Mehmet KARA
‘Altılı Masa’ olarak bilinen siyasi ittifakın üyesi partilerle güç siyasetlerini konuştuğumuz serinin üçüncüsünde konuğumuz Deva Partisi Tarım, Güç ve Ulaştırma Siyasetleri Lideri Candan Karlıtekin… Partisinin güçle ilgili ‘Eylem Planı’nı Eylül ayı sonunda paylaşacaklarını belirten Karlıtekin, sürprizi bozulmasın diye tüm detayları paylaşmasa da DÜNYA’ya bir fazlaca ipucu verdi.
■ Türkiye’nin güçteki en değerli sorunu nedir?
Türkiye’de güç insanların alım gücüne bakılırsa kıymetli. Bunun çeşitli sebepleri var. Fakat evvel şöyleki söyleyeyim: Türkiye güçte aşrı derecede dışa bağımlı. Bilhassa döviz tüketen kalemlerden en değerli kalem Türkiye’nin güce yaptığı ödemeler. Petrol, doğalgaz ve kömür bunların başında geliyor. Bu yüzden dünyadaki emtia fiyatlarının artmasıyla ve Türkiye’de dövizin yükselmesiyle son derece değerli hale gelen bir güç kalemi kelam konusu…
■ Güçte düşük fiyat ve bağımsızlık için ne yapılmalı?
Tek başına güç fiyatlarını düşürmek mümkün değil. Zira bir makroekonomik akvaryumda yaşıyoruz. Genel hayat pahalılığı, Türkiye’deki bütçe açıkları ve dış ödemeler istikrarındaki bizim eksikliklerimiz, döviz açığımız… İçeride yanlış para siyasetleri, yanlış mali siyasetlerin sonucu olarak da hayat pahalılığı bütün yurdun üstüne çöküyor. Bu devam ettiği surece enerjiyi tekil olarak alıp da ucuzlatamazsınız.
■ Nasıl ucuzlatacağız bu biçimde?
Önce enflasyonu sıfırlamak lazım. Türkiye’de enflasyon hakikaten hafifçee alınıyor. Bütün işleyişin içine çomak sokan bir hadisedir enflasyon. sebebi de biliniyor, enflasyon kamudaki çok savurganlık ve harcamaların çürük kaynaklarla, yani para basılarak karşılanmasından doğuyor.
■ Herkes yenilenebilir kaynaklara yöneliyor…
Güneş ve rüzgâr gücüyle ilgili yatırımlarımız belirli bir muvaffakiyetle bugünlere geldi. Daha kullanılabilecek önemli bir rüzgar ve güneş potansiyeli de var. Lakin bunlar güneş var ise ya da rüzgâr yapıtsa güç verebiliyor… Bu çerçevede baz yük dediğimiz 7/24 emre amade birincil kaynakların muhakkak bir oranda olması gerekiyor.
■ Hala kömür, gaz ve hidroelektrik ana kaynaklar aslına bakarsanız
Ama artık burada sıkıntımız var bizim: Güneydoğuda bir iki yer haricinde yeni ve büyük hidroelektrik santraller yapacak potansiyelimiz kalmamış. Kömürden çıkma konuşulurken yeni kömür santralleri yapılması kelam konusu değil. İthal kömüre bağlı santrallerin üretimi şu anda bile fizibıl değil. Ancak o santrallere emre amadelik çerçevesinde hazır kapasite sundukları için bir ödeme yapılıyor hiç bir üretim olmadan. Pik dediğimiz o en üst seviyedeki güç muhtaçlığını karşılamada naçar kalırsak onlar devreye girecek. Fakat üretim yapmasalar da onlara bir bedel ödeniyor. Yani bütün bu tablo çerçevesinde Türkiye açıkçası güçte epey önemli bir sıkışma yaşıyor.
■ Nükleer güç projeleri?
Bu sıkışma ortamında Türkiye elektriğinin yüzde 10’unu üretme kapasitesiyle devreye girmesi Türkiye’nin elini önemli oranda rahatlatabilecek bir fırsat sunuyor. Nükleer gücün kasvetleri, efendim nükleer atıkların riskleri, nükleer atıkların depolanması bu problemler motamot orada duruyor olağan. Lakin sonuç itibariyle Akkuyu NGS de şunu engellemiyor: bir daha dışa bağımlıyız. Teknoloji bize ilişkin değil. bir daha Amerikan doları üzerinden üretilen enerjiyi satın alacağız. Yani Türkiye’nin döviz harcanmasına da pürüz olmuyor. Lakin Avrupa Parlamentosu bunu yeşil güç olarak tasnif etti.
■ Güç özelleştirmelerini de pahalılığın sebebi sayanlar var, ne dersiniz?
Bu yalnızca Türkiye’ye has bir sorun değil. Avrupa’da son bir buçuk yılda tıpkı problemler ortaya çıktı. Güç fiyatlarındaki patlama daha sonrası kamunun bir daha devreye girmesi, özelleştirme adımlarının yavaşlatılması ve hatta bir kadro özelleştirme adımlarının geri alınması bu tartışmaları birlikteinde getirdi.
■ Kamulaştırma gündeme gelebilir mi?
Ben geçmişte dağıtım şirketlerini inceledim. Bu şirketlerin her şeyini, kâr marjına kadar devlet belirliyor. Yapacakları yatırımlar da formüllere bağlanmış. Lakin uygulamasında takip yok. İşte Türkiye’nin sorunu bu. Güç mevzuatına bakıyorum, her şey dört dörtlük yazılmış, çizilmiş. Lakin hakkıyla uygulanmasına geldiğimiz vakit işte orada dananın kuyruğu kopuyor.
■ Ne yapmalı?
Bir defa ‘doğal tekel’ olan şeylerde özelleştirmenin ne kadar hakikat olduğu üzerine bir soru işareti koyalım. Zira devlet, özel kesimin gücünden, verimli çalışmasından istifade etmeli. Ancak bu çalışmayı da düzenlemeli. Daha doğrusu düzenliyor da bu düzenlemeler çerçevesinde çalıştığını da teminat altına almalı. Bir öteki büyük sorun, iletim çizgileriyle alakalı. Enerjiyi ürettiğimiz yerlerle, tükettiğimiz yerler, bölgeler tartı merkezleri itibariyle birbirine uzak. örneğin 4800 MW kapasiteli Akkuyu NGS Mersin’de, ana tüketim merkezleri ise İstanbul, Ankara, Antalya. Artık bu enerjiyi taşımak zorundasınız. Başlı başına bu bile önemli bir sorun.
■ Mevzuatta eksiklik, değişiklik muhtaçlığı?
Geçmiş deneyimlerden ders alarak bu mevzuatın güncellenmesi lazım. Zira birinci yapıldığı vakit alana inilmeden tahminen dış alemdeki deneyimlerden kaynaklı hoş bir sistem tasarlanmış olabilir. Lakin vakit içinde uygulama alana çıktığınız vakit tam olarak örtüşmeyebilir. Yani mevzuat regülasyonu açısından sistemi A’dan Z’ye güncellememiz gerekiyor.
■ Dört gemilik derin deniz sondaj filosu oluşturmak ne derece ekonomik?
Bizim insanlarımız “eser siyaseti”- ne bayılıyor. Artık Çanakkale Köprüsü’ne ne diyeceksiniz? Makûs olmuş diyemezsiniz, bir mühendislik mükemmeli. Evet, işlerinizi de kolaylaştırıyor. Sorun şu: Bunu kaça mal ediyorsunuz ve yatırımda öncelik sırası bunda mıydı? Artık kaynaklarımızı evvelarimiz çerçevesinde akılcı bir biçimde kullanmamız lazım. Sondaj gemilerine gelirsek, Türkiye’nin kendi hükümranlık alanında petrolmüş, doğalgazmış var ise bunları araştırmak, bulmak ve ekonomik koşullarda çıkarabilmek son derece kıymetli. Keşke olsa. Yani kim (gaz denizi üzerinde yüzüyoruz da bunu çıkarmayalım) der ki? Değerli olan çıkarma maliyetiniz. 10 lira harcarsınız lakin çıkardığınız şey 5 liraya satılır. bu biçimde bir durum olmaz inşallah. Zira sadece şan olsun diye maliyeti 10 lira olan şeyi çıkarıp da 5 liralık kar elde ediyorsanız 5 liralık ziyan enflasyon olarak bize döner. Hepimizin satın alma gücünde erime ile sonuçlanır.
■ Dışa bağımlılık varken salt ticari bir kâr-zarar hesabı yapmak yanlışsız mu?
Şu anda çıkarması kıymetli olabilir. Lakin teknoloji gelişir, yeni birtakım tekniklerle bu maliyet düşürülür. İlla ki bizim bütün zenginliğimizi, potansiyelimizi tespit etmemiz lazım, bunda hiç kuşku yok. Teknoloji gelişiyor, güç konusunda inanılmaz yeni gelişmeler var. Küçük ölçekli nükleer reaktörlerin geliştirilmesi, yerin bilmem kaç metre altında sondaj yapma ve pil teknolojisi dünya bunlara baş yoruyor: Kesinlikle bu teknolojiler geliştirilecek. Biz potansiyelimizin farkında olacağız. kimi vakit birinci yatırım maliyeti çabucak çıkmayabilir. Buna katlanacağız ve vakit içerisinde de inşallah uygun kaidelerde bunlardan istifade etme imkanı buluruz.
Okumaya devam et...
‘Altılı Masa’ olarak bilinen siyasi ittifakın üyesi partilerle güç siyasetlerini konuştuğumuz serinin üçüncüsünde konuğumuz Deva Partisi Tarım, Güç ve Ulaştırma Siyasetleri Lideri Candan Karlıtekin… Partisinin güçle ilgili ‘Eylem Planı’nı Eylül ayı sonunda paylaşacaklarını belirten Karlıtekin, sürprizi bozulmasın diye tüm detayları paylaşmasa da DÜNYA’ya bir fazlaca ipucu verdi.
■ Türkiye’nin güçteki en değerli sorunu nedir?
Türkiye’de güç insanların alım gücüne bakılırsa kıymetli. Bunun çeşitli sebepleri var. Fakat evvel şöyleki söyleyeyim: Türkiye güçte aşrı derecede dışa bağımlı. Bilhassa döviz tüketen kalemlerden en değerli kalem Türkiye’nin güce yaptığı ödemeler. Petrol, doğalgaz ve kömür bunların başında geliyor. Bu yüzden dünyadaki emtia fiyatlarının artmasıyla ve Türkiye’de dövizin yükselmesiyle son derece değerli hale gelen bir güç kalemi kelam konusu…
■ Güçte düşük fiyat ve bağımsızlık için ne yapılmalı?
Tek başına güç fiyatlarını düşürmek mümkün değil. Zira bir makroekonomik akvaryumda yaşıyoruz. Genel hayat pahalılığı, Türkiye’deki bütçe açıkları ve dış ödemeler istikrarındaki bizim eksikliklerimiz, döviz açığımız… İçeride yanlış para siyasetleri, yanlış mali siyasetlerin sonucu olarak da hayat pahalılığı bütün yurdun üstüne çöküyor. Bu devam ettiği surece enerjiyi tekil olarak alıp da ucuzlatamazsınız.
■ Nasıl ucuzlatacağız bu biçimde?
Önce enflasyonu sıfırlamak lazım. Türkiye’de enflasyon hakikaten hafifçee alınıyor. Bütün işleyişin içine çomak sokan bir hadisedir enflasyon. sebebi de biliniyor, enflasyon kamudaki çok savurganlık ve harcamaların çürük kaynaklarla, yani para basılarak karşılanmasından doğuyor.
■ Herkes yenilenebilir kaynaklara yöneliyor…
Güneş ve rüzgâr gücüyle ilgili yatırımlarımız belirli bir muvaffakiyetle bugünlere geldi. Daha kullanılabilecek önemli bir rüzgar ve güneş potansiyeli de var. Lakin bunlar güneş var ise ya da rüzgâr yapıtsa güç verebiliyor… Bu çerçevede baz yük dediğimiz 7/24 emre amade birincil kaynakların muhakkak bir oranda olması gerekiyor.
■ Hala kömür, gaz ve hidroelektrik ana kaynaklar aslına bakarsanız
Ama artık burada sıkıntımız var bizim: Güneydoğuda bir iki yer haricinde yeni ve büyük hidroelektrik santraller yapacak potansiyelimiz kalmamış. Kömürden çıkma konuşulurken yeni kömür santralleri yapılması kelam konusu değil. İthal kömüre bağlı santrallerin üretimi şu anda bile fizibıl değil. Ancak o santrallere emre amadelik çerçevesinde hazır kapasite sundukları için bir ödeme yapılıyor hiç bir üretim olmadan. Pik dediğimiz o en üst seviyedeki güç muhtaçlığını karşılamada naçar kalırsak onlar devreye girecek. Fakat üretim yapmasalar da onlara bir bedel ödeniyor. Yani bütün bu tablo çerçevesinde Türkiye açıkçası güçte epey önemli bir sıkışma yaşıyor.
■ Nükleer güç projeleri?
Bu sıkışma ortamında Türkiye elektriğinin yüzde 10’unu üretme kapasitesiyle devreye girmesi Türkiye’nin elini önemli oranda rahatlatabilecek bir fırsat sunuyor. Nükleer gücün kasvetleri, efendim nükleer atıkların riskleri, nükleer atıkların depolanması bu problemler motamot orada duruyor olağan. Lakin sonuç itibariyle Akkuyu NGS de şunu engellemiyor: bir daha dışa bağımlıyız. Teknoloji bize ilişkin değil. bir daha Amerikan doları üzerinden üretilen enerjiyi satın alacağız. Yani Türkiye’nin döviz harcanmasına da pürüz olmuyor. Lakin Avrupa Parlamentosu bunu yeşil güç olarak tasnif etti.
■ Güç özelleştirmelerini de pahalılığın sebebi sayanlar var, ne dersiniz?
Bu yalnızca Türkiye’ye has bir sorun değil. Avrupa’da son bir buçuk yılda tıpkı problemler ortaya çıktı. Güç fiyatlarındaki patlama daha sonrası kamunun bir daha devreye girmesi, özelleştirme adımlarının yavaşlatılması ve hatta bir kadro özelleştirme adımlarının geri alınması bu tartışmaları birlikteinde getirdi.
■ Kamulaştırma gündeme gelebilir mi?
Ben geçmişte dağıtım şirketlerini inceledim. Bu şirketlerin her şeyini, kâr marjına kadar devlet belirliyor. Yapacakları yatırımlar da formüllere bağlanmış. Lakin uygulamasında takip yok. İşte Türkiye’nin sorunu bu. Güç mevzuatına bakıyorum, her şey dört dörtlük yazılmış, çizilmiş. Lakin hakkıyla uygulanmasına geldiğimiz vakit işte orada dananın kuyruğu kopuyor.
■ Ne yapmalı?
Bir defa ‘doğal tekel’ olan şeylerde özelleştirmenin ne kadar hakikat olduğu üzerine bir soru işareti koyalım. Zira devlet, özel kesimin gücünden, verimli çalışmasından istifade etmeli. Ancak bu çalışmayı da düzenlemeli. Daha doğrusu düzenliyor da bu düzenlemeler çerçevesinde çalıştığını da teminat altına almalı. Bir öteki büyük sorun, iletim çizgileriyle alakalı. Enerjiyi ürettiğimiz yerlerle, tükettiğimiz yerler, bölgeler tartı merkezleri itibariyle birbirine uzak. örneğin 4800 MW kapasiteli Akkuyu NGS Mersin’de, ana tüketim merkezleri ise İstanbul, Ankara, Antalya. Artık bu enerjiyi taşımak zorundasınız. Başlı başına bu bile önemli bir sorun.
■ Mevzuatta eksiklik, değişiklik muhtaçlığı?
Geçmiş deneyimlerden ders alarak bu mevzuatın güncellenmesi lazım. Zira birinci yapıldığı vakit alana inilmeden tahminen dış alemdeki deneyimlerden kaynaklı hoş bir sistem tasarlanmış olabilir. Lakin vakit içinde uygulama alana çıktığınız vakit tam olarak örtüşmeyebilir. Yani mevzuat regülasyonu açısından sistemi A’dan Z’ye güncellememiz gerekiyor.
■ Dört gemilik derin deniz sondaj filosu oluşturmak ne derece ekonomik?
Bizim insanlarımız “eser siyaseti”- ne bayılıyor. Artık Çanakkale Köprüsü’ne ne diyeceksiniz? Makûs olmuş diyemezsiniz, bir mühendislik mükemmeli. Evet, işlerinizi de kolaylaştırıyor. Sorun şu: Bunu kaça mal ediyorsunuz ve yatırımda öncelik sırası bunda mıydı? Artık kaynaklarımızı evvelarimiz çerçevesinde akılcı bir biçimde kullanmamız lazım. Sondaj gemilerine gelirsek, Türkiye’nin kendi hükümranlık alanında petrolmüş, doğalgazmış var ise bunları araştırmak, bulmak ve ekonomik koşullarda çıkarabilmek son derece kıymetli. Keşke olsa. Yani kim (gaz denizi üzerinde yüzüyoruz da bunu çıkarmayalım) der ki? Değerli olan çıkarma maliyetiniz. 10 lira harcarsınız lakin çıkardığınız şey 5 liraya satılır. bu biçimde bir durum olmaz inşallah. Zira sadece şan olsun diye maliyeti 10 lira olan şeyi çıkarıp da 5 liralık kar elde ediyorsanız 5 liralık ziyan enflasyon olarak bize döner. Hepimizin satın alma gücünde erime ile sonuçlanır.
■ Dışa bağımlılık varken salt ticari bir kâr-zarar hesabı yapmak yanlışsız mu?
Şu anda çıkarması kıymetli olabilir. Lakin teknoloji gelişir, yeni birtakım tekniklerle bu maliyet düşürülür. İlla ki bizim bütün zenginliğimizi, potansiyelimizi tespit etmemiz lazım, bunda hiç kuşku yok. Teknoloji gelişiyor, güç konusunda inanılmaz yeni gelişmeler var. Küçük ölçekli nükleer reaktörlerin geliştirilmesi, yerin bilmem kaç metre altında sondaj yapma ve pil teknolojisi dünya bunlara baş yoruyor: Kesinlikle bu teknolojiler geliştirilecek. Biz potansiyelimizin farkında olacağız. kimi vakit birinci yatırım maliyeti çabucak çıkmayabilir. Buna katlanacağız ve vakit içerisinde de inşallah uygun kaidelerde bunlardan istifade etme imkanı buluruz.
Okumaya devam et...