satın alınmaya başlandığı görülüyor. Buna karşılık çabucak hemen bir bilanço hareketi başlatmamış şirketler de bulunuyor. İkinci değerli nokta listede yer alan şirketlerin tahtaları likit mi değil mi? Likit olmayan tahtalarda alım konusu tahminen epeyce güç olmasa da mesela beklenti gerçekleştikten daha sonra satış konusunda kasvetler yaşanabileceği düşünülüyor. Bu niçinle satamayacağınız bir payda yalnızca beklenti düzgün diye alım yapmak pek de beklendiği üzere bir sonuç doğurmayabilir. Üçüncü kritik nokta ise bu tahlilin yalnızca ciro beklentileri üzerinden olduğunu unutmamak. Yani şayet cirodaki artış karlılıkta da istenen cinste bir sonuç doğurmuyorsa bu beklentinin pay fiyatına yansımama mümkünlüğü bulunuyor. Lakin şayet şirket bir yatırım sürecinden geçiyorsa yani bir büyüme payı manzarası veriyorsa bu durumda karlılıktan bağımsız olarak pay meblağlarının büyümeye odaklı bir hareket gerçekleştirme mümkünlüğü da bulunuyor.
Okumaya devam et...