Türkler’in ‘Soğuk Tanrısı’ Ayaz Cet, nasıl Noel Baba’ya ve dönüştü?.. Yılbaşıları cam ağacı süsleme geleneği nereden çıktı?
Anlatalım.
Tahminen şu her şeyi Batı’ya mal eden kompleksli cahiller, kaparlar çenelerini.
Anavatanımız Orta Asya’da kışları soğuk, yazları ılık ve sıcak bir iklim vardı. Konar-göçer yaşayan Türkler, tek ilahlı dinleri kabul etmedilk evvel de ritüellerine bağlı bir toplumdu. Ayaz, Türk coğrafyasında “Yakıcı Soğuk” manasına gelirdi. Ay’ın gökte rahatlıkla görüldüğü açık havalarda meydana geldiği için Ay Tanrısı’nın yahut ona bağlı Ayaz Han’ın gönderdiğine inanılırdı.
Gecelerin kısalıp gündüzlerin uzamaya başladığı 22 Aralık’ta gece ile gündüzün birbiriyle savaştığı düşünülürdü. Gün, geceyi yenerek zafer kazanıyordu.
Soğuk ortamının olumsuzluğunu sevinç ve cümbüşe dönüştürme geleneğine, Türkler bağlandılar. Ona bir de akçam ağacı eklediler. Türkler’in inancına bakılırsa akçam, yeryüzünün tam ortasını simgeliyordu. Yalnızca Orta Asya’da yetişen akçam, “Hayat Ağacı” olarak Türkler’in ömründe epey kuvvetli olarak yerini aldı. Bayanların yaptıkları tüm işlerde motif oldu.
22 Aralık’ta “Gündüz”ün zaferini Akçam’ın altında kutlayan Türkler, Güneş’e “Nar” diyorlardı. Günümüzde lisanımıza doğan olarak gelen ve doğmak manasına gelen “Tugan”la birleşti. “bir daha Doğuş Bayramı” olarak kabul edildi.
AĞAÇLARA DİLEK
Güneşin Doğuşu Bayramı yaklaştığı vakit konutlarını temizler, en hoş elbiselerini giyerek İlah Ülgen’e sunacakları armağanları de yanlarına alıp, kümeler en yüksek ve en heybetli akçam ağacının yanına masraflardı. Herkes ağacın kollarına dilek dileyerek bantlar bağlardı.
daha sonrasında yaşlılar, büyük babalar, nineler ziyaret edilir, aile ve dostlarla bir ortaya gelinerek daima bir arada, evvelde yapılmış özel yemekler yenirdi.
19. Yüzyıl’da Türkler’in Nardugan kutlaması ve Ayaz Ata’sı, karşımıza Noel ve Noel Baba’ya dönüşerek çıktı.
Batılı devletlerin gelişen endüstrileşme süreçlerinde “Noel Baba” üzere tüketim ritüellerine muhtaçlık vardı. İşlerini kolaylaştıran din/inanç kavramları, efsaneler ve hikâyelerdi. Türkler’in “Ayaz Atası” da Hıristiyan inancının bir kesimi olarak bürünerek karşımıza Noel olarak çıktı.
Türkler’in asırlardan beri gece ile gündüzün savaştığına inandıkları Nardugan tarihine de, İsa Peygamber’in doğumu senaryosu ile kültürel bir form kazandırıldı.
Hıristiyan olmayan ülkeler bile bu kutlamaların kökeninin nereden geldiğini bilmeden bu kutlamalar katılmaya başladılar.
Azerbaycan lehçesinde, ‘Ayaz Ata’ya ‘Şaxta Baba’ derler. Tatarlar’da ise ‘Qış Babay’dır ismi. Özbekler’de ‘Ayaz Bobo’dur… Ağır bir biçimde kutlanır. Ayaz Baba’nın yanında kesinlikle torunu ‘Kar Kızı’nı da görürsünüz.
AZERBAYCAN’A SEVGİLER
“Uğurlu Yeni Vilayet şənliyinin keçirilməsi üçün Şaxta Baba və Qar Qız seçimi çox önəmlidir. Onun sözlərinə görə, dekabrın 31-də evlərə sifarişlə gedib uşaqları təbrik etmək və ya uşaqlar üçün müxtəlif Yeni vilayet şənliklərinin keçirilməsindən ötrü Şaxta Baba və Qar Qız olmaq çox məsuliyyətli işdir.
Çox vaxt valideynlər deyirlər ki, Yeni ildə gecə Şaxta baba sənə hədiyyə gətirib yolkanın altına qoyacaq: ‘Uşaqlar gecə yatmaq istəmir və narahat qalır ki, görəsən Şaxta baba gələndə onu görəbiləcəklər mi. Yaxşı olar ki, konut əhlindən kimsə Şaxta Baba paltarını geyinib hədiyyəni gətirsin. Bu, həm Şaxta Baba’nı görəbilmədiyi üçün uşağı narahatlıqdan, məyusluqdan qurtarar, həm də bayram sevinci bəxş edər.”
Özetle:
Araplar, “Akçam”ı bilmezler…
İsa’nın doğumu ile de hiçbir ilgisi yoktur bu geleneğin.
Yeni yılımız…
Pardon, Narduganımız kutlu olsun!
Halit Kakınç
Anlatalım.
Tahminen şu her şeyi Batı’ya mal eden kompleksli cahiller, kaparlar çenelerini.
Anavatanımız Orta Asya’da kışları soğuk, yazları ılık ve sıcak bir iklim vardı. Konar-göçer yaşayan Türkler, tek ilahlı dinleri kabul etmedilk evvel de ritüellerine bağlı bir toplumdu. Ayaz, Türk coğrafyasında “Yakıcı Soğuk” manasına gelirdi. Ay’ın gökte rahatlıkla görüldüğü açık havalarda meydana geldiği için Ay Tanrısı’nın yahut ona bağlı Ayaz Han’ın gönderdiğine inanılırdı.
Gecelerin kısalıp gündüzlerin uzamaya başladığı 22 Aralık’ta gece ile gündüzün birbiriyle savaştığı düşünülürdü. Gün, geceyi yenerek zafer kazanıyordu.
Soğuk ortamının olumsuzluğunu sevinç ve cümbüşe dönüştürme geleneğine, Türkler bağlandılar. Ona bir de akçam ağacı eklediler. Türkler’in inancına bakılırsa akçam, yeryüzünün tam ortasını simgeliyordu. Yalnızca Orta Asya’da yetişen akçam, “Hayat Ağacı” olarak Türkler’in ömründe epey kuvvetli olarak yerini aldı. Bayanların yaptıkları tüm işlerde motif oldu.
22 Aralık’ta “Gündüz”ün zaferini Akçam’ın altında kutlayan Türkler, Güneş’e “Nar” diyorlardı. Günümüzde lisanımıza doğan olarak gelen ve doğmak manasına gelen “Tugan”la birleşti. “bir daha Doğuş Bayramı” olarak kabul edildi.
AĞAÇLARA DİLEK
Güneşin Doğuşu Bayramı yaklaştığı vakit konutlarını temizler, en hoş elbiselerini giyerek İlah Ülgen’e sunacakları armağanları de yanlarına alıp, kümeler en yüksek ve en heybetli akçam ağacının yanına masraflardı. Herkes ağacın kollarına dilek dileyerek bantlar bağlardı.
daha sonrasında yaşlılar, büyük babalar, nineler ziyaret edilir, aile ve dostlarla bir ortaya gelinerek daima bir arada, evvelde yapılmış özel yemekler yenirdi.
19. Yüzyıl’da Türkler’in Nardugan kutlaması ve Ayaz Ata’sı, karşımıza Noel ve Noel Baba’ya dönüşerek çıktı.
Batılı devletlerin gelişen endüstrileşme süreçlerinde “Noel Baba” üzere tüketim ritüellerine muhtaçlık vardı. İşlerini kolaylaştıran din/inanç kavramları, efsaneler ve hikâyelerdi. Türkler’in “Ayaz Atası” da Hıristiyan inancının bir kesimi olarak bürünerek karşımıza Noel olarak çıktı.
Türkler’in asırlardan beri gece ile gündüzün savaştığına inandıkları Nardugan tarihine de, İsa Peygamber’in doğumu senaryosu ile kültürel bir form kazandırıldı.
Hıristiyan olmayan ülkeler bile bu kutlamaların kökeninin nereden geldiğini bilmeden bu kutlamalar katılmaya başladılar.
Azerbaycan lehçesinde, ‘Ayaz Ata’ya ‘Şaxta Baba’ derler. Tatarlar’da ise ‘Qış Babay’dır ismi. Özbekler’de ‘Ayaz Bobo’dur… Ağır bir biçimde kutlanır. Ayaz Baba’nın yanında kesinlikle torunu ‘Kar Kızı’nı da görürsünüz.
AZERBAYCAN’A SEVGİLER
“Uğurlu Yeni Vilayet şənliyinin keçirilməsi üçün Şaxta Baba və Qar Qız seçimi çox önəmlidir. Onun sözlərinə görə, dekabrın 31-də evlərə sifarişlə gedib uşaqları təbrik etmək və ya uşaqlar üçün müxtəlif Yeni vilayet şənliklərinin keçirilməsindən ötrü Şaxta Baba və Qar Qız olmaq çox məsuliyyətli işdir.
Çox vaxt valideynlər deyirlər ki, Yeni ildə gecə Şaxta baba sənə hədiyyə gətirib yolkanın altına qoyacaq: ‘Uşaqlar gecə yatmaq istəmir və narahat qalır ki, görəsən Şaxta baba gələndə onu görəbiləcəklər mi. Yaxşı olar ki, konut əhlindən kimsə Şaxta Baba paltarını geyinib hədiyyəni gətirsin. Bu, həm Şaxta Baba’nı görəbilmədiyi üçün uşağı narahatlıqdan, məyusluqdan qurtarar, həm də bayram sevinci bəxş edər.”
Özetle:
Araplar, “Akçam”ı bilmezler…
İsa’nın doğumu ile de hiçbir ilgisi yoktur bu geleneğin.
Yeni yılımız…
Pardon, Narduganımız kutlu olsun!
Halit Kakınç