1891 doğumlu Zola Neale Hurston’ un mesleğinin başında genç antropolog iken, ”son köle kargosuna” dahil olan ve özgürlüğüne kavuşan Cudjo (Afrikalı ismi ile Kossula) ile yaptığı röportajın tamamını oluşturan ”Baraka” isimli kitap İthaki yayınları aracılığı ile okurlarıyla buluştu geçen ay ortasında.
Amerikan köleliği ve Afrika köle ticareti bundan evvelki yüzsenelerın en acı en kanlı tarihlerinden biri; fakat bu tarih, köle satıcıları, alıcılar ve topraklarında çalıştırıp gemilerle taşıyanların anlatıları ile ağızdan ağıza aktarılarak günümüze taşındı. Bir kölenin ağzından kendi öyküsünü dinlemek ve onun anlatısının noktasına virgülüne dokunmadan aktarmak konusunda düzgün bir iş çıkaran Hurston, Cudjo Lewis ile 1927 yılının Temmuz ayında tanışmış. Journal of Negro History’ den Hekim Carter Woodson tarafınca kullanılmak üzere, Cudjo’ yu Amerika’ya ve köleliğe sürükleyen baskının birinci ağızdan öyküsünü dinlemek üzere Dr. Franz Boas tarafınca gönderilmiş. Birleşik Devletler’ e getirilen son kölelerin öyküsü; Batıdaki 300 küsür yıllık köle ticaretinin sona ermesinden kısa bir süre evvel gerçekleşen ve bu insan ticaretinin sorumlusu olan toprak sahibi Meaher ailesi ve İngiltere doğumlu Kaptan Foster’ ın en karlı işlerinden birinin öyküsü.
Ellerindeki en süratli gemi Clotilda ile Batı Afrika kıtasında bir krallık olan Dahomey’ e yol aldıklarında, 116 köle ile geri dönerler. Dahomey Hükümdarının savaşta yendiği köleleri kendi eliyle teslim etmesi ise bilinmeyen ve gün yüzüne çıkan bir gerçek.
Cudjo’nun anlatısında şu ana dek bilinmeyen o gerçek şu satırlarda göze çarpıyor ve kitabın en manalı sayfaları tahminen de…
”Amerika’daki beyaz halk benim halkımı köleleştirdi. Evet, bizi satın aldılar ve sömürdüler. Ancak görmezden gelemeyeceğim, boğazıma takılıp kalan gerçek şu ki, beni, benim halkım sattı ve beyaz beşerler satın aldı.” Bu, çocukluğumdan beri dinleyerek büyüdüğüm tarih anlatısını, yani beyaz insanların Afrika’ya gidip kırmızı bir mendil sallayarak Afrikalıları kandırdıktan daha sonra onları bir gemiye doldurup buraya getirdiği öyküsünü yerle bir ediyordu.” diyor Hurston
Kitapta ” Orta Geçit” ismiyle daima bir dahalenen bölge; insan kaçakçılığı yapan gemilerin Afrika’nın batı kıyısından Kuzey ve Güney Amerika’ya giderken kullandığı rotayı belirtmek için kullanılan bir yer. Ayrıyeten bir daha açıklamaya bakılırsa ” üçgen köle ticareti” diye bilinen rotanın orta kısmını oluşturuyor. İngiltere ya da Avrupa’ dan yola çıkan gemilerin pamuk, şeker, kahve, tütün üzere hammaddeler karşılığında Afrikalı köleleri aldığı ve kimi vakit aylarca süren- isyan ve kaçakların da yaşandığı çileli bir seyahatin yapıldığı yer denebilir.
Cudjo’ nun ” beş yıl altı ay bir köleydim” diye başlayıp, ” daha sonra savaş başladı ve biz beyaz erkeklerin huzursuz koşturmalarını görüyorduk, daha sonra birilerinin bizim özgür kalmamız için Kuzey’ de savaş açtığını söylemiş olduler…” biçimindeki anlatımı ile biten, aslında bir daha başlayan öyküsü Batı Afrika’ daki anavatanına ilişkin griot geleneğine bağlı kalarak anlattığı destansı bir hikayeye dönüşüyor.
Yazar Hurston’ un tabiriyle o, Bante kasabasında yaşanan katliamı anlatması için geride bırakılanlardan biri ve Africa Town’ da birinci zafer müziklerini söyleyenlerin sonuncusu. Griotların en kıymetli yanının olağanüstü hafızaları olduğunu söyleyen Hurston, özgür kalışının üzerinden geçen 68 yıl daha sonra onu düzgün bir kıssa anlatıcısı ve şair ruhlu nanılmaz bir beyefendi olarak tanımlıyor.
Özgür kalışlarının akabinde Afrika topraklarına geri dönemeyeceğini anlayan bir avuç köle ile Kossula’ nın kaldıkları kasabayı Afrika town haline getirip, Old Landmark Baptist Kilisesi’ ni kurmaları ve bitmeyen acıları da kitapta kendi anlatımıyla geniş yer buluyor. Amerika’ daki siyah kölelerin inşa ettiği meskenlere verilen isim olan ” Barracon” köle kulübesi manasında kullanılmış. Kitaba isminin verilmesi de bu yüzden…
Özgür kaldıktan daha sonra dahi ” Afrikalı Vahşiler” olmaktan kurtulamayan ve Afrika’dan gelenlerin Amerika’da yaşayanlar tarafınca asla kabul edilmemesi Cudjo’ nın (Kossula) ve ailesinin bir öbür dramı. Yasal haklarını bile kullanamayan, geçirdiği tren kazasından daha sonra çalışamaz hale gelen Kossula’ nın tazminat kazanmasına karşın avukatının kendisine bir kuruş vermemesi, çocuklarına kurulan ırkçı tuzaklar ve bir kadro hastalıklarla onları birer birer kaybedişi, köleliğin mahkum kiralama sistemine dönüşmesiyle bitmeyen sıkıntı, kitapta tarihe not olarak düşülmüş.
Özlem Kalkan
Amerikan köleliği ve Afrika köle ticareti bundan evvelki yüzsenelerın en acı en kanlı tarihlerinden biri; fakat bu tarih, köle satıcıları, alıcılar ve topraklarında çalıştırıp gemilerle taşıyanların anlatıları ile ağızdan ağıza aktarılarak günümüze taşındı. Bir kölenin ağzından kendi öyküsünü dinlemek ve onun anlatısının noktasına virgülüne dokunmadan aktarmak konusunda düzgün bir iş çıkaran Hurston, Cudjo Lewis ile 1927 yılının Temmuz ayında tanışmış. Journal of Negro History’ den Hekim Carter Woodson tarafınca kullanılmak üzere, Cudjo’ yu Amerika’ya ve köleliğe sürükleyen baskının birinci ağızdan öyküsünü dinlemek üzere Dr. Franz Boas tarafınca gönderilmiş. Birleşik Devletler’ e getirilen son kölelerin öyküsü; Batıdaki 300 küsür yıllık köle ticaretinin sona ermesinden kısa bir süre evvel gerçekleşen ve bu insan ticaretinin sorumlusu olan toprak sahibi Meaher ailesi ve İngiltere doğumlu Kaptan Foster’ ın en karlı işlerinden birinin öyküsü.
Ellerindeki en süratli gemi Clotilda ile Batı Afrika kıtasında bir krallık olan Dahomey’ e yol aldıklarında, 116 köle ile geri dönerler. Dahomey Hükümdarının savaşta yendiği köleleri kendi eliyle teslim etmesi ise bilinmeyen ve gün yüzüne çıkan bir gerçek.
Cudjo’nun anlatısında şu ana dek bilinmeyen o gerçek şu satırlarda göze çarpıyor ve kitabın en manalı sayfaları tahminen de…
”Amerika’daki beyaz halk benim halkımı köleleştirdi. Evet, bizi satın aldılar ve sömürdüler. Ancak görmezden gelemeyeceğim, boğazıma takılıp kalan gerçek şu ki, beni, benim halkım sattı ve beyaz beşerler satın aldı.” Bu, çocukluğumdan beri dinleyerek büyüdüğüm tarih anlatısını, yani beyaz insanların Afrika’ya gidip kırmızı bir mendil sallayarak Afrikalıları kandırdıktan daha sonra onları bir gemiye doldurup buraya getirdiği öyküsünü yerle bir ediyordu.” diyor Hurston
Kitapta ” Orta Geçit” ismiyle daima bir dahalenen bölge; insan kaçakçılığı yapan gemilerin Afrika’nın batı kıyısından Kuzey ve Güney Amerika’ya giderken kullandığı rotayı belirtmek için kullanılan bir yer. Ayrıyeten bir daha açıklamaya bakılırsa ” üçgen köle ticareti” diye bilinen rotanın orta kısmını oluşturuyor. İngiltere ya da Avrupa’ dan yola çıkan gemilerin pamuk, şeker, kahve, tütün üzere hammaddeler karşılığında Afrikalı köleleri aldığı ve kimi vakit aylarca süren- isyan ve kaçakların da yaşandığı çileli bir seyahatin yapıldığı yer denebilir.
Cudjo’ nun ” beş yıl altı ay bir köleydim” diye başlayıp, ” daha sonra savaş başladı ve biz beyaz erkeklerin huzursuz koşturmalarını görüyorduk, daha sonra birilerinin bizim özgür kalmamız için Kuzey’ de savaş açtığını söylemiş olduler…” biçimindeki anlatımı ile biten, aslında bir daha başlayan öyküsü Batı Afrika’ daki anavatanına ilişkin griot geleneğine bağlı kalarak anlattığı destansı bir hikayeye dönüşüyor.
Yazar Hurston’ un tabiriyle o, Bante kasabasında yaşanan katliamı anlatması için geride bırakılanlardan biri ve Africa Town’ da birinci zafer müziklerini söyleyenlerin sonuncusu. Griotların en kıymetli yanının olağanüstü hafızaları olduğunu söyleyen Hurston, özgür kalışının üzerinden geçen 68 yıl daha sonra onu düzgün bir kıssa anlatıcısı ve şair ruhlu nanılmaz bir beyefendi olarak tanımlıyor.
Özgür kalışlarının akabinde Afrika topraklarına geri dönemeyeceğini anlayan bir avuç köle ile Kossula’ nın kaldıkları kasabayı Afrika town haline getirip, Old Landmark Baptist Kilisesi’ ni kurmaları ve bitmeyen acıları da kitapta kendi anlatımıyla geniş yer buluyor. Amerika’ daki siyah kölelerin inşa ettiği meskenlere verilen isim olan ” Barracon” köle kulübesi manasında kullanılmış. Kitaba isminin verilmesi de bu yüzden…
Özgür kaldıktan daha sonra dahi ” Afrikalı Vahşiler” olmaktan kurtulamayan ve Afrika’dan gelenlerin Amerika’da yaşayanlar tarafınca asla kabul edilmemesi Cudjo’ nın (Kossula) ve ailesinin bir öbür dramı. Yasal haklarını bile kullanamayan, geçirdiği tren kazasından daha sonra çalışamaz hale gelen Kossula’ nın tazminat kazanmasına karşın avukatının kendisine bir kuruş vermemesi, çocuklarına kurulan ırkçı tuzaklar ve bir kadro hastalıklarla onları birer birer kaybedişi, köleliğin mahkum kiralama sistemine dönüşmesiyle bitmeyen sıkıntı, kitapta tarihe not olarak düşülmüş.
Özlem Kalkan