Türkiye 22 yıl evvel bugün Gölcük merkezli zelzeleyle sarsıldı. 17 Ağustos 1999’da zelzele gerçeğiyle karşılaşan Türkiye 20 bine yakın insanını kaybetti. 17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi’nin 22. yıldönümünde Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener ve Bilim Akademisi Üyesi Yer Bilimci Prof. Dr. Naci Görür 17 Ağustos’u ve mümkün İstanbul zelzelesini kıymetlendirdi.
7 GÜN 24 SAAT
0.2 büyüklüğündeki sarsıntıları bile tespit edebildiklerini söyleyen Prof. Dr. Haluk Özener, “1999 zelzelesi sırasında bizim yalnızca 30 tane sarsıntı izleme istasyonumuz vardı. ötürüsıyla zelzelesi belirli bir büyüklüğe kadar tespit edebiliyorduk. 1999 sarsıntısı daha sonrası gerçekleşen projelerle bugün Türkiye’yi 476 farklı sensörle 7 gün 24 saat takip edebiliyoruz. hem de Marmara bölgesinin deniz tabanına yerleştirmiş olduğumuz sismik istasyonlarla 0.2 büyüklüğündeki sarsıntıları dahi tespit edebiliyoruz. beraberinde GPS müşahede istasyonlarımız var. O istasyonlarla yer kabuğundaki hareketleri milimetre hassasiyetinde tespit ederek, hangi faylarda ne kadar güç biriktiğini ve ne büyüklüğünde sarsıntılar olabileceğini ön gorebiliyoruz” dedi.
Sarsıntının ne vakit gerçekleşeceğini söyleme talihlerinin olmadığını belirten Prof. Dr. Haluk Özener, “Vatandaşların bizlerden beklentisi sarsıntının nerede ve ne vakit olacağı tarafında oluyor. Lakin biz yalnızca biriken güç kapsamında hangi bölgelerde ne büyüklükte zelzele olabileceğini söyleyebiliyoruz. Vakit verme talihimiz yok. bu biçimde bir teknoloji dünyanın hiç bir yerinde yok” diye konuştu.
550 FAAL FAY ÇİZGİSİ
Prof. Dr. Haluk Özener, kelamlarına şöyle devam etti:
“Diri fay haritasına baktığımızda Türkiye’de 550 civarında etkin fay bulunuyor. Bunlar tespit edilebilen faylar, bir de tespit edilemeyen faylar var. Dolasıyla Türkiye’nin biroldukca yeri zelzele tehlikesi altında. Yani Türkiye’nin rastgele bir yerinde zelzele olması sürpriz değil. Lakin kuzey Anadolu fayının 1939 Erzincan sarsıntısından daha sonra sarsıntıların batıya gerçek bir göçü var. Bu göçün Marmara Denizi’ne kadar geldiği tespit ediliyor. Bir de 1912 Şarköy Mürefte Sarsıntısı var. ötürüsıyla ortadaki boşluğu bir Marmara Denizi boyunca yaklaşık 130 kilometrelik bir alanda sismik boşluk olarak değerlendirebiliyoruz. Erzincan Yedisu segmenti ve Doğu Anadolu’da bulunan aşikâr bölgeleri uzun müddettir sarsıntı üretmiyor. Bu bölgelerin zelzele tehlikesi altında diyebiliriz.”
HAZIR DEĞİLİZ İLETİSİ
Türkiye’de 7’nin üzerinde sarsıntı üretebilecek fayların bulunduğunu vurgulayan Prof. Dr. Haluk Özener, “Olası Marmara Depremi’nin 7’nin üzerinde olması bekleniyor. Burada değerli olan zelzeleye ne kadar hazır olduğumuz. Bu noktada hem vatandaşa birebir vakitte karar vericilere değerli yollar düşüyor. Türkiye’nin sarsıntıya yüzde yüz hazır olan bir ülke olduğunu sanmıyorum. Lakin sarsıntı olduğunda dünyanın en gelişmiş ülkesi de olsa can ve mal kayıpları olabiliyor. beraberinde vatandaşlarımızda şuur olarak bir eksiklik var. Zira mukadderatçı bir milletiz. Daima ‘Allah korusun’ deriz ancak Allah’ta beşere bir akıl vermiş. Allah’ın vermiş olduğu bu aklı da kullanmamız lazım” tabirlerini kullandı.
HAVAYLA ALASI YOK
Zelzeleyle ilgili yanlışsız bilinen yanlışları sıralayan Prof. Dr. Haluk Özener, “Depremler genelde tabiat olaylarına bağlanıyor. ‘Hava sarsıntı havası, güneş tutulması ya da ay tutulması oldu zelzele olacak’ üzere söyleyenler yanlışsız değil. Yani tabiat olayı oldu diye zelzele olmuyor. aslına bakarsanız sarsıntılar kendi kendine oluyor. Bir de ‘küçük küçük zelzeleler olduğunda fay sınırları rahatlıyor’ deniliyor. Bu durum teorik olarak gerçek, lakin pratikte bu durum mümkün değil. Zira her sarsıntının içinde 32 kat güç farkı var” dedi.
25 BİN SARSINTI KAYDI
Prof. Dr. Haluk Özener, “Merkezimiz tarafınca Türkiye ve yakın etrafında olan zelzele sayılarına baktığımız vakit günde 80 ila 100 tane zelzele oluşuyor. 2017 yılında sarsıntı sayılarında bir artış kelam konusu. 2017 yılında toplam 36 bin sarsıntı olmuştu. Her yıl biz sarsıntı izleme sistemimizin genişlemesiyle 25 bin zelzele kaydı yapıyoruz. Bu da fazlaca önemli bir sayı. 2021 yılının birinci 6 ayında ise bu sayı 16 bin civarında. Bu yılın sonuna kadar bu sayının 25- 30 bin civarlarına yaklaşacağını ön görüyoruz” diye konuştu.
TSUNAMİ ÇALIŞMALARI
Tsunami alanında yaptıkları çalışmaları da anlatan Prof. Dr. Haluk Özener, “Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü 1968 yılında kuruldu. 1894 Büyük İstanbul Sarsıntısının akabinde 2. Abdülhamid’in İtalya’dan getirttiği aygıtlarla sarsıntı müşahedeleri yapmaya başladık. Dünya üstündeki sayılı zelzele merkezlerinden biriyiz. Amerika’dan evvel bu işe başladık. Yani 127 yıldır biz bu zelzeleleri gözlemliyoruz. 2012 yılında tsunami konusunda da çalışmalara başladık. 2017 yılında tsunami alanında akredite olduk. Akredite olmak demek, yalnızca Türkiye için değil, Ege Akdeniz, Karadeniz ve irtibatlı denizlerde tsunami servis sağlayıcısı olmak demek. Denizlerde olan beş buçuk büyüklüğündeki bir zelzeleden daha sonra biz AFAD’a ve bize abone olan bütün ülkelere acil durum iletisi gönderiyoruz. Bu bildiri için 25 deniz düzeyi müşahede istasyonundan data alıyoruz” sözlerini kullandı.
NACİ GÖRÜR ANLATTI
Bilim Akademisi Üyesi Yer Bilimci Prof. Dr. Naci Görür 17 Ağustos 1999 zelzelesinin daha dikkatli olmamız gerektiğini öğrettiğini söylemiş oldu. Bilim Akademisi Üyesi Yer Bilimci Prof.Dr. Naci Görür, “1999 zelzelesi bize daha dikkatli olmamız gerektiğini öğretti. İnsanlarımızın, yöneticilerimizin zelzele hakkındaki görüşleri sarsıntıya karşı verdikleri reaksiyon daha olumlu istikamette. 99 sarsıntısında 20 bin bireye yakın insanımız maalesef öldü. Ondan evvelki zelzelelerde de, binlerce insan öldü. 1939 ile 1999 içinde yaklaşık 70 bin insanı kaybettik, demek o sarsıntılar bize bir şey öğretmemiş ki biz bu kayıpları verdik. Biz bu zelzeleleri bir afet idaresi üzere algıladık, olduğu vakit yaraları sarmaya gittik ve yıkılanları, kırılanları düzeltmeye çalıştık. Bugünkü bilim ve teknoloji zelzele olmadan evvel ziyanları azaltacak çalışmalar yapmayı gerektiriyor. 99 zelzelesi Türkiye’ye zelzeleyle nasıl yaşanması gerektiğini anlattı fakat çabucak hemen daha anlatımın gereği olan yapılanmayı yapmadık, hazırlığımızı hala tamamlayamadık” dedi.
DEĞERLİYE PATLAYACAK
Prof. Dr. Naci Görür “İstanbul sarsıntısı bize değerliye patlayacak, üzülerek söylüyorum. İstanbul’daki yapı stoğunun sarsıntıya karşı inançlı değil. Bizim fazla vaktimiz yok, yani bu yapılacak şeylerin süratle yapılması gerekiyor. Ülkemizde şu anda farklı sıkıntılar da var. Yangın sorunu, sel sorunu ile de insanları kaybediyoruz. Buralara da yetişmek zorundayız lakin zelzele de beklemez. Sarsıntı etrafa büyük ziyanlar veriyor. Sarsıntıda milyonlarca ton moloz çıkıyor, bu molozları o telaşla gömüyoruz bu gömdüğümüz molozlar çabucak sonrasında kimyasal değişikliklere uğruyor, yağmur ve yer altı sularıyla bu zehirli hususlar denizlerden balıklara balıklardan beşere dönüyor. İktisadın de planlanması lazım , Marmara Bölgesi Türkiye’nin can damarı, burada bütün fabrikaların kapandığını grup, ekipman ve iş gücünün büyük hasar aldığını düşünün, bunu çabucak yarın düğmeye basıp çalıştıramazsın, aylarca üretmeyen bir Marmara; Türkiye’yi diz üstü çöktürür” diye konuştu.
İNSAN AYAKTA DURAMAZ
Prof. Dr. Görür konuşmasını şöyleki sürdürdü: “En az beklenen zelzele en az 7.2. En az 7.2 ile 7.6 içinde bir zelzele bekliyoruz. Bu büyüklükte bir sarsıntı olduğu vakit binaların yıkılmasını bir kenara bırak, bu büyüklükte bir sarsıntıda insan ayakta duramaz. Meskenin ortasındaki eşyaların değerli bir kısmı kırılır savrulur, çarptığı insanları ya yaralar ya öldürür. En büyük hasarı Avrupa Yakası’nda goreceğiz. Ne kadar can kaybı olabilir? Çabucak muhakkak bir araştırmaya dayandırmadan söylemek sıkıntı fakat kaba bir hesapla da aşağı üst mertebeyi bulmak mümkündür. Avrupa Yakası’nda 1 milyon bina var diye düşünelim, en ağır hasar gorecek ötürüsıyla vefat olma riskinin epey fazla olduğu bina sayısı olarak 1 milyonun yüzde 1’ini alalım, 10 bin bina yapar, her binayı da 4 katlı düşün, 40 bin kat yapar, her kata 2 daire koyarsan 80 bin daire yapar, her daireye 4 kişi koyarsan 320 bin insan yapar. 320 bin insan büyük bir risk altında demektir. Bu işin latifesi yok. Kabaca bir bakkal hesabıyla bile olsa bir düşünmek lazım”
7 GÜN 24 SAAT
0.2 büyüklüğündeki sarsıntıları bile tespit edebildiklerini söyleyen Prof. Dr. Haluk Özener, “1999 zelzelesi sırasında bizim yalnızca 30 tane sarsıntı izleme istasyonumuz vardı. ötürüsıyla zelzelesi belirli bir büyüklüğe kadar tespit edebiliyorduk. 1999 sarsıntısı daha sonrası gerçekleşen projelerle bugün Türkiye’yi 476 farklı sensörle 7 gün 24 saat takip edebiliyoruz. hem de Marmara bölgesinin deniz tabanına yerleştirmiş olduğumuz sismik istasyonlarla 0.2 büyüklüğündeki sarsıntıları dahi tespit edebiliyoruz. beraberinde GPS müşahede istasyonlarımız var. O istasyonlarla yer kabuğundaki hareketleri milimetre hassasiyetinde tespit ederek, hangi faylarda ne kadar güç biriktiğini ve ne büyüklüğünde sarsıntılar olabileceğini ön gorebiliyoruz” dedi.
Sarsıntının ne vakit gerçekleşeceğini söyleme talihlerinin olmadığını belirten Prof. Dr. Haluk Özener, “Vatandaşların bizlerden beklentisi sarsıntının nerede ve ne vakit olacağı tarafında oluyor. Lakin biz yalnızca biriken güç kapsamında hangi bölgelerde ne büyüklükte zelzele olabileceğini söyleyebiliyoruz. Vakit verme talihimiz yok. bu biçimde bir teknoloji dünyanın hiç bir yerinde yok” diye konuştu.
550 FAAL FAY ÇİZGİSİ
Prof. Dr. Haluk Özener, kelamlarına şöyle devam etti:
“Diri fay haritasına baktığımızda Türkiye’de 550 civarında etkin fay bulunuyor. Bunlar tespit edilebilen faylar, bir de tespit edilemeyen faylar var. Dolasıyla Türkiye’nin biroldukca yeri zelzele tehlikesi altında. Yani Türkiye’nin rastgele bir yerinde zelzele olması sürpriz değil. Lakin kuzey Anadolu fayının 1939 Erzincan sarsıntısından daha sonra sarsıntıların batıya gerçek bir göçü var. Bu göçün Marmara Denizi’ne kadar geldiği tespit ediliyor. Bir de 1912 Şarköy Mürefte Sarsıntısı var. ötürüsıyla ortadaki boşluğu bir Marmara Denizi boyunca yaklaşık 130 kilometrelik bir alanda sismik boşluk olarak değerlendirebiliyoruz. Erzincan Yedisu segmenti ve Doğu Anadolu’da bulunan aşikâr bölgeleri uzun müddettir sarsıntı üretmiyor. Bu bölgelerin zelzele tehlikesi altında diyebiliriz.”
HAZIR DEĞİLİZ İLETİSİ
Türkiye’de 7’nin üzerinde sarsıntı üretebilecek fayların bulunduğunu vurgulayan Prof. Dr. Haluk Özener, “Olası Marmara Depremi’nin 7’nin üzerinde olması bekleniyor. Burada değerli olan zelzeleye ne kadar hazır olduğumuz. Bu noktada hem vatandaşa birebir vakitte karar vericilere değerli yollar düşüyor. Türkiye’nin sarsıntıya yüzde yüz hazır olan bir ülke olduğunu sanmıyorum. Lakin sarsıntı olduğunda dünyanın en gelişmiş ülkesi de olsa can ve mal kayıpları olabiliyor. beraberinde vatandaşlarımızda şuur olarak bir eksiklik var. Zira mukadderatçı bir milletiz. Daima ‘Allah korusun’ deriz ancak Allah’ta beşere bir akıl vermiş. Allah’ın vermiş olduğu bu aklı da kullanmamız lazım” tabirlerini kullandı.
HAVAYLA ALASI YOK
Zelzeleyle ilgili yanlışsız bilinen yanlışları sıralayan Prof. Dr. Haluk Özener, “Depremler genelde tabiat olaylarına bağlanıyor. ‘Hava sarsıntı havası, güneş tutulması ya da ay tutulması oldu zelzele olacak’ üzere söyleyenler yanlışsız değil. Yani tabiat olayı oldu diye zelzele olmuyor. aslına bakarsanız sarsıntılar kendi kendine oluyor. Bir de ‘küçük küçük zelzeleler olduğunda fay sınırları rahatlıyor’ deniliyor. Bu durum teorik olarak gerçek, lakin pratikte bu durum mümkün değil. Zira her sarsıntının içinde 32 kat güç farkı var” dedi.
25 BİN SARSINTI KAYDI
Prof. Dr. Haluk Özener, “Merkezimiz tarafınca Türkiye ve yakın etrafında olan zelzele sayılarına baktığımız vakit günde 80 ila 100 tane zelzele oluşuyor. 2017 yılında sarsıntı sayılarında bir artış kelam konusu. 2017 yılında toplam 36 bin sarsıntı olmuştu. Her yıl biz sarsıntı izleme sistemimizin genişlemesiyle 25 bin zelzele kaydı yapıyoruz. Bu da fazlaca önemli bir sayı. 2021 yılının birinci 6 ayında ise bu sayı 16 bin civarında. Bu yılın sonuna kadar bu sayının 25- 30 bin civarlarına yaklaşacağını ön görüyoruz” diye konuştu.
TSUNAMİ ÇALIŞMALARI
Tsunami alanında yaptıkları çalışmaları da anlatan Prof. Dr. Haluk Özener, “Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü 1968 yılında kuruldu. 1894 Büyük İstanbul Sarsıntısının akabinde 2. Abdülhamid’in İtalya’dan getirttiği aygıtlarla sarsıntı müşahedeleri yapmaya başladık. Dünya üstündeki sayılı zelzele merkezlerinden biriyiz. Amerika’dan evvel bu işe başladık. Yani 127 yıldır biz bu zelzeleleri gözlemliyoruz. 2012 yılında tsunami konusunda da çalışmalara başladık. 2017 yılında tsunami alanında akredite olduk. Akredite olmak demek, yalnızca Türkiye için değil, Ege Akdeniz, Karadeniz ve irtibatlı denizlerde tsunami servis sağlayıcısı olmak demek. Denizlerde olan beş buçuk büyüklüğündeki bir zelzeleden daha sonra biz AFAD’a ve bize abone olan bütün ülkelere acil durum iletisi gönderiyoruz. Bu bildiri için 25 deniz düzeyi müşahede istasyonundan data alıyoruz” sözlerini kullandı.
NACİ GÖRÜR ANLATTI
Bilim Akademisi Üyesi Yer Bilimci Prof. Dr. Naci Görür 17 Ağustos 1999 zelzelesinin daha dikkatli olmamız gerektiğini öğrettiğini söylemiş oldu. Bilim Akademisi Üyesi Yer Bilimci Prof.Dr. Naci Görür, “1999 zelzelesi bize daha dikkatli olmamız gerektiğini öğretti. İnsanlarımızın, yöneticilerimizin zelzele hakkındaki görüşleri sarsıntıya karşı verdikleri reaksiyon daha olumlu istikamette. 99 sarsıntısında 20 bin bireye yakın insanımız maalesef öldü. Ondan evvelki zelzelelerde de, binlerce insan öldü. 1939 ile 1999 içinde yaklaşık 70 bin insanı kaybettik, demek o sarsıntılar bize bir şey öğretmemiş ki biz bu kayıpları verdik. Biz bu zelzeleleri bir afet idaresi üzere algıladık, olduğu vakit yaraları sarmaya gittik ve yıkılanları, kırılanları düzeltmeye çalıştık. Bugünkü bilim ve teknoloji zelzele olmadan evvel ziyanları azaltacak çalışmalar yapmayı gerektiriyor. 99 zelzelesi Türkiye’ye zelzeleyle nasıl yaşanması gerektiğini anlattı fakat çabucak hemen daha anlatımın gereği olan yapılanmayı yapmadık, hazırlığımızı hala tamamlayamadık” dedi.
DEĞERLİYE PATLAYACAK
Prof. Dr. Naci Görür “İstanbul sarsıntısı bize değerliye patlayacak, üzülerek söylüyorum. İstanbul’daki yapı stoğunun sarsıntıya karşı inançlı değil. Bizim fazla vaktimiz yok, yani bu yapılacak şeylerin süratle yapılması gerekiyor. Ülkemizde şu anda farklı sıkıntılar da var. Yangın sorunu, sel sorunu ile de insanları kaybediyoruz. Buralara da yetişmek zorundayız lakin zelzele de beklemez. Sarsıntı etrafa büyük ziyanlar veriyor. Sarsıntıda milyonlarca ton moloz çıkıyor, bu molozları o telaşla gömüyoruz bu gömdüğümüz molozlar çabucak sonrasında kimyasal değişikliklere uğruyor, yağmur ve yer altı sularıyla bu zehirli hususlar denizlerden balıklara balıklardan beşere dönüyor. İktisadın de planlanması lazım , Marmara Bölgesi Türkiye’nin can damarı, burada bütün fabrikaların kapandığını grup, ekipman ve iş gücünün büyük hasar aldığını düşünün, bunu çabucak yarın düğmeye basıp çalıştıramazsın, aylarca üretmeyen bir Marmara; Türkiye’yi diz üstü çöktürür” diye konuştu.
İNSAN AYAKTA DURAMAZ
Prof. Dr. Görür konuşmasını şöyleki sürdürdü: “En az beklenen zelzele en az 7.2. En az 7.2 ile 7.6 içinde bir zelzele bekliyoruz. Bu büyüklükte bir sarsıntı olduğu vakit binaların yıkılmasını bir kenara bırak, bu büyüklükte bir sarsıntıda insan ayakta duramaz. Meskenin ortasındaki eşyaların değerli bir kısmı kırılır savrulur, çarptığı insanları ya yaralar ya öldürür. En büyük hasarı Avrupa Yakası’nda goreceğiz. Ne kadar can kaybı olabilir? Çabucak muhakkak bir araştırmaya dayandırmadan söylemek sıkıntı fakat kaba bir hesapla da aşağı üst mertebeyi bulmak mümkündür. Avrupa Yakası’nda 1 milyon bina var diye düşünelim, en ağır hasar gorecek ötürüsıyla vefat olma riskinin epey fazla olduğu bina sayısı olarak 1 milyonun yüzde 1’ini alalım, 10 bin bina yapar, her binayı da 4 katlı düşün, 40 bin kat yapar, her kata 2 daire koyarsan 80 bin daire yapar, her daireye 4 kişi koyarsan 320 bin insan yapar. 320 bin insan büyük bir risk altında demektir. Bu işin latifesi yok. Kabaca bir bakkal hesabıyla bile olsa bir düşünmek lazım”