Canan SAKARYA / Selenay YAĞCI
Ticaret Bakanlığı’nın e-Ticaret Mevzuatı’nda değişiklik önnazarann düzenleme kesimde tartışma yarattı. Ticaret Bakanlığı’nın üzerinde bir müddetdir üzerinde çalıştığı ve e-pazaryerlerinde tüketiciyi muhafaza ve haksız rekabeti engelleme olarak duyurduğu e-ticaret düzenlemesine, bölüm KOBİ’lerin, tüketicilerinin de aleyhine olacak kısıtlamalar ve dünyada büyük gelişme gösteren e-ticaretin Türkiye’de büyümesinin önünü kapattığı için itiraz ediyor.
Pazar yerlerine yeni kriterler getirilecek
Ticaret Bakanlığı’nın gündemine aldığı yeni çalışmasına iki ana başlıkta yürütülüyor. Buna bakılırsa, ekonomik parametreleri tek başına belirleyebilme güçleri giderek artan büyük ölçekli ya da başat platformların rekabeti ortadan kaldıracak uygulamalarına müsaade verilmeyecek. İkinci adım olarak bünyelerinde faaliyet gösteren satıcılara nazaran yüksek pazarlık gücüne sahip olan dijital platformların, kendi lehlerine satıcıların aleyhine ticari şartlar dayatmasının önüne geçilecek. Bu kapsamda, e-ticaretin istikrarlı biçimde büyüme ve gelişmesinin sağlanması emeliyle pazar yerlerine birtakım kriterler getirilecek. Piyasadaki rakipleri dışlayıcı biçimde tanıtım faaliyetlerinde bulunulamayacak. E-ticaret pazar yerlerinin elde ettiği bilgileri kullanarak bünyesindeki satıcılarla haksız rekabet etmesi engellenecek. E-ticaret pazar yerleri kendini haksız bir biçimde sıralamada ön plana çıkaramayacak ve satıcılar içinde ayrım gözetemeyecek.
E-ticaret pazar yerlerinin faaliyet alanları belirlenecek ve bölümün orantılı biçimde büyümesi sağlanacak.
Taklit eser satışı engellenecek
Yapılan düzenlemenin ikinci ayağında ise e-ticaret pazar yerlerindeki satıcıların hakları garanti altına alınacak. Bu çerçevede e-ticaret pazar yerlerinde taklit eser satışı ve hukuka ters içerikler engellenecek. Satıcılar yalnızca bir e-ticaret pazar yerinde faaliyet göstermek zorunda bırakılamayacak. E-ticaret pazar yerleri satıcıları makul bir şahıstan mal yahut hizmet teminine zorlayamayacak. E-ticaret pazar yerleri tarafınca satıcılara yapılacak ödemeler artık daha kısa müddette yapılacak. E-ticaret pazar yerleri ve satıcılar içindeki mukavelelerde haksız kurallara yer verilemeyecek ve e-ticaret pazar yerlerince tek taraflı değişiklik yapılamayacak. Hizmet verilmeden haksız biçimde satıcılardan bedel alınması engellenecek. Satıcıların e-ticaret pazar yerlerine karşı hak arama hürriyetini engelleyici uygulamalara müsaade verilmeyecek. Satıcılar kendilerine ilişkin bilgileri diledikleri vakit başka e-ticaret pazar yerlerine taşıyabilecek.
Dala nazaran e-ticarette doğan şirketler üvey evlat oldu
E-ticaretin düzenlenmeye muhtaçlığı olduğunu belirten kesim, bu çalışma ile birlikte biroldukca alanda getirilen kimi kısıtlamaların, e-ticaret dalını olumsuz etkileyeceğini savunuyor. Bölüme göre çalışmada öne çıkan kimi hususlar şöyleki:
1-E-ticarette doğmuş perakendeci kendi markasını satamayacak
Klasik perakendeci e-pazaryeri kurabilecek, kendi ürettiği markasını da bu e-ticaret kanalında satabiliyorken, e-ticarette doğmuş bir perakendeci kendi markasının mamüllerini satamayacak. Çalışmada bu ayrım, cironun yüzde 50’den çoksının online’dan kazanıyorsa formunda yapılıyor. Kesime göre bu husus klâsik perakendeciye de yanlış bildiri veriyor. Online’da doğan markalara getirilen bu kısıtlama ile tüketicilerin eserlere ulaşmaları güçleştirirken ve markaların satışlarını epeyce önemli oranda azaltacak. Yüzbinlerce kişinin çalıştığı fabrikalarda üretilen bu mamüllerin satışına getirilecek kısıtlama birlikteinde üretim kesimini de olumsuz etkileyebilir. Oluşturdukları üretici ekosistemini dağıtmak zorunda kalacak. Bu ekosistemin yarattığı istihdam son bulacak. Klâsik perakendeci ile e-ticaretçileri durduk yere karşı karşıya getirebilir.
2-Turizm, sigortacılık, ulaşım, gayrimenkul, cümbüş ve spor üzere alanlara geçit yok
Düzenleme eser ve hizmet satışlarını ayırıyor. Eser satan e-ticaretçiler, turizm, sigortacılık, ulaşım, gayrimenkul, cümbüş ve spor üzere alanlara giremeyecek. Bu da dünyada en büyük e-ticaret trendlerinden biri olan ve kıymetini birden çok hizmeti sunabilen ‘Süper App’lerin Türkiye’de önünü kapatacak. Mevcut düzenlemeye nazaran birinci bakışta bu oyuncuların kendi platformlarında yeni eser ve hizmet sunamayacağı üzere bir izlenim verilse de, bu platformlar, mevcut büyüklüklerine ulaşmalarını sağlayan eser ve hizmetlerinde muhafaza kalkanına sahip oluyor. Bu da tüketicinin aleyhine olacak bir husus olarak görülüyor.
3-Reklam ve ilan bütçelerine hudut ve kampanya yasağı
E-ticaret şirketleri reklam ve ilan bütçelerini serbestçe belirleyemeyecek. Net süreç hacimlerine nazaran üst limitler belirlenecek. Reklam ve ilan bütçeleri bu limitleri aşamayacak. Son senelerda Türkiye’nin en büyük reklam verenleri ortasına giren e-ticaret bölümün gözettiği istikrarlar bozulacak. Net süreç hacmi üzerinden belirlenecek limite takılan e-ticaret şirketlerinin bir yıl ortasında yurtiçi satışlara yönelik iskonto ve indirimlerine sınırlama gelecek. Türkiye’yi başta kasım kampanyaları olmak üzere nizamlı fırsat günleri ile tanıştıran e-ticaret şirketlerinin kampanyaları azalacak ve çapları küçülecek. Bu durumdan en çok e-pazar yerlerinden satış yapan KOBİ’ler etkilenecek. Tüketiciyi aldatıcı indirimden koruduğu söylenen hususlar ile Tüketici artık daha az fırsatla karşılaşacak. Klâsik ticarette mevcut sistem motamot devam edecek.
4-Online cüzdanlar kaldırılıyor
Genel olarak cüzdan olarak bilinen e-ticaret platformlarına entegre ödeme kolaylaştıran uygulamalar kaldırılacak. Tüketicinin ödeme kolaylığı elinden alınırken, platformların cüzdan kullanan müşterilerine sağladıkları indirim imkanı ortadan kalkacak.
5-E-ticaret şirketlerinin nakliyat alanında faaliyet gösteren şirketleri dışarıya açılamayacak
E-ticaret şirketlerinin kurduğu kargo ağları pazaryeri dışına hizmet veremeyecek. E-ticaret şirketleri kendi markalı mamüllerini de satamayacakları için pazaryerleri, platformları üstündeki satılan mamüllerin daha büyük bir kısmını kendileri taşımayı tercih edebilir. bu biçimdelikle direkt kargo şirketlerine verilen kutu sayılarında azalmaya niye olabilir. Bu durumda da öteki şirketlerin de süreç hacmi düşebilir. Hem başka şirketlerin birebir vakitte kendi araçlarıyla pazar yerlerinin kargolarını taşıyan onbinlerce kişi bu düzenlemeden olumsuz etkilenebilir.
6-Elektronik ticaret hissesi ismi altında ek vergi getirilecek
Büyük ölçekli e-ticaret şirketleri elektronik ticaret hissesi ödeyecek. Bu hisse toplam satış hasılatından alınacak. Pazaryerlerinin ödemek zorunda kalacağı e-ticaret hissesini platformlarda satış yapan şirketlere, şirketlerin de bu ek maliyeti müşterilerine yansıtması gerekecek. Satıcıların gelirleri azalırken, maliyetleri artacak. E-ticaret bölümüne getirilen ek vergiler, fiyat artışlarının önüne geçmek için yapılan KDV indirimlerinin tam aksi istikametinde bir adım olarak bedellendiriliyor.
Yurtharicinde platformlar daha aldatıcı indirim olmadan engelliyor
Aldatıcı indirimler konusunda Türkiye’deki düzenleme sorumluluğu satıcıdan evvel platforma yüklüyor. Ayrıyeten satıcıyı engellemiyor yakalanırsa ceza uyguluyor. Yurtharicinde ise platformlar değil satıcılar sorumlu olurken, platformlar geçmiş satıcı bilgilerini 6 aya kadar saklıyor. Türkiye’de ise bu mühlet 30 gün. Yurtharicinde platformlar altyapılarıyla bu aldatıcı indirimleri daha yapılmadan engelliyor. Satıcıların özel günler, günün fırsatı üzere 4 adet indirimli fiyatlama yapabiliyor. Bunu da değiştiremiyor. Örneğin ‘Günün Fırsat’ı indirimi evvel eserin fiyatını yükselterek değiştirdiyse platform otomatik olarak satıcıdan, son günün en düşük fiyatını vermesini istiyor. Black Friday üzere büyük kampanya günlerinde ise 180 günlük en düşük fiyatı vermesi gerekiyor.
Satıcıların yüzde 74’ü bir pazarda satış yaptı
Geçen yıl 381 milyar liraya ulaşan e-ticaret hacminin yüzde 28’in dalda önde gelen e-ticaret pazar yerlerinde gerçekleşen satışlar oluşturdu. Satıcı sayılarına bakıldığında e-ticaret yapan 484 bin 347 işletmenin, 472 bin 604’ü e-ticaret pazar yerlerinde faaliyet gösterdi. Bu işletmelerin pazar yerlerine bakılırsa dağılımına bakıldığında ise yüzde 74’ünün sadece bir, yüzde 12’sinin ki, yüzde 6’sının üç ve yüzde 3’ü dört pazar yerinde satış yaptı.
Ağır cezai yaptırımlar yolda
Ticaret Bakanlığı’nın e-Ticaret Mevzuatı’nda değişiklik önnazarann düzenleme kesimde tartışma yarattı. Ticaret Bakanlığı’nın üzerinde bir müddetdir üzerinde çalıştığı ve e-pazaryerlerinde tüketiciyi muhafaza ve haksız rekabeti engelleme olarak duyurduğu e-ticaret düzenlemesine, bölüm KOBİ’lerin, tüketicilerinin de aleyhine olacak kısıtlamalar ve dünyada büyük gelişme gösteren e-ticaretin Türkiye’de büyümesinin önünü kapattığı için itiraz ediyor.
Pazar yerlerine yeni kriterler getirilecek
Ticaret Bakanlığı’nın gündemine aldığı yeni çalışmasına iki ana başlıkta yürütülüyor. Buna bakılırsa, ekonomik parametreleri tek başına belirleyebilme güçleri giderek artan büyük ölçekli ya da başat platformların rekabeti ortadan kaldıracak uygulamalarına müsaade verilmeyecek. İkinci adım olarak bünyelerinde faaliyet gösteren satıcılara nazaran yüksek pazarlık gücüne sahip olan dijital platformların, kendi lehlerine satıcıların aleyhine ticari şartlar dayatmasının önüne geçilecek. Bu kapsamda, e-ticaretin istikrarlı biçimde büyüme ve gelişmesinin sağlanması emeliyle pazar yerlerine birtakım kriterler getirilecek. Piyasadaki rakipleri dışlayıcı biçimde tanıtım faaliyetlerinde bulunulamayacak. E-ticaret pazar yerlerinin elde ettiği bilgileri kullanarak bünyesindeki satıcılarla haksız rekabet etmesi engellenecek. E-ticaret pazar yerleri kendini haksız bir biçimde sıralamada ön plana çıkaramayacak ve satıcılar içinde ayrım gözetemeyecek.
E-ticaret pazar yerlerinin faaliyet alanları belirlenecek ve bölümün orantılı biçimde büyümesi sağlanacak.
Taklit eser satışı engellenecek
Yapılan düzenlemenin ikinci ayağında ise e-ticaret pazar yerlerindeki satıcıların hakları garanti altına alınacak. Bu çerçevede e-ticaret pazar yerlerinde taklit eser satışı ve hukuka ters içerikler engellenecek. Satıcılar yalnızca bir e-ticaret pazar yerinde faaliyet göstermek zorunda bırakılamayacak. E-ticaret pazar yerleri satıcıları makul bir şahıstan mal yahut hizmet teminine zorlayamayacak. E-ticaret pazar yerleri tarafınca satıcılara yapılacak ödemeler artık daha kısa müddette yapılacak. E-ticaret pazar yerleri ve satıcılar içindeki mukavelelerde haksız kurallara yer verilemeyecek ve e-ticaret pazar yerlerince tek taraflı değişiklik yapılamayacak. Hizmet verilmeden haksız biçimde satıcılardan bedel alınması engellenecek. Satıcıların e-ticaret pazar yerlerine karşı hak arama hürriyetini engelleyici uygulamalara müsaade verilmeyecek. Satıcılar kendilerine ilişkin bilgileri diledikleri vakit başka e-ticaret pazar yerlerine taşıyabilecek.
Dala nazaran e-ticarette doğan şirketler üvey evlat oldu
E-ticaretin düzenlenmeye muhtaçlığı olduğunu belirten kesim, bu çalışma ile birlikte biroldukca alanda getirilen kimi kısıtlamaların, e-ticaret dalını olumsuz etkileyeceğini savunuyor. Bölüme göre çalışmada öne çıkan kimi hususlar şöyleki:
1-E-ticarette doğmuş perakendeci kendi markasını satamayacak
Klasik perakendeci e-pazaryeri kurabilecek, kendi ürettiği markasını da bu e-ticaret kanalında satabiliyorken, e-ticarette doğmuş bir perakendeci kendi markasının mamüllerini satamayacak. Çalışmada bu ayrım, cironun yüzde 50’den çoksının online’dan kazanıyorsa formunda yapılıyor. Kesime göre bu husus klâsik perakendeciye de yanlış bildiri veriyor. Online’da doğan markalara getirilen bu kısıtlama ile tüketicilerin eserlere ulaşmaları güçleştirirken ve markaların satışlarını epeyce önemli oranda azaltacak. Yüzbinlerce kişinin çalıştığı fabrikalarda üretilen bu mamüllerin satışına getirilecek kısıtlama birlikteinde üretim kesimini de olumsuz etkileyebilir. Oluşturdukları üretici ekosistemini dağıtmak zorunda kalacak. Bu ekosistemin yarattığı istihdam son bulacak. Klâsik perakendeci ile e-ticaretçileri durduk yere karşı karşıya getirebilir.
2-Turizm, sigortacılık, ulaşım, gayrimenkul, cümbüş ve spor üzere alanlara geçit yok
Düzenleme eser ve hizmet satışlarını ayırıyor. Eser satan e-ticaretçiler, turizm, sigortacılık, ulaşım, gayrimenkul, cümbüş ve spor üzere alanlara giremeyecek. Bu da dünyada en büyük e-ticaret trendlerinden biri olan ve kıymetini birden çok hizmeti sunabilen ‘Süper App’lerin Türkiye’de önünü kapatacak. Mevcut düzenlemeye nazaran birinci bakışta bu oyuncuların kendi platformlarında yeni eser ve hizmet sunamayacağı üzere bir izlenim verilse de, bu platformlar, mevcut büyüklüklerine ulaşmalarını sağlayan eser ve hizmetlerinde muhafaza kalkanına sahip oluyor. Bu da tüketicinin aleyhine olacak bir husus olarak görülüyor.
3-Reklam ve ilan bütçelerine hudut ve kampanya yasağı
E-ticaret şirketleri reklam ve ilan bütçelerini serbestçe belirleyemeyecek. Net süreç hacimlerine nazaran üst limitler belirlenecek. Reklam ve ilan bütçeleri bu limitleri aşamayacak. Son senelerda Türkiye’nin en büyük reklam verenleri ortasına giren e-ticaret bölümün gözettiği istikrarlar bozulacak. Net süreç hacmi üzerinden belirlenecek limite takılan e-ticaret şirketlerinin bir yıl ortasında yurtiçi satışlara yönelik iskonto ve indirimlerine sınırlama gelecek. Türkiye’yi başta kasım kampanyaları olmak üzere nizamlı fırsat günleri ile tanıştıran e-ticaret şirketlerinin kampanyaları azalacak ve çapları küçülecek. Bu durumdan en çok e-pazar yerlerinden satış yapan KOBİ’ler etkilenecek. Tüketiciyi aldatıcı indirimden koruduğu söylenen hususlar ile Tüketici artık daha az fırsatla karşılaşacak. Klâsik ticarette mevcut sistem motamot devam edecek.
4-Online cüzdanlar kaldırılıyor
Genel olarak cüzdan olarak bilinen e-ticaret platformlarına entegre ödeme kolaylaştıran uygulamalar kaldırılacak. Tüketicinin ödeme kolaylığı elinden alınırken, platformların cüzdan kullanan müşterilerine sağladıkları indirim imkanı ortadan kalkacak.
5-E-ticaret şirketlerinin nakliyat alanında faaliyet gösteren şirketleri dışarıya açılamayacak
E-ticaret şirketlerinin kurduğu kargo ağları pazaryeri dışına hizmet veremeyecek. E-ticaret şirketleri kendi markalı mamüllerini de satamayacakları için pazaryerleri, platformları üstündeki satılan mamüllerin daha büyük bir kısmını kendileri taşımayı tercih edebilir. bu biçimdelikle direkt kargo şirketlerine verilen kutu sayılarında azalmaya niye olabilir. Bu durumda da öteki şirketlerin de süreç hacmi düşebilir. Hem başka şirketlerin birebir vakitte kendi araçlarıyla pazar yerlerinin kargolarını taşıyan onbinlerce kişi bu düzenlemeden olumsuz etkilenebilir.
6-Elektronik ticaret hissesi ismi altında ek vergi getirilecek
Büyük ölçekli e-ticaret şirketleri elektronik ticaret hissesi ödeyecek. Bu hisse toplam satış hasılatından alınacak. Pazaryerlerinin ödemek zorunda kalacağı e-ticaret hissesini platformlarda satış yapan şirketlere, şirketlerin de bu ek maliyeti müşterilerine yansıtması gerekecek. Satıcıların gelirleri azalırken, maliyetleri artacak. E-ticaret bölümüne getirilen ek vergiler, fiyat artışlarının önüne geçmek için yapılan KDV indirimlerinin tam aksi istikametinde bir adım olarak bedellendiriliyor.
Yurtharicinde platformlar daha aldatıcı indirim olmadan engelliyor
Aldatıcı indirimler konusunda Türkiye’deki düzenleme sorumluluğu satıcıdan evvel platforma yüklüyor. Ayrıyeten satıcıyı engellemiyor yakalanırsa ceza uyguluyor. Yurtharicinde ise platformlar değil satıcılar sorumlu olurken, platformlar geçmiş satıcı bilgilerini 6 aya kadar saklıyor. Türkiye’de ise bu mühlet 30 gün. Yurtharicinde platformlar altyapılarıyla bu aldatıcı indirimleri daha yapılmadan engelliyor. Satıcıların özel günler, günün fırsatı üzere 4 adet indirimli fiyatlama yapabiliyor. Bunu da değiştiremiyor. Örneğin ‘Günün Fırsat’ı indirimi evvel eserin fiyatını yükselterek değiştirdiyse platform otomatik olarak satıcıdan, son günün en düşük fiyatını vermesini istiyor. Black Friday üzere büyük kampanya günlerinde ise 180 günlük en düşük fiyatı vermesi gerekiyor.
Satıcıların yüzde 74’ü bir pazarda satış yaptı
Geçen yıl 381 milyar liraya ulaşan e-ticaret hacminin yüzde 28’in dalda önde gelen e-ticaret pazar yerlerinde gerçekleşen satışlar oluşturdu. Satıcı sayılarına bakıldığında e-ticaret yapan 484 bin 347 işletmenin, 472 bin 604’ü e-ticaret pazar yerlerinde faaliyet gösterdi. Bu işletmelerin pazar yerlerine bakılırsa dağılımına bakıldığında ise yüzde 74’ünün sadece bir, yüzde 12’sinin ki, yüzde 6’sının üç ve yüzde 3’ü dört pazar yerinde satış yaptı.
Ağır cezai yaptırımlar yolda
- Pazaryeri platformda satılan içeriğin hukuka tersliğinden haberdarsa bunu yayından kaldıracak ve kamu kuruluşlarına bildirecek.
- Bildirmeyene 100 bin TL’ye kadar idari para cezası kesilecek.
- Aracılık kontratında olmamasına yahut satıcının beyanı bulunmamasına karşın o markayı kullanıp tanıtım faaliyeti yapan platform 100 bin TL’ye kadar para cezası verilecek.
- Aracılık kontratında satıcı aleyhine tek taraflı değişiklik yapan platform 100 bin TL’ye kadar para cezası ödeyecek.
- Ticaret Bakanlığı’nın rekabet kurallarını müdafaaya dönük önlemlerini uygulamayana 10 bin ila 100 bin TL içinde, denetimcilere bilgi evrak sunmayana da 20 bin ila 50 bin TL içinde ceza kesilecek.
- Platformdaki satıcının satış datalarını bedelsiz taşıyıp, bunlardan elde ettiği bilgileri erişim sağlamayan pazaryerine her bir satıcı için 500 bin TL ceza kesilecek.
- Satıcının fiyatını tek taraflı değiştirip, kampanyaya zorlayan pazaryerine 500 bin TL ceza verilecek.
- Satıcının datalarını rekabette kullanan platforma net satışının yüzde 10’u kadar para cezası verilecek.
- Satışına aracılık etmediği biçimde bir malı promosyon olarak sunan platforma her karşıtlık için 100 bin TL’den az olmamak üzere satışının onbinde biri kadar para cezası verilebilecek Elektronik ticaret ortamları içinde erişim imkânı sunmayan platforma 10 milyon TL ceza kesilebilecek.
- Pazaryeri, satıcıya ayrımcılık yaparsa ve ticari faaliyetini bozucu, taraf olmayacağı bir uygulamaya zorlarsa 100 bin TL ceza alacak.
- Satıcının öbür kanaldan reklam yapmasını, tıpkı ya da farklı malı sunmasını kısıtlayan birinden mal teminine zorlayan platforma 250 bin TL ceza kesilecek.
- Kamu kurumlarına yahut isimli mercilere başvurdu’ diye satıcının online sitedeki sıralamasını geriye düşüren platforma 300 bin TL ceza verilecek.