Türkiye güçte dışa bağımlı, ülkede güç kıt. Pekala kıt olan bir şeyin fiyatının ucuz olması beklenebilir mi? Piyasa mantığıyla elbette beklenemez. Ancak tüketiciler fiyatların yüksekliğinden yakınıyor. Pekala dünyada ve Türkiye’de elektrik fiyatları nasıl oluşuyor, sistem nasıl işliyor? Spot elektrik fiyatlarındaki artışın ardında ne var? Ve fiyatlar nereye masraf, niye? Tüm bu sorulara Türkiye elektrik kesiminin merkezinde yer alan kurumlardan birinin, Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği ELDER’in Lideri Kıvanç Zaimler ile karşılık aradık.
ELEKTRİK PİYASASINDA DURUM NEDİR?
Öncelikle elektrik dalının pozisyonuna ve özelliklerine özetlemek gerekirse değinmek isterim. Bedel zincirine baktığımızda elektrik fizikî olarak üretiliyor, iletim çizgilerinden iletiliyor, dağıtım şebekesi üzerinden de en son tüketiciye ulaştırılıyor. Fizikî akışın haricinde elektriğin toptan ve perakende satış piyasaları da var. Rekabetçi bir iktisat anlayışı perspektifinden hareketle, bu kesimin gayesi elektriğin kâfi, kaliteli ve kesintisiz biçimde olabilecek en düşük maliyetle tedariki…
PEKALA PRATİKTE DURUM NASIL?
Türkiye 2000 yılından itibaren güç bölümünü, özgür piyasa anlayışına geçme fikri ortasında bir daha yapılandırdı. Bugünkü düzenleyici kurumun, EPDK oluşturulup Elektrik Piyasası Kanunu’nun çıkarılması da bu yapılaştırmanın değerli adımlarındandı. Ve bugün geldiğimiz noktada elektrik üretiminde özel dal önemli hisse edindi. Özel bölümün daha faal, kamunun ayak izinin azaldığı bir alana dönüştü.
TÜKETİCİLERE NASIL YANSIDI BU GELİŞMELER?
Yaklaşık 45 milyon elektrik abonesi var. Bu tüketicileri evvelce yalnızca mesken, ticarethane ve sanayi aboneleri diye sınıflandırıyorduk. Bugün ise özgür ve özgür olmayan tüketiciler sınıflandırmamız var. Yani, elektriğini istediği tedarikçiden pazarlık tarzıyla alabilenler ve kamunun ilan ettiği tarifelerden satın almak zorunda olanlar. Bir de ortada ister pazarlık yöntemiyle isterse tarife üzerinden alım yapabilecek küme var.
PEKALA BU ÜÇ ABONE KÜMESİ NASIL BELİRLENİYOR?
Bunlardan biri en düşük tüketime sahip mesken aboneleri. En yüksek tüketime sahip küme, yani son kaynak tedarik tarifesine (SKTT) tabi dediğimiz, yıllık 7 milyon kWh’in (2022’den itibaren bu ölçü 3 milyon kWh’e düştü) üzerinde elektrik kullanan aboneler ise bir öteki küme. Bu müşterileri ikili mutabakatlarla elektrik almaya teşvik eden bir sistem var.
ANLAŞAMAZ YA DA PAZARLIKLA ALMAK İSTEMEZSEM?
esasen tarifenin ismi da oradan geliyor. Kendi tedarikçimi kendim seçip ikili mutabakat yapmak istemezsem bugünkü spot piyasa fiyatı ile ilişkilendirilmiş bir fiyattan, yani SKTT dediğimiz tarifeden elektrik tüketebiliyorum. Dolasıyla buradaki maksat piyasasının özgürleşmesi, arz talep durumuna göre tüketicinin kendi duruşunu alabilmesi, ikili mutabakatların sağlanabilmesi. bu biçimde bakılınca her segmentteki elektrik faturasının alt kalemleri de birbirinden farklı oluyor. Bugün bu fatura ortasındaki en yüksek kalem güç üretim maliyetidir.
ELEKTRİĞİN ÜRETİM MALİYETİNİ NASIL ÖLÇÜYORUZ?
Diyelim ki bugün 100 ünite güce gereksiniminiz var. Elimizdeki yenilenebilir güç kaynaklarını, yani en ucuz, en pak kaynakların kullanmasını azami düzey çıkarırız. Bunlar rüzgar, güneş ve hidroelektrik kaynaklarımızdır. Bunların kapasitesi ile 50 ünite ürettik. Kalan talebi karşılamak için de evvela yerli kömürlerimizi, akabinde ithal kömürü kullanırız. Buna da yaklaşık 30 diyelim. Geriye kalan 20’lik kısım için de doğalgaz harcarız.
SPOT ELEKTRİK FİYATLARI NİÇİN ARTTI, ARTIYOR?
Pandemi öncesi talep 100 idi, daha sonrasında bu 115’e çıktı. Bu ek talebi karşılamak için daha fazla kaynağa gereksinim duyuldu. Bu da doğalgaz, yani en kıymetli kaynak. Bu ortada hidroelektrik santrallerimiz kuraklık niçiniyle düşük üretim yapabildiğinden yerli ve yenilenebilir kaynakların hissesi da 50’den 40’a düştü. Bu durumda doğalgazın hissesini 40’a çıkarmamız gerekti. En yüksek maliyetli güç kaynağı olan doğalgazın hissesi arttı. ötürüsıyla elektrik üretim maliyetimiz arttı.
MALİYET DÜŞÜRMEK İÇİN NE YAPMALI PEKALA?
Türkiye dahil dünyada pek epey ülkede elektrik meblağları doğalgaza bağlıdır. Maliyet milletlerarası piyasada belirlenir. İthalata bağlı bir ülke olarak biz de bu maliyete katlarınız Tüketicilerin elektrik faturası ortasında ithal edilen doğalgaz değerli bir yer teşkil ediyor diyebiliriz. Biz ülke olarak doğalgazın elektrik üretimindeki hissesini azaltacak faaliyetleri desteklemek zorundayız.
Güçte gelecek: Yerli kaynak, düşük maliyet, verimli tüketim
Sabancı Holding Güç Kümesi Lideri Kıvanç Zaimler, Türkiye güç piyasalarının geleceğini sorusu üzerine şunları söylemiş oldu:
“Enerjide geleceği iklim/çevre, arz güvenliği ve fiyat/maliyet faktörlerinden oluşan üçlü ile tanımlamaya çalışmalıyız. Bu üç öge içinde istikrar bulmak zorundasınız. Yalnızca iklim ayağında yenilenebilir yatırım yaparsanız bunun arz ve maliyet uzunluğunu kaçırabilirsiniz. Yapılması gerekenleri üç başlık altında toplayabiliriz. Birincisi elektriği üretirken maliyeti azaltmalıyız. İkincisi yerli kaynakları azami derecede kullanmalı, hatta üretim teknolojilerini de ülkemizde geliştirmeliyiz. Ve üçüncüsü de gücümüzü verimli tüketmeliyiz. Bilhassa endüstride verimli ekipman kullanması koşul. Ve bunları yapmak için elimizde büyük bir kozumuz var, genç ve akıllı insan kaynağımız.”
En ucuza kim verirse elektriği ondan almalı
ELDER Lideri Kıvanç Zaimler, geçmişte konuşulan fakat artık pek gündeme gelmeyen “bölgesel elektrik tarifeleri” konusundaki sorusu üzerine şu biçimde dedi: “Serbest piyasa iktisadının olduğu bir yerde tüketici hangi bölgede yaşarsa yaşasın, istediği tedarikçiden güç alabilir. Büsbütün özgür piyasa uygularsan ne ulusal ne bölgesel tarifeye muhtaçlık olmaz. En ucuz elektriği kim verirse ondan alabileceğim bir sistem olmalı. Bence bölgesel tarifeye geçiş tarafında bir planlama yok.”
Okumaya devam et...
ELEKTRİK PİYASASINDA DURUM NEDİR?
Öncelikle elektrik dalının pozisyonuna ve özelliklerine özetlemek gerekirse değinmek isterim. Bedel zincirine baktığımızda elektrik fizikî olarak üretiliyor, iletim çizgilerinden iletiliyor, dağıtım şebekesi üzerinden de en son tüketiciye ulaştırılıyor. Fizikî akışın haricinde elektriğin toptan ve perakende satış piyasaları da var. Rekabetçi bir iktisat anlayışı perspektifinden hareketle, bu kesimin gayesi elektriğin kâfi, kaliteli ve kesintisiz biçimde olabilecek en düşük maliyetle tedariki…
PEKALA PRATİKTE DURUM NASIL?
Türkiye 2000 yılından itibaren güç bölümünü, özgür piyasa anlayışına geçme fikri ortasında bir daha yapılandırdı. Bugünkü düzenleyici kurumun, EPDK oluşturulup Elektrik Piyasası Kanunu’nun çıkarılması da bu yapılaştırmanın değerli adımlarındandı. Ve bugün geldiğimiz noktada elektrik üretiminde özel dal önemli hisse edindi. Özel bölümün daha faal, kamunun ayak izinin azaldığı bir alana dönüştü.
TÜKETİCİLERE NASIL YANSIDI BU GELİŞMELER?
Yaklaşık 45 milyon elektrik abonesi var. Bu tüketicileri evvelce yalnızca mesken, ticarethane ve sanayi aboneleri diye sınıflandırıyorduk. Bugün ise özgür ve özgür olmayan tüketiciler sınıflandırmamız var. Yani, elektriğini istediği tedarikçiden pazarlık tarzıyla alabilenler ve kamunun ilan ettiği tarifelerden satın almak zorunda olanlar. Bir de ortada ister pazarlık yöntemiyle isterse tarife üzerinden alım yapabilecek küme var.
PEKALA BU ÜÇ ABONE KÜMESİ NASIL BELİRLENİYOR?
Bunlardan biri en düşük tüketime sahip mesken aboneleri. En yüksek tüketime sahip küme, yani son kaynak tedarik tarifesine (SKTT) tabi dediğimiz, yıllık 7 milyon kWh’in (2022’den itibaren bu ölçü 3 milyon kWh’e düştü) üzerinde elektrik kullanan aboneler ise bir öteki küme. Bu müşterileri ikili mutabakatlarla elektrik almaya teşvik eden bir sistem var.
ANLAŞAMAZ YA DA PAZARLIKLA ALMAK İSTEMEZSEM?
esasen tarifenin ismi da oradan geliyor. Kendi tedarikçimi kendim seçip ikili mutabakat yapmak istemezsem bugünkü spot piyasa fiyatı ile ilişkilendirilmiş bir fiyattan, yani SKTT dediğimiz tarifeden elektrik tüketebiliyorum. Dolasıyla buradaki maksat piyasasının özgürleşmesi, arz talep durumuna göre tüketicinin kendi duruşunu alabilmesi, ikili mutabakatların sağlanabilmesi. bu biçimde bakılınca her segmentteki elektrik faturasının alt kalemleri de birbirinden farklı oluyor. Bugün bu fatura ortasındaki en yüksek kalem güç üretim maliyetidir.
ELEKTRİĞİN ÜRETİM MALİYETİNİ NASIL ÖLÇÜYORUZ?
Diyelim ki bugün 100 ünite güce gereksiniminiz var. Elimizdeki yenilenebilir güç kaynaklarını, yani en ucuz, en pak kaynakların kullanmasını azami düzey çıkarırız. Bunlar rüzgar, güneş ve hidroelektrik kaynaklarımızdır. Bunların kapasitesi ile 50 ünite ürettik. Kalan talebi karşılamak için de evvela yerli kömürlerimizi, akabinde ithal kömürü kullanırız. Buna da yaklaşık 30 diyelim. Geriye kalan 20’lik kısım için de doğalgaz harcarız.
SPOT ELEKTRİK FİYATLARI NİÇİN ARTTI, ARTIYOR?
Pandemi öncesi talep 100 idi, daha sonrasında bu 115’e çıktı. Bu ek talebi karşılamak için daha fazla kaynağa gereksinim duyuldu. Bu da doğalgaz, yani en kıymetli kaynak. Bu ortada hidroelektrik santrallerimiz kuraklık niçiniyle düşük üretim yapabildiğinden yerli ve yenilenebilir kaynakların hissesi da 50’den 40’a düştü. Bu durumda doğalgazın hissesini 40’a çıkarmamız gerekti. En yüksek maliyetli güç kaynağı olan doğalgazın hissesi arttı. ötürüsıyla elektrik üretim maliyetimiz arttı.
MALİYET DÜŞÜRMEK İÇİN NE YAPMALI PEKALA?
Türkiye dahil dünyada pek epey ülkede elektrik meblağları doğalgaza bağlıdır. Maliyet milletlerarası piyasada belirlenir. İthalata bağlı bir ülke olarak biz de bu maliyete katlarınız Tüketicilerin elektrik faturası ortasında ithal edilen doğalgaz değerli bir yer teşkil ediyor diyebiliriz. Biz ülke olarak doğalgazın elektrik üretimindeki hissesini azaltacak faaliyetleri desteklemek zorundayız.
Güçte gelecek: Yerli kaynak, düşük maliyet, verimli tüketim
Sabancı Holding Güç Kümesi Lideri Kıvanç Zaimler, Türkiye güç piyasalarının geleceğini sorusu üzerine şunları söylemiş oldu:
“Enerjide geleceği iklim/çevre, arz güvenliği ve fiyat/maliyet faktörlerinden oluşan üçlü ile tanımlamaya çalışmalıyız. Bu üç öge içinde istikrar bulmak zorundasınız. Yalnızca iklim ayağında yenilenebilir yatırım yaparsanız bunun arz ve maliyet uzunluğunu kaçırabilirsiniz. Yapılması gerekenleri üç başlık altında toplayabiliriz. Birincisi elektriği üretirken maliyeti azaltmalıyız. İkincisi yerli kaynakları azami derecede kullanmalı, hatta üretim teknolojilerini de ülkemizde geliştirmeliyiz. Ve üçüncüsü de gücümüzü verimli tüketmeliyiz. Bilhassa endüstride verimli ekipman kullanması koşul. Ve bunları yapmak için elimizde büyük bir kozumuz var, genç ve akıllı insan kaynağımız.”
En ucuza kim verirse elektriği ondan almalı
ELDER Lideri Kıvanç Zaimler, geçmişte konuşulan fakat artık pek gündeme gelmeyen “bölgesel elektrik tarifeleri” konusundaki sorusu üzerine şu biçimde dedi: “Serbest piyasa iktisadının olduğu bir yerde tüketici hangi bölgede yaşarsa yaşasın, istediği tedarikçiden güç alabilir. Büsbütün özgür piyasa uygularsan ne ulusal ne bölgesel tarifeye muhtaçlık olmaz. En ucuz elektriği kim verirse ondan alabileceğim bir sistem olmalı. Bence bölgesel tarifeye geçiş tarafında bir planlama yok.”
Okumaya devam et...