semaver
Active member
“Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi iptal edilmeden ıslahat işe yaramaz” – Kitabınızın önsözünde “Ben bu kitabı, çocuğuna çikolata alamayan anne-baba için yazdım” diyorsunuz. Demokratik bir anayasayla ilgisini açar mısınız?
Çok uzun yıllardır birinci sefer milyonlarca vatandaşımız temel besinleri almakta dahi zorlanıyor. Bu durum beni kahrediyor, vicdanımı sızlatıyor. olağan olarak ki aşılama yaygınlaşınca, iş yerleri açılınca bakılırsaceli bir düzelme yaşayacağız lakin maalesef kalıcı, temelli bir düzelme olmayacak. Bugün her alanda yaşadığımız derin kriz, salgının epey ötesinde bir krizdir. 2019 sonu, salgın daha dünyada yokken, “başkanlık” sistemine geçişten 3 yıldan az bir müddetde paramız yarı yarıya bedel kaybetmişti, ayrıyeten neredeyse 8 milyon işsizimiz vardı. Bu krizin temel niçini, demokrasiden uzaklaşmamızdır, bu yüzden krizin tahlili de demokratik bir anayasa ve idare anlayışıdır. Sayılar doğruyu söyler: 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden daha sonra fiilen, 2017 daha sonrası ise resmi olarak bu “sisteme” geçtik, ortalama kişi başı gelirimiz 12,600 dolardan, 8,600 dolara düştü. Üstelik bu yalnızca bir ortalamadır; en kırılgan kesitler işsizliğin ve hayat pahalılığının tesiriyle hayli daha fazla yoksullaştı.
– Fakirleşmenin niçini Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi mi?
Evet o denli. Avrupa geçen yıl bizim kadar salgından etkilendi, fakat Avrupa’da 2020’de ortalama enflasyon %1’di. Hayat pahalılığının temel niçini paramızın kıymet kaybıdır: Üretim maliyetlerimizin asıllı bir kısmı döviz endeksli, bu yüzden paramız bu kadar bedel kaybedince tüm fiyatlar katlandı. Yoksullaşmanın ikinci temel niçini işsizliktir: Yatırım gelmezse nasıl iş yaratılacak? Ülkemizde toplam sermaye birikimi misal ülkelere göre fazlaca sığ, bu yüzden büyük işsizlik meselesini azaltmak için sermaye yatırımı gelmeli. Ayrıyeten, Türk Lirası bu kadar bedel kaybedip enflasyon artınca, faizler de mecburen artırılıyor, bu kadar yüksek faiz ortamında da özel bölümün yatırım yapması imkansızlaşıyor. Tüm bu sonuçların temel kaynağı, inanç vermeyen sistemdir. Demokratik olmayan, çağdaş dünyada gibisi bulunmayan, temel güçler ayrılığı ve denge-denetim sistemlerini kurmayan, yargı bağımsızlığını zedeleyen, tüm gücü tek bir makamda toplayan, devletin kurumsal yapısını zayıflatan, öngörülebilirliği zedeleyen bir sistem kimseye inanç vermedi. Paramızdan uzaklaşma başladı, yatırımlar da kesildi. Bu sistem iptal edilmeden, demokratik bir anayasa ve idare anlayışına dönmeden kalıcı ve temelli düzelme sağlanamaz, ülkemiz ve milletimiz potansiyelini gerçekleştiremez. Şu an iktidar dünyadaki en yüksek faizlerden birini ödeyerek, borçlanarak günü kurtarıyor, lakin gelecek için fatura her gün kabarıyor.
– Aslında siz 2017’de yayımlanan ‘Çare Başkanlık mı?’ kitabınızda bugün yaşananları öngördünüz. Yani atamalar sistemiyle Merkez Bankası başkanlığı konusunda garanti kalmayacağını, seçim olmadan gelecek rektörleri, kararnamelerle yönetileceğimizi ve daha fazlasını. Bugün de diyorsunuz ki, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine son vermeden düzelme olmaz… Artık ne yapmak gerekiyor?
Yeni “sistemde” devlette, Merkez Bankası’nda, bağımsız düzenleyici ve denetleyici kurumlarda (BDDK, EPDK, SPK, vb.), TÜİK, diplomaside (büyükelçiler) ve akademide (rektörler); tüm atamaları tek bir kişi yapıyor, üstelik tüm liyakat kriterleri, seçim sistemleri (rektörler), istişare sistemleri (“üçlü karar/kararname”, bakanlar heyeti kararları ile atamalar) da iptal edildi. söylemiş olduğiniz üzere, Şubat 2017’de öngördüğüm üzere bunun kararında tüm devletimizin kurumsal yapısı zayıfladı, en birikimli bireyler değil, “en yakın kişiler” atandı. Bir ülkenin kuvvetli kurumsal yapısı gerçek istikrar ve öngörülebilirlik sağlar, ayrıyeten yolsuzluğu da azaltır; birikimli ve kaliteli yöneticiler yolsuzluğa müsaade vermez. Sistemdeki tüm gücün sahibi ve partisinin de genel lideri olan bir Cumhurbaşkanı ile Meclis’in kendini geri çekeceğini, ülkemizin artık büyük ölçüde kararnamelerle yönetileceğini anlatmıştım, bu da gerçekleşti. Tek bir kişinin çıkardığı kararnamelerle ülke idaresi, istişare ve öngörülebilirliği yok ediyor. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin temel yapısı yanlış: Tüm gücü bir makamda topluyor. Yüzsenelerın anayasal gelişmelerini hiçe sayıp, güçler ayrılığını değil, güçler birliğini tesis ediyor. Bu yüzden “sistem” büsbütün iptal edilmeden hiç bir ıslahat işe yaramaz: Tüm güç yapısal olarak bir merkezde toplandığında, “kuralsızlık dönemi” başlıyor. Bugün de görüyoruz, anayasamızın var olan demokratik kararları dahi uygulanmıyor. Örneğin İstanbul Sözleşmesi’nden “çıkış” anayasamızın açık ve net kararlarına karşıt biçimde yapılmıştır, hukuken geçersizdir. Hukuk devleti, temel hak ve özgürlükler, “güzel unsurlar yazarak” sağlanamaz; güçler ayrılığı ve denge-denetim düzenekleri ile sağlanır ve korunur. Demokratik bir idare sistemi kurulmadan, iktisatta, adalette, özgürlüklerde, kalıcı düzelme olmaz. Güçlendirilmiş Parlamenter sistemi savunuyorum. 21. Yüzyıl’ın tüm anayasal ilerlemelerinden faydalanan, çoğulcu, istikrar üreten halkın yüzde 100’ünü temsil eden tek organ olan parlamentonun sahiden kuvvetli ve aktif olduğu, yargı bağımsızlığı ve güvenilirliğini yapısal olarak tesis eden, temel hak ve özgürlüklerin güçlendirildiği bir sistem. Bir anayasa her sorunu halletmek zorunda değildir, fakat demokrasinin gelişmesine, tüm kısımların, tüm görüşlerin bir ortada yaşamasını sağlayacak ortak demokratik paydayı kurmalıdır.
– Bizim başkanlık sistemi dünyada kimselerinkine benzemiyor. Başarısızlıkta bu benzemezlik ne kadar tesirli?
Bilinen, asırlardır denenmiş ve geliştirilmiş anayasal sistemlerin istikrarıyla oynarsanız, sonuç felaket olur. Her anayasal sistemin kendi ortasında istikrarı ve mantığı vardır. Başkanlık sisteminde tüm yürütme gücü bir bireyde toplandığından, katı güçler ayrılığı ve denge-denetim sistemleri hayati kıymet taşır. Başkanlık sistemi olsun ancak katı güçler ayrılığı olmasın; Cumhurbaşkanı Meclis’i seçime gönderebilsin ve partisinin genel lideri olabilsin, yargıya ait epey kapsamlı yetkileri olsun, atama kararlarına ait parlamento kontrolü olmasın, bütçe hakkı konusunda son kelam parlamentodan alınsın söylemiş olduğiniz an, demokrasiden çıkarsınız.
Mevcut sistem hukuken bir başkanlık sistemidir lakin demokratik başkanlık sistemlerinin kurallarına uymuyor. Çağdaş demokratik başkanlık sistemlerinde bizdekine misal bir sistem yok. Kaldı ki, başkanlık sistemi ABD hariç hiç bir ülkede muvaffakiyet sağlamamıştır: İstatistiklere bakılırsa parlamenter sisteme bakılırsa iki misli istikrarsızlık üretmiştir. Dünyada insani gelişmişlik sıralamasında birinci 20 ülkenin 19’u parlamenter sistemle yönetiliyor.
– İktidar bir daha bir anayasa tartışması başlattı…
Kanaatimce iktidar tarafınca bu telaffuzun başlatılmasında temel maksat, ağır ekonomik krizin sebebinin 2017 “başkanlık sistemi” olmadığını, 1982’den kalan hususların olduğuna toplumu ikna etme gayretidir: Maksat şaşırtmadır. “Sivil anayasa” elbette ki hakikat bir ülkü. 1982 Anayasası unsurlarının yüzde 70’i değişime uğradı, şüphesiz ki hala güzelleştirilecek hayli husus var, lakin, iktidar mevcut anayasamızın var olan demokratik kararlarını, Anayasa Mahkemesinin özgürlükçü içtihatlarını dahi uygulatmıyor. İktidarın son senelerda yaptığı her uygulama, anayasal unsurlarımızdan daha az demokratiktir: Bu yüzden bu söylemi inandırıcı bulmuyorum. Dünyada, uzun müddetli ve otoriter iktidarlar anayasa ıslahatı yaptığında her vakit iktidarlarının mühletini uzatmak ve iktidarlarını güçlendirmek için yapmışlardır: Rusya’nın 2020 anayasa ıslahatı bunun en tipik örneğidir. Kanaatimce bu sıkıntıda temel amaçlar; Cumhurbaşkanının devir kısıtlamasını kaldırmak, tahminen yüzde 50.1 amacından kurtulmak (“önde gelen kazanır” çeşidi önerilerle), Anayasa Mahkemesinin gücünü azaltmak yahut üye sayısını artırarak denetimi tam sağlamak istikametinde olabilir. Ayrıyeten, Yüksek Seçim Konseyi aracılığıyla, iktidar, seçim etraflarını bir daha düzenlemeyi amaçlayabilir (anayasa tadili gerektirmiyor); daha dar bölgelerle, doğal “seçim etrafı barajları” yaratır ve etraf hudutları ile de oynayarak ince seçim mühendisliği yapabilir. Ayrıyeten, size şaşırtan gelebilir ancak ülke çapında seçim barajının düşürülmesi ile (ki barajın düşürülmesi şüphesiz gerçek bir reformdur) kanaatimce, iktidar, seçmenlerin birfazlaca küçük muhalefet partisine daha fazla yönelmesini ve bu partilerin “kıl payı” baraj altında kalmalarını hedefleyebilir: Rusya’da iktidar bu sistemi uyguluyor. Son genel seçimlerde, 11 küçük parti baraj altında kaldı ve bu türlü Putin’in partisi 110 milyon kayıtlı seçmenden, yalnızca 28 milyonun oyunu alarak Duma’da sandalyelerin yüzde 74’üne sahip oldu. Bizim sistemde de baraj altında fazlaca oy kalırsa, önde gelen partiye TBMM’de temelli oranda sandalye ekliyor. 2002’de biroldukca parti baraj altında kalınca, AK Parti oyların yüzde 34’ü ile TBMM’de sandalyelerin yüzde 66’sını elde etmişti. Barajın düşürülmesi bir kanunla yapılabilir, anayasa tadili gerektirmiyor.
– Pekala bugün anayasa tartışması için gereken demokratik ortam var mı?
Bugün anayasa tartışması için gerekli demokratik ortam maalesef yok: Parti genel liderlerine, siyasetçilere, gazetecilere sokak ortasında taarruzlar düzenleniyor, failler birkaç gün daha sonra özgür bırakılıyor. Muhalif gazeteciler, kanaat liderleri, toplumsal medya kullanıcıları vatandaşlar aleyhine yargı süreçleri başlatılıyor, vs. Basın ve söz özgürlüğünün tam işlemediği bir ortamda sağlıklı bir anayasa tartışması ve ıslahatı yapılamaz. Gelecek seçimlerde iki farklı anayasa vizyonu yarışacaktır; halkın vereceği yetki daha sonrası (yetki o istikamette olursa) hakikaten demokratik bir anayasa ıslahatı yapılır.
– Bir sözünüz var, onu açmanızı isterim: Yanlış bir başkanlık sisteminden, yanlış bir parlamenter sisteme geçmemeliyiz diyorsunuz. bir hayli siyasi parti kendi programını deklare etti. Size nazaran yanlışlı programlar mıydı?
Şunu kastediyorum: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde en büyük güç cumhurbaşkanlığı makamında, bu yüzden yüzde 50.1’e ulaşmak en kıymetli maksat. İktidar, yüzde 50.1 amacından kurtulmak için, gelecek aylarda, anket neticelerina bakılırsa, parlamenter sisteme dönüşü dahi konuşmaya başlayabilir. Parlamenter sistemde temel güç parlamento çoğunluğundadır ve seçim sistemimizde, gereğince oy baraj altında kalırsa, yüzde 35-40’la bile bir parti iktidar olabilir. Parlamenter sisteme dönüş her halükarda mevcut sisteme bakılırsa bir ilerleme sağlar fakat katiyetle kâfi değildir. Örneğin, Yargıçlar ve Savcılar Heyeti üyelerinin atama formu parlamenter sistemin kurucu bir ögesi değildir. Parlamenter sisteme dönüp, HSK üyelerinin tamamının, mesela, parlamento çoğunluğu tarafınca atanmasını öngörürseniz, yargının iktidardan bağımsızlığını sağlayamazsınız. Parlamenter sisteme dönmüş olursunuz lakin bir daha demokratik bir sistem oluşmaz. Kitabımı yazarken hiç bir siyasi partinin tekliflerini ve programlarını okumadım: Tekliflerimde zihnen bağımsız ve objektif kalabilmek için, benim için değerli bir kuraldı. Tekliflerim bir siyasi partinin teklifleri değil, bağımsız bir hukukçunun teklifleridir, “mutlak doğrular” değil, yalnızca toplumsal beyin fırtınasına bir katkı sunmak için yazılmıştır. Son günlerde, CHP ve Uygun Parti birtakım temel unsurlar deklare etti, bunları okudum ve kanaatimce hepsi gerçek temel prensiplerdir. esasen kanaatimce, parlamenter demokrasiye dönüşü savunan partiler, seçime gerçek, yalnızca 10-15 temel prensipte mutabakatlı (bir tıp “mutabakat beyannamesi” şeklinde), detaylar seçimden daha sonra konuşulur ve basitçe hayata geçirilir. Özetle, şu an partiler kanaatimce hakikat yolda ve gerçek usulü izliyor. Tekliflerim detaylı (640 sayfa) fakat bağımsız bir hukukçu olarak bu biçimde bir özgürlüğüm vardı, ayrıyeten birden fazla mevzuda alternatifleri de yazdım, mukayeseli hukuktan örnekler de verdim: Bu çalışmayı bir nevi “kaynak” olarak düşündüm. Üzerinde geniş uzlaşı sağlanabilecek, “makul”, teklifler yapmaya uğraş ettim. Umarım seçimlerden daha sonra yapılacak bir anayasa ıslahatına yarar sağlayan bir çalışma olur.
– Dar yahut daraltılmış bölge sistemi konusunda ne düşünüyorsunuz?
Dar bölge bir çoğunluk sistemidir. Daraltılmış bölgeler, temelinde mevcut liste yöntemi göreceli sistemimiz, lakin çevreler asıllı ölçüde daraltılırsa çoğunluk sistemine emsal sonuçlara yol açacaktır. Sonuçta bu iki uygulamada da birtakım nüanslarla, çoğunluk sistemine yakın sonuçlar verir, çoğulculuğu azaltır, doğal seçim etrafı barajlarına niye olur. Kitabımda bu sistemlerin yaratabileceği problemleri detaylı ele alıyorum, lakin kısaca, ülkemiz için yanlışsız bulmuyorum. Üstelik yeni seçim etraflarını (maalesef son senelerda fazlaca yanlış kararlar veren) Yüksek Seçim Heyeti belirleyecektir ve bu epeyce büyük çaplı seçim mühendisliğine imkân verecektir. Bilhassa de gelecek seçimler öncesi mutlaka yapılmamalıdır, aslına bakarsan yapılırsa, yeni seçim kanunları düzenlemeleri ve/veya etrafları bir yıl ortasında yapılacak seçimlere uygulanamaz, uygulanmamalıdır.
– Ve alışılmış ki gündemin en sıcak gelişmesi… Parti kapatmalar… Bugün Anayasa Mahkemesi HDP’nin kapatılması istemiyle hazırlanan iddianamenin birinci incelemesini tamamladı ve iddianame kabul edildi. Bundan daha sonra ne olur?
Bir defa şunu söylemeliyim, kitabımın yoğunluğu yüzünden iddianameyi okuyamadım, belgenin somut içeriğine hâkim değilim, bu yüzden bir hukukçu olarak yalnızca unsurlar temelinde konuşabilirim. 1995, 2001 ve 2010’da anayasamızda, siyasi partilerin kapatılmasını zorlaştırmak için kıymetli ıslahatlar yapıldı: Kanaatimce bu mevzuda yanlışsız reformlardı. Siyasi partiler demokrasinin “eğer olmazsa olmaz” ögeleridir, halkta var olan görüşlerin sözüdür. Tüm görüşlere katılmayabiliriz lakin bu görüşler barışçıl bir sistemle söz ediliyorsa ve görüşün kendisi de demokrasiyi tehdit etmiyorsa, demokratik bir toplumda tabir edilebilmelidir. AK Parti de Anayasa Mahkemesi önünde, 2008’de (kendi) savunmasında, bu konulara uzunca vurgu yapmıştır. 1982 Anayasası mühletince, 19 siyasi parti kapatılmıştır; kapatılan siyasi partilerin devamı niteliğinde (aynı siyasi çizgideki) partiler, daima oylarını artırmıştır. Özetle, parti kapatılması, “hedeflenen neticeleri” sağlamamıştır, tepkisel oyları artırmıştır. Ayrıyeten milletlerarası alanda değerli bir mağduriyet platformu yaratabiliyor, bu da terörle çabayı zorlaştırıyor. AİHM ve AYM kararları kapatma için gerekli çerçeveyi çizmiştir, özetle: Demokrasiye açık ve yakın bir tehdit var ise yahut teröre dayanak var ise, bunlar somut kanıtlarla destekleniyorsa (AİHM’in kapatılma için “ivedi toplumsal ihtiyaç” kriteri). Anayasa Mahkemesi, belgeyi, objektif ve “demokratik toplum gereklerine uygun” biçimde, hiç bir baskı altında kalmadan, somut kanıtlara göre değerlendirmelidir. Öngörüm, partinin kapatılmayacağı lakin Hazine yardımının kesilmesi ihtimal dahilinde olabilir (dosyayı görmediğim için yalnızca bir tahmindir). Ülkemizde şu an tehlikeli bir boyutta olan gerginlik ve kutuplaşma azaltılmalıdır. Toplumsal barış epey hayati, toplumsal barış tüm vicdanlı insanların isteğidir: Her türlü şiddet ve nefret lisanına, şiddete, teröre ve bölücü teröre karşı herkes net duruş sergilemelidir.
– Kitapta HSK ile ilgili teklifleriniz de var… özetlemek gerekirse sıralar mısınız? Bu haliyle nasıl bir handikap yaratıyor?
2017 daha sonrası yapılan değişiklik ile, Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun 13 üyesinin 6’sı Cumhurbaşkanı tarafınca atanıyor, 7’si de Meclis tarafınca. Meclis tarafınca yapılan seçimde uzlaşı sağlandı lakin her halükarda bir daha birkaç üye iktidar partisi “kontenjanından” seçildi. Bu sistemle, her durumda, iktidar partisi ve genel lideri, HSK üyelerinin çoğunluğunu seçiyor: HSK’da da neredeyse tüm kilit karalar için çoğunluk oyu kafidir. Bu atama sistemi demokratik değildir ve yargı bağımsızlığını korumuyor. Üstelik HSK lideri olan Adalet Bakanı, HSK’da hayli kritik yetkilere sahip. Bu sistemin son senelerda kararınu gördük: Yargı siyasallaştı, iktidarın tesiri arttı ve bunun kararı tüm temel hak ve özgürlükler geriledi, hukuk devleti geriledi. Yanlışsız yargı ıslahatı, HSK ıslahatı ile başlamak zorundadır, yapısal olmalıdır. Şu an Meclis’te görüşülen paketler, sorunun kaynağını çözmüyor. Üstelik bir yandan “yargı reformu” denilirken bir yandan yeni gerilemeler kaydediliyor: Geçen hafta yapılan yasa tadiliyle, savcıların soruşturma yetkileri üzerinde denetim artırıldı. Düşünün ki şu an ülkemizde müthiş yolsuzluk ve cürüm argümanları ortaya atılıyor; doğrudur yahut değildir bilmiyoruz, fakat eleştirel bir tweet için bile soruşturma başlatan yargı, bu vahim tezlere ait tek bir soruşturma dahi başlatmıyor. Sorun, yargı bağımsızlığı meselesidir. Adalet, temel hak ve özgürlüklerin korunması, cürüm ve yolsuzlukla da gayret için, gerçek bir yargı ıslahatı en değerli ihtiyacımızdır. Yalnızca adalet ıslahatı ve temel hak ve özgürlükler ıslahatına toplamda 200 sayfa ayırdım kitabımda, en kıymet verdiğim bahistir.
Çok uzun yıllardır birinci sefer milyonlarca vatandaşımız temel besinleri almakta dahi zorlanıyor. Bu durum beni kahrediyor, vicdanımı sızlatıyor. olağan olarak ki aşılama yaygınlaşınca, iş yerleri açılınca bakılırsaceli bir düzelme yaşayacağız lakin maalesef kalıcı, temelli bir düzelme olmayacak. Bugün her alanda yaşadığımız derin kriz, salgının epey ötesinde bir krizdir. 2019 sonu, salgın daha dünyada yokken, “başkanlık” sistemine geçişten 3 yıldan az bir müddetde paramız yarı yarıya bedel kaybetmişti, ayrıyeten neredeyse 8 milyon işsizimiz vardı. Bu krizin temel niçini, demokrasiden uzaklaşmamızdır, bu yüzden krizin tahlili de demokratik bir anayasa ve idare anlayışıdır. Sayılar doğruyu söyler: 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden daha sonra fiilen, 2017 daha sonrası ise resmi olarak bu “sisteme” geçtik, ortalama kişi başı gelirimiz 12,600 dolardan, 8,600 dolara düştü. Üstelik bu yalnızca bir ortalamadır; en kırılgan kesitler işsizliğin ve hayat pahalılığının tesiriyle hayli daha fazla yoksullaştı.
– Fakirleşmenin niçini Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi mi?
Evet o denli. Avrupa geçen yıl bizim kadar salgından etkilendi, fakat Avrupa’da 2020’de ortalama enflasyon %1’di. Hayat pahalılığının temel niçini paramızın kıymet kaybıdır: Üretim maliyetlerimizin asıllı bir kısmı döviz endeksli, bu yüzden paramız bu kadar bedel kaybedince tüm fiyatlar katlandı. Yoksullaşmanın ikinci temel niçini işsizliktir: Yatırım gelmezse nasıl iş yaratılacak? Ülkemizde toplam sermaye birikimi misal ülkelere göre fazlaca sığ, bu yüzden büyük işsizlik meselesini azaltmak için sermaye yatırımı gelmeli. Ayrıyeten, Türk Lirası bu kadar bedel kaybedip enflasyon artınca, faizler de mecburen artırılıyor, bu kadar yüksek faiz ortamında da özel bölümün yatırım yapması imkansızlaşıyor. Tüm bu sonuçların temel kaynağı, inanç vermeyen sistemdir. Demokratik olmayan, çağdaş dünyada gibisi bulunmayan, temel güçler ayrılığı ve denge-denetim sistemlerini kurmayan, yargı bağımsızlığını zedeleyen, tüm gücü tek bir makamda toplayan, devletin kurumsal yapısını zayıflatan, öngörülebilirliği zedeleyen bir sistem kimseye inanç vermedi. Paramızdan uzaklaşma başladı, yatırımlar da kesildi. Bu sistem iptal edilmeden, demokratik bir anayasa ve idare anlayışına dönmeden kalıcı ve temelli düzelme sağlanamaz, ülkemiz ve milletimiz potansiyelini gerçekleştiremez. Şu an iktidar dünyadaki en yüksek faizlerden birini ödeyerek, borçlanarak günü kurtarıyor, lakin gelecek için fatura her gün kabarıyor.
– Aslında siz 2017’de yayımlanan ‘Çare Başkanlık mı?’ kitabınızda bugün yaşananları öngördünüz. Yani atamalar sistemiyle Merkez Bankası başkanlığı konusunda garanti kalmayacağını, seçim olmadan gelecek rektörleri, kararnamelerle yönetileceğimizi ve daha fazlasını. Bugün de diyorsunuz ki, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine son vermeden düzelme olmaz… Artık ne yapmak gerekiyor?
Yeni “sistemde” devlette, Merkez Bankası’nda, bağımsız düzenleyici ve denetleyici kurumlarda (BDDK, EPDK, SPK, vb.), TÜİK, diplomaside (büyükelçiler) ve akademide (rektörler); tüm atamaları tek bir kişi yapıyor, üstelik tüm liyakat kriterleri, seçim sistemleri (rektörler), istişare sistemleri (“üçlü karar/kararname”, bakanlar heyeti kararları ile atamalar) da iptal edildi. söylemiş olduğiniz üzere, Şubat 2017’de öngördüğüm üzere bunun kararında tüm devletimizin kurumsal yapısı zayıfladı, en birikimli bireyler değil, “en yakın kişiler” atandı. Bir ülkenin kuvvetli kurumsal yapısı gerçek istikrar ve öngörülebilirlik sağlar, ayrıyeten yolsuzluğu da azaltır; birikimli ve kaliteli yöneticiler yolsuzluğa müsaade vermez. Sistemdeki tüm gücün sahibi ve partisinin de genel lideri olan bir Cumhurbaşkanı ile Meclis’in kendini geri çekeceğini, ülkemizin artık büyük ölçüde kararnamelerle yönetileceğini anlatmıştım, bu da gerçekleşti. Tek bir kişinin çıkardığı kararnamelerle ülke idaresi, istişare ve öngörülebilirliği yok ediyor. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin temel yapısı yanlış: Tüm gücü bir makamda topluyor. Yüzsenelerın anayasal gelişmelerini hiçe sayıp, güçler ayrılığını değil, güçler birliğini tesis ediyor. Bu yüzden “sistem” büsbütün iptal edilmeden hiç bir ıslahat işe yaramaz: Tüm güç yapısal olarak bir merkezde toplandığında, “kuralsızlık dönemi” başlıyor. Bugün de görüyoruz, anayasamızın var olan demokratik kararları dahi uygulanmıyor. Örneğin İstanbul Sözleşmesi’nden “çıkış” anayasamızın açık ve net kararlarına karşıt biçimde yapılmıştır, hukuken geçersizdir. Hukuk devleti, temel hak ve özgürlükler, “güzel unsurlar yazarak” sağlanamaz; güçler ayrılığı ve denge-denetim düzenekleri ile sağlanır ve korunur. Demokratik bir idare sistemi kurulmadan, iktisatta, adalette, özgürlüklerde, kalıcı düzelme olmaz. Güçlendirilmiş Parlamenter sistemi savunuyorum. 21. Yüzyıl’ın tüm anayasal ilerlemelerinden faydalanan, çoğulcu, istikrar üreten halkın yüzde 100’ünü temsil eden tek organ olan parlamentonun sahiden kuvvetli ve aktif olduğu, yargı bağımsızlığı ve güvenilirliğini yapısal olarak tesis eden, temel hak ve özgürlüklerin güçlendirildiği bir sistem. Bir anayasa her sorunu halletmek zorunda değildir, fakat demokrasinin gelişmesine, tüm kısımların, tüm görüşlerin bir ortada yaşamasını sağlayacak ortak demokratik paydayı kurmalıdır.
– Bizim başkanlık sistemi dünyada kimselerinkine benzemiyor. Başarısızlıkta bu benzemezlik ne kadar tesirli?
Bilinen, asırlardır denenmiş ve geliştirilmiş anayasal sistemlerin istikrarıyla oynarsanız, sonuç felaket olur. Her anayasal sistemin kendi ortasında istikrarı ve mantığı vardır. Başkanlık sisteminde tüm yürütme gücü bir bireyde toplandığından, katı güçler ayrılığı ve denge-denetim sistemleri hayati kıymet taşır. Başkanlık sistemi olsun ancak katı güçler ayrılığı olmasın; Cumhurbaşkanı Meclis’i seçime gönderebilsin ve partisinin genel lideri olabilsin, yargıya ait epey kapsamlı yetkileri olsun, atama kararlarına ait parlamento kontrolü olmasın, bütçe hakkı konusunda son kelam parlamentodan alınsın söylemiş olduğiniz an, demokrasiden çıkarsınız.
Mevcut sistem hukuken bir başkanlık sistemidir lakin demokratik başkanlık sistemlerinin kurallarına uymuyor. Çağdaş demokratik başkanlık sistemlerinde bizdekine misal bir sistem yok. Kaldı ki, başkanlık sistemi ABD hariç hiç bir ülkede muvaffakiyet sağlamamıştır: İstatistiklere bakılırsa parlamenter sisteme bakılırsa iki misli istikrarsızlık üretmiştir. Dünyada insani gelişmişlik sıralamasında birinci 20 ülkenin 19’u parlamenter sistemle yönetiliyor.
– İktidar bir daha bir anayasa tartışması başlattı…
Kanaatimce iktidar tarafınca bu telaffuzun başlatılmasında temel maksat, ağır ekonomik krizin sebebinin 2017 “başkanlık sistemi” olmadığını, 1982’den kalan hususların olduğuna toplumu ikna etme gayretidir: Maksat şaşırtmadır. “Sivil anayasa” elbette ki hakikat bir ülkü. 1982 Anayasası unsurlarının yüzde 70’i değişime uğradı, şüphesiz ki hala güzelleştirilecek hayli husus var, lakin, iktidar mevcut anayasamızın var olan demokratik kararlarını, Anayasa Mahkemesinin özgürlükçü içtihatlarını dahi uygulatmıyor. İktidarın son senelerda yaptığı her uygulama, anayasal unsurlarımızdan daha az demokratiktir: Bu yüzden bu söylemi inandırıcı bulmuyorum. Dünyada, uzun müddetli ve otoriter iktidarlar anayasa ıslahatı yaptığında her vakit iktidarlarının mühletini uzatmak ve iktidarlarını güçlendirmek için yapmışlardır: Rusya’nın 2020 anayasa ıslahatı bunun en tipik örneğidir. Kanaatimce bu sıkıntıda temel amaçlar; Cumhurbaşkanının devir kısıtlamasını kaldırmak, tahminen yüzde 50.1 amacından kurtulmak (“önde gelen kazanır” çeşidi önerilerle), Anayasa Mahkemesinin gücünü azaltmak yahut üye sayısını artırarak denetimi tam sağlamak istikametinde olabilir. Ayrıyeten, Yüksek Seçim Konseyi aracılığıyla, iktidar, seçim etraflarını bir daha düzenlemeyi amaçlayabilir (anayasa tadili gerektirmiyor); daha dar bölgelerle, doğal “seçim etrafı barajları” yaratır ve etraf hudutları ile de oynayarak ince seçim mühendisliği yapabilir. Ayrıyeten, size şaşırtan gelebilir ancak ülke çapında seçim barajının düşürülmesi ile (ki barajın düşürülmesi şüphesiz gerçek bir reformdur) kanaatimce, iktidar, seçmenlerin birfazlaca küçük muhalefet partisine daha fazla yönelmesini ve bu partilerin “kıl payı” baraj altında kalmalarını hedefleyebilir: Rusya’da iktidar bu sistemi uyguluyor. Son genel seçimlerde, 11 küçük parti baraj altında kaldı ve bu türlü Putin’in partisi 110 milyon kayıtlı seçmenden, yalnızca 28 milyonun oyunu alarak Duma’da sandalyelerin yüzde 74’üne sahip oldu. Bizim sistemde de baraj altında fazlaca oy kalırsa, önde gelen partiye TBMM’de temelli oranda sandalye ekliyor. 2002’de biroldukca parti baraj altında kalınca, AK Parti oyların yüzde 34’ü ile TBMM’de sandalyelerin yüzde 66’sını elde etmişti. Barajın düşürülmesi bir kanunla yapılabilir, anayasa tadili gerektirmiyor.
– Pekala bugün anayasa tartışması için gereken demokratik ortam var mı?
Bugün anayasa tartışması için gerekli demokratik ortam maalesef yok: Parti genel liderlerine, siyasetçilere, gazetecilere sokak ortasında taarruzlar düzenleniyor, failler birkaç gün daha sonra özgür bırakılıyor. Muhalif gazeteciler, kanaat liderleri, toplumsal medya kullanıcıları vatandaşlar aleyhine yargı süreçleri başlatılıyor, vs. Basın ve söz özgürlüğünün tam işlemediği bir ortamda sağlıklı bir anayasa tartışması ve ıslahatı yapılamaz. Gelecek seçimlerde iki farklı anayasa vizyonu yarışacaktır; halkın vereceği yetki daha sonrası (yetki o istikamette olursa) hakikaten demokratik bir anayasa ıslahatı yapılır.
| TBMM 360 VEKİLLE ERKEN SEÇİM KARARI ALMADIKÇA ERDOĞAN 3. DEFA ADAY OLAMAZ! – Cumhurbaşkanının periyot sınırlaması fazlaca konuşuluyor. Bu bahiste farklı görüşler var… Meclis 360 Milletvekili ile erken seçim sonucu almadıkça Cumhurbaşkanı 3. kere aday olamaz. Anayasamızdaki kural son derece net, açık, genel (“bir kimse”) ve Meclis’in erken seçim sonucu hariç bu kurala öbür bir istisna öngörmüyor. Anayasa tadilinin yürürlük hususuna nazaran de yalnızca anayasada yapılan “değişiklikler” için 2018 daha sonrası yürürlüğe giriş öngörülüyor, halbuki Cumhurbaşkanının halk tarafınca seçimi ve 2 periyot sınırlaması daha evvel de anayasamızda motamot vardı, bu hususta değişiklik yapılmadı. Kitabımda bu hususu daha detaylı izah ediyorum. |
– Bir sözünüz var, onu açmanızı isterim: Yanlış bir başkanlık sisteminden, yanlış bir parlamenter sisteme geçmemeliyiz diyorsunuz. bir hayli siyasi parti kendi programını deklare etti. Size nazaran yanlışlı programlar mıydı?
Şunu kastediyorum: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde en büyük güç cumhurbaşkanlığı makamında, bu yüzden yüzde 50.1’e ulaşmak en kıymetli maksat. İktidar, yüzde 50.1 amacından kurtulmak için, gelecek aylarda, anket neticelerina bakılırsa, parlamenter sisteme dönüşü dahi konuşmaya başlayabilir. Parlamenter sistemde temel güç parlamento çoğunluğundadır ve seçim sistemimizde, gereğince oy baraj altında kalırsa, yüzde 35-40’la bile bir parti iktidar olabilir. Parlamenter sisteme dönüş her halükarda mevcut sisteme bakılırsa bir ilerleme sağlar fakat katiyetle kâfi değildir. Örneğin, Yargıçlar ve Savcılar Heyeti üyelerinin atama formu parlamenter sistemin kurucu bir ögesi değildir. Parlamenter sisteme dönüp, HSK üyelerinin tamamının, mesela, parlamento çoğunluğu tarafınca atanmasını öngörürseniz, yargının iktidardan bağımsızlığını sağlayamazsınız. Parlamenter sisteme dönmüş olursunuz lakin bir daha demokratik bir sistem oluşmaz. Kitabımı yazarken hiç bir siyasi partinin tekliflerini ve programlarını okumadım: Tekliflerimde zihnen bağımsız ve objektif kalabilmek için, benim için değerli bir kuraldı. Tekliflerim bir siyasi partinin teklifleri değil, bağımsız bir hukukçunun teklifleridir, “mutlak doğrular” değil, yalnızca toplumsal beyin fırtınasına bir katkı sunmak için yazılmıştır. Son günlerde, CHP ve Uygun Parti birtakım temel unsurlar deklare etti, bunları okudum ve kanaatimce hepsi gerçek temel prensiplerdir. esasen kanaatimce, parlamenter demokrasiye dönüşü savunan partiler, seçime gerçek, yalnızca 10-15 temel prensipte mutabakatlı (bir tıp “mutabakat beyannamesi” şeklinde), detaylar seçimden daha sonra konuşulur ve basitçe hayata geçirilir. Özetle, şu an partiler kanaatimce hakikat yolda ve gerçek usulü izliyor. Tekliflerim detaylı (640 sayfa) fakat bağımsız bir hukukçu olarak bu biçimde bir özgürlüğüm vardı, ayrıyeten birden fazla mevzuda alternatifleri de yazdım, mukayeseli hukuktan örnekler de verdim: Bu çalışmayı bir nevi “kaynak” olarak düşündüm. Üzerinde geniş uzlaşı sağlanabilecek, “makul”, teklifler yapmaya uğraş ettim. Umarım seçimlerden daha sonra yapılacak bir anayasa ıslahatına yarar sağlayan bir çalışma olur.
| BİRİNCİ DÖRT UNSUR TARTIŞILAMAZ” – Birinci 4 husus tartışılmalı mı? Birinci 4 husus temelinde Cumhuriyetimizin kuruluşundan beri, kimi yazı farklılıklarıyla, var olan prensipler bütünüdür. Bu unsurlar özünde; devletin biçiminin cumhuriyet olduğunu, Türkiye Cumhuriyeti’nin demokratik, laik, shalbukil bir hukuk devleti olduğunu, ayrılamaz bütünlüğü, resmi lisanın Türkçe ve başşehrin Ankara olduğunu düzenliyor. Hususların özü bu temel unsurlardır ve kanaatimce bu unsurlar hala ülkemizdeki temel “toplumsal mutabakatı” temsilm etmektedir. Bu unsurlar son derece hayati prensiplerdir ve unsurların tartışmaya açılmaları öngörülemez riskler yaratabilir. |
– Dar yahut daraltılmış bölge sistemi konusunda ne düşünüyorsunuz?
Dar bölge bir çoğunluk sistemidir. Daraltılmış bölgeler, temelinde mevcut liste yöntemi göreceli sistemimiz, lakin çevreler asıllı ölçüde daraltılırsa çoğunluk sistemine emsal sonuçlara yol açacaktır. Sonuçta bu iki uygulamada da birtakım nüanslarla, çoğunluk sistemine yakın sonuçlar verir, çoğulculuğu azaltır, doğal seçim etrafı barajlarına niye olur. Kitabımda bu sistemlerin yaratabileceği problemleri detaylı ele alıyorum, lakin kısaca, ülkemiz için yanlışsız bulmuyorum. Üstelik yeni seçim etraflarını (maalesef son senelerda fazlaca yanlış kararlar veren) Yüksek Seçim Heyeti belirleyecektir ve bu epeyce büyük çaplı seçim mühendisliğine imkân verecektir. Bilhassa de gelecek seçimler öncesi mutlaka yapılmamalıdır, aslına bakarsan yapılırsa, yeni seçim kanunları düzenlemeleri ve/veya etrafları bir yıl ortasında yapılacak seçimlere uygulanamaz, uygulanmamalıdır.
| TÜM KİLİT YETKİLER BİR MAKAMA BAĞLANIYOR – İstanbul ve Ankara’da büyük risk var diyorsunuz… bu riski anlatır mısınız? Ülkemizde mahallî idarelerle ilgili milletin iradesine hürmette son derece önemli meseleler var, ıslahat tekliflerimi kitapta izah ediyorum. İstanbul ve Ankara’ya ait bahsetmiş olduğum risk ise şudur: Rastgele bir sebeple bir savcı bir soruşturma başlatırsa, İçişleri Bakanı da “tedbir olarak” belediye liderinin soruşturma mühletince uzaklaştırılmasına karar verirse, belediye meclisi yeni lideri seçer. Resmi olarak bu kişi “başkan vekili” olur, lakin epey uzun sürebilecek bir devir boyunca fiilen belediyeyi yönetir. İstanbul ve Ankara’da büyükşehir belediye meclisi iktidar partisinin denetiminde; risk burada… Atanmış bir bakanın, seçilmiş liderleri nazaranvden uzaklaştırma hakkı bir demokraside kabul edilemez, üstelik kesin bir yargı sonucu dahi olmadan. Ayrıyeten, son senelerda, çeşitli maddelerle, bilhassa büyükşehirlerde tüm kilit yetkiler, yerelden merkeze (özellikle de Cumhurbaşkanına) aktarıldı. kuvvetli mahallî idareler, bir demokrasinin şayet olmazsa olmaz kaidesidir, iktidardan farklı düşünen vatandaşlar için de en azından “mahalli müşterek ihtiyaçlar” konusunda bir “nefes alanı” sağlar. halbuki, şu an ülkemizde tam aykırısı yapılmaktadır. Her alanda olduğu üzere burada da tüm kilit yetkiler bir makama bağlanıyor. |
– Ve alışılmış ki gündemin en sıcak gelişmesi… Parti kapatmalar… Bugün Anayasa Mahkemesi HDP’nin kapatılması istemiyle hazırlanan iddianamenin birinci incelemesini tamamladı ve iddianame kabul edildi. Bundan daha sonra ne olur?
Bir defa şunu söylemeliyim, kitabımın yoğunluğu yüzünden iddianameyi okuyamadım, belgenin somut içeriğine hâkim değilim, bu yüzden bir hukukçu olarak yalnızca unsurlar temelinde konuşabilirim. 1995, 2001 ve 2010’da anayasamızda, siyasi partilerin kapatılmasını zorlaştırmak için kıymetli ıslahatlar yapıldı: Kanaatimce bu mevzuda yanlışsız reformlardı. Siyasi partiler demokrasinin “eğer olmazsa olmaz” ögeleridir, halkta var olan görüşlerin sözüdür. Tüm görüşlere katılmayabiliriz lakin bu görüşler barışçıl bir sistemle söz ediliyorsa ve görüşün kendisi de demokrasiyi tehdit etmiyorsa, demokratik bir toplumda tabir edilebilmelidir. AK Parti de Anayasa Mahkemesi önünde, 2008’de (kendi) savunmasında, bu konulara uzunca vurgu yapmıştır. 1982 Anayasası mühletince, 19 siyasi parti kapatılmıştır; kapatılan siyasi partilerin devamı niteliğinde (aynı siyasi çizgideki) partiler, daima oylarını artırmıştır. Özetle, parti kapatılması, “hedeflenen neticeleri” sağlamamıştır, tepkisel oyları artırmıştır. Ayrıyeten milletlerarası alanda değerli bir mağduriyet platformu yaratabiliyor, bu da terörle çabayı zorlaştırıyor. AİHM ve AYM kararları kapatma için gerekli çerçeveyi çizmiştir, özetle: Demokrasiye açık ve yakın bir tehdit var ise yahut teröre dayanak var ise, bunlar somut kanıtlarla destekleniyorsa (AİHM’in kapatılma için “ivedi toplumsal ihtiyaç” kriteri). Anayasa Mahkemesi, belgeyi, objektif ve “demokratik toplum gereklerine uygun” biçimde, hiç bir baskı altında kalmadan, somut kanıtlara göre değerlendirmelidir. Öngörüm, partinin kapatılmayacağı lakin Hazine yardımının kesilmesi ihtimal dahilinde olabilir (dosyayı görmediğim için yalnızca bir tahmindir). Ülkemizde şu an tehlikeli bir boyutta olan gerginlik ve kutuplaşma azaltılmalıdır. Toplumsal barış epey hayati, toplumsal barış tüm vicdanlı insanların isteğidir: Her türlü şiddet ve nefret lisanına, şiddete, teröre ve bölücü teröre karşı herkes net duruş sergilemelidir.
– Kitapta HSK ile ilgili teklifleriniz de var… özetlemek gerekirse sıralar mısınız? Bu haliyle nasıl bir handikap yaratıyor?
2017 daha sonrası yapılan değişiklik ile, Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun 13 üyesinin 6’sı Cumhurbaşkanı tarafınca atanıyor, 7’si de Meclis tarafınca. Meclis tarafınca yapılan seçimde uzlaşı sağlandı lakin her halükarda bir daha birkaç üye iktidar partisi “kontenjanından” seçildi. Bu sistemle, her durumda, iktidar partisi ve genel lideri, HSK üyelerinin çoğunluğunu seçiyor: HSK’da da neredeyse tüm kilit karalar için çoğunluk oyu kafidir. Bu atama sistemi demokratik değildir ve yargı bağımsızlığını korumuyor. Üstelik HSK lideri olan Adalet Bakanı, HSK’da hayli kritik yetkilere sahip. Bu sistemin son senelerda kararınu gördük: Yargı siyasallaştı, iktidarın tesiri arttı ve bunun kararı tüm temel hak ve özgürlükler geriledi, hukuk devleti geriledi. Yanlışsız yargı ıslahatı, HSK ıslahatı ile başlamak zorundadır, yapısal olmalıdır. Şu an Meclis’te görüşülen paketler, sorunun kaynağını çözmüyor. Üstelik bir yandan “yargı reformu” denilirken bir yandan yeni gerilemeler kaydediliyor: Geçen hafta yapılan yasa tadiliyle, savcıların soruşturma yetkileri üzerinde denetim artırıldı. Düşünün ki şu an ülkemizde müthiş yolsuzluk ve cürüm argümanları ortaya atılıyor; doğrudur yahut değildir bilmiyoruz, fakat eleştirel bir tweet için bile soruşturma başlatan yargı, bu vahim tezlere ait tek bir soruşturma dahi başlatmıyor. Sorun, yargı bağımsızlığı meselesidir. Adalet, temel hak ve özgürlüklerin korunması, cürüm ve yolsuzlukla da gayret için, gerçek bir yargı ıslahatı en değerli ihtiyacımızdır. Yalnızca adalet ıslahatı ve temel hak ve özgürlükler ıslahatına toplamda 200 sayfa ayırdım kitabımda, en kıymet verdiğim bahistir.