semaver
Active member
Boğaziçili Prof. Dr. Betül Tanbay, ‘Vasıflı gençlikten korkuluyor’
– Bir yazınızı okumuştum: “Benim üniversitem 150 seneyi aştı. Üniversite düşündüğümüz, ürettiğimiz, bilgi ve tecrübe paylaştığımız bir insan yuvasıdır Mücevher üzere değeri bilinmelidir…” diyordunuz. Bugünün üniversitelerine baktığınızda bu tanıma ne kadar uyuyorlar?
“Kriz” sözü her yerde kullanılır oldu lakin dünyada bir üniversite krizi var dersek, epey yanlış olacağını sanmıyorum. Dünya, bilgi üretme ve paylaşma konusunda üniversitenin varlığına yansıyan değişiklikler geçiriyor, zira hem teknoloji kaygı verecek kadar muazzam imkânlar sunuyor tıpkı vakitte “kamu”, “sosyal devlet” üzere kavramlar önemli krizde; her şey ekonomik rantabilite ile ölçülüyor. Şahsen, üniversite denen şeye, insanlığımızdan kaybetmeden uygarlaşmak için daima muhtaçlığımız olacağını düşünüyorum. Türkiye’de de üniversite krizi var fakat kanımca gelişmiş dünyadakinden farklı. Bugün Türkiye’deki üniversitelerin büyük sorunu hâlâ özerklik, hâlâ siyasi erkin tahakkümü.
– Geçmişte de bu biçimde değil miydi?
1980’den daha sonra aelbette artmış olan baskı dozu, 2000’li senelerda düzelme emareleri gösterse de son senelerda bir daha düzgünce yükseldi. Bunda çok merkeziyetçi siyasetlerin tesiri kesinlikle, ancak asıl sıkıntı şu ki: Vasıflı, eğitimli gençlikten korkuluyor. Kendi gençliğimizden korkarak ilerlememize imkân var mı? Türkiye’deki üniversite krizinin bir öbür niçini 1990’lardan daha sonra epey süratli bir biçimde ve altyapısı düşünülmeden üniversiteler açılmış olması. Bu kadar epeyce üniversitenin açılması bir siyasi strateji olarak tahminen savunulabilinir ancak bunu yaparken mevcut üniversitelerin kalitesini, geleneklerini korumak gerekiyordu. Hepsine birden tek bir elbise giydirmeye imkân yoktu. YÖK’ün yapmaya çalıştığı buydu. Bugün gelinen noktadaysa YÖK devrini bile aştığımızı düşünüyorum. YÖK’ün sekretarya haricinde bir yetkisi kalmadı. Latife üzere ancak neredeyse YÖK’ü arar hale geleceğiz. Koskoca Türkiye’nin yüzlerce üniversitesi tek bir odadan yönetilemez.
Prof. Dr. Betül Tanbay, öğrencileriyle açıkhavada ders yaparken.
– Boğaziçi Üniversitesi yeni akademik yıla da protestolarla başladı. Ders yapabiliyor musunuz?
Perşembe günü birinci dersimi yapmaya çalıştım. Türlü problemlerle başladı. Bir defa genel bir sorun var: Pandemi. Alınan geçiş kararlarını, yüz yüzeye dönüş gayretlerini son derece önemsiyorum. Öğrencilerin ve hocaların yüz yüze ders yapma isteklerini paylaşıyorum. Öte yandan salgın hiç bir biçimde bitmedi. İstanbul’daki sayıları, verilen resmi sayılara güvenmediğim için İBB vefat sorgulama sitesinden takip ediyorum. Orada maalesef görünüm hiç parlak değil. örneğin, ek vefatlar geçen seneye kıyasla üç misli arttı. bu biçimde bir devirde dersler yüz yüze başladı. Biz dört hoca olarak kitle dersi dediğimiz kalabalık birinci sınıf dersi veriyoruz, 1300’e yakın öğrencimiz var. Bizim okulun amfilerinin olağan vakit içinderdaki kapasitesi 150 kişidir. Pandemi kısıtlamalarında 150 kişilik sınıflara en çok 70 kişi almak gerekiyor, o bile tartışılır. Maalesef genel probleme bir de lokal sorun eklendi: Boğaziçi’ndeki gayri yasal yönetimin idare hüneri olmadığı da meydana çıktı. Senato onayı almadan, son günde duyurulan bir değişiklikle 30 yıldır oturmuş olan programlarımızı altüst ettiler. Ettikleri üzere, mezunlarımızdan bağışlar alarak tamir ettirdiğimiz konferans ve konser salonlarımızı derslik üzere açtılar. Derslik olarak tasarlanmamış bu geniş yerlerde bile uygun görülen kapasiteyi üzücü biçimde aştık. O yüzden dersimi dışarıda verdim lakin önümüz kış. Nasıl devam edeceğimizi bilemiyorum.
– Bir yandan da hareketler sürüyor, tutuklamalar oluyor… Bu nasıl yansıyor?
Çok tatsız yansıyor. Ders periyodu, iki öğrencimizin cezaevine konmasıyla başladı. Hangi sıfatı kullanacağımı bilemeyecek kadar rahatsızım. Boğaziçi 150 yıllık bir üniversite, 50 yıldır kamu üniversitesiyiz. 30 küsur yıldır burada çalışıyorum. Kurumun unsurlarına ters davranışlar için kurum içi tahlillerimiz vardır. Disiplin soruşturması açılır, ihtar verilir, öğrenci eğitim hakkından olmasın diye epey büyük ihtimam gösterilir. İç sistemimizde bugüne kadar bu tıp bahisleri problemsizce çözdük diyebilirim. Gayri legal rektöre karşı bir öğrencinin taşkın olan bu aksiyonu de -kamuya ilişkin bir otomobilin üzerine çıkmak haliyle savunacağım bir hareket biçimi değil- problemsizce hallolabilirdi. Lakin bir rektörün Emniyet güçlerine isim vererek kendi öğrencisini ihbar etmesini, akabinde bu tavra en üst mercilerden sahip çıkılmasını acıklı ve vahim buluyorum.
– Fakat Prof. Naci İnci, öteki bir mana yüklüyor bu aksiyonlara, daha büyük bir projenin modülü olduğunu söylüyor. Ne dersiniz?
Sistematik olarak yapılan bir şey var. Bir yandan muhalif olanların sayısı küçük gösterilmeye çalışılıyor, bir yandan da olaylar büyük projelere bağlanmaya çalışılıyor. Boğaziçi Üniversitesi son derece değişik kültür ve görüşlerin barındığı bir yerdir, sav edildiği üzere ne olduğu meçhul bir projenin kesimi olması kelam konusu olamaz.
– Siz polise gerek olmadan üniversitenin geleneğinde de olan oturmuş disiplin sistemiyle bunu içimizde çözerdik diyorsunuz. Rektör İnci de “Dekanlar niye ceza vermiyor” diye soruyor, bu sorunun sizde karşılığı var mı?
Bu öğrenci hakkında okulda soruşturma açılmadı, Emniyet’e ihbar edildi. 17 bin öğrencimiz var, hepsi tek bir torba halinde görülemez, soruşturmalar da farklı ayrı yapılır. “Öğrenci, üniversite yönetimi, disiplin soruşturması” üzere oturmuş bir zincirimiz varken “gençlik, amir, başkan” zincirine dönüştürülmeye çalışılmasının fecî bir sorumsuzluk olduğunu düşünüyorum. Büyük problemler bu biçimde çıkıyor. Gençlik bu türlü susturulamaz. Çok tehlikeli buluyorum ve karar verme durumunda bulunanların bu kadar sorumsuz davranmasından epey kaygı ediyorum. Öğrencilerime şunu söylemiş oldum: İnsan gençken büyüklerin daha akıllı olduklarını düşünür, bu biçimde düşünmeyin. Zira gerektiğinde gençlerin fazlaca daha akıllı, hayli daha yaratıcı, epey daha olgun olduklarını düşünüyorum. Üstelik pandemi sebebiyle gençler daha çabuk olgunlaştı, o yaşta illa kendilerine sormadıkları soruları sormak zorunda kaldılar…
– Cumhurbaşkanı sizinle tıpkı fikirde değil lakin. “Avrupa’da Amerika’da bu tiplerin hiç birini bir gün bile üniversitede barındırmazlar” diyor.
bu biçimde söylemiş olduğini bilmiyordum. Seyahatlerini üniversitelere yapmasını öneririm. Verdiğiniz kıta örneklerinde üniversite özerkliği, ferdi hak ve özgürlükler gelişmiş durumda. Bir kez bunlar en baştan yaşanmazdı. hiç bir biçimde bir üniversitede bir öğrencinin protestosunu birebir gün ortasında rektörün polise ihbar ettiğini, cumhurbaşkanının da bu hususta konuştuğunu görmedim, duymadım…
– Biliyorsunuz daha evvel de “Bunlar kelamda öğrenci, motamot Seyahat Parkı olayı her neyse onun bir öbür versiyonudur” demişti. Boğaziçi’nde rektör arabasının önünü kesen öğrencileri, “saygısız, sevgisiz, berbat niyetli, adeta terörist” olarak niteledi. Bu cins açıklamalar öğrenciler üzerinde nasıl tesir yapıyor?
Bilhassa son beş yılda akademisyenlere utanç verici hakaretler yapıldı. Evvelden “Hâkim bey”, “Hoca Hanım” denirdi. Prestijli mesleklerin itibarsızlaştırılmaya çalışıldığını görüyoruz. Beşerler sıklıkla neye prestij edeceklerini hâlâ biliyor da olsalar, muazzam bir hakaret ortamına girildi. Toplumsal medyanın da bunda hissesi var. Adeta hakaretlere aldırmaz olduk. Öğrencilere edilen hakaretlere gelince, açıkçası ben öğrencilerin bu kadar rencide olacaklarını düşünmemiştim. Ocaktan beri şahit oldum, teröristlikle suçlanırken o kadar safça şaşırıp inanamadılar ki… “Hocam bize nasıl terörist denir!” diye infiallerini duyduğum vakit hem sevindim, hem üzüldüm. Sevindim zira demek ki yalama olmamış, demek ki hâlâ bu sözler can yakıyor, hakaret söz ediyor, bu âlâ bir şey… Bir yandan da üzüldüm, bu kadar saf, pak, Boğaziçi’ne gelmeyi hak etmiş bir öğrenciye bu kadar hakaretamiz konuşulmasına. Üstelik devletin prestiji açısından seçilen lisana, lisanın tonuna son derece dikkat etmek gerekir.
– Devletin prestiji dediniz… Kurumlar sallanıyor: Adalet, Emniyet, medya, üniversite…
Kurumsuzlaştırma ülke bazında hayli büyük bir problemimiz. Merkez Bankası’ndan Dışişleri Bakanlığı’na kadar nereyi sayarsanız kurumların geleneklerinin bozulmasını yaşadık. Boğaziçi Üniversitesi’ndeki direnişin bu kadar özel olması oturmuş, kurumsallaşmış bir üniversite olmasından. Türkiye’nin yeni kurulmuş üniversitelerinde de geleneğini daha az oturtabilmiş üniversitelerde de bir dolu parlak insan var fakat çabucak hemen kurumsallaşmaya çalışırken bu darbeleri yemeleri direnmelerini ya da direnişlerini devam ettirmelerini önledi. halbuki biz kurumsallaşmış bir üniversiteyiz, yatay çalışma ve yönetişim sistemimizi yıllar ortasında içselleştirmişiz, ne yapılacağını biliyoruz. Ve yapmaya devam edeceğiz.
ALGI OPERASYONUNUN DA BİR SONU VAR
– Cumhurbaşkanına bakılırsa bu kadar genç açıktayken Türkiye dünyanın açık orta en çok yükseköğretim öğrenci yurdu kapasitesine sahip ülkesi. Siz bu bahiste nasıl öykülerle karşılaşıyorsunuz?
Pandemi ötürüsıyla yurt sorunu yaşanacağı ortadaydı. Sorun bu sorunu yönetebilmek, yüzüne, gözüne bulaştırmamak. Geçen yıl çevrimiçi ders verirken saydım; bir derste Türkiye’nin 28 vilayetinden öğrenci katılmıştı. Yüz yüzeye geçmek istiyoruz lakin bu aniden olacak bir iş değil. Etaplı yapmak gerekiyor. Sorun, zirveden buyruklarla, YÖK’ün anlaşılmaz yönetmelikleriyle çözülmeye çalışıldı. Okusam gülersiniz, bu metin ne diyor dersiniz. Bir yandan da YÖK üniversite senatolarına yetki veriyor… Fakat aksi üzere şu anda bizim üniversitemizde senatoyu yanlışsız çalıştırmaktan aciz bir idare var. Bu yüzden de öğrenciler fazlaca mağdur oldular. Sayılara gelince, siyasi iktidarda şu biçimde bir alışkanlık var: Bir itiraz olduğunda itiraz edenlerin sayılarını küçültmek, itiraz edenleri aşağılamak bir beceri zannediliyor. Melih Bulu da bizim üniversiteye geldiğinde “20 kadar hocanın itirazı” diye bir kelam söylemişti. Gerçek balçıkla sıvanmıyor. Algı operasyonunun da bir hududu var. Algı operasyonuyla ne üniversite yönetilir ne ülke… Bu hal, bu varlıklı topraklarda süremez… Anadolu’ya, topraklarımıza, insanımıza güveniyorum, bu biçimde devam edemez.
BİR İNSAN İSTEMEDİĞİ BİR REKTÖRLE niye ÇALIŞSIN?
– 90’lı senelerda Naci İnci TÜBİTAK mükafatı alıyor, o senelerda Boğaziçi’nin yükselen kıymetlerinden biri. Daha en başta Melih Bulu yerine Naci İnci atansaydı, bir daha de itiraz eder miydiniz?
Boğaziçi Üniversitesi’nde bulunduğum mühlet boyunca kimsenin yeğeni ne hoca olarak istihdam edildi, ne de talebe olarak üniversiteye girebildi. Liyakat daima temeldi. aslına bakarsanız bugün yaşadığımız krizin maalesef en acıklı sebeplerinden biri de bu. Bir gecede, planlanmadan Hukuk Fakültesi kurma sonucu da tıpkı sorun. 25 yıl evvel bir fizikçi olarak alınmış kişi de akademik standartları yardımıyla Boğaziçi’ne girmiştir, aldığı mükafatları de hak etmiş olduğuna dair bir kuşkum yok.
– Fakat?
Ekseriyetle, hocalar kendini işine, araştırmasına vakfeder, herkes birbirini o kadar da tanımaz. Biz kendi kısmımızda çalışan insanların kime oy verdiğini, evli mi, çocuklu mu olduğunu bile birçok vakit bilmeyiz. Tahminen size soğuk gelecek fakat biz daha epey eğitimle, araştırmayla ilgili bahisleri paylaşır, tartışırız, ortak akademik unsurlarımızı belirleriz. Oralarda anlaştıktan daha sonra gerisine pek bakmayız, karışmayız. bahsetmiş olduğumiz fizikçiyi Ocak 2021’e kadar üniversite pek tanımıyordu. Lakin benim açımdan hiç tasvip etmediğim bir hareket yapmıştı.
– Anlatın lütfen…
Ekim 2020’de YÖK tarafınca rektörlük için ilan verildiğinde üniversite ile paylaşmadan aday oldu. Melih Bulu üzere dışarıdan aday olan bir insanın bunu üniversite ile paylaşmamasında bir tutarlılık gorebilirsiniz lakin bizim üniversitemiz ortasından, bizim rektörümüz olmaya kalkan bir insanın bunu hiç bir biçimde anlatmaması, tek söz sarf etmeden YÖK ilanına başvurması benim için affedilir değil. bir daha de sorduğunuz soruya şu yanıtı vereyim: Ocak ayı başında olsaydı üniversitemiz bugün gösterdiği itirazı göstermeyebilirdi. Ancak atanan rektör, biliyorsunuz Melih Bulu’nun rektör yardımcısıydı. Dokuz aylık bir performansı var. Vekâleten rektör olduğu bir devir de kelam konusu. Birinci icraatı, bir unsur imza atarak bir hocamızı işten çıkarmak oldu. Üniversite ocak ayından beri bu kişiyi tanımak zorunda kaldı. İdare kapasitesini ve yönetmeye layık olup olmadığını hayli net halde gördü. İkinci atama prosesi öncesinde, muazzam bir iştirak ve yüzde 95 üzere muazzam bir oranla güvensizlik oyu verdi. bununla birlikte da 17 profesör arkadaşımıza güvenoyu verildi. Bırakın Boğaziçi’nde kimin düzgün rektörlük yapacağını, en yeterli kıymetlendirecek beşerler olmamızı, bir mahalle muhtarı bile mahallelisinin iradesini bu kadar yok saymaz.
– Bir manada o makamda oturmak da kolay olsa gerek mi? Düşünün öğretim üyeleri her gün size sırtını dönüyor, öğrenciler istemiyoruz diye bağırıyor… Kamuoyu isminizi güzel anmıyor, liyakatiniz sorgulanıyor…
Bu kişiyi bu acıklı pozisyona hocalar ya da öğrenciler getirmedi. Kendi getirdi. Bu pozisyondan çıkmak için tekraren fırsatı oldu, aksine her kademede güya bu pozisyonda kalmak istediğini vurgulayan kararlar aldı.
– Prof. Naci İnci, verdiği söyleşide “Akademisyenlerimiz de idare vazifelerine gelmek istemiyorlar. Zira önemli bir mahalle baskısı var. Korkuyorlar” dedi.
Kapalı bir oylamada yüzde 95’imiz kendisini istemediğini söz etti. Bir insan istemediği bir rektörle niye çalışsın?
GİTMEK ZORUNDA KALMAK ACI
– Araştırmalar gençlerin ülkede kalmak istemediklerini söylüyor. Kalmak istemiyorlar mı, gitmek mecburiyetinde mi hissediyorlar? Onlarla konuştuğunuzda hak veriyor musunuz?
Hasanpaşa’daki Gazhane’de İBB’nin yaptığı hayli hoş bir buluşma vardı, ismi “Herkes İçin Bilim”… Şaheser bir ortamdı, birfazlaca mevzu işlendi, gençlerin gitme isteğini konuşma fırsatımız da oldu. Bu bahiste yapılan araştırmaların doğruluğuna inanıyorum, bu eğilimi ben de görüyorum. Fakat sizin geçen gün yaptığınız söyleşide Ayşe Buğra Hoca’nın, geçenlerde 100 yaşına gelmiş Nermin Abadan Hoca’nın söylemiş olduklerine kulak vermek lazım. İnsanın doğduğu, yeşerdiği yerlerde yaşaması daha kolay. Gitmek zorunda kalmak acı bir şey. Diyaspora olmak o kadar kolay değil. O yüzden burayı geliştirmek, buranın düzgün kalmasını sağlamak için gitmemelerini isterdim lakin tek tek konuştuğum vakit “Gitme” diyemem…
SİT POZİSYONU DEĞİŞTİRMEK İTİMAT VERMİYOR
– Boğaziçi Üniversitesi ve etrafının 1. derece sit alanı statüsü değiştirildi, bölgeye yapılaşmaya açılabilir deniyor. Aslında tüm olup bitenin sebebi bir daha inşaat sevdası mı?
Boğaziçi Üniversitesi’ne zirveden inme bir rektör atayıp, onu atadıktan daha sonra da tıpkı elden sit pozisyonu değiştirmek hiç bir biçimde inanç vermiyor. İmara açmak için yapıldığı hissini pekiştiriyor. Boğaziçi’ne yapılanların altında bu mu var bilmiyorum lakin bu yapılana itiraz ediyoruz. Dilekçelerimizi veriyoruz, kabul edilmezse dava açacağız. Biliyorsunuz Boğaziçi’nde yapılan bütün hukuksuzluklara hem heyetlerimiz direniyor birebir vakitte davalarımızı açıyoruz. OHAL vaktinde geçerli bir KHK ile atama yapılması, gereken ön hazırlık yapılmadan bir gecede iki fakülte kurulması ile ilgili davalarımız var. Türkiye Cumhuriyeti’ni bir hukuk devleti olarak görüyoruz, görmek istiyoruz. Birebir sıhhatimizi emanet ettiğimiz hekimlerimizin yeminlerine sadık kalmalarını beklediğimiz üzere, yargıçlarımızın, savcılarımızın adalet ismine verdikleri kelamı tutmalarını bekliyoruz.
“Ben gençliğe güvendiğim üzere mesleği icabı toplumu korumakla bakılırsavli insanlara da güveniyorum. Maalesef bir polis, bir mahkeme lideri, bir kent plancısı yapması gereken işin dışına itiliyor. Pek birçok bundan rahatsız. Biroldukça vakit sesleri çıkmasa da yapmak zorunda kaldıkları şeyi tasvip etmiyorlar aslında. Baskı altındalar. Dün bir polisimizle bir öğrencimizi yan yana gördüm. İkisi de pırıl pırıl çocuklar. 19-20 yaşındalar… Onları bu türlü karşı karşıya getirenlerin sorumsuzca davrandığını düşünüyorum.”
MATEMATİK BİLMEYEN, ALGI OPERASYONUNA AÇIK HALE GELİR
– Şu kelam size ilişkin: “Matematik düşündürür, hayal kurdurtur, soru sordurtur, mantığınızı çalıştırır. Sağduyu ve hayal gücünün birlikte coştuğu bir kainattır.” Matematikte ne durumdayız?
Matematik Türkiye’de ilerleyen bir yerde. En baskılı devirlerde bile matematiğin gelişmesi öteki branşlardan daha kolay. Kültür, toplumsal bilimler kolay darbe yiyor. Zira çalışma bahislerine karışılıyor. Rusya’da Stalin devrinde aileler uygun okumaya niyetli çocuklarını matematiğe yöneltmişler, zira biliyorlar ki orada hayli fazla baskı görmeyecekler. Ayrıyeten matematik fazla masrafı olmayan bir branş. Bir kimya, bir biyoloji, bir tıp üzere büyük bütçelere muhtaçlığımız yok. ötürüsıyla eğitime, araştırmaya ehemmiyet verilmediği devirler bizi daha az etkiliyor. O yüzden tüm zorluklara karşın, matematik bir daha de ilerliyor, gittikçe daha düzgün matematikçilerimiz var. Ekonomik problemlere burada girmeyelim.
– Ya matematikçi olmayanların matematiği?
İşte sorun burada… Toplum olarak matematik okuryazarlığımız âlâ değil. Bir yandan bilgisayarlar, ceplerimizden düşmeyen telefonlarımızla her şeyi hallettiğimizi zannediyoruz lakin temel matematik ayrıntılarımız olmadığı için algı operasyonuna epey daha açık hale geliyoruz.
– Enteresan bir şey söylemiş olduniz…
her insanın bilmesi gereken matematiği güzel öğrenmediğimiz için grafik okumayı, istatistik yorumlamayı, ortalama hesaplamayı, bütçe yapmayı, biraz ileriyi öngörmeyi başaramıyoruz, ötürüsıyla algı operasyonuna açık hale geliyoruz.
- Kurumun prensiplerine ters davranışlar için kurum içi tahlillerimiz vardır. Disiplin soruşturması açılır, ihtar verilir, öğrenci eğitim hakkından olmasın diye epeyce büyük itina gösterilir.
- Gayri legal rektöre karşı bir öğrencinin taşkın olan bu hareketi de -kamuya ilişkin bir otomobilin üzerine çıkmak haliyle savunacağım bir hareket biçimi değil- sıkıntısızca hallolabilirdi.
- Lakin bir rektörün Emniyet güçlerine isim vererek kendi öğrencisini ihbar etmesi, akabinde bu tavra en üst mercilerden sahip çıkılmasını acıklı ve vahim buluyorum.
- Boğaziçi Üniversitesi son derece değişik kültür ve görüşlerin barındığı bir yerdir, sav edildiği üzere ne olduğu bilinmeyen bir projenin kesimi olması kelam konusu olamaz.
- Gençlik bu türlü susturulamaz. Çok tehlikeli buluyorum ve karar verme durumunda bulunanların bu kadar sorumsuz davranmasından hayli kaygı ediyorum.
– Bir yazınızı okumuştum: “Benim üniversitem 150 seneyi aştı. Üniversite düşündüğümüz, ürettiğimiz, bilgi ve tecrübe paylaştığımız bir insan yuvasıdır Mücevher üzere değeri bilinmelidir…” diyordunuz. Bugünün üniversitelerine baktığınızda bu tanıma ne kadar uyuyorlar?
“Kriz” sözü her yerde kullanılır oldu lakin dünyada bir üniversite krizi var dersek, epey yanlış olacağını sanmıyorum. Dünya, bilgi üretme ve paylaşma konusunda üniversitenin varlığına yansıyan değişiklikler geçiriyor, zira hem teknoloji kaygı verecek kadar muazzam imkânlar sunuyor tıpkı vakitte “kamu”, “sosyal devlet” üzere kavramlar önemli krizde; her şey ekonomik rantabilite ile ölçülüyor. Şahsen, üniversite denen şeye, insanlığımızdan kaybetmeden uygarlaşmak için daima muhtaçlığımız olacağını düşünüyorum. Türkiye’de de üniversite krizi var fakat kanımca gelişmiş dünyadakinden farklı. Bugün Türkiye’deki üniversitelerin büyük sorunu hâlâ özerklik, hâlâ siyasi erkin tahakkümü.
– Geçmişte de bu biçimde değil miydi?
1980’den daha sonra aelbette artmış olan baskı dozu, 2000’li senelerda düzelme emareleri gösterse de son senelerda bir daha düzgünce yükseldi. Bunda çok merkeziyetçi siyasetlerin tesiri kesinlikle, ancak asıl sıkıntı şu ki: Vasıflı, eğitimli gençlikten korkuluyor. Kendi gençliğimizden korkarak ilerlememize imkân var mı? Türkiye’deki üniversite krizinin bir öbür niçini 1990’lardan daha sonra epey süratli bir biçimde ve altyapısı düşünülmeden üniversiteler açılmış olması. Bu kadar epeyce üniversitenin açılması bir siyasi strateji olarak tahminen savunulabilinir ancak bunu yaparken mevcut üniversitelerin kalitesini, geleneklerini korumak gerekiyordu. Hepsine birden tek bir elbise giydirmeye imkân yoktu. YÖK’ün yapmaya çalıştığı buydu. Bugün gelinen noktadaysa YÖK devrini bile aştığımızı düşünüyorum. YÖK’ün sekretarya haricinde bir yetkisi kalmadı. Latife üzere ancak neredeyse YÖK’ü arar hale geleceğiz. Koskoca Türkiye’nin yüzlerce üniversitesi tek bir odadan yönetilemez.
Prof. Dr. Betül Tanbay, öğrencileriyle açıkhavada ders yaparken.
– Boğaziçi Üniversitesi yeni akademik yıla da protestolarla başladı. Ders yapabiliyor musunuz?
Perşembe günü birinci dersimi yapmaya çalıştım. Türlü problemlerle başladı. Bir defa genel bir sorun var: Pandemi. Alınan geçiş kararlarını, yüz yüzeye dönüş gayretlerini son derece önemsiyorum. Öğrencilerin ve hocaların yüz yüze ders yapma isteklerini paylaşıyorum. Öte yandan salgın hiç bir biçimde bitmedi. İstanbul’daki sayıları, verilen resmi sayılara güvenmediğim için İBB vefat sorgulama sitesinden takip ediyorum. Orada maalesef görünüm hiç parlak değil. örneğin, ek vefatlar geçen seneye kıyasla üç misli arttı. bu biçimde bir devirde dersler yüz yüze başladı. Biz dört hoca olarak kitle dersi dediğimiz kalabalık birinci sınıf dersi veriyoruz, 1300’e yakın öğrencimiz var. Bizim okulun amfilerinin olağan vakit içinderdaki kapasitesi 150 kişidir. Pandemi kısıtlamalarında 150 kişilik sınıflara en çok 70 kişi almak gerekiyor, o bile tartışılır. Maalesef genel probleme bir de lokal sorun eklendi: Boğaziçi’ndeki gayri yasal yönetimin idare hüneri olmadığı da meydana çıktı. Senato onayı almadan, son günde duyurulan bir değişiklikle 30 yıldır oturmuş olan programlarımızı altüst ettiler. Ettikleri üzere, mezunlarımızdan bağışlar alarak tamir ettirdiğimiz konferans ve konser salonlarımızı derslik üzere açtılar. Derslik olarak tasarlanmamış bu geniş yerlerde bile uygun görülen kapasiteyi üzücü biçimde aştık. O yüzden dersimi dışarıda verdim lakin önümüz kış. Nasıl devam edeceğimizi bilemiyorum.
– Bir yandan da hareketler sürüyor, tutuklamalar oluyor… Bu nasıl yansıyor?
Çok tatsız yansıyor. Ders periyodu, iki öğrencimizin cezaevine konmasıyla başladı. Hangi sıfatı kullanacağımı bilemeyecek kadar rahatsızım. Boğaziçi 150 yıllık bir üniversite, 50 yıldır kamu üniversitesiyiz. 30 küsur yıldır burada çalışıyorum. Kurumun unsurlarına ters davranışlar için kurum içi tahlillerimiz vardır. Disiplin soruşturması açılır, ihtar verilir, öğrenci eğitim hakkından olmasın diye epey büyük ihtimam gösterilir. İç sistemimizde bugüne kadar bu tıp bahisleri problemsizce çözdük diyebilirim. Gayri legal rektöre karşı bir öğrencinin taşkın olan bu aksiyonu de -kamuya ilişkin bir otomobilin üzerine çıkmak haliyle savunacağım bir hareket biçimi değil- problemsizce hallolabilirdi. Lakin bir rektörün Emniyet güçlerine isim vererek kendi öğrencisini ihbar etmesini, akabinde bu tavra en üst mercilerden sahip çıkılmasını acıklı ve vahim buluyorum.
– Fakat Prof. Naci İnci, öteki bir mana yüklüyor bu aksiyonlara, daha büyük bir projenin modülü olduğunu söylüyor. Ne dersiniz?
Sistematik olarak yapılan bir şey var. Bir yandan muhalif olanların sayısı küçük gösterilmeye çalışılıyor, bir yandan da olaylar büyük projelere bağlanmaya çalışılıyor. Boğaziçi Üniversitesi son derece değişik kültür ve görüşlerin barındığı bir yerdir, sav edildiği üzere ne olduğu meçhul bir projenin kesimi olması kelam konusu olamaz.
– Siz polise gerek olmadan üniversitenin geleneğinde de olan oturmuş disiplin sistemiyle bunu içimizde çözerdik diyorsunuz. Rektör İnci de “Dekanlar niye ceza vermiyor” diye soruyor, bu sorunun sizde karşılığı var mı?
Bu öğrenci hakkında okulda soruşturma açılmadı, Emniyet’e ihbar edildi. 17 bin öğrencimiz var, hepsi tek bir torba halinde görülemez, soruşturmalar da farklı ayrı yapılır. “Öğrenci, üniversite yönetimi, disiplin soruşturması” üzere oturmuş bir zincirimiz varken “gençlik, amir, başkan” zincirine dönüştürülmeye çalışılmasının fecî bir sorumsuzluk olduğunu düşünüyorum. Büyük problemler bu biçimde çıkıyor. Gençlik bu türlü susturulamaz. Çok tehlikeli buluyorum ve karar verme durumunda bulunanların bu kadar sorumsuz davranmasından epey kaygı ediyorum. Öğrencilerime şunu söylemiş oldum: İnsan gençken büyüklerin daha akıllı olduklarını düşünür, bu biçimde düşünmeyin. Zira gerektiğinde gençlerin fazlaca daha akıllı, hayli daha yaratıcı, epey daha olgun olduklarını düşünüyorum. Üstelik pandemi sebebiyle gençler daha çabuk olgunlaştı, o yaşta illa kendilerine sormadıkları soruları sormak zorunda kaldılar…
– Cumhurbaşkanı sizinle tıpkı fikirde değil lakin. “Avrupa’da Amerika’da bu tiplerin hiç birini bir gün bile üniversitede barındırmazlar” diyor.
bu biçimde söylemiş olduğini bilmiyordum. Seyahatlerini üniversitelere yapmasını öneririm. Verdiğiniz kıta örneklerinde üniversite özerkliği, ferdi hak ve özgürlükler gelişmiş durumda. Bir kez bunlar en baştan yaşanmazdı. hiç bir biçimde bir üniversitede bir öğrencinin protestosunu birebir gün ortasında rektörün polise ihbar ettiğini, cumhurbaşkanının da bu hususta konuştuğunu görmedim, duymadım…
– Biliyorsunuz daha evvel de “Bunlar kelamda öğrenci, motamot Seyahat Parkı olayı her neyse onun bir öbür versiyonudur” demişti. Boğaziçi’nde rektör arabasının önünü kesen öğrencileri, “saygısız, sevgisiz, berbat niyetli, adeta terörist” olarak niteledi. Bu cins açıklamalar öğrenciler üzerinde nasıl tesir yapıyor?
Bilhassa son beş yılda akademisyenlere utanç verici hakaretler yapıldı. Evvelden “Hâkim bey”, “Hoca Hanım” denirdi. Prestijli mesleklerin itibarsızlaştırılmaya çalışıldığını görüyoruz. Beşerler sıklıkla neye prestij edeceklerini hâlâ biliyor da olsalar, muazzam bir hakaret ortamına girildi. Toplumsal medyanın da bunda hissesi var. Adeta hakaretlere aldırmaz olduk. Öğrencilere edilen hakaretlere gelince, açıkçası ben öğrencilerin bu kadar rencide olacaklarını düşünmemiştim. Ocaktan beri şahit oldum, teröristlikle suçlanırken o kadar safça şaşırıp inanamadılar ki… “Hocam bize nasıl terörist denir!” diye infiallerini duyduğum vakit hem sevindim, hem üzüldüm. Sevindim zira demek ki yalama olmamış, demek ki hâlâ bu sözler can yakıyor, hakaret söz ediyor, bu âlâ bir şey… Bir yandan da üzüldüm, bu kadar saf, pak, Boğaziçi’ne gelmeyi hak etmiş bir öğrenciye bu kadar hakaretamiz konuşulmasına. Üstelik devletin prestiji açısından seçilen lisana, lisanın tonuna son derece dikkat etmek gerekir.
– Devletin prestiji dediniz… Kurumlar sallanıyor: Adalet, Emniyet, medya, üniversite…
Kurumsuzlaştırma ülke bazında hayli büyük bir problemimiz. Merkez Bankası’ndan Dışişleri Bakanlığı’na kadar nereyi sayarsanız kurumların geleneklerinin bozulmasını yaşadık. Boğaziçi Üniversitesi’ndeki direnişin bu kadar özel olması oturmuş, kurumsallaşmış bir üniversite olmasından. Türkiye’nin yeni kurulmuş üniversitelerinde de geleneğini daha az oturtabilmiş üniversitelerde de bir dolu parlak insan var fakat çabucak hemen kurumsallaşmaya çalışırken bu darbeleri yemeleri direnmelerini ya da direnişlerini devam ettirmelerini önledi. halbuki biz kurumsallaşmış bir üniversiteyiz, yatay çalışma ve yönetişim sistemimizi yıllar ortasında içselleştirmişiz, ne yapılacağını biliyoruz. Ve yapmaya devam edeceğiz.
ALGI OPERASYONUNUN DA BİR SONU VAR
– Cumhurbaşkanına bakılırsa bu kadar genç açıktayken Türkiye dünyanın açık orta en çok yükseköğretim öğrenci yurdu kapasitesine sahip ülkesi. Siz bu bahiste nasıl öykülerle karşılaşıyorsunuz?
Pandemi ötürüsıyla yurt sorunu yaşanacağı ortadaydı. Sorun bu sorunu yönetebilmek, yüzüne, gözüne bulaştırmamak. Geçen yıl çevrimiçi ders verirken saydım; bir derste Türkiye’nin 28 vilayetinden öğrenci katılmıştı. Yüz yüzeye geçmek istiyoruz lakin bu aniden olacak bir iş değil. Etaplı yapmak gerekiyor. Sorun, zirveden buyruklarla, YÖK’ün anlaşılmaz yönetmelikleriyle çözülmeye çalışıldı. Okusam gülersiniz, bu metin ne diyor dersiniz. Bir yandan da YÖK üniversite senatolarına yetki veriyor… Fakat aksi üzere şu anda bizim üniversitemizde senatoyu yanlışsız çalıştırmaktan aciz bir idare var. Bu yüzden de öğrenciler fazlaca mağdur oldular. Sayılara gelince, siyasi iktidarda şu biçimde bir alışkanlık var: Bir itiraz olduğunda itiraz edenlerin sayılarını küçültmek, itiraz edenleri aşağılamak bir beceri zannediliyor. Melih Bulu da bizim üniversiteye geldiğinde “20 kadar hocanın itirazı” diye bir kelam söylemişti. Gerçek balçıkla sıvanmıyor. Algı operasyonunun da bir hududu var. Algı operasyonuyla ne üniversite yönetilir ne ülke… Bu hal, bu varlıklı topraklarda süremez… Anadolu’ya, topraklarımıza, insanımıza güveniyorum, bu biçimde devam edemez.
BİR İNSAN İSTEMEDİĞİ BİR REKTÖRLE niye ÇALIŞSIN?
– 90’lı senelerda Naci İnci TÜBİTAK mükafatı alıyor, o senelerda Boğaziçi’nin yükselen kıymetlerinden biri. Daha en başta Melih Bulu yerine Naci İnci atansaydı, bir daha de itiraz eder miydiniz?
Boğaziçi Üniversitesi’nde bulunduğum mühlet boyunca kimsenin yeğeni ne hoca olarak istihdam edildi, ne de talebe olarak üniversiteye girebildi. Liyakat daima temeldi. aslına bakarsanız bugün yaşadığımız krizin maalesef en acıklı sebeplerinden biri de bu. Bir gecede, planlanmadan Hukuk Fakültesi kurma sonucu da tıpkı sorun. 25 yıl evvel bir fizikçi olarak alınmış kişi de akademik standartları yardımıyla Boğaziçi’ne girmiştir, aldığı mükafatları de hak etmiş olduğuna dair bir kuşkum yok.
– Fakat?
Ekseriyetle, hocalar kendini işine, araştırmasına vakfeder, herkes birbirini o kadar da tanımaz. Biz kendi kısmımızda çalışan insanların kime oy verdiğini, evli mi, çocuklu mu olduğunu bile birçok vakit bilmeyiz. Tahminen size soğuk gelecek fakat biz daha epey eğitimle, araştırmayla ilgili bahisleri paylaşır, tartışırız, ortak akademik unsurlarımızı belirleriz. Oralarda anlaştıktan daha sonra gerisine pek bakmayız, karışmayız. bahsetmiş olduğumiz fizikçiyi Ocak 2021’e kadar üniversite pek tanımıyordu. Lakin benim açımdan hiç tasvip etmediğim bir hareket yapmıştı.
– Anlatın lütfen…
Ekim 2020’de YÖK tarafınca rektörlük için ilan verildiğinde üniversite ile paylaşmadan aday oldu. Melih Bulu üzere dışarıdan aday olan bir insanın bunu üniversite ile paylaşmamasında bir tutarlılık gorebilirsiniz lakin bizim üniversitemiz ortasından, bizim rektörümüz olmaya kalkan bir insanın bunu hiç bir biçimde anlatmaması, tek söz sarf etmeden YÖK ilanına başvurması benim için affedilir değil. bir daha de sorduğunuz soruya şu yanıtı vereyim: Ocak ayı başında olsaydı üniversitemiz bugün gösterdiği itirazı göstermeyebilirdi. Ancak atanan rektör, biliyorsunuz Melih Bulu’nun rektör yardımcısıydı. Dokuz aylık bir performansı var. Vekâleten rektör olduğu bir devir de kelam konusu. Birinci icraatı, bir unsur imza atarak bir hocamızı işten çıkarmak oldu. Üniversite ocak ayından beri bu kişiyi tanımak zorunda kaldı. İdare kapasitesini ve yönetmeye layık olup olmadığını hayli net halde gördü. İkinci atama prosesi öncesinde, muazzam bir iştirak ve yüzde 95 üzere muazzam bir oranla güvensizlik oyu verdi. bununla birlikte da 17 profesör arkadaşımıza güvenoyu verildi. Bırakın Boğaziçi’nde kimin düzgün rektörlük yapacağını, en yeterli kıymetlendirecek beşerler olmamızı, bir mahalle muhtarı bile mahallelisinin iradesini bu kadar yok saymaz.
– Bir manada o makamda oturmak da kolay olsa gerek mi? Düşünün öğretim üyeleri her gün size sırtını dönüyor, öğrenciler istemiyoruz diye bağırıyor… Kamuoyu isminizi güzel anmıyor, liyakatiniz sorgulanıyor…
Bu kişiyi bu acıklı pozisyona hocalar ya da öğrenciler getirmedi. Kendi getirdi. Bu pozisyondan çıkmak için tekraren fırsatı oldu, aksine her kademede güya bu pozisyonda kalmak istediğini vurgulayan kararlar aldı.
– Prof. Naci İnci, verdiği söyleşide “Akademisyenlerimiz de idare vazifelerine gelmek istemiyorlar. Zira önemli bir mahalle baskısı var. Korkuyorlar” dedi.
Kapalı bir oylamada yüzde 95’imiz kendisini istemediğini söz etti. Bir insan istemediği bir rektörle niye çalışsın?
GİTMEK ZORUNDA KALMAK ACI
– Araştırmalar gençlerin ülkede kalmak istemediklerini söylüyor. Kalmak istemiyorlar mı, gitmek mecburiyetinde mi hissediyorlar? Onlarla konuştuğunuzda hak veriyor musunuz?
Hasanpaşa’daki Gazhane’de İBB’nin yaptığı hayli hoş bir buluşma vardı, ismi “Herkes İçin Bilim”… Şaheser bir ortamdı, birfazlaca mevzu işlendi, gençlerin gitme isteğini konuşma fırsatımız da oldu. Bu bahiste yapılan araştırmaların doğruluğuna inanıyorum, bu eğilimi ben de görüyorum. Fakat sizin geçen gün yaptığınız söyleşide Ayşe Buğra Hoca’nın, geçenlerde 100 yaşına gelmiş Nermin Abadan Hoca’nın söylemiş olduklerine kulak vermek lazım. İnsanın doğduğu, yeşerdiği yerlerde yaşaması daha kolay. Gitmek zorunda kalmak acı bir şey. Diyaspora olmak o kadar kolay değil. O yüzden burayı geliştirmek, buranın düzgün kalmasını sağlamak için gitmemelerini isterdim lakin tek tek konuştuğum vakit “Gitme” diyemem…
SİT POZİSYONU DEĞİŞTİRMEK İTİMAT VERMİYOR
– Boğaziçi Üniversitesi ve etrafının 1. derece sit alanı statüsü değiştirildi, bölgeye yapılaşmaya açılabilir deniyor. Aslında tüm olup bitenin sebebi bir daha inşaat sevdası mı?
Boğaziçi Üniversitesi’ne zirveden inme bir rektör atayıp, onu atadıktan daha sonra da tıpkı elden sit pozisyonu değiştirmek hiç bir biçimde inanç vermiyor. İmara açmak için yapıldığı hissini pekiştiriyor. Boğaziçi’ne yapılanların altında bu mu var bilmiyorum lakin bu yapılana itiraz ediyoruz. Dilekçelerimizi veriyoruz, kabul edilmezse dava açacağız. Biliyorsunuz Boğaziçi’nde yapılan bütün hukuksuzluklara hem heyetlerimiz direniyor birebir vakitte davalarımızı açıyoruz. OHAL vaktinde geçerli bir KHK ile atama yapılması, gereken ön hazırlık yapılmadan bir gecede iki fakülte kurulması ile ilgili davalarımız var. Türkiye Cumhuriyeti’ni bir hukuk devleti olarak görüyoruz, görmek istiyoruz. Birebir sıhhatimizi emanet ettiğimiz hekimlerimizin yeminlerine sadık kalmalarını beklediğimiz üzere, yargıçlarımızın, savcılarımızın adalet ismine verdikleri kelamı tutmalarını bekliyoruz.
“Ben gençliğe güvendiğim üzere mesleği icabı toplumu korumakla bakılırsavli insanlara da güveniyorum. Maalesef bir polis, bir mahkeme lideri, bir kent plancısı yapması gereken işin dışına itiliyor. Pek birçok bundan rahatsız. Biroldukça vakit sesleri çıkmasa da yapmak zorunda kaldıkları şeyi tasvip etmiyorlar aslında. Baskı altındalar. Dün bir polisimizle bir öğrencimizi yan yana gördüm. İkisi de pırıl pırıl çocuklar. 19-20 yaşındalar… Onları bu türlü karşı karşıya getirenlerin sorumsuzca davrandığını düşünüyorum.”
MATEMATİK BİLMEYEN, ALGI OPERASYONUNA AÇIK HALE GELİR
– Şu kelam size ilişkin: “Matematik düşündürür, hayal kurdurtur, soru sordurtur, mantığınızı çalıştırır. Sağduyu ve hayal gücünün birlikte coştuğu bir kainattır.” Matematikte ne durumdayız?
Matematik Türkiye’de ilerleyen bir yerde. En baskılı devirlerde bile matematiğin gelişmesi öteki branşlardan daha kolay. Kültür, toplumsal bilimler kolay darbe yiyor. Zira çalışma bahislerine karışılıyor. Rusya’da Stalin devrinde aileler uygun okumaya niyetli çocuklarını matematiğe yöneltmişler, zira biliyorlar ki orada hayli fazla baskı görmeyecekler. Ayrıyeten matematik fazla masrafı olmayan bir branş. Bir kimya, bir biyoloji, bir tıp üzere büyük bütçelere muhtaçlığımız yok. ötürüsıyla eğitime, araştırmaya ehemmiyet verilmediği devirler bizi daha az etkiliyor. O yüzden tüm zorluklara karşın, matematik bir daha de ilerliyor, gittikçe daha düzgün matematikçilerimiz var. Ekonomik problemlere burada girmeyelim.
– Ya matematikçi olmayanların matematiği?
İşte sorun burada… Toplum olarak matematik okuryazarlığımız âlâ değil. Bir yandan bilgisayarlar, ceplerimizden düşmeyen telefonlarımızla her şeyi hallettiğimizi zannediyoruz lakin temel matematik ayrıntılarımız olmadığı için algı operasyonuna epey daha açık hale geliyoruz.
– Enteresan bir şey söylemiş olduniz…
her insanın bilmesi gereken matematiği güzel öğrenmediğimiz için grafik okumayı, istatistik yorumlamayı, ortalama hesaplamayı, bütçe yapmayı, biraz ileriyi öngörmeyi başaramıyoruz, ötürüsıyla algı operasyonuna açık hale geliyoruz.