Cemalettin Seber nasıl Cemal Süreya oldu

Serkankutlu

Global Mod
Global Mod
Cemal Süreya’yı, 9 Ocak 1990 günü yitirdik. Süreya, hem şiiriyle tıpkı vakitte şiiriyle yarışan düzyazılarıyla, bir kuyumcu üzere işlediği Türkçemizi zenginleştirmiş, güzelleştirmiştir. O bir Türk şairidir fakat bununla birlikte bir dünya şairidir. Zira insanı ve beşere has hisleri epey hoş anlatır. Cemal Süreya devrimcidir. Sosyalisttir. Büyük bir şair, müellif olduğu kadar hayli istikametli, fazlaca birikimli, özgün bir aydındır.

“Dersim İsyanı” kararı sürgün edilen Zaza (Kürt) kökenli bir ailenin çocuğu olmasının, yaşadıklarının, ayrıyeten küçük yaşta annesini kaybetmesinin Cemal Süreya’yı fazlaca hassas ve kırılgan yaptığı söylenebilir. Lakin acı çekmeseydi, insanlığın hislerini, acılarını, sevinçlerini anlayıp bu biçimde hoş anlatabilir miydi? Tartışılır.

Cemal Süreya, nüfus cüzdanındaki ismiyle Cemalettin Seber, 1931 yılında Erzincan’da doğan nüfusa kayıtlı 185 erkek çocuktan biridir. Doğum günü bilinmiyor.

1925 Pir Sait isyanıyla başlayan, İngiliz emperyalizminin desteklediği Kürt ayaklanmaları devri, 1938 Dersim harekâtıyla son buluyor. Cemal Süreya’nın ailesi isyanın bastırılması sürecinde önlem olarak sürgün edilenler içindedır. Yerleşme planında onlara Bilecik ili gösterilir. Zarurî ikamet müddeti 20 yıldır. çabucak sonrasında çıkarılan aflarla bu mühlet kısalır.

İNSANLAŞMA, ÖZGÜRLEŞME VE EVRENSELLEŞME

Süreya’nın yakın arkadaşı Muzaffer İlhan Erdost yaşanılan siyasi/toplumsal sürecin kararınu şu biçimde kıymetlendiriyor:

“Cumhuriyet onu doğudan sürmüş, batıya bırakmıştır, lakin objektif sonuçları bakımından Cemal’in özgürleşmesinin, aşiret birliğine bağımlılıktan özgür bireye dönüşümün toplumsal şartları da bu sürgünle birlikte gerçekleşmiştir.

“Kuşku yok ki bağımlı bireyden özgür bireye geçiş, yani aşiret üyeliğinden ulus birliğinin (biriminin) üyesi olmaya geçiş, bağlandığı aşiretin dağılmasının kararı olsa da ilericidir.”


Erdost, bu yorumunda bence de haklı. Cemalettin Seber, Cumhuriyet’in nitelikli eğitiminden yararlanmasaydı, Cemal Süreya olabilir miydi? Hem yaratıcı ve özgün tıpkı vakitte üniversal bir şair olabilir miydi?

Cemalettin’in eğitimi halasının yanında, İstanbul’da Firuzağa’daki Beyoğlu 37. İlkokulu’nda başlıyor. Bilecik Birinci İlkokulu’nda ve ortaokulunda, Haydarpaşa Lisesi’nde devam ediyor. Ankara’da Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde tamamlanıyor.

ÇOCUKLUĞUNA ANNE HASRETİ DAMGA VURUR

Seber ailesi Bilecik’te yaşamak zorundadır. Bilecik halkının sevecenliğini unutmazlar hiç. Horlamamış, itip kakmamış, tam bilakis bağırlarına basmışlardır onları. Fakat sürgün olmanın ezikliğini daima hissederler.

Erzincan bir masal kenti olarak anılarda ve düşlerde kalır. Bir de annesinin “Ateş Kerem, tutuş Kerem, yan Kerem…” diyen sesi daima kulağındadır. Annesi çabucak hemen 23 yaşında, sürgünün altıncı ayında ölüyor. Düşük yapmış, kanama durdurulamamış. Cemalettin yedi yaşında, ağlamaz, acısı içine oturur. yıllar daha sonra bu kaybı, “Küçük kalbimdeki kuş ölmüştü” diye anlatır. Her gün cenazenin kaldırıldığı mescide gidip musalla taşının başında annesi için dua eder. Anne Gülbeyaz’ın birinci mevlidini de “hoca” olarak Cemalettin okur. Onların sürgün edilişlerinden birkaç ay daha sonra Erzincan’da epeyce büyük bir sarsıntı olur, hayli insan ölür, bu bir teselli olabilir mi? Belki… Cemalettin ve ailesi için olmuştur.

Üvey annelerle, yatılı okullarla, yalnızlıkla, yoksullukla, sürgün olmanın ezikliğiyle geçen çocukluğuna anne hasreti damga vurur. Bu kaybın acısı giderek büyür, derinleşir, hayatına kök salar. Kişiliğine, şiirine siner. Sevdiği her bayanda annesini arar:

“Annem epeyce küçükken öldü

beni öp, daha sonra doğur beni.”


Annelik bakılırsavini büyükanne üstlenmiştir. Çocuklara karşı her vakit yumuşak ve şefkatlidir:

“Benim bir ninem vardı, Goryo Baba’nın dişisiydi. Müfettiş olmuşum, evlenmişim, bilmem ne, beni görür görmez ne yapardı biliyor musunuz? Yanına çağırır, mendil ortasında düğümlediği ve kim bilir ne vakitten beri sakladığı bozuk paraları verirdi.”

PARASIZ, YATILI…


Altı yıldır bekâr olan Hüseyin Beyefendi, Esma Hanım’la evlenir. Esma Hanım çocuklar için, sözün toplumda bıraktığı anlayışa uygun, hatta onu fazlaca aşan bir üvey ana olur. Cemalettin, çaresiz bir biçimde senelerca kardeşlerinin eziyet görmesine katlanmak zorunda kalır.

“Kuyuya sarkıtan bayan

Saçından kavrayıp kızkardeşimi”


Cemalettin, Esma Hanım’ın zulmünden uzaklaşmak, konuttan kaçmak için gizlice parasız yatılı imtihanına girer, kazanır. Ancak kardeşlerinin “derdi daima arasında”dir. “Acıya alışmayı öğrenmişimdir”, “Acıları daima içimde taşıdım” der. Sitemi yaşama: “Gökyüzü acıyım demedi bize.”

1944 yılında ortaokula başlar, üç ay daha sonra da parasız yatılı olur. Babası bu duruma üzülse de Cemalettin için bu muvaffakiyet övünç kaynağı olur. Parasız yatılılığı bir ayrıcalık ve memnunluk sebebi olarak görür:

“Bizim vaktimizde parasız yatılıya, dâhi gözüyle bakılırdı. Bu imtihanı kazanmış kimselere her insanın üstünde, iki üç not daha fazla verilirdi… Yani fakirlik sıkıntısı değil, karşıtı muamele görürdüm.”

O yıl Bilecik Ortaokulu’ndaki 200 öğrenciden 100’ü yatılı. Bunların 70’i parasız yatılıdır. Emsal bir yorumu Galatasaray Lisesi’nde parasız yatılı olarak okuyan tanınmış müellifimiz Tahsin Yücel’den de dinlemiştim. O senelerda toplumda eğitim, çalışkanlık ve zekâ övülür, takdir edilir. Devlet de fakir ailelerden gelen çocukların eğitimine özel bir değer verir, takviyeler.

Bir yaralama olayına karışan Esma Hanım polisten korkup kaçınca, aile büyük olasılıkla “ruh hastası” olan bu üvey anniçin kurtulur. Hüseyin Beyefendi, bu kez melek üzere bir bayan olan Refika Hanım’la evlenir.

LEFTER HAYRANI, KOYU BİR FENERBAHÇELİ

Cemalettin, okulun futbol ekibine girer ve atletizme başlar. 19 Mayıs’ta 100 metre koşusunda, ayağındaki postallara rağmen birinci gelir. Mükafatı dolmakalem. bu biçimdece birinci sefer bir dolmakalemi olur. Tüm hayatında futbola ilgisi izleyici olarak olsa da sürer. Koyu Fenerbahçeli ve Lefter hayranı… 2000’e Hakikat’da Metin Oktay için yazdığı “İzdüşüm”de Lefter’den de kelam eder:

“Metin Oktay jimnastikçi. Lefter sanatçı.

Metin’de destan. Lefter’de roman.”


Bir öteki merakı Fransızcanın temeli de o senelerda atılır. çabucak sonrasındaki senelerda bu lisanı edebiyat yapıtlarını muvaffakiyetle çevirecek kadar geliştirir. Lakin konuşamaz.

Cemalettin okul dışı boş vaktini Halkevi kitaplığında geçirir. İlgisini çeken her şeyi okuma tutkusu devam eder. Bu da ona kuvvetli bir ansiklopedik bilgi kazandırır. Halkevi kitaplığında Sait Faik’i tanır. Onun üzere hikayeler yazma isteği duyar. Yaptığı biroldukça söyleşide, “Dostoyevski’yi okudum o gün bugün huzurum yok” diyerek büyük müellifin onda yarattığı etkiyi açıklar. Karamazof Kardeşler romanını beş kere okuduğunu bilhassa vurgular.

SEVER ANCAK ELEŞTİRİR…

Ortaokul birden ikiye geçtiği yaz tatilinde babasının da çalıştığı Karayolları takımının şantiyesinde çadır bekçiliği yapar ve bir ekip elbise parası kazanır. Gün uzunluğu kimsenin olmadığı dağ başında bol ölçüde düşünecek, hayaller kuracak vakti olur. Müelliflik ismi “Cemal Süreyya” da o üç ayda karar verir. Soyadında çift olan “y”nin birini ise sonrasındasındaki senelerda, bir iddiayı kaybedince, atar.

1947-1948 öğretim yılında Haydarpaşa Lisesi’ne girer. Şubesi Edebiyat G. bir daha parasız yatılıdır. Arkadaşlarıyla ilgilerinde uyumlu lakin mesafeli… Arbedelere karışmaz. Lise devrinde edebiyata ilgisi derinleşir. Bilhassa eski edebiyata araştırmacı bir gözle bakmaya başlar. Kendi kendine eski yazı öğrenir. Bu öğrenme işini bir roman okuyacak kadar ilerletir.

Ezberinde yüzlerce şiir vardır, lakin yeni şiire ilgi duymaz. O devir Orhan Veli ona gülünç gelir. “Şiir bu biçimde olmaz” diye düşünür. daha sonraki senelerda Garip şiirine ilgi duyar, sever, ancak eleştirir de:

“Orhan Veli jenerasyonu şairleri şiire kasket giydirdiler, portakal yemesini öğrettiler. Şiiri insan içine çıkardılar. Fakat işte bu kadar…

Haydarpaşa Lisesi’ni pekiyi notuyla bitirir. Mülkiye o yıl Siyasal Bilgiler Fakültesi olmuş, burs da veriyor, Cemal Süreya epey şuurlu olmasa da Siyasal’ı seçer. Öğrenci sayısı 400. Birinci öğrencilerden biri olarak kaydını yaptırır ve yıl kaybetmeksizin en sıkıntı kısım olduğu söylenen maliye-iktisat kısmını bitirir.

“SBF’nin koridorları ömrümde sözcüğün tam manasıyla belirleyici bir rol oynamış. Sanat oluşumumda da fikrimde de orada geçirdiğim dört yıl bir doğrultu yaratmış.”

Mülkiye’nin üçüncü sınıfında edebiyat bilgisi ve yetenekleriyle arkadaşları içinde sivrilir. Fakültenin klasik mecmuası Kazgan’ı hazırlama işi ona verilir. Yayın Şurası Lideri olur. “Cemasef” takma ismiyle şiirler, yazılar, desenler yayımlar orda. İşte Cemal Süreya’nın hayatından bir kesit bu biçimde…

Yazımı onun “Ortadoğu” şiirinden en sevdiğim dizelerle tamamlıyorum. Bu dizeler güya bizleri, altüst olan bugünkü hayatımızı anlatıyor üzeredir:

“Biz yeni bir ömrün acemileriyiz

Bütün bildiklerimiz bir daha biçimleniyor

Şiirimiz, aşkımız bir daha,

Son makûs günleri yaşıyoruz tahminen

Birinci hoş günleri de yaşarız tahminen

Kekre bir şey var bu havada

Geçmişle gelecek içinde

Acıyla sevinç içinde

Öfkeyle bağış içinde”


Yitirilen kıymetlerden bazılarının izi ne yazık silikleşirken Cemal Süreya’nın izi yıllar geçtikçe belirginleşiyor. Yapıtları lisandan lisana dolaşıyor. Kitapları basılmaya devam ediyor. Şiirinden dizeler, TV dizilerine giriyor. Sevgili şairimiz Cemal Süreya yaşıyor…

Feyziye Özberk


Kaynak: Feyziye Özberk, “Cemal Süreya, Papirüs Düşçüsüyle Buluşma”, Kaynak Yayınları, Boyalıkuş, Edebiyat, 2016.