Kara Kıta’nın 3,4 trilyon dolarlık hür ticaret pazarı Türkiye’ye fırsatlar sunuyor
NAİL OLPAK
DIŞ EKONOMİK BAĞLAR HEYETİ (DEİK) LİDERİ
Afrika demek artık bir bakıma da Türkiye demek. Afrika ülkeleri ile fazlaca eskiye dayanan dostça bağlarımız geçtiğimiz yirmi sene farklı bir düzeye ulaştı. Artık orada vuku bulan bir gelişme bizleri pek yakından etkiliyor. Bugün, Afrikalı devletler ticari manada kadim beraberliklerini hatırlıyorlar. “Ubuntu” ideolojisinin bir yansıması olarak biz olmanın ben olmaya dönüşüne şahitlik ediyorlar. Afrika’nın Rönesansı olarak isimlendirebileceğimiz bu süreçte Kara Kıta, bölgesel ve memleketler arası yalnızlığından kurtulup kıtanın en büyük sınaması olan yoksullukla faal gayret etmek istiyor. Afrika ile yakın münasebetlerimiz göz önünde bulundurduğumuzda, Türk iş dünyası olarak bizler de bu değişimin ve bu yeni dinamizmin farkında olmalıyız. Afrika içi ticareti yüzde 50 artırması öngörülen, dünya ticaretine 76 milyar dolar ek gelir sağlaması beklenen ve en büyük global hür ticaret bölgesi olma özelliği taşıyan Afrika Kıtasal Özgür Ticaret Bölgesi (AfCFTA) Anlaşması’nı Türkiye açısından uygun okumalıyız. AfCFTA Anlaşması’nın Afrika ülkelerinin devlet liderleri tarafınca imzalanmasından 1005 gün daha sonra AfCFTA, 1 Ocak 2021 tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. bu biçimdece, Afrika’nın 1950 ve 1960’larda bağımsızlığını kazanmasından beri gündeminde olan kıtada kalkınma potansiyelinin arttırılması ve fakirliğin azaltmasına yönelik kıta içi ticaret ve entegrasyon fikri hayata geçmiş oldu.
DÜNYANIN İŞLENMEMİŞ TOPRAKLARININ YÜZDE 60’I AFRİKA’DA
Afrika’nın kalkınması yalnızca kıta için değil dünya için de büyük ehemmiyet arz etmektedir. Çünkü dünyanın çabucak hemen işlenmemiş topraklarının yüzde 60’ını temsil eden kıtanın global nüfusun tarım ve besin gereksinimini karşılamak üzere, 1 trilyon dolarlık bir üretim gerçekleştireceği öngörülmektedir. Bu bağlamda Türk iş dünyası olarak, kıtadaki ticarette şeffaflık ve eşitlik ile bilhassa sanayi alanındaki yatırımların artmasına katkıda bulunacak AfCFTA’nın başlamasını memnuniyetle karşılıyoruz.
ESERLERİN YÜZDE 90’I HİÇBİR TARİFEYE TABİ TUTULMAYACAK
En büyük global hür ticaret bölgesi olan AfCFTA, 1,3 milyar nüfuslu ve 3,4 trilyon dolarlık bir hür ticaret pazarı oluşturuyor. İş, yatırım ve insanların özgür dolanımı ve kaynakların bir daha tesirli bir biçimde dağıtılması yardımıyla eserler için kıtasal bir pazar oluşturan AfCFTA ile farklı tarifelerle kıtada süreç goren ticari mamüllerin yüzde 90’ının hiç bir tarifeye tabi tutulmadan iç pazarlara daha rahat ulaşabilmesi sağlanacak. AfCFTA muahedesi ayrıyeten yüzde 7’lik kısmı oluşturan hassas eserlerde kıtada gelişmekte olan ülkeler için 10 yıllık ve en az gelişmiş olan ülkeler için de 13 yıllık ticaret serbestisi tanıyor.
AfCFTA ile Afrika içi ticaret yükselirken, bu kıtaya ihracat yapan ülkelerinin pazar hisselerinin da gerilemesi bekleniyor. ötürüsıyla AfCFTA’nın kıta ile iş yapmakta olan ve ticaret yapmayı hedefleyen Türk iş insanlarımız için de olumlu ve negatif tesirleri olacaktır. Bu yeni periyodun artılarını da eksilerini de gerçek tahlil etmek için de DEİK olarak, “Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi ve Türk Firmalarına Etkisi” raporumuzu İstanbul Ticaret Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Bağlar Kısım Lider Vekili ve raporumuz Araştırma Koordinatörü Öğretim Üyesi Dr. Uğur Yasin Asal öncülünde hazırlayarak, yayımladık. Raporumuzu şu başlıklar altında inceledik:
● Global İktisat Politikte Afrika’nın Yeri
● Türkiye ve Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi
● Afrika’da Ticaret ve İş Yapma
● Afrika Kıtasal Hür Ticaret Muahedesi (AfCFTA) ve Türkiye’nin Ticari Diplomasisi.
ÜLKELER MECLİSLERİNDE ONAYLAMAYA DEVAM EDİYOR
7 Temmuz 2019 tarihinde Nijer’in başşehri Niamey’de gerçekleştirilen Afrika Birliği (AU) 12’nci olağanüstü Doruğunda resmi olarak başlatılan görüşmeler AfCFTA ile sonuçlandı. Bu mukavele, eski Afrika Birliği Örgütü’nün (OAU, 1963-1999) halefi olarak 2002 yılında başlatılmış Afrika Birliği’nin kurulmasından bu yana kıtadaki en kıymetli gelişme olarak takdir görüyor. Aralık 2019 prestijiyle Eritre hariç tüm Afrika ülkeleri bu mukaveleyi imzalamış bulunuyor. Günümüzde ise mukavelenin ülkelerin meclislerinde onaylanma süreci devam etmektedir. 1 Ocak 2020 tarihinde mutabakatın operasyonel olması kararlaştırıldı.
“MADE IN AFRICA” GÜMRÜK DUVARLARINA TAKILMAYACAK
AfCFTA mukavelesinin Mayıs 2019’da sürece konulması, en büyük global hür ticaret bölgesini kurmuş olup, 1,3 milyar tüketiciden oluşan bir tabanını birleştirerek kestirimi 3.4 trilyon dolar fiyatında kombine bir GSYH yaratmıştır. AfCFTA’nın kurumsallaşması, Doğu Afrika Topluluğu (EAC), Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğundan (SADC) oluşan Üç Taraflı Hür Ticaret Bölgesine ait evvelki müzakerelerin devamı niteliğindedir. Bölgesel Ekonomik Toplulukların (REC) hâlihazırdaki kurumsal yapılarının AfCFTA yapısına katkıda bulunması beklenmektedir. Bu ticaret bölgesinin kıymeti; iş, yatırım ve insanların hür dolanımı yardımıyla mal ve hizmetler için kıtasal bir pazar oluşturmasıdır.
Ayrıyeten AfCFTA’nın:
● Seri üretim için fırsatların tesirli bir biçimde kullanılması ve işletilmesiyle sanayi ve işletmelerin rekabet gücünü artırması,
● Kaynakları bir daha tesirli bir biçimde dağıtarak kıtasal pazara erişim sağlaması,
● Endüstrileşmeyi teşvik etmesi,
● Afrika ortasındaki ticarete hürlük getirmesi,
Bir kıtasal birlik kurması bekleniyor. Kıtasal Hür Ticaret Muahedesi, kıtanın rastgele bir ülkesinde yapılan yatırım ve hizmeti, gümrük duvarlarına takılmadan bir öbür Afrika ülkesine satılmasını sağlayacak. Mutabakat ile “Made in Africa” menşei mamüllerin kıta ortasındaki sirkülasyonu daha kolay ve gümrük duvarlarına takılmayacak. Türkiye ve Afrika ilgilerinin geçirmiş olduğu dinamik 20 yıl kararında, Kıtasal Ekonomik Entegrasyon kıta ile sürdürülebilir ve karşılıklı yarar prensibi kapsamında çalışan Türkiye’nin;
● Türk özel bölümünün Afrika’da yatırımının teşvik ve tanıtımı sağlanmalı,
● Bölgesel ekonomik bir stratejinin oluşturulması,
● AfCFTA ile oluşturulacak yeni ekonomik pazarda üçüncü ülkeler ile bağlantılar ve bu bağlarda
Türkiye için ayrıcalıklı bir statünün mümkün olup olmayacağı, Ayrıcalıklı bir statünün sağlanamaması halinde, Afrika Birliği ve AfCFTA Genel Sekreterliği’ne sunulmak üzere yeni siyaset ve strateji tekliflerinin sunulması öneriliyor.
AfCFTA’nın akabinde Afrika 1 milyar dolarlık ithalatı durduracak
AfCFTA ile Afrika içi ticaret yükselirken, öbür taraftan Afrika’ya Afrika’nın haricinde ihracat yapan ülkelerin ihracatlarının ise azalarak bu ülkelerin Afrika’da pazar hisselerinin gerilemesi bekleniyor. Lakin mutabakatın Afrika içi ticaret hacmini düşük oranda artırması sebebiyle Afrika haricindeki ülkelerin yaşayacakları ihracat kayıplarının da birinci etapta düşük düzeylerde olması bekleniyor. Mutabakatın tesiriyle Afrika içi ticaret hacminin 5,4 milyar dolar artması beklenirken, Afrika haricindeki ülkelerin Afrika’ya ihracatının ise yaklaşık 1 milyar dolar gerilemesi ve muahedenin global ticaret hacmine net olarak yıllık 4,4 milyar dolar artış sağlaması öngörülüyor. Afrika haricindeki ülkelerin ihracatları ülke bazlı incelendiğinde, kıymet bazında en büyük kaybın Afrika’nın en büyük ithalatçısı olan Çin’de yaşanması bekleniyor. Çin’i takiben BAE, Hindistan ve Fransa’nın Afrika’ya ihracatının yaklaşık 60 milyon dolar, Belçika’nın 54 milyon dolar gerilemesi öngörülüyor.
AfCFTA ile artması öngörülen Afrika içi ticarette, güç, tütün, otomotiv, balıklar ve deniz canlıları, değirmencilik eserleri ve demir-çelik bölümlerinde en yüksek artışların yaşanması bekleniyor. Güç bölümünde Nijerya, Zambiya, Togo, Güney Afrika ve Gana’nın ihracatlarının artması beklenirken, bu artışta Nijerya’nın Kamerun’a ham petrol, Zambiya’nın Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ne elektrik, Güney Afrika’nın Senegal’e kömür ihracatının artmasının tesirli olması bekleniyor.
Afrika’nın ithalatından son 20 yılda aldığı hissesi en çok artıran 3 ülkeden biri Türkiye
DEİK tarafınca AfCFTA mutabakatının Türkiye’ye tesirlerini gözlemlemek için Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi (TCI) oluşturuldu. Endeks, ihracat yapan ülkenin tüm fasıl kodlarında ithalat yaptığı ülkeyle olan ahengini gösteriyor. Endekste yalnızca dış ticaret bilgileri üzerinden Türkiye’nin potansiyel rakipleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Afrika’nın ticari partnerleri içinde Afrika’nın ithalatından son 20 yılda aldığı hissesi en çok artıran 3 ülkeden biri Türkiye oldu. Fakat, AfCFTA’nın imzalanmasından daha sonraki süreçte Türkiye’nin Afrika’ya ihracatında oluşacak kaybın büyük oranda Mısır ve Güney Afrika üzere Türkiye’nin ihracat portföyüne yakın olan ülkeler tarafınca doldurulması tehlikesi de bulunmakta. Türkiye’nin Afrika’ya yaklaşık 46 milyon dolarlık ufak bir ihracat kaybı yaşaması öngörülüyor.
DEİK, Afrika’daki 45 iş kuruluyla kıtada ticari diplomasinin nabzını tutuyor
DEİK/Türkiye-Afrika İş Kurullarımız, Afrika ile iş yapan firmaların iştirakiyle anket ve görüş çalışması yaptı. Türk firmalarının Afrika ile ticaret ve yatırım alakaları ve AfCFTA’nın uygulanmasına ait Türk firmalarının görüşleri derledik. 1 Ocak 2021 tarihinde yürürlüğe giren AfCFTA Türk iş dünyamıza tesirlerini inceleyen raporumuzun iş dünyasına tanıtımı için de DEİK/Türkiye-Afrika İş Kurullarımızdan beş liderimizin iştirakiyle çalışma kümesi oluşturduk. Bilhassa COVID-19 salgını ile birlikte artan küreselleşmeden glokalleşmeye geçiş trendinin değerini daima vurguladık ve biz aslında bu paradigma değişiminin Afrika’ya da yansıyacağını 2019 sonundan beri biliyorduk. Bu muahedenin, Afrika ile ticaret yapan ya da iş yapmayı hedefleyen Türk iş insanlarımıza, hem olumlu hem olumsuz tesirleri olması hayli doğal. Lakin biz bardağın dolu tarafına bakmalı, Afrika’daki ticaret ve yatırım ortamında ayrıcalıklı pozisyona gelmek için çalışmalıyız. Yeni Özgür Ticaret Mutabakatları ile Türk özel kesiminin Afrika’daki rekabet gücünü artırmamız gerektiğini düşünüyoruz.
AFCFTA MUAHEDESİNİ 54 AFRİKA DEVLETİNİN 41’İ İMZALADI
1980 yılında yayınlanan Lagos Bildirisi’nde kıtada bir daha doğuşun yolunun, bölgesel ticaret ve memleketler arası piyasalara eklemlenmek olduğunu lisana getirildi. 1991 Abuja Bildirisi’nde de muştulanan kıtasal ticaret alanı düşü gerçekleşti. Afrika’nın önündeki “uzun ince” yolda yeni bir başlangıç noktası oldu. Afrika’da tek ve ortak bir pazar olmasının gerekliliği Afrika ülkelerinin önderleri tarafınca benimsendi. 2019 yılında Ruanda’nın başşehri Kigali’de imzalanan Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi muahedesine 54 Afrika ülkesinin 41’i imzacı durumda ve 24 devlet ise ilgili mutabakatın iç onay süreçlerini tamamladı. Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi ile Afrika’da üretilen mal ve hizmetlerde tek bir pazar kurulması amaçlandı. Hakikaten, muahede gümrük vergilerini yüzde 90 oranında kaldırırken gümrük gecikmeleri üzere tarife dışı mahzurları büyük ölçüde kolaylaştırmayı amaçlıyor. Afreximbank’a bakılırsa AfCFTA, mutabakatı kıta içi ticareti yaklaşık 231 milyar dolar arttıracak. Bu sayı çok değerli çünkü bugünkü kestirimlere bakılırsa kelam konusu artış Afrika içi ticaretin yüzde 22’sine tekabül edecek. Afrika kıtası Memleketler arası Para Fonu ve Dünya Bankası üzere esas global ekonomik aktörler tarafınca optimist bir hava üzerinden yükselişe geçecek potansiyele sahip bir yeni aktör olarak sunuluyor. Kıta, dünya yüzeyinin yüzde 20’sini kaplayan ikinci büyük kıta olarak karşımıza çıkıyor. Afrika kıtası hem de, 1 milyarı geçen nüfus oranıyla en büyük ikinci kıta pozisyonunda.
EN SÜRATLİ BÜYÜYEN 15 İKTİSATTAN 6’SI AFRİKA’DA
Kıtada, ekonomik büyüme gözlemlenirken, hem de, kıtanın en değerli problemlerinden biri olarak ortaya çıkan yoksulluk da düşüşe geçmiş görünüyor. Bu olumlu gelişmelere, son periyotta gitgide büyüyen orta sınıf ve devlet kapasitesini sınırlayan etmenlerin başında altyapı sıkıntılarının büyük ölçüde giderilmeye başlanması da eklenebilir. Dünya Bankası’nın öngörülerine bakılırsa, nüfus ve hane geliri artışının bu türlü seyretmesi halinde Afrika’nın 2030 yılında en dinamik kıta haline geleceği var iseyılıyor. 2019 yılında, en süratli büyüyen 15 iktisattan 6’sinin (Etiyopya, Ruanda, Fildişi Kıyısı, Tanzanya, Senegal, Gana) Afrika ülkelerinden oluşması Afrika’nın yükselişinin göstergelerinden biri olarak kabul ediliyor.
2000’li senelerdan bu yana Afrika ülkeleri ekonomik büyüme yaşıyor. bu vakitte neredeyse Afrika ülkeleri; Asya ülkelerine yakın bir büyüme oranı yakalayarak, “Yükselen Afrika” tabirinin kullanılması şaşırtan değil. 2000’li senelerda kendini hissettiren ekonomik krizler, bununla birlikte Afrika kıtasının global iktisat ile eklemlenmesinin kırılgan boyutunu da gözler önüne seriyor. “Afrika yükselişi” tabiri, Afrika kıtası ülkelerine ve ekonomik gelişmelere dair genel bir kadro sıkıntıları da gizleyemiyor. Kıta ülkelerinin birincil hammadde ihracatına dayalı ekonomileri ile bu durumun “deindustrialization” (sanayisizleştirme) süreçlerini hızlandırması Afrika iktisadını global piyasalar karşısında bağımlı ve kırılgan kılıyor. Afrika ülkelerindeki altyapının yetersiz oluşu kıta ülkelerini bölgeselleşme yoluyla daha sağlam ve kuvvetli kılmaya yönlendiriyor. Bu doğrultuda Afrika’da oluşturulan bölgesel ekonomik topluluklar, giderek globalleşmekte olan dünya sisteminde avantaj kazanmaya çalışan kümeler olarak karşımıza çıkıyor.
AfCFTA ve Türkiye-Afrika ticareti üstündeki tesiri
Türkiye ve Afrika’nın esaslı tarihi bağları göz önünde bulundurulduğunda, lakin 1998 yılında kabul edilen Afrika Aksiyon Planı ile karşılıklı ekonomik, politik ve kültürel ilgileri düzgünleştirmek için daha yakın ve odaklı bir temas içine girdikleri görüldü. Bu bağlar, Türkiye’nin Afrika’daki diplomatik ağının giderek büyümesiyle, üst seviye resmi ve ticari ziyaretlerin sıklaşmasıyla ve bölge için hem insani tıpkı vakitte kalkınma yardımlarının artmasıyla daha da derinleşti. Türkiye ve Afrika içinde ki bu bağları kuvvetlendirme taahhüdünün uygulama süreci, 2003 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafınca hazırlanan Afrika ülkeleriyle ekonomik alakaların geliştirilmesi üzere ayrıca strateji formülasyonlarına yer hazırladı.
Türkiye, “Afrika Yılı” olarak ilan edilen 2005 yılında Türkiye’nin Afrika Birliği’ne (AUC) gözlemci üye olması ve 2008 yılında Türkiye’nin AUC tarafınca stratejik ortak olarak ilan edilmesiyle ivme kazanan bağlantılar, düzenlenen Türkiye-Afrika İştirak Dorukları ve Türkiye-Afrika İktisat ve İş Forumları ile daha da pekişti. Türkiye’nin 2015 prestijiyle alınan stratejik önlemler, Afrika ülkeleri hükümetleriyle iki taraflı bir fazlaca ekonomik iş birliği mutabakatlarının yapılmasına yer hazırladı. Türkiye; Kenya, Tanzanya, Güney Afrika, Moritanya, Fildişi, Madagaskar, Burkina Faso, Malawi ve Ekvator Ginesi üzere bir epeyce Afrika ülkesi hükümetiyle iki taraflı platformlarda 39 Ticari ve Ekonomik İş birliği Muahedesine imza attı. Türkiye; Fas, Mauritius, Mısır, Tunus ve Sudan (onay sürecinde) ile iki taraflı Hür Ticaret Muahedeleri imzalamış olup Mozambik, Somali, Moritanya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Cibuti, Çad, Kamerun ve Seyşeller ile de müzakereler devam etti. Ayrıyeten, Türkiye’nin Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması kapsamında 30 Afrika ülkesiyle (Mısır, Cezayir, Güney Afrika, Tunus, Fas, Sudan ve Etiyopya dahil) ve İkili Vergilendirmenin Önlenmesi kapsamında ise 13 ülke (Mısır, Cezayir, Tunus, Fas, Etiyopya, Sudan ve Güney Afrika dahil) ile muahedeleri yürürlüktedir.
Bu stratejik mutabakatlar yardımıyla Türk firmalarının kıtada ticaret ve yatırım yapmalarının önü açılmış ve projeler almaları kolaylaşmıştır. Türk iş dünyasının kıtaya yönelik giderek artan ilgisiyle de 2020 yılına kadar 70 milyar dolar pahasında proje ile 6,7 milyar dolar bedelinde direkt yatırım gerçekleştirilmiştir.
2019 yılında Afrika ile 26,2 milyar dolar ticaret hacmine ulaşan Türkiye’nin, kıtada 43 Büyükelçiliği, 26 Ticaret Müşavirliği, 11 Askeri Ataşeliği, 22 TİKA Uyum Ofisi, 8 YE Kültür Merkezi ve 144 TMV okulu ve 17 yurdu bulunmaktadır. Türk Hava Yolları, bölgede rekabetçi bir ağ kurmuş olup 40 ülkede 60 noktaya yolcu ve 14 noktaya kargo uçuşları bulunmaktadır. DEİK/Türkiye- Afrika İş Kurulları, 54 Afrika ülkesinin 45’inde faaliyet gösteriyor.
2005 yılından daha sonra, 2019-2023 yıllarını kapsayan “İhracat Ana Planı” çerçevesinde 2020 yılı da Türkiye için “Afrika Yılı” olarak ilan edilmiştir. Afrika Türkiye’nin sürdürülebilir ticaret vizyonunu desteklemede değerli bir alternatif pazar niteliğindedir. Geçtiğimiz on yılda Afrika, Türk eserleri ve hizmetleri için değerli bir pazar haline geldi. Afrika kıtasının artan genç nüfusu, yükselen kentleşme, hammadde kaynaklarının varlığı ve bunların tüm muhtaçlık pazarlarına ulaştırılması için güç, altyapı ve ulaşımın mutlak geliştirilmesi mecburiliği ile birlikte, kıtada yer alan ülkelerin birçoğunun kaynak zenginliğine karşın, bu kaynakların yerinde yarı-mamul yahut mamul haline getirilmesi konusunda gerekli bilgi, deneyim ve teknolojiye gelişmiş ülkeler kadar yakın olmamaları sebebiyle ve de öbür kıtalar ve kıtalardaki ülkelerin sahip olduğu minimum hayat şartları ve standardına kavuşmaları gerekliliği niçiniyle, Afrika ülkeleri tüm dünya ülkeleri olduğu kadar Türkiye için de büyük bir pazar olarak tanımlanıyor. Türk firmaları için kıtada, dokuma, demir-çelik, tarım, besin, sıhhat, çimento, inşaat ve gayrimenkul, konut, beyaz eşya, otomotiv, makine, liman işlemeciliği ve güç alanlarında değerli fırsatlar bulunuyor.
Afrika’da ticaret ve iş yapma
Geçtiğimiz on yılda Afrika’nın ekonomik büyümesi istikrarlı bir biçimde arttı. 2019 yılındaki ekonomik beklentilerin, global emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar, ticari belirsizlikler ve ABD dolarının güçlenmesiyle zayıflayan tüm global yükselen piyasalar için zorlayıcı olduğu görüldü. tıpkı vakitte Afrika, küresel ortalamayla gibisi bir ekonomik büyüme gösterdi. 2018 yılındaki büyümenin düşmesi ise, büyük ölçüde Zambiya, Güney Afrika, Angola ve Nijerya üzere daha fazla emtia odaklı iktisatların kaydettiği zayıf büyüme oranlarından kaynaklanıyordu. Etiyopya, en yüksek ekonomik büyümeyi kaydetme yolunda giderken Ruanda, Tanzanya, Kenya ve Gana üzere öbür ekonomiler de yüzde 6’nın üstünde oranlarda büyümektedir.
İş yapmanın kolaylığı
Afrika, iş yapma kolaylığı endeksi ortalamasında puan olarak öteki bölgelerden geride kalıyor olsa da altı yıl üst üste iş ortamı ıslahatlarının en çok yapıldığı bölge oldu. Sahra altı Afrika’da ticareti düzenleyici 107 ıslahatın üçte biri bölgesel ekonomiler kapsamında yapıldı. 2019 yılında Sahra altı Afrika’daki 48 iktisattan en az 40’ı, en az bir ticareti düzenleyici ıslahatı uygulamaya koyuldu. Sahra altı Afrika 905 ıslahatla 15 yıl boyunca en çok ıslahat yapan bölge oldu. en çok ıslahat gerçekleştirilen bölgelerde, “Sözleşmelerin Uygulanması” alanında 27 ıslahat, “İşe Başlama” alanında 17 ıslahat ve “Malların Kaydedilmesi” alanında 13 ıslahat uygulamaya konuldu.
AfCFTA ve Türkiye’nin ticari diplomasisi
Türk iş dünyasının Afrika ile alakaları özelde ülke bazında, genelde ise kıta bazında derinleşme eğilimindedir. DEİK çatısı altında faaliyet gösteren ve hali hazırda 45 ülkede 50 ortak kuruluş ile iş birliği ilişkisi olan Türkiye-Afrika İş Kurullarımız, 2019 yılında 62’si yurt haricinde olmak üzere toplamda 275 aktiflik gerçekleştirirken, 2020 yılında COVID-19 salgını niçiniyle faaliyetlerini çevrim içi platforma taşımış ve toplam 230 toplantı düzenlemiştir (9’u yurt dışı, salgın öncesi dönem).
AfCFTA’nın kapasitesi ve performansı
Çok uzun bir süre uzunluğuna Afrika ülkeleri tarafınca yapılan ihracatta doğal kaynakların ihracatı ağır basıyordu ve Afrika ticareti, tüm global ticaretin yalnızca yüzde 3’ünü oluşturuyordu. Kıta kapsamında yaklaşık yüzde 16.6’lık ticaret oranı, global iktisada dâhil olan sürdürülebilir ve canlı ekonomileri geliştirmek için bölge içi ticaretten faydalanan Avrupa (yüzde 67), Asya (yüzde 61), Kuzey Amerika (yüzde 48) ve Latin Amerika (yüzde 20) üzere başka bölge içi ticaretle karşılaştırıldığında zayıf görülmektedir. Afrika içi ticareti artırmak için AfCFTA, en önemli yedi maksadı vurgulamaktadır. Bunlar:
1. Mal ticaretindeki tarife ve tarife dışı mahzurların kademeli olarak kaldırılması
2. Hizmet ticaretinin özgürleştirilmesi
3. Fikri mülkiyet haklarında ve rekabet siyasetlerinde kıtasal iş birliğinin kurulması
4. Üye devletler içinde uyuşmazlık tahlili düzeneklerinin kurulması
5. Tüm ticaret bölgelerinde iş birliği yapılması
6. AfCFTA’nın yönetimi ve uygulanması için kurumsal bir çerçeve kurulması ve sürdürülmesi ve
7. Daha fazla ticareti kolaylaştıran gümrük ve önlemler üzerinde iş birliği sağlanmasıdır.
Okumaya devam et...
NAİL OLPAK
DIŞ EKONOMİK BAĞLAR HEYETİ (DEİK) LİDERİ
Afrika demek artık bir bakıma da Türkiye demek. Afrika ülkeleri ile fazlaca eskiye dayanan dostça bağlarımız geçtiğimiz yirmi sene farklı bir düzeye ulaştı. Artık orada vuku bulan bir gelişme bizleri pek yakından etkiliyor. Bugün, Afrikalı devletler ticari manada kadim beraberliklerini hatırlıyorlar. “Ubuntu” ideolojisinin bir yansıması olarak biz olmanın ben olmaya dönüşüne şahitlik ediyorlar. Afrika’nın Rönesansı olarak isimlendirebileceğimiz bu süreçte Kara Kıta, bölgesel ve memleketler arası yalnızlığından kurtulup kıtanın en büyük sınaması olan yoksullukla faal gayret etmek istiyor. Afrika ile yakın münasebetlerimiz göz önünde bulundurduğumuzda, Türk iş dünyası olarak bizler de bu değişimin ve bu yeni dinamizmin farkında olmalıyız. Afrika içi ticareti yüzde 50 artırması öngörülen, dünya ticaretine 76 milyar dolar ek gelir sağlaması beklenen ve en büyük global hür ticaret bölgesi olma özelliği taşıyan Afrika Kıtasal Özgür Ticaret Bölgesi (AfCFTA) Anlaşması’nı Türkiye açısından uygun okumalıyız. AfCFTA Anlaşması’nın Afrika ülkelerinin devlet liderleri tarafınca imzalanmasından 1005 gün daha sonra AfCFTA, 1 Ocak 2021 tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. bu biçimdece, Afrika’nın 1950 ve 1960’larda bağımsızlığını kazanmasından beri gündeminde olan kıtada kalkınma potansiyelinin arttırılması ve fakirliğin azaltmasına yönelik kıta içi ticaret ve entegrasyon fikri hayata geçmiş oldu.
DÜNYANIN İŞLENMEMİŞ TOPRAKLARININ YÜZDE 60’I AFRİKA’DA
Afrika’nın kalkınması yalnızca kıta için değil dünya için de büyük ehemmiyet arz etmektedir. Çünkü dünyanın çabucak hemen işlenmemiş topraklarının yüzde 60’ını temsil eden kıtanın global nüfusun tarım ve besin gereksinimini karşılamak üzere, 1 trilyon dolarlık bir üretim gerçekleştireceği öngörülmektedir. Bu bağlamda Türk iş dünyası olarak, kıtadaki ticarette şeffaflık ve eşitlik ile bilhassa sanayi alanındaki yatırımların artmasına katkıda bulunacak AfCFTA’nın başlamasını memnuniyetle karşılıyoruz.
ESERLERİN YÜZDE 90’I HİÇBİR TARİFEYE TABİ TUTULMAYACAK
En büyük global hür ticaret bölgesi olan AfCFTA, 1,3 milyar nüfuslu ve 3,4 trilyon dolarlık bir hür ticaret pazarı oluşturuyor. İş, yatırım ve insanların özgür dolanımı ve kaynakların bir daha tesirli bir biçimde dağıtılması yardımıyla eserler için kıtasal bir pazar oluşturan AfCFTA ile farklı tarifelerle kıtada süreç goren ticari mamüllerin yüzde 90’ının hiç bir tarifeye tabi tutulmadan iç pazarlara daha rahat ulaşabilmesi sağlanacak. AfCFTA muahedesi ayrıyeten yüzde 7’lik kısmı oluşturan hassas eserlerde kıtada gelişmekte olan ülkeler için 10 yıllık ve en az gelişmiş olan ülkeler için de 13 yıllık ticaret serbestisi tanıyor.
AfCFTA ile Afrika içi ticaret yükselirken, bu kıtaya ihracat yapan ülkelerinin pazar hisselerinin da gerilemesi bekleniyor. ötürüsıyla AfCFTA’nın kıta ile iş yapmakta olan ve ticaret yapmayı hedefleyen Türk iş insanlarımız için de olumlu ve negatif tesirleri olacaktır. Bu yeni periyodun artılarını da eksilerini de gerçek tahlil etmek için de DEİK olarak, “Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi ve Türk Firmalarına Etkisi” raporumuzu İstanbul Ticaret Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Bağlar Kısım Lider Vekili ve raporumuz Araştırma Koordinatörü Öğretim Üyesi Dr. Uğur Yasin Asal öncülünde hazırlayarak, yayımladık. Raporumuzu şu başlıklar altında inceledik:
● Global İktisat Politikte Afrika’nın Yeri
● Türkiye ve Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi
● Afrika’da Ticaret ve İş Yapma
● Afrika Kıtasal Hür Ticaret Muahedesi (AfCFTA) ve Türkiye’nin Ticari Diplomasisi.
ÜLKELER MECLİSLERİNDE ONAYLAMAYA DEVAM EDİYOR
7 Temmuz 2019 tarihinde Nijer’in başşehri Niamey’de gerçekleştirilen Afrika Birliği (AU) 12’nci olağanüstü Doruğunda resmi olarak başlatılan görüşmeler AfCFTA ile sonuçlandı. Bu mukavele, eski Afrika Birliği Örgütü’nün (OAU, 1963-1999) halefi olarak 2002 yılında başlatılmış Afrika Birliği’nin kurulmasından bu yana kıtadaki en kıymetli gelişme olarak takdir görüyor. Aralık 2019 prestijiyle Eritre hariç tüm Afrika ülkeleri bu mukaveleyi imzalamış bulunuyor. Günümüzde ise mukavelenin ülkelerin meclislerinde onaylanma süreci devam etmektedir. 1 Ocak 2020 tarihinde mutabakatın operasyonel olması kararlaştırıldı.
“MADE IN AFRICA” GÜMRÜK DUVARLARINA TAKILMAYACAK
AfCFTA mukavelesinin Mayıs 2019’da sürece konulması, en büyük global hür ticaret bölgesini kurmuş olup, 1,3 milyar tüketiciden oluşan bir tabanını birleştirerek kestirimi 3.4 trilyon dolar fiyatında kombine bir GSYH yaratmıştır. AfCFTA’nın kurumsallaşması, Doğu Afrika Topluluğu (EAC), Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğundan (SADC) oluşan Üç Taraflı Hür Ticaret Bölgesine ait evvelki müzakerelerin devamı niteliğindedir. Bölgesel Ekonomik Toplulukların (REC) hâlihazırdaki kurumsal yapılarının AfCFTA yapısına katkıda bulunması beklenmektedir. Bu ticaret bölgesinin kıymeti; iş, yatırım ve insanların hür dolanımı yardımıyla mal ve hizmetler için kıtasal bir pazar oluşturmasıdır.
Ayrıyeten AfCFTA’nın:
● Seri üretim için fırsatların tesirli bir biçimde kullanılması ve işletilmesiyle sanayi ve işletmelerin rekabet gücünü artırması,
● Kaynakları bir daha tesirli bir biçimde dağıtarak kıtasal pazara erişim sağlaması,
● Endüstrileşmeyi teşvik etmesi,
● Afrika ortasındaki ticarete hürlük getirmesi,
Bir kıtasal birlik kurması bekleniyor. Kıtasal Hür Ticaret Muahedesi, kıtanın rastgele bir ülkesinde yapılan yatırım ve hizmeti, gümrük duvarlarına takılmadan bir öbür Afrika ülkesine satılmasını sağlayacak. Mutabakat ile “Made in Africa” menşei mamüllerin kıta ortasındaki sirkülasyonu daha kolay ve gümrük duvarlarına takılmayacak. Türkiye ve Afrika ilgilerinin geçirmiş olduğu dinamik 20 yıl kararında, Kıtasal Ekonomik Entegrasyon kıta ile sürdürülebilir ve karşılıklı yarar prensibi kapsamında çalışan Türkiye’nin;
● Türk özel bölümünün Afrika’da yatırımının teşvik ve tanıtımı sağlanmalı,
● Bölgesel ekonomik bir stratejinin oluşturulması,
● AfCFTA ile oluşturulacak yeni ekonomik pazarda üçüncü ülkeler ile bağlantılar ve bu bağlarda
Türkiye için ayrıcalıklı bir statünün mümkün olup olmayacağı, Ayrıcalıklı bir statünün sağlanamaması halinde, Afrika Birliği ve AfCFTA Genel Sekreterliği’ne sunulmak üzere yeni siyaset ve strateji tekliflerinin sunulması öneriliyor.
AfCFTA’nın akabinde Afrika 1 milyar dolarlık ithalatı durduracak
AfCFTA ile Afrika içi ticaret yükselirken, öbür taraftan Afrika’ya Afrika’nın haricinde ihracat yapan ülkelerin ihracatlarının ise azalarak bu ülkelerin Afrika’da pazar hisselerinin gerilemesi bekleniyor. Lakin mutabakatın Afrika içi ticaret hacmini düşük oranda artırması sebebiyle Afrika haricindeki ülkelerin yaşayacakları ihracat kayıplarının da birinci etapta düşük düzeylerde olması bekleniyor. Mutabakatın tesiriyle Afrika içi ticaret hacminin 5,4 milyar dolar artması beklenirken, Afrika haricindeki ülkelerin Afrika’ya ihracatının ise yaklaşık 1 milyar dolar gerilemesi ve muahedenin global ticaret hacmine net olarak yıllık 4,4 milyar dolar artış sağlaması öngörülüyor. Afrika haricindeki ülkelerin ihracatları ülke bazlı incelendiğinde, kıymet bazında en büyük kaybın Afrika’nın en büyük ithalatçısı olan Çin’de yaşanması bekleniyor. Çin’i takiben BAE, Hindistan ve Fransa’nın Afrika’ya ihracatının yaklaşık 60 milyon dolar, Belçika’nın 54 milyon dolar gerilemesi öngörülüyor.
AfCFTA ile artması öngörülen Afrika içi ticarette, güç, tütün, otomotiv, balıklar ve deniz canlıları, değirmencilik eserleri ve demir-çelik bölümlerinde en yüksek artışların yaşanması bekleniyor. Güç bölümünde Nijerya, Zambiya, Togo, Güney Afrika ve Gana’nın ihracatlarının artması beklenirken, bu artışta Nijerya’nın Kamerun’a ham petrol, Zambiya’nın Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ne elektrik, Güney Afrika’nın Senegal’e kömür ihracatının artmasının tesirli olması bekleniyor.
Afrika’nın ithalatından son 20 yılda aldığı hissesi en çok artıran 3 ülkeden biri Türkiye
DEİK tarafınca AfCFTA mutabakatının Türkiye’ye tesirlerini gözlemlemek için Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi (TCI) oluşturuldu. Endeks, ihracat yapan ülkenin tüm fasıl kodlarında ithalat yaptığı ülkeyle olan ahengini gösteriyor. Endekste yalnızca dış ticaret bilgileri üzerinden Türkiye’nin potansiyel rakipleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Afrika’nın ticari partnerleri içinde Afrika’nın ithalatından son 20 yılda aldığı hissesi en çok artıran 3 ülkeden biri Türkiye oldu. Fakat, AfCFTA’nın imzalanmasından daha sonraki süreçte Türkiye’nin Afrika’ya ihracatında oluşacak kaybın büyük oranda Mısır ve Güney Afrika üzere Türkiye’nin ihracat portföyüne yakın olan ülkeler tarafınca doldurulması tehlikesi de bulunmakta. Türkiye’nin Afrika’ya yaklaşık 46 milyon dolarlık ufak bir ihracat kaybı yaşaması öngörülüyor.
DEİK, Afrika’daki 45 iş kuruluyla kıtada ticari diplomasinin nabzını tutuyor
DEİK/Türkiye-Afrika İş Kurullarımız, Afrika ile iş yapan firmaların iştirakiyle anket ve görüş çalışması yaptı. Türk firmalarının Afrika ile ticaret ve yatırım alakaları ve AfCFTA’nın uygulanmasına ait Türk firmalarının görüşleri derledik. 1 Ocak 2021 tarihinde yürürlüğe giren AfCFTA Türk iş dünyamıza tesirlerini inceleyen raporumuzun iş dünyasına tanıtımı için de DEİK/Türkiye-Afrika İş Kurullarımızdan beş liderimizin iştirakiyle çalışma kümesi oluşturduk. Bilhassa COVID-19 salgını ile birlikte artan küreselleşmeden glokalleşmeye geçiş trendinin değerini daima vurguladık ve biz aslında bu paradigma değişiminin Afrika’ya da yansıyacağını 2019 sonundan beri biliyorduk. Bu muahedenin, Afrika ile ticaret yapan ya da iş yapmayı hedefleyen Türk iş insanlarımıza, hem olumlu hem olumsuz tesirleri olması hayli doğal. Lakin biz bardağın dolu tarafına bakmalı, Afrika’daki ticaret ve yatırım ortamında ayrıcalıklı pozisyona gelmek için çalışmalıyız. Yeni Özgür Ticaret Mutabakatları ile Türk özel kesiminin Afrika’daki rekabet gücünü artırmamız gerektiğini düşünüyoruz.
AFCFTA MUAHEDESİNİ 54 AFRİKA DEVLETİNİN 41’İ İMZALADI
1980 yılında yayınlanan Lagos Bildirisi’nde kıtada bir daha doğuşun yolunun, bölgesel ticaret ve memleketler arası piyasalara eklemlenmek olduğunu lisana getirildi. 1991 Abuja Bildirisi’nde de muştulanan kıtasal ticaret alanı düşü gerçekleşti. Afrika’nın önündeki “uzun ince” yolda yeni bir başlangıç noktası oldu. Afrika’da tek ve ortak bir pazar olmasının gerekliliği Afrika ülkelerinin önderleri tarafınca benimsendi. 2019 yılında Ruanda’nın başşehri Kigali’de imzalanan Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi muahedesine 54 Afrika ülkesinin 41’i imzacı durumda ve 24 devlet ise ilgili mutabakatın iç onay süreçlerini tamamladı. Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi ile Afrika’da üretilen mal ve hizmetlerde tek bir pazar kurulması amaçlandı. Hakikaten, muahede gümrük vergilerini yüzde 90 oranında kaldırırken gümrük gecikmeleri üzere tarife dışı mahzurları büyük ölçüde kolaylaştırmayı amaçlıyor. Afreximbank’a bakılırsa AfCFTA, mutabakatı kıta içi ticareti yaklaşık 231 milyar dolar arttıracak. Bu sayı çok değerli çünkü bugünkü kestirimlere bakılırsa kelam konusu artış Afrika içi ticaretin yüzde 22’sine tekabül edecek. Afrika kıtası Memleketler arası Para Fonu ve Dünya Bankası üzere esas global ekonomik aktörler tarafınca optimist bir hava üzerinden yükselişe geçecek potansiyele sahip bir yeni aktör olarak sunuluyor. Kıta, dünya yüzeyinin yüzde 20’sini kaplayan ikinci büyük kıta olarak karşımıza çıkıyor. Afrika kıtası hem de, 1 milyarı geçen nüfus oranıyla en büyük ikinci kıta pozisyonunda.
EN SÜRATLİ BÜYÜYEN 15 İKTİSATTAN 6’SI AFRİKA’DA
Kıtada, ekonomik büyüme gözlemlenirken, hem de, kıtanın en değerli problemlerinden biri olarak ortaya çıkan yoksulluk da düşüşe geçmiş görünüyor. Bu olumlu gelişmelere, son periyotta gitgide büyüyen orta sınıf ve devlet kapasitesini sınırlayan etmenlerin başında altyapı sıkıntılarının büyük ölçüde giderilmeye başlanması da eklenebilir. Dünya Bankası’nın öngörülerine bakılırsa, nüfus ve hane geliri artışının bu türlü seyretmesi halinde Afrika’nın 2030 yılında en dinamik kıta haline geleceği var iseyılıyor. 2019 yılında, en süratli büyüyen 15 iktisattan 6’sinin (Etiyopya, Ruanda, Fildişi Kıyısı, Tanzanya, Senegal, Gana) Afrika ülkelerinden oluşması Afrika’nın yükselişinin göstergelerinden biri olarak kabul ediliyor.
2000’li senelerdan bu yana Afrika ülkeleri ekonomik büyüme yaşıyor. bu vakitte neredeyse Afrika ülkeleri; Asya ülkelerine yakın bir büyüme oranı yakalayarak, “Yükselen Afrika” tabirinin kullanılması şaşırtan değil. 2000’li senelerda kendini hissettiren ekonomik krizler, bununla birlikte Afrika kıtasının global iktisat ile eklemlenmesinin kırılgan boyutunu da gözler önüne seriyor. “Afrika yükselişi” tabiri, Afrika kıtası ülkelerine ve ekonomik gelişmelere dair genel bir kadro sıkıntıları da gizleyemiyor. Kıta ülkelerinin birincil hammadde ihracatına dayalı ekonomileri ile bu durumun “deindustrialization” (sanayisizleştirme) süreçlerini hızlandırması Afrika iktisadını global piyasalar karşısında bağımlı ve kırılgan kılıyor. Afrika ülkelerindeki altyapının yetersiz oluşu kıta ülkelerini bölgeselleşme yoluyla daha sağlam ve kuvvetli kılmaya yönlendiriyor. Bu doğrultuda Afrika’da oluşturulan bölgesel ekonomik topluluklar, giderek globalleşmekte olan dünya sisteminde avantaj kazanmaya çalışan kümeler olarak karşımıza çıkıyor.
AfCFTA ve Türkiye-Afrika ticareti üstündeki tesiri
Türkiye ve Afrika’nın esaslı tarihi bağları göz önünde bulundurulduğunda, lakin 1998 yılında kabul edilen Afrika Aksiyon Planı ile karşılıklı ekonomik, politik ve kültürel ilgileri düzgünleştirmek için daha yakın ve odaklı bir temas içine girdikleri görüldü. Bu bağlar, Türkiye’nin Afrika’daki diplomatik ağının giderek büyümesiyle, üst seviye resmi ve ticari ziyaretlerin sıklaşmasıyla ve bölge için hem insani tıpkı vakitte kalkınma yardımlarının artmasıyla daha da derinleşti. Türkiye ve Afrika içinde ki bu bağları kuvvetlendirme taahhüdünün uygulama süreci, 2003 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafınca hazırlanan Afrika ülkeleriyle ekonomik alakaların geliştirilmesi üzere ayrıca strateji formülasyonlarına yer hazırladı.
Türkiye, “Afrika Yılı” olarak ilan edilen 2005 yılında Türkiye’nin Afrika Birliği’ne (AUC) gözlemci üye olması ve 2008 yılında Türkiye’nin AUC tarafınca stratejik ortak olarak ilan edilmesiyle ivme kazanan bağlantılar, düzenlenen Türkiye-Afrika İştirak Dorukları ve Türkiye-Afrika İktisat ve İş Forumları ile daha da pekişti. Türkiye’nin 2015 prestijiyle alınan stratejik önlemler, Afrika ülkeleri hükümetleriyle iki taraflı bir fazlaca ekonomik iş birliği mutabakatlarının yapılmasına yer hazırladı. Türkiye; Kenya, Tanzanya, Güney Afrika, Moritanya, Fildişi, Madagaskar, Burkina Faso, Malawi ve Ekvator Ginesi üzere bir epeyce Afrika ülkesi hükümetiyle iki taraflı platformlarda 39 Ticari ve Ekonomik İş birliği Muahedesine imza attı. Türkiye; Fas, Mauritius, Mısır, Tunus ve Sudan (onay sürecinde) ile iki taraflı Hür Ticaret Muahedeleri imzalamış olup Mozambik, Somali, Moritanya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Cibuti, Çad, Kamerun ve Seyşeller ile de müzakereler devam etti. Ayrıyeten, Türkiye’nin Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması kapsamında 30 Afrika ülkesiyle (Mısır, Cezayir, Güney Afrika, Tunus, Fas, Sudan ve Etiyopya dahil) ve İkili Vergilendirmenin Önlenmesi kapsamında ise 13 ülke (Mısır, Cezayir, Tunus, Fas, Etiyopya, Sudan ve Güney Afrika dahil) ile muahedeleri yürürlüktedir.
Bu stratejik mutabakatlar yardımıyla Türk firmalarının kıtada ticaret ve yatırım yapmalarının önü açılmış ve projeler almaları kolaylaşmıştır. Türk iş dünyasının kıtaya yönelik giderek artan ilgisiyle de 2020 yılına kadar 70 milyar dolar pahasında proje ile 6,7 milyar dolar bedelinde direkt yatırım gerçekleştirilmiştir.
2019 yılında Afrika ile 26,2 milyar dolar ticaret hacmine ulaşan Türkiye’nin, kıtada 43 Büyükelçiliği, 26 Ticaret Müşavirliği, 11 Askeri Ataşeliği, 22 TİKA Uyum Ofisi, 8 YE Kültür Merkezi ve 144 TMV okulu ve 17 yurdu bulunmaktadır. Türk Hava Yolları, bölgede rekabetçi bir ağ kurmuş olup 40 ülkede 60 noktaya yolcu ve 14 noktaya kargo uçuşları bulunmaktadır. DEİK/Türkiye- Afrika İş Kurulları, 54 Afrika ülkesinin 45’inde faaliyet gösteriyor.
2005 yılından daha sonra, 2019-2023 yıllarını kapsayan “İhracat Ana Planı” çerçevesinde 2020 yılı da Türkiye için “Afrika Yılı” olarak ilan edilmiştir. Afrika Türkiye’nin sürdürülebilir ticaret vizyonunu desteklemede değerli bir alternatif pazar niteliğindedir. Geçtiğimiz on yılda Afrika, Türk eserleri ve hizmetleri için değerli bir pazar haline geldi. Afrika kıtasının artan genç nüfusu, yükselen kentleşme, hammadde kaynaklarının varlığı ve bunların tüm muhtaçlık pazarlarına ulaştırılması için güç, altyapı ve ulaşımın mutlak geliştirilmesi mecburiliği ile birlikte, kıtada yer alan ülkelerin birçoğunun kaynak zenginliğine karşın, bu kaynakların yerinde yarı-mamul yahut mamul haline getirilmesi konusunda gerekli bilgi, deneyim ve teknolojiye gelişmiş ülkeler kadar yakın olmamaları sebebiyle ve de öbür kıtalar ve kıtalardaki ülkelerin sahip olduğu minimum hayat şartları ve standardına kavuşmaları gerekliliği niçiniyle, Afrika ülkeleri tüm dünya ülkeleri olduğu kadar Türkiye için de büyük bir pazar olarak tanımlanıyor. Türk firmaları için kıtada, dokuma, demir-çelik, tarım, besin, sıhhat, çimento, inşaat ve gayrimenkul, konut, beyaz eşya, otomotiv, makine, liman işlemeciliği ve güç alanlarında değerli fırsatlar bulunuyor.
Afrika’da ticaret ve iş yapma
Geçtiğimiz on yılda Afrika’nın ekonomik büyümesi istikrarlı bir biçimde arttı. 2019 yılındaki ekonomik beklentilerin, global emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar, ticari belirsizlikler ve ABD dolarının güçlenmesiyle zayıflayan tüm global yükselen piyasalar için zorlayıcı olduğu görüldü. tıpkı vakitte Afrika, küresel ortalamayla gibisi bir ekonomik büyüme gösterdi. 2018 yılındaki büyümenin düşmesi ise, büyük ölçüde Zambiya, Güney Afrika, Angola ve Nijerya üzere daha fazla emtia odaklı iktisatların kaydettiği zayıf büyüme oranlarından kaynaklanıyordu. Etiyopya, en yüksek ekonomik büyümeyi kaydetme yolunda giderken Ruanda, Tanzanya, Kenya ve Gana üzere öbür ekonomiler de yüzde 6’nın üstünde oranlarda büyümektedir.
İş yapmanın kolaylığı
Afrika, iş yapma kolaylığı endeksi ortalamasında puan olarak öteki bölgelerden geride kalıyor olsa da altı yıl üst üste iş ortamı ıslahatlarının en çok yapıldığı bölge oldu. Sahra altı Afrika’da ticareti düzenleyici 107 ıslahatın üçte biri bölgesel ekonomiler kapsamında yapıldı. 2019 yılında Sahra altı Afrika’daki 48 iktisattan en az 40’ı, en az bir ticareti düzenleyici ıslahatı uygulamaya koyuldu. Sahra altı Afrika 905 ıslahatla 15 yıl boyunca en çok ıslahat yapan bölge oldu. en çok ıslahat gerçekleştirilen bölgelerde, “Sözleşmelerin Uygulanması” alanında 27 ıslahat, “İşe Başlama” alanında 17 ıslahat ve “Malların Kaydedilmesi” alanında 13 ıslahat uygulamaya konuldu.
AfCFTA ve Türkiye’nin ticari diplomasisi
Türk iş dünyasının Afrika ile alakaları özelde ülke bazında, genelde ise kıta bazında derinleşme eğilimindedir. DEİK çatısı altında faaliyet gösteren ve hali hazırda 45 ülkede 50 ortak kuruluş ile iş birliği ilişkisi olan Türkiye-Afrika İş Kurullarımız, 2019 yılında 62’si yurt haricinde olmak üzere toplamda 275 aktiflik gerçekleştirirken, 2020 yılında COVID-19 salgını niçiniyle faaliyetlerini çevrim içi platforma taşımış ve toplam 230 toplantı düzenlemiştir (9’u yurt dışı, salgın öncesi dönem).
AfCFTA’nın kapasitesi ve performansı
Çok uzun bir süre uzunluğuna Afrika ülkeleri tarafınca yapılan ihracatta doğal kaynakların ihracatı ağır basıyordu ve Afrika ticareti, tüm global ticaretin yalnızca yüzde 3’ünü oluşturuyordu. Kıta kapsamında yaklaşık yüzde 16.6’lık ticaret oranı, global iktisada dâhil olan sürdürülebilir ve canlı ekonomileri geliştirmek için bölge içi ticaretten faydalanan Avrupa (yüzde 67), Asya (yüzde 61), Kuzey Amerika (yüzde 48) ve Latin Amerika (yüzde 20) üzere başka bölge içi ticaretle karşılaştırıldığında zayıf görülmektedir. Afrika içi ticareti artırmak için AfCFTA, en önemli yedi maksadı vurgulamaktadır. Bunlar:
1. Mal ticaretindeki tarife ve tarife dışı mahzurların kademeli olarak kaldırılması
2. Hizmet ticaretinin özgürleştirilmesi
3. Fikri mülkiyet haklarında ve rekabet siyasetlerinde kıtasal iş birliğinin kurulması
4. Üye devletler içinde uyuşmazlık tahlili düzeneklerinin kurulması
5. Tüm ticaret bölgelerinde iş birliği yapılması
6. AfCFTA’nın yönetimi ve uygulanması için kurumsal bir çerçeve kurulması ve sürdürülmesi ve
7. Daha fazla ticareti kolaylaştıran gümrük ve önlemler üzerinde iş birliği sağlanmasıdır.
Okumaya devam et...