Elif KARACA
Dünya Bankası Türkiye Yöneticisi Auguste Tano Kouamé, hükümetin COVID-19’a iktisat siyasetleriyle karşılığının süratli olduğunu, fakat gevşek para siyasetine ve süratli kredi genişlemesine odaklanıldığını söylemiş oldu. DÜNYA’nın sorularını yanıtlayan Kouame, baz tesiri ve canlanan dış talebin bu yılın birinci yarısında ekonomiyi ve istihdamı kriz öncesi düzeylere döndüren çift haneli büyümeyi desteklediğini belirtti. Enfl asyonun TL’nin zayıfl aması, artan milletlerarası emtia fiyatları ve talep taraflı baskılarla yükselmeye devam ettiğini, buna karşın, Merkez Bankası’nın siyaset faizini indirdiğini tabir eden Kouame, “Bu da gerçek faiz oranlarının negatif bulunmasına ve yatırımcılar içinde siyaset belirsizliğinin artmasına niye oldu” dedi. Enfl asyonla başarılı bir biçimde uğraş edilebilmesi için enfl asyon denetim altına alınana kadar daha sıkı para siyasetinin sürdürülmesi gerektiğinin altını çizen Kouame tedarik zahmetlerini ortadan kaldırmayı amaçlayan siyasetlerin da yardımcı olacağını belirtti.
■ Aşılama pandeminin seyrini değiştirse de ekonomik aktivitenin önünde bir epeyce sorun var. Global iktisatta mevcut durum için nasıl bir portre çizersiniz?
Global Ekonomik Beklentiler raporunda da açıklandıği üzere, global ekonomik aktivitede bu yıl nispeten kuvvetli bir toparlanma gerçekleşti, fakat birebir vakitte aşağı taraflı riskler görünüme hakim olmaya devam ediyor. Son derece istikrarsız aşılama eğilimleri göz önüne alındığında, bu yıl biroldukca iktisatta faaliyeti kesintiye uğratan Delta varyantı üzere yeni varyantlara ait riskler, bilhassa aşılama oranlarının düşük olduğu ülkelerde düzgünleşme üzerinde baskı oluşturabilir. Tedarik zinciri kesintileri ve nakliye sıkıntıları öngörülenden daha büyük yahut daha uzun sürebilir, bu da global ticareti olumsuz etkileyerek fiyat baskılarını artırabilir. Ayrıyeten, global finansman şartlarındaki ani bir sıkılaşma, bilhassa kısa vadeli dış ve döviz cinsinden borçları daha yüksek olan ülkeler için toparlanmaya ziyan verebilir.
■ Türkiye iktisadına ait genel görünümü nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye iktisadı, G20 ve OECD’de 2020’de olumlu büyüme yaşayan birkaç iktisattan bir tanesiydi. Artan makroekonomik istikrarsızlık kıymetine da olsa G20’deki öteki iktisatların birçoklarından daha süratli büyüdü. Hükümetin COVID-19’a iktisat siyaseti karşılığı süratliydi lakin gevşek para siyasetine ve süratli kredi genişlemesine odaklanıldı. Olumlu bir baz tesiri, aşılamayla birlikte kısıtlamaların kalkması ve yeni den canlanan dış talep, bu yılın birinci yarısında ekonomiyi ve istihdamı kriz öncesi düzeylere döndüren çift haneli büyümeyi destekledi. Lakin enfl asyon yüzde 19’un üzerine çıktı, TL 2021’de yüzde 18 civarında paha kaybetti. Dış finansman muhtaçlıkları yüksek kalmaya devam etti ve büyük ölçüde kısa vadeli portföy akışlarıyla karşılandı. Enfl asyon TL’nin zayıfl aması, artan memleketler arası emtia meblağları ve talep taraflı baskılarla yükselmeye devam etti. Eylül’de tüketici fiyatları enfl asyonu yüzde 19,6, besin fiyatları yüzde 28,8, üretici fiyatları enfl asyonu yüzde 44 arttı. Buna karşın, Merkez Bankası siyaset faizini indirdi, bu da gerçek faiz oranlarının negatif bulunmasına ve yatırımcılar içinde siyaset belirsizliğinin artmasına niye oldu. Enfl asyonla başarılı bir biçimde uğraş edebilmek için, enfl asyon denetim altına alınana kadar daha sıkı para siyaseti sürdürülmelidir. Tedarik kısıtlamalarını ortadan kaldırmayı amaçlayan siyasetler da yardımcı olacaktır.
■ Yüksek enflasyon eğilimlerinin Türkiye üzere gelişmekte olan ülkeler üzerinde ne üzere tesirleri olacak?
Gelişmiş ekonomilerde, son enflasyon eğilimlerinin ekseriyetle süreksiz olduğu düşünülüyor ve piyasa temelli uzun vadeli enfl asyon beklentileri, yatırımcıların global talep gelişmeleri, tedarik zinciri problemlerinin hafifçel emesi ve emtia fiyatlarının önümüzdeki aylarda istikrar kazanmasıyla bir arada baskıların azalmasını beklediklerini gösteriyor.
Avrupa ve Orta Asya’daki gelişmekte olan ekonomilerde (EMDE) artan besin ve güç meblağlarının yanı sıra para ünitesinde kıymet kaybı ve kuvvetli ekonomik toparlanma bir fazlaca ülkede enfl asyonu gayenin üzerine çıkardı.
■ Yabancı yatırımcıların Türkiye’ye ilgisi nasıl artar?
Yabancı yatırımı çekmek ve verimliliği canlandırmak için siyaset güvenilirliği ve makro istikrarın bir daha inşasına, işgücü, eser ve finansal piyasalara odaklanan ıslahatlar ve kurumsal yeniliklere muhtaçlık var. Ticaret pürüzlerinin azaltılması ve yurtharicindeki Türk firmalarına yeni kapılar açmak için AB-Türkiye Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, gençlerin bilhassa bayanların işsizlik sıkıntısının ele alınması, takipteki alacakların tahlili, ifl as ve borç bir daha yapılandırma çerçevelerinin güçlendirilmesi; yatırımcı müdafaalarının güçlendirilmesi yapılabilecekler içinde sayılabilir.
“Temiz kaynaklar güç güvenliğine dayanak olacak”
■ Şu anda dünyada önemli bir güç krizi hissediliyor ve önümüzdeki kış devri için beklentiler o kadar da pembe değil. Sizce Türkiye iktisadı bu problemden ne kadar etkilenecek?
Doğal gaz ve petrol meblağları, COVID daha sonrası toparlanma ve artan talep niçiniyle global olarak yükseliyor ve Türkiye’nin güç maliyetlerinin 2021’in başından bu yana süratle arttığını görüyoruz. İthal kaynakların (petrol, doğal gaz ve kömür) hissesinin yüzde 80’lere ulaşmasıyla bu artışların Türkiye iktisadını olumsuz etkileyeceği muhakkaktır. Bu artışın en büyük sebebi, elektrik üretiminde daha kıymetli olan ithal doğal gaz ve kömürün hissesinin artarak Eylül 2021’de yüzde 54’e ulaşmasıdır. Türkiye’nin arzının yaklaşık yüzde 99’unu ithal ettiği doğal gaz piyasası için durum o kadar da makûs değil, zira Türkiye’nin toplam gaz ithalatının yüzde 83’üne tekabül eden uzun vadeli petrole endeksli tedarik mukaveleleri global fiyatın tesirlerini hafifçel etmeye yardımcı oldu. Lakin, Bu kontratların yaklaşık yüzde 30’unun yılsonuna kadar müddetinin dolması beklendiğinden, lokal gaz ve güç meblağları üstündeki potansiyel tesirler artabilir. Hane halkı ve öteki tüketici kümeleri üstündeki tesir için BOTAŞ tarafınca da sübvansiyonlar sağlandı; lakin global fiyatlar yüksek kalırsa orta vadede bu cins sübvansiyonlar sürdürülebilir olmayacaktır. Ekseriyetle global güç fiyatlarındaki artışların mahallî ekonomiler üstündeki tesirleri, bir ülkenin tedarik kontratlarının yapısına, spot meblağların tüketiciye aktarılma düzebir daha ve tüketicilerin öbür yakıtlara geçme yahut tüketimi azaltma yeteneğine bağlıdır. Türkiye için bu yenilenebilir güce yatırımlarını artırmak, hidroelektrik üzere başka lokal pak üretimi rehabilite etmek ve güç verimliliğini artırmak manasına geliyor ve bunların sağlanması Türkiye’nin güç güvenliğini, ödemeler istikrarını ve pak güç maksatlarını geliştirmesine yardımcı olacak. Dünya Bankası, bu alanlarda finansman ve teknik dayanak sağlamak için hükümet ve paydaşlarla bir arada çalışmaktadır.
Tapering aşağı istikametli risk oluşturuyor
■ Fed’in tahvil alımlarını azaltmasına global iktisat ne vakit hazır olur? O devirde Türkiye için hangi riskler kelam konusu olacak?
Ortalarında Fed’in de bulunduğu gelişmiş ekonomilerdeki büyük merkez bankaları, önümüzdeki aylarda varlık alımlarının kademeli bir halde azaltılacağının işaretini verirken, finansal şartlar genel olarak olumlu görünüyor. Gelişen ülkelere yönelik portföy akışlarının yavaşlamasına ve finansman şartlarının bir ölçü sıkılaşmasına karşın, bu ülkelerdeki memleketler arası tahvil ihraçları nispeten sağlamlığını koruyor. Global finansman şartlarında ani bir sıkılaşma beklenmese de gelişmekte olan ekonomiler için değerli bir aşağı taraflı risk olmaya devam ediyor. Gelişmiş iktisatların para siyasetlerinin beklenenden daha süratli normalleşmesiyle tetiklenen ani bir sıkılaştırma, sistemsiz finansal piyasa hareketlerine niye olabilir, gelişen ülke merkez bankalarını para siyasetini sıkılaştırmaya sevk edebilir ve bilhassa yüksek borç düzeyleri göz önüne alındığında, borç çevirme ve para ünitesi uyumsuzluğu riskleri yaratabilir.
Okumaya devam et...
Dünya Bankası Türkiye Yöneticisi Auguste Tano Kouamé, hükümetin COVID-19’a iktisat siyasetleriyle karşılığının süratli olduğunu, fakat gevşek para siyasetine ve süratli kredi genişlemesine odaklanıldığını söylemiş oldu. DÜNYA’nın sorularını yanıtlayan Kouame, baz tesiri ve canlanan dış talebin bu yılın birinci yarısında ekonomiyi ve istihdamı kriz öncesi düzeylere döndüren çift haneli büyümeyi desteklediğini belirtti. Enfl asyonun TL’nin zayıfl aması, artan milletlerarası emtia fiyatları ve talep taraflı baskılarla yükselmeye devam ettiğini, buna karşın, Merkez Bankası’nın siyaset faizini indirdiğini tabir eden Kouame, “Bu da gerçek faiz oranlarının negatif bulunmasına ve yatırımcılar içinde siyaset belirsizliğinin artmasına niye oldu” dedi. Enfl asyonla başarılı bir biçimde uğraş edilebilmesi için enfl asyon denetim altına alınana kadar daha sıkı para siyasetinin sürdürülmesi gerektiğinin altını çizen Kouame tedarik zahmetlerini ortadan kaldırmayı amaçlayan siyasetlerin da yardımcı olacağını belirtti.
■ Aşılama pandeminin seyrini değiştirse de ekonomik aktivitenin önünde bir epeyce sorun var. Global iktisatta mevcut durum için nasıl bir portre çizersiniz?
Global Ekonomik Beklentiler raporunda da açıklandıği üzere, global ekonomik aktivitede bu yıl nispeten kuvvetli bir toparlanma gerçekleşti, fakat birebir vakitte aşağı taraflı riskler görünüme hakim olmaya devam ediyor. Son derece istikrarsız aşılama eğilimleri göz önüne alındığında, bu yıl biroldukca iktisatta faaliyeti kesintiye uğratan Delta varyantı üzere yeni varyantlara ait riskler, bilhassa aşılama oranlarının düşük olduğu ülkelerde düzgünleşme üzerinde baskı oluşturabilir. Tedarik zinciri kesintileri ve nakliye sıkıntıları öngörülenden daha büyük yahut daha uzun sürebilir, bu da global ticareti olumsuz etkileyerek fiyat baskılarını artırabilir. Ayrıyeten, global finansman şartlarındaki ani bir sıkılaşma, bilhassa kısa vadeli dış ve döviz cinsinden borçları daha yüksek olan ülkeler için toparlanmaya ziyan verebilir.
■ Türkiye iktisadına ait genel görünümü nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye iktisadı, G20 ve OECD’de 2020’de olumlu büyüme yaşayan birkaç iktisattan bir tanesiydi. Artan makroekonomik istikrarsızlık kıymetine da olsa G20’deki öteki iktisatların birçoklarından daha süratli büyüdü. Hükümetin COVID-19’a iktisat siyaseti karşılığı süratliydi lakin gevşek para siyasetine ve süratli kredi genişlemesine odaklanıldı. Olumlu bir baz tesiri, aşılamayla birlikte kısıtlamaların kalkması ve yeni den canlanan dış talep, bu yılın birinci yarısında ekonomiyi ve istihdamı kriz öncesi düzeylere döndüren çift haneli büyümeyi destekledi. Lakin enfl asyon yüzde 19’un üzerine çıktı, TL 2021’de yüzde 18 civarında paha kaybetti. Dış finansman muhtaçlıkları yüksek kalmaya devam etti ve büyük ölçüde kısa vadeli portföy akışlarıyla karşılandı. Enfl asyon TL’nin zayıfl aması, artan memleketler arası emtia meblağları ve talep taraflı baskılarla yükselmeye devam etti. Eylül’de tüketici fiyatları enfl asyonu yüzde 19,6, besin fiyatları yüzde 28,8, üretici fiyatları enfl asyonu yüzde 44 arttı. Buna karşın, Merkez Bankası siyaset faizini indirdi, bu da gerçek faiz oranlarının negatif bulunmasına ve yatırımcılar içinde siyaset belirsizliğinin artmasına niye oldu. Enfl asyonla başarılı bir biçimde uğraş edebilmek için, enfl asyon denetim altına alınana kadar daha sıkı para siyaseti sürdürülmelidir. Tedarik kısıtlamalarını ortadan kaldırmayı amaçlayan siyasetler da yardımcı olacaktır.
■ Yüksek enflasyon eğilimlerinin Türkiye üzere gelişmekte olan ülkeler üzerinde ne üzere tesirleri olacak?
Gelişmiş ekonomilerde, son enflasyon eğilimlerinin ekseriyetle süreksiz olduğu düşünülüyor ve piyasa temelli uzun vadeli enfl asyon beklentileri, yatırımcıların global talep gelişmeleri, tedarik zinciri problemlerinin hafifçel emesi ve emtia fiyatlarının önümüzdeki aylarda istikrar kazanmasıyla bir arada baskıların azalmasını beklediklerini gösteriyor.
Avrupa ve Orta Asya’daki gelişmekte olan ekonomilerde (EMDE) artan besin ve güç meblağlarının yanı sıra para ünitesinde kıymet kaybı ve kuvvetli ekonomik toparlanma bir fazlaca ülkede enfl asyonu gayenin üzerine çıkardı.
■ Yabancı yatırımcıların Türkiye’ye ilgisi nasıl artar?
Yabancı yatırımı çekmek ve verimliliği canlandırmak için siyaset güvenilirliği ve makro istikrarın bir daha inşasına, işgücü, eser ve finansal piyasalara odaklanan ıslahatlar ve kurumsal yeniliklere muhtaçlık var. Ticaret pürüzlerinin azaltılması ve yurtharicindeki Türk firmalarına yeni kapılar açmak için AB-Türkiye Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, gençlerin bilhassa bayanların işsizlik sıkıntısının ele alınması, takipteki alacakların tahlili, ifl as ve borç bir daha yapılandırma çerçevelerinin güçlendirilmesi; yatırımcı müdafaalarının güçlendirilmesi yapılabilecekler içinde sayılabilir.
“Temiz kaynaklar güç güvenliğine dayanak olacak”
■ Şu anda dünyada önemli bir güç krizi hissediliyor ve önümüzdeki kış devri için beklentiler o kadar da pembe değil. Sizce Türkiye iktisadı bu problemden ne kadar etkilenecek?
Doğal gaz ve petrol meblağları, COVID daha sonrası toparlanma ve artan talep niçiniyle global olarak yükseliyor ve Türkiye’nin güç maliyetlerinin 2021’in başından bu yana süratle arttığını görüyoruz. İthal kaynakların (petrol, doğal gaz ve kömür) hissesinin yüzde 80’lere ulaşmasıyla bu artışların Türkiye iktisadını olumsuz etkileyeceği muhakkaktır. Bu artışın en büyük sebebi, elektrik üretiminde daha kıymetli olan ithal doğal gaz ve kömürün hissesinin artarak Eylül 2021’de yüzde 54’e ulaşmasıdır. Türkiye’nin arzının yaklaşık yüzde 99’unu ithal ettiği doğal gaz piyasası için durum o kadar da makûs değil, zira Türkiye’nin toplam gaz ithalatının yüzde 83’üne tekabül eden uzun vadeli petrole endeksli tedarik mukaveleleri global fiyatın tesirlerini hafifçel etmeye yardımcı oldu. Lakin, Bu kontratların yaklaşık yüzde 30’unun yılsonuna kadar müddetinin dolması beklendiğinden, lokal gaz ve güç meblağları üstündeki potansiyel tesirler artabilir. Hane halkı ve öteki tüketici kümeleri üstündeki tesir için BOTAŞ tarafınca da sübvansiyonlar sağlandı; lakin global fiyatlar yüksek kalırsa orta vadede bu cins sübvansiyonlar sürdürülebilir olmayacaktır. Ekseriyetle global güç fiyatlarındaki artışların mahallî ekonomiler üstündeki tesirleri, bir ülkenin tedarik kontratlarının yapısına, spot meblağların tüketiciye aktarılma düzebir daha ve tüketicilerin öbür yakıtlara geçme yahut tüketimi azaltma yeteneğine bağlıdır. Türkiye için bu yenilenebilir güce yatırımlarını artırmak, hidroelektrik üzere başka lokal pak üretimi rehabilite etmek ve güç verimliliğini artırmak manasına geliyor ve bunların sağlanması Türkiye’nin güç güvenliğini, ödemeler istikrarını ve pak güç maksatlarını geliştirmesine yardımcı olacak. Dünya Bankası, bu alanlarda finansman ve teknik dayanak sağlamak için hükümet ve paydaşlarla bir arada çalışmaktadır.
Tapering aşağı istikametli risk oluşturuyor
■ Fed’in tahvil alımlarını azaltmasına global iktisat ne vakit hazır olur? O devirde Türkiye için hangi riskler kelam konusu olacak?
Ortalarında Fed’in de bulunduğu gelişmiş ekonomilerdeki büyük merkez bankaları, önümüzdeki aylarda varlık alımlarının kademeli bir halde azaltılacağının işaretini verirken, finansal şartlar genel olarak olumlu görünüyor. Gelişen ülkelere yönelik portföy akışlarının yavaşlamasına ve finansman şartlarının bir ölçü sıkılaşmasına karşın, bu ülkelerdeki memleketler arası tahvil ihraçları nispeten sağlamlığını koruyor. Global finansman şartlarında ani bir sıkılaşma beklenmese de gelişmekte olan ekonomiler için değerli bir aşağı taraflı risk olmaya devam ediyor. Gelişmiş iktisatların para siyasetlerinin beklenenden daha süratli normalleşmesiyle tetiklenen ani bir sıkılaştırma, sistemsiz finansal piyasa hareketlerine niye olabilir, gelişen ülke merkez bankalarını para siyasetini sıkılaştırmaya sevk edebilir ve bilhassa yüksek borç düzeyleri göz önüne alındığında, borç çevirme ve para ünitesi uyumsuzluğu riskleri yaratabilir.
Okumaya devam et...