Çin Komünist Partisi (ÇKP) geçen hafta Çin’in ve ötürüsıyla dünyanın geleceğini ilgilendiren epeyce değerli bir toplantı yaptı. Yalnızca üst seviye takımların katıldığı ve kapalı olarak yapılan Merkez Komitesi toplantısında partinin tarihi hakkında değerlendirmelerde bulunuldu. ÇKP, Lider Şi Cinping’in liderliğini en az 2027 yılına kadar garanti altına aldı, kişi kültünü daha da pekiştirdi, klasik sosyalizmden fiili olarak gerçekleşmiş kopuşu biraz daha resmileştirdi.
* Çin Komünist Partisi tarihinde 3 kilit toplantı
görüşmede şimdiki Lider Şi Cinping, Mao ve Deng Şiaoping’le bir arada “üç büyüklerden biri” ilan edildi. bu biçimde yapılarak aslında bir yandan Şi büyütülürken aslında ülkenin kurucusu Mao küçültülmeye çalışılıyordu. Emperyalizme karşı savaşan önderler bağımsız ülkeler kurarlar, ortadan yıllar geçtikten daha sonra birileri ortaya çıkar ve kurucu başkanları unutturmak için düzmece önderler, helvadan yapılmış putlar inşa etmeye çalışırlar. Kimi toplumlarda bilinen bir alışkanlıktır bu. Çin’de olup bitenler de bir bakıma bu durumu andırıyor.
* Mao’dan daha sonraki ikinci büyük önder Deng Şiaoping
* Çin önderi Şi Cinping
ÇİNLİLEŞMİŞ MARKSİZM
Çin medyasının kendi kullandığı kavramı yinelayacak olursak geçen haftaki görüşmede “Marksizm’in Çinlileştirilmesinde (sinicization of Marxism)” kıymetli bir adım da atılmış oldu. Merkez Komitesi üyeleri Şi’nin “Çin külçeşidinin esası” ve Çin ruhunun yansıması olduğunu kaydettiler.
görüşmede Şi hakkında o kadar övücü sözler kullanıldı ki, Çin komünistlerinin üslubuna alışık olanlar bile şaşırdı. Örneğin “Çin’in gençleşmesinde tayin edici öge olan Şi’nin liderliği” biçiminde bir tabir Mao zamanından beri duyulmamıştı.
Perşembe günü açıklanan sonuç bildirgesinde “Çin’in özelliklerine göre oluşan yeni bir sosyalizm periyodunu açan Şi Cinping fikri” tabiri 7 sefer, “yeni bir çağ açılıyor” tabiri 21 sefer geçiyordu. Haberi veren resmi Xinhua haber ajansı da Lider Şi’den “kuşkusuz tarihin akışını değiştirecek başkan O’dur” diye kelam ediyordu.
ÇKP TARİHİ
ÇKP, 4 Mayıs 1919 Hareketi denilen ve emperyalizme karşı düzenlenen büyük devrimci öğrenci şovları daha sonrasında doğmuştu. Bu hareketin tesiriyle Çin aydınları içinde Marksist ve sosyalist fikirler yayılmıştı. Bunun kararı olarak başlangıçta yalnızca 50 üye ile Li Dazhao ve Çen Duksiu tarafınca Sovyetler Birliği Komünist Partisi temsilcilerinin de takviyesiyle kurulan parti yalnızca 28 yıl daha sonra dünyanın en kalabalık ülkesinin idaresine geldi.
Uzun Yürüyüş ismi verilen gerilla savaşlarından (1934-35) daha sonra fiilen Parti başkanı olan Mao, pozisyonunu 1945 kongresine onaylattı ve 1976’da vefatına kadar liderliğini sürdürdü. 1945 kongresinde yazılan tarihe bakılırsa eski önderler “Troçkist” yanılgılar yapmış ve “kırlardan kentlere” halk savaşı kavramını anlamamış dogmatiklerdi, Mao ise yanlışsız başkandı.
Yeni Çin 1949’da kurulunca Çin evvel Sovyet yolu kalkınma yolunu denedi, lakin 1956’dan daha sonra Rus komünistleriyle yolları ayrılınca “İleri Yanlışsız Büyük Atılım Kampanyası” başladı. Tarım toplumunu iradi ve zorlama tedbirlerle sanayileştirme eforu felaketle sonuçlandı. Bu yanlışlardan fakat 1961’de vazgeçildi.
Çin’de 1966’da başlayan Kültür İhtilali ise ÇKP önderliğinin başarısızlıkta hatası “yerli-milli” olmayan ögelere, “kırmızı yüzlü yabancı şeytanlara” atma uğraşıydı. Enternasyonalizmden bu türlü uzaklaşan Çin, Odatv’de 19 Eylül tarihinde çıkan “13 Eylül darbesi” yazımda anlattığım üzere 1972’deki Nixon ziyaretinden itibaren Rusya’ya karşı ABD ile muahedeye, Batı sermayesini ülkeye çekmeye ve piyasa yoluyla kalkınmaya girişti.
* Mao ve Nixon
niye MAO ZEDUNG “DÜŞÜNCESİ”
Mao’nun vefatından daha sonra gerçekte ona karşı olup isminin ardına gizlenen ÇKP yöneticileri birtakım hizip savaşlarından daha sonra evvelki periyotlarda gözden düşmüş olan Deng Şiaoping’i en kritik ve faal vazifeye getirdiler. 1981 Kongresi partinin eski yanlışlarını “sol sapma” olarak nitelendirip, kimi eski yöneticilerin üzerini çizdi. Ülkenin kurucusu, partinin ve tabanın bayrak ismi Mao’nun rolü korunmakla birlikte Çin milliyetçisi ve pragmatik devlet kapitalisti Deng de onun düzebir daha yükseldi. Bu görüşmede “Mao Zedung düşüncesi” kavramı belirtildi. niye Maoizm değil de Mao niyeti? 1981 Birleşik Oturumu, “fikir” ile “uygulama” içinde fark olduğunu belirterek 1956-1976 içindeki uygulamanın tümüne sahip çıkılmamış olduğunu kaydetti. İşte Türk solunda da sebebi merak edilen “Mao Zedung düşüncesi” biçimindeki biraz karşıt sözün asıl kullanılma sebebi de budur.
sonrasındasındaki periyotta değişik isimlerin liderliğe gelmesine karşın Deng’in ana çizgisi yani “kedi ister siyah olsun ister beyaz, fare tutsun yeter” görüşü hâkim oldu. 2000’li senelera gelindiğinde Çin gözlemcilerine bakılırsa ÇKP ortasında iki çizgi belirdi: Hem parti bürokrasisinde yer alıp tıpkı vakitte devlet ya da yarı-devlet sermayeli şirket ve kurumların başında bulunan “Kızıl Prensler” ve orta kesim ailelerden gelen isimlerine “Genç Komünistler” denilen küme. 2002-2012 yılları içinde Başkanlık yapmış olan Hu Jintao bu ikinci kümeye yakındı. Bu küme toplumsal problemlere, zenginliğin tüm ülkeye yayılmasına değer verirken piyasa iktisadının daha tesirli denetlenmesini istemekteydi. Merkezleri Şanghay’da bulunan “Kızıl Prensler” ise Çin Doğu kıyısı boyunca fazlaca süratli bir gelişme gösteren ihracata ve teknolojiye dayalı şirketleri temsil etmektelerdi.
* Eski Çin başkanı Hu Cintao
KIZIL PRENS Şİ CİNPİNG VE ÇKP
2012’den beri Genel Sekreter olan ve 2013’ten itibaren iki periyot başkanlık yapan Şi Cinping bu “Kızıl Prensler” hizbini temsil ediyor. Evvelce yalnızca 2 periyot ve 68 yaşına kadar başkanlık yapmak üzerinde partide anlaşılmışken bu kısıtlamalar 2018 yılında Şi için kaldırılmış, adeta ömür uzunluğu başkanlık yolu açılmıştır. Kendisi eski Başbakan Yardımcısı bir generalin oğlu, karısı da ülkenin en ünlü ses sanatkarlarından biri ve ayrıyeten orduda general rütbesindedir. Çiftin çocukları da Harvard’da okumaktadır.
ÇKP’nin 85 milyon üyesi vardır. Partinin kongresi aşağı üst her 5 yılda bir yapılır. Toplanan 2000 kadar delege Merkez Komitesi’nin 205 asil ve 172 yedek üyesini seçer. Oradan politik ofisin (politbüro) 20-25 üyesi seçilir, onlar da ortalarından 6 ila 9 kişiyi Daimi Komite üyesi olarak belirler. En zirvede de Genel Sekreter bulunur.
Bu devasa piramidin bir modülü olmak o denli kolay değildir. Üyelik için başvuranların tüm hayatları incelenmekle kalmaz, aileleri hatta sülaleleri araştırılır ve alışılmış referans göstermek kuraldır. Üye adayı bir kurstan geçer. Son Merkez Komitesinin yaptığı değişikliğe nazaran artık yalnızca Mao Zedung Kanısını ve Deng Şiaoping’in prensiplerini bilmek de yetmeyecektir. Şi Cinping “üç büyük önder” düzebir daha yükseltildiği için “Şi Cinping Düşüncesi” de üye adayına sorulacaktır.
Çin’de iktisattan, siyasete, ordudan, üniversiteye kadar her alan ÇKP’nin denetimi altındadır. Ekonomilerini sosyalist piyasa iktisadı diye isimlendiren Çinlilerin “sosyalizm” olarak niteledikleri ÇKP’nin ülkedeki bu tartısından ibarettir. Cümbüş dalından modaya kadar her işte yükselmek için ÇKP üyesi olmak kuraldır, mesela dünyanın en zenginlerinden Alibaba Şirketi’nin sahibi Jack Ma bile olsanız sonuçta partinin bir üyesisiniz.
*Şi Cinping ve eşinin propaganda afişleri
ÇİN DERTLİ
ÇKP’nin yeni attığı adımlar gözlemcilere nazaran Çin’in zahmetlerini yansıtıyor. Giderek yaşlanan nüfustan ve ekonomik eşitsizliklerden kaynaklanan meseleler ve Çin’in hiç alışık olmadığı biçimde ABD’nin baskısıyla müsabakası onu daha da otoriterleşmeye itiyor. halbuki gözlemcilerin de kaydettiği üzere Asya, Afrika ve Latin Amerika’da yapılan tüm bilimsel araştırmalar tıpkı şahısların hükümette uzun mühlet kalmalarının diplomatik kararlarda yanlışlıkları attırdığını ve berbat bir ekonomik performansa yol açtığını gösteriyor.
Kayahan Uygur
* Çin Komünist Partisi tarihinde 3 kilit toplantı
görüşmede şimdiki Lider Şi Cinping, Mao ve Deng Şiaoping’le bir arada “üç büyüklerden biri” ilan edildi. bu biçimde yapılarak aslında bir yandan Şi büyütülürken aslında ülkenin kurucusu Mao küçültülmeye çalışılıyordu. Emperyalizme karşı savaşan önderler bağımsız ülkeler kurarlar, ortadan yıllar geçtikten daha sonra birileri ortaya çıkar ve kurucu başkanları unutturmak için düzmece önderler, helvadan yapılmış putlar inşa etmeye çalışırlar. Kimi toplumlarda bilinen bir alışkanlıktır bu. Çin’de olup bitenler de bir bakıma bu durumu andırıyor.
* Mao’dan daha sonraki ikinci büyük önder Deng Şiaoping
* Çin önderi Şi Cinping
ÇİNLİLEŞMİŞ MARKSİZM
Çin medyasının kendi kullandığı kavramı yinelayacak olursak geçen haftaki görüşmede “Marksizm’in Çinlileştirilmesinde (sinicization of Marxism)” kıymetli bir adım da atılmış oldu. Merkez Komitesi üyeleri Şi’nin “Çin külçeşidinin esası” ve Çin ruhunun yansıması olduğunu kaydettiler.
görüşmede Şi hakkında o kadar övücü sözler kullanıldı ki, Çin komünistlerinin üslubuna alışık olanlar bile şaşırdı. Örneğin “Çin’in gençleşmesinde tayin edici öge olan Şi’nin liderliği” biçiminde bir tabir Mao zamanından beri duyulmamıştı.
Perşembe günü açıklanan sonuç bildirgesinde “Çin’in özelliklerine göre oluşan yeni bir sosyalizm periyodunu açan Şi Cinping fikri” tabiri 7 sefer, “yeni bir çağ açılıyor” tabiri 21 sefer geçiyordu. Haberi veren resmi Xinhua haber ajansı da Lider Şi’den “kuşkusuz tarihin akışını değiştirecek başkan O’dur” diye kelam ediyordu.
ÇKP TARİHİ
ÇKP, 4 Mayıs 1919 Hareketi denilen ve emperyalizme karşı düzenlenen büyük devrimci öğrenci şovları daha sonrasında doğmuştu. Bu hareketin tesiriyle Çin aydınları içinde Marksist ve sosyalist fikirler yayılmıştı. Bunun kararı olarak başlangıçta yalnızca 50 üye ile Li Dazhao ve Çen Duksiu tarafınca Sovyetler Birliği Komünist Partisi temsilcilerinin de takviyesiyle kurulan parti yalnızca 28 yıl daha sonra dünyanın en kalabalık ülkesinin idaresine geldi.
Uzun Yürüyüş ismi verilen gerilla savaşlarından (1934-35) daha sonra fiilen Parti başkanı olan Mao, pozisyonunu 1945 kongresine onaylattı ve 1976’da vefatına kadar liderliğini sürdürdü. 1945 kongresinde yazılan tarihe bakılırsa eski önderler “Troçkist” yanılgılar yapmış ve “kırlardan kentlere” halk savaşı kavramını anlamamış dogmatiklerdi, Mao ise yanlışsız başkandı.
Yeni Çin 1949’da kurulunca Çin evvel Sovyet yolu kalkınma yolunu denedi, lakin 1956’dan daha sonra Rus komünistleriyle yolları ayrılınca “İleri Yanlışsız Büyük Atılım Kampanyası” başladı. Tarım toplumunu iradi ve zorlama tedbirlerle sanayileştirme eforu felaketle sonuçlandı. Bu yanlışlardan fakat 1961’de vazgeçildi.
Çin’de 1966’da başlayan Kültür İhtilali ise ÇKP önderliğinin başarısızlıkta hatası “yerli-milli” olmayan ögelere, “kırmızı yüzlü yabancı şeytanlara” atma uğraşıydı. Enternasyonalizmden bu türlü uzaklaşan Çin, Odatv’de 19 Eylül tarihinde çıkan “13 Eylül darbesi” yazımda anlattığım üzere 1972’deki Nixon ziyaretinden itibaren Rusya’ya karşı ABD ile muahedeye, Batı sermayesini ülkeye çekmeye ve piyasa yoluyla kalkınmaya girişti.
* Mao ve Nixon
niye MAO ZEDUNG “DÜŞÜNCESİ”
Mao’nun vefatından daha sonra gerçekte ona karşı olup isminin ardına gizlenen ÇKP yöneticileri birtakım hizip savaşlarından daha sonra evvelki periyotlarda gözden düşmüş olan Deng Şiaoping’i en kritik ve faal vazifeye getirdiler. 1981 Kongresi partinin eski yanlışlarını “sol sapma” olarak nitelendirip, kimi eski yöneticilerin üzerini çizdi. Ülkenin kurucusu, partinin ve tabanın bayrak ismi Mao’nun rolü korunmakla birlikte Çin milliyetçisi ve pragmatik devlet kapitalisti Deng de onun düzebir daha yükseldi. Bu görüşmede “Mao Zedung düşüncesi” kavramı belirtildi. niye Maoizm değil de Mao niyeti? 1981 Birleşik Oturumu, “fikir” ile “uygulama” içinde fark olduğunu belirterek 1956-1976 içindeki uygulamanın tümüne sahip çıkılmamış olduğunu kaydetti. İşte Türk solunda da sebebi merak edilen “Mao Zedung düşüncesi” biçimindeki biraz karşıt sözün asıl kullanılma sebebi de budur.
sonrasındasındaki periyotta değişik isimlerin liderliğe gelmesine karşın Deng’in ana çizgisi yani “kedi ister siyah olsun ister beyaz, fare tutsun yeter” görüşü hâkim oldu. 2000’li senelera gelindiğinde Çin gözlemcilerine bakılırsa ÇKP ortasında iki çizgi belirdi: Hem parti bürokrasisinde yer alıp tıpkı vakitte devlet ya da yarı-devlet sermayeli şirket ve kurumların başında bulunan “Kızıl Prensler” ve orta kesim ailelerden gelen isimlerine “Genç Komünistler” denilen küme. 2002-2012 yılları içinde Başkanlık yapmış olan Hu Jintao bu ikinci kümeye yakındı. Bu küme toplumsal problemlere, zenginliğin tüm ülkeye yayılmasına değer verirken piyasa iktisadının daha tesirli denetlenmesini istemekteydi. Merkezleri Şanghay’da bulunan “Kızıl Prensler” ise Çin Doğu kıyısı boyunca fazlaca süratli bir gelişme gösteren ihracata ve teknolojiye dayalı şirketleri temsil etmektelerdi.
* Eski Çin başkanı Hu Cintao
KIZIL PRENS Şİ CİNPİNG VE ÇKP
2012’den beri Genel Sekreter olan ve 2013’ten itibaren iki periyot başkanlık yapan Şi Cinping bu “Kızıl Prensler” hizbini temsil ediyor. Evvelce yalnızca 2 periyot ve 68 yaşına kadar başkanlık yapmak üzerinde partide anlaşılmışken bu kısıtlamalar 2018 yılında Şi için kaldırılmış, adeta ömür uzunluğu başkanlık yolu açılmıştır. Kendisi eski Başbakan Yardımcısı bir generalin oğlu, karısı da ülkenin en ünlü ses sanatkarlarından biri ve ayrıyeten orduda general rütbesindedir. Çiftin çocukları da Harvard’da okumaktadır.
ÇKP’nin 85 milyon üyesi vardır. Partinin kongresi aşağı üst her 5 yılda bir yapılır. Toplanan 2000 kadar delege Merkez Komitesi’nin 205 asil ve 172 yedek üyesini seçer. Oradan politik ofisin (politbüro) 20-25 üyesi seçilir, onlar da ortalarından 6 ila 9 kişiyi Daimi Komite üyesi olarak belirler. En zirvede de Genel Sekreter bulunur.
Bu devasa piramidin bir modülü olmak o denli kolay değildir. Üyelik için başvuranların tüm hayatları incelenmekle kalmaz, aileleri hatta sülaleleri araştırılır ve alışılmış referans göstermek kuraldır. Üye adayı bir kurstan geçer. Son Merkez Komitesinin yaptığı değişikliğe nazaran artık yalnızca Mao Zedung Kanısını ve Deng Şiaoping’in prensiplerini bilmek de yetmeyecektir. Şi Cinping “üç büyük önder” düzebir daha yükseltildiği için “Şi Cinping Düşüncesi” de üye adayına sorulacaktır.
Çin’de iktisattan, siyasete, ordudan, üniversiteye kadar her alan ÇKP’nin denetimi altındadır. Ekonomilerini sosyalist piyasa iktisadı diye isimlendiren Çinlilerin “sosyalizm” olarak niteledikleri ÇKP’nin ülkedeki bu tartısından ibarettir. Cümbüş dalından modaya kadar her işte yükselmek için ÇKP üyesi olmak kuraldır, mesela dünyanın en zenginlerinden Alibaba Şirketi’nin sahibi Jack Ma bile olsanız sonuçta partinin bir üyesisiniz.
*Şi Cinping ve eşinin propaganda afişleri
ÇİN DERTLİ
ÇKP’nin yeni attığı adımlar gözlemcilere nazaran Çin’in zahmetlerini yansıtıyor. Giderek yaşlanan nüfustan ve ekonomik eşitsizliklerden kaynaklanan meseleler ve Çin’in hiç alışık olmadığı biçimde ABD’nin baskısıyla müsabakası onu daha da otoriterleşmeye itiyor. halbuki gözlemcilerin de kaydettiği üzere Asya, Afrika ve Latin Amerika’da yapılan tüm bilimsel araştırmalar tıpkı şahısların hükümette uzun mühlet kalmalarının diplomatik kararlarda yanlışlıkları attırdığını ve berbat bir ekonomik performansa yol açtığını gösteriyor.
Kayahan Uygur