Deniz KILINÇ
Geçmişten günümüze adamların etkin olarak nazaranv aldığı neredeyse her alanda kendine bir yer edinen bayanların muvaffakiyetleri çoğunlukla karşımıza çıkmıyor. Spordan sanata, bilimden sıhhate cinsiyet eşitliği birfazlaca alanda çabucak hemen sağlanamamış olsa da bu, bayanların adamların de yer aldığı ve ön plana çıktığı alanlarda başarısız olduğu manasına gelmiyor. Hatta, dünyanın önde gelen kurumları ve araştırmalarında yer almış birfazlaca Türk bilim bayanı çeşitli başarılara imza atıyor. Lakin ana akım medyada bilim dünyasındaki muvaffakiyetler kendine hayli yer bulamadığından bunların büyük bir kısmından haberiniz bile olmayabilir.
Türk bayan araştırmacı oranı dünya ortalamasının üzerinde
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’ne (UNESCO) bağlı UNESCO İstatistik Enstitüsü’nün geçen yıl yayınladığı bir rapor, dünya genelinde bayan araştırmacı oranının yüzde 29,3 olduğunu ortaya koyarken, Türkiye’de ise bu oran ortalamanın üzerinde, yüzde 37 seviyesinde. Tıpkı rapor, Türkiye’de bayanların çeşitli bilim kısımlarında üniversite seviyesinde eğitim goren öğrencilerin yüzde 40’ını oluşturduğunu ortaya koyuyor. Ortalamaya bakıldığında her ne kadar bilim kısımlarında erkek öğrenci sayısı bayanları geçse de sıhhat alanında yüzde 63,4 ile bayanların çoğunluğu oluşturduğu görülüyor.
Bilim dünyasında kendilerine büyük bir yer bulan bilim bayanları, sırf yaptıkları işlerle değil aldıkları takviye ve ödüllerle de öne çıkıyor. Çeşitli ülkede çeşitli alanlarda çalışmalar yapan bilim bayanlarımız, kanser üzere çabucak hemen kesin ve yaygın tedavisi olmayan hastalıklardan uzay çalışmalarına biroldukca alanda çığır açarak değişimin bir modülü konumundalar.
COVID-19 aşısını buldu, artık sıra kanserde
– Sıhhatin bilhassa pandemi periyodunda daha da ehemmiyet kazanmasıyla bayanların bu alanlardaki muvaffakiyetleri da öne çıkmaya başladı. Hepimizin ismini duyduğu BioNTech aşısının mucitlerinden Dr. Hasret Türeci bu isimlerden biri. Doğumundan evvel ailesinin Almanya’ya göç etmesiyle bu ülkede çalışmaya başlayan Türeci, COVID-19 virüsüne yönelik çalışmalarının yanında kanser tedavileri üzerinde de dünyanın sayılı araştırmalarını yönetiyor. Eşi Prof. Uğur Şahin ile 2008 yılında BioNTech şirketini kuran Türeci, on yıl boyunca Klinik ve Bilimsel İstişare Kurulu’nda bakılırsav yaptıktan daha sonra 2018’de BioNTech Tıp Şefi nazaranvini üstlendi. BioNTech’in öbür kurucuları içinde yer alan kardeşler Thomas ve Andreas Struengmann, bununla birlikte Türeci’nin modifiye edilmiş genetik kodlarla bağışıklık sistemine kanserle gayret etmeyi öğreten projeler üzerinde çalıştığı Ganymed şirketinin de ortakları içindeydı. hem de Kanser İmmünoterapi Derneği Lideri olan Türeci’nin Ganymed’de üzerinde çalıştığı kelam konusu uygulama, kanserli hücreleri bedene giren bir virüs üzere algılayarak bu hücrelerin yok edilmesini amaçlıyor. Lakin kendisini COVID-19 aşısından tanıdığımız Türeci, Euronews’a verdikleri röportajda eşi Uğur Şahin ile bir arada BioNTech şirketinde mRNA teknolojisi kullanarak aşı alanında ihtilal yarattı. COVID-19 salgını Mart 2020’de çabucak hemen yeni ortaya çıkmışken bu virüsün global bir salgına yol açacağını önnazarann çift, 25 yıldır üzerinde çalıştıkları kelam konusu aşı çalışmalarının derhal başlaması için BioNTech idare heyetini olağanüstü bir görüşmede bir ortaya getirerek yöneticileri ikna etmek için de çok uğraş sarf etmiş. COVID-19’a karşı tesiri en yüksek aşılar içinde yer alan BioNTech aşısı ile Almanya’da Federal Cumhuriyeti Liyakat Nişanı’na layık görülen ikili, liyakat nişanları Almanya Cumhurbaşkanı Frank- Walter Steinmeier ve Almanya Başbakanı Angela Merkel’in iştirakiyle takdim edilmişti. COVID-19 aşılama çalışmaları süratle devam ederken, Türeci de kendi çalışmalarını sürdürüyor. mRNA teknolojisi üstündeki çalışmalarıyla New York Post’ta hakkında yer alan haberde Türeci, artık sıranın kanser tedavisinde olduğunu söylüyor. Bu değişen teknolojinin kanserli hücreler ve tümörlere karşı da kullanılabilmesi için çalıştığını belirten Türeci, “mRNA teknolojisine dayanan farklı kanser aşılarımız var. Bu tip tedavi prosedürü ve geliştirme süreçlerinde kestirim yapmak zordur. Lakin birkaç yıl ortasında kansere karşı savaşacak aşımızı da insanlara sunmaya hazır olacağız” diyor.
10 saniyede cilt kanserini teşhis eden sensör geliştirdi
– Yeni jenerasyon Türk bilim insanları içinde yer alan fizik mühendisi ve mucit Canan Dağdeviren de fizik alanında yaptığı çalışmalar ve icat ettiği buluşlarla bilim dünyasına ismini yazdıran bayanlar içinde yer alıyor. Üniversite ve yüksek lisans eğitimini sırasıyla Hacettepe Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi’nde fizik mühendisliği ve gereç bilimi ve mühendisliği alanlarında tamamlayan Dağdeviren, 2009’da kazandığı Fullbright bursuyla Illinois Üniversitesi’nde (UIUC) doktora eğitimi aldı. Doktora çalışmaları sırasında esnek ve katlanabilir, deri üzerine yapıştırılabilir yahut giyilebilir elektronik aletler üzerine ağırlaşan Dağdeviren, medikal teknoloji alanında pilsiz çalışan giyilebilir bir kalp çipi ve cilt kanserini teşhis etmeye yarayan bir aygıt geliştirdi. Forbes’un 30 Yaş Altı Bilim İnsanı listesinde de yer alan Dağdeviren, beraberinde Harvard Cemiyeti tarihinde Harvard Üniversitesi Fellows Cemiyeti’nde Junior Fellow olan birinci Türk bilim insanı. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü bünyesindeki bir araştırma laboratuvarı olan MIT Media Lab’de öğretim üyesi olarak kendi araştırma kümesini yöneten Dağdeviren, gereç bilimi, mühendislik ve biyomedikal mühendisliğinin kesiştiği alanlarda çalışıyor. Dağdeviren ayrıyeten, 2019’den bu yana Kadir Has Üniversitesi Mütevelli Heyeti’nin de bir üyesi.
Antarktika’ya giden birinci Türk bilim bayanı
– İklim değişikliği ve deniz buzu müşahedeleri üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınan Doç. Dr. Burcu Özsoy Çiçek, Antarktika’ya giden birinci Türk bilim bayanı olarak biliniyor. Yıldız Teknik Üniversitesi’nde jeodezi-fotogrametri mühendisliği alanında lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamlayan Çiçek, ondan sonrasında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde (İTÜ) araştırma nazaranvlisi olarak akademik mesleğine başladı. İstatistiksel matematik ve jeo-fizik bilimlerine duyduğu ilgiden yola çıkarak bu iki alanı, yeryüzü ve yer kaynaklarının fizikî temas olmadan kaydetme ve inceleme tekniği olarak bilinen uzaktan algılama olarak birleştiren Çiçek, 2003 yılında San Antonio Teksas Üniversitesi’nde (UTSA) uzaktan algılama ve jeoinformatik laboratuvarına katıldı. UTSA’daki doktorası sırasında 2006 yılında Antarktika’ya gitme talihi elde etti ve bir yıl daha sonra UTSA’da Amerikan Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Derneği’ni (ASPRS) kurdu. Doktora çalışmasında, disiplinler ortası ve bilimsel bilgi seviyeleri içindeki irtibatın, insanların iklim değişikliği ile ilgili alandaki yeni sonuçları ve teorileri ve tehditlerini anlamalarını sağlayan kilit nokta olduğunu anlayan Çiçek, 2011 yılında Türkiye’ye dönerek Türkiye’de kutupsal araştırmanın değerini artırmak için çeşitli çalışmalar yaptı. hem de iklim değişikliği dersleri de veren Çiçek, bu alanda Türkiye’de yapılan birinci araştırmalarda yer aldı. Türkiye’deki kutup bilimlerinden sorumlu olan İTÜ Kutup Araştırmaları Uyg-Ar Merkezi’nin (İTÜ PolReC) kurucusu ve müdürü oldu. Mart-Nisan 2016’da bir Türk araştırma üssü ile Antarktik araştırmalara katkıda bulunmak için Antarktika’ya başkan yardımcısı olarak geri döndü. Çiçek, Memleketler arası Kutup Gözlemevi Bilim Kurulu’na da dahil edildi. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile İTÜ PolReC uyumunda birinci, ikinci ve üçüncü Türk Antarktika Seferlerine de önderlik etti.
Sperm ve yumurta olmadan yapay embriyolar oluşturdu
– Kök hücre teknolojisiyle rahim olmadan erken embriyo gelişimi modellemesi üzerine çalışmalar yürüten Dr. Berna Sözen, Akdeniz Üniversitesi biyoloji kısmında başladığı eğitim ömrünü ABD ve İngiltere’de sürdürdü. Southampton Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü ve son olarak Yale Üniversitesi’nde eğitim alan ve bu kurumlarda embriyo gelişimi üzerine çeşitli çalışmalarda yer alan Sözen’in ismini, embriyon gelişmeninde niye çoğunlukla kusur yaşandığın ve bayanların niye düşük yaptığını anlamaya yol açacak çalışması duyurdu. Cambridge Üniversitesi’nde başladığı araştırmalarında sperm ve yumurta olmadan erken gelişim periyodunu taklit edebilen yapay embriyolar oluşturan Sözen’in çalışmaları dünyanın en itibarlı bilim mecmuaları içinde yer alan Science ve Nature Cell Biology’de yayınlandı. Sözen’in bu buluşu ayrıyeten 2017 yılında MIT’nin bilimde çığır açan 10 gelişmesi içinde yer aldı. Bu çalışmayla yaklaşık iki hafta boyunca embriyoların laboratuvar ortamında gelişimi izlenebiliyor. Independent Türkçe’ye konuşan Sözen, geçmişte yapılan öbür araştırmaların, insanlarda döllenmenin daha sonrasındasında oluşan bir embriyonun ömrü başlatacak kök hücreler topluluğu olduğunu gösterdiğini belirtiyor ve ekliyor: “Daha da kıymetlisi bu kök hücreler eşsiz bir biçimde tabiatıyla organize olarak gelişen embriyoyu adeta inşa ediyorlar.” Sözen, çalışmalarına öğretim üyesi olarak katıldığı ve kendi bağımsız araştırma kümesini kurduğu Yale Genetik Departmanı’nda sürdürüyor.
“Tıpta ve biyolojide çığır açan bir lider”
– Çocukken enfeksiyonel bir hastalık geçiren ve yaklaşık üç yıl boyunca tedavi goren Dr. Naşide Beğenilen Durmuş, bu hastalığından daha sonra genetik ve biyomühendislik alanlarında yaptığı çalışmalarla sıhhat sorunları üzerinde yenilikçi buluşlara imza attı. Tedavisi boyunca bedendeki bakterilerin yok edilmesi için farklı antibiyotikler kullanan ve tabiplerin tabir caizse deneme yanılma yoluyla güzelleşmeye çalışan Durmuş’a bu süreç ilham olmuş. Anadolu Ajansı’na verdiği röportaja bakılırsa üniversitedeki eğitimi sırasında bakteri direncinden etkilendiğini, bu yüzden farklı antibiyotikler kullandığını ve tedavisinin uzun sürdüğünü fark eden Durmuş, bu deneyimle bakterilerle çabada hangi antibiyotiğin işe yarayacağının süratle belirlenmesi ve hastaların bedenlerindeki bakteriye nazaran hangi ilaç tedavisinin uygulanması gerektiği konusunda çalışmaya başladı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde lisans eğitimini tamamlayan Durmuş, ondan sonrasında Fullbright bursuyla Stanford Üniversitesi’nde yükseköğrenimini tamamlayarak araştırmacı olarak bakılırsave başladı. Burada, 2015 yılında dünyanın önde gelen bilim mecmualarından MIT Technology Review mecmuasının her sene seçtiği 35 Yaş Altı Yenilikçiler Listesi’nde “tıp ve biyolojide çığır açan” 35 bilim insanından biri seçildi. İnsan Genom Projesi’nin başkanlarından Prof. Ronald W. Davis ile araştırmalarını Standford Üniversitesi Genom Teknoloji Merkezi’nde sürdüren Durmuş, 2018 yılında hastaya özel antibiyotik kullanmasını sağlayacak ilaç tarama testi projesinin laboratuvar testlerinde başarılı sonuçlar elde etti ve geliştirilecek aygıtın hastaların kullanmasına sunulabilmesi için çalışmalarına devam ediyor.
Tarihin birinci karadelik fotoğrafını çeken grupta yer aldı
– Prof. Dr. Ferya Özel, eğitimini dünyanın en itibarlı üniversitelerinde tamamladıktan daha sonra mesleğine bir daha çığır açan çalışmalar gerçekleştiren şirket ve enstitülerde devam etti. Karadelikler, nötron yıldızları ve teorik astrofizik en önemli araştırma alanları içinde yer alan Özel, ismini 2003 yılında dünyanın en tanınmış bilim insanlarıyla bir arada Büyük Fikirler listesine girerek duyurmuştu. Lise eğitimini Türkiye’de tamamladıktan daha sonra 1996 yılında Columbia Üniversitesi’nde eğitim bakılırsan Özel, Fizik ve Uygulamalı Matematik kısmından Yüksek Onur Derecesi ile mezun oldu. Özel, üniversite eğitimini tamamladıktan daha sonra İsviçre’de yer alan ve dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarını yöneten araştırma kuruluşu Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nde (CERN) ve fizik üzerine yüksek lisansını tamamladığı Danimarka’nın Kopenhag kentindeki Niels Bohr Enstitüsü’nde çalışmalar gerçekleştirdi. sonrasındasında ABD’nin en ünlü üniversitelerinden Harvard Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayan Özel, Hubble Doktora daha sonrası Bursu’nu kazandıktan daha sonra Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü’nde göre yaptı. Guggenheim Vakfı, Türk Bilimsel ve Teknik Araştırma Vakfı, Daughters Atatürk Vakfı, Harvard Üniversitesi ve Institute for Advanced Study’nin ortalarında bulunduğu çeşitli kurumlardan ödül ve burslar kazanan Özel’in en büyük muvaffakiyetleri içinde ise tarihin birinci karadelik fotoğrafını çekmesi yer alıyor. Bilim insanı Albert Einstein’ın gorelilik Teorisi’nde lisana getirdiği lakin teleskop ışınlarını yuttuğu için görüntülenemeyen karadelikleri görüntüleme üzerine çalışan Özel’in başında bulunduğu Modelleme ve Tahlil Çalışma Kümesi, farklı teleskoplardan elde edilen milyonlarca bilgiyi birleştirerek 2019 yılında ortaya tek bir fotoğraf çıkarmayı başardı. Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi Astrofizik Komitesi Lideri olarak bakılırsavini sürdüren Özel, ayrıyeten Türk Bilim Akademisi’nin de üyeleri içinde yer alıyor.
2020 OCRA Ödülü’ne layık görüldü
– Kanser tedavisi üzerine yaptığı çalışmalarla ismini duyuran Dr. His Özmadenci, yumurtalı kanserine karşı geliştirdiği yeni bir teknikle ABD’nin itibarlı ödüllerinden birinin kazananı oldu. Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten daha sonra İstanbul Üniversitesi’nde biyoloji eğitimi alan Özmadenci, çabucak sonrasında Fransa’da Lyon Üniversitesi bünyesindeki Kanser Araştırma Merkezi’nde kanser araştırmaları üzerine master ve doktorasını tamamladı. Doktora çalışması sırasında keşfettiği bulguları Paris ve Pekin üzere milletlerarası konferanslarda sundu. Doktora daha sonrası çalışmalar için ABD’de yer alan San Diego Üniversitesi’ne giden Özmadenci, buradaki çalışmalarında, yumurtalık kanseri hücrelerini çoğaltan Fokal Adezyon Kinaz (FAK) isimli bir protein ile yumurtalık kanseriyle ilaçlı tedaviyle çaba edilebileceğini keşfetti. Kelam konusu keşfiyle, 2020’de ABD’de 1994 yılından bu yana yumurtalık kanserine yönelik araştırmalara takviye veren Ovarian Cancer Research Alliance’ın (OCRA) her yıl 10 şahsa verdiği Ann and Sol Schreiber Mentored Investigator Award mükafatına layık görüldü.
EMBO’ya seçilen birinci Türk bilim insanı
– Babası da bir mühendis olan Prof. Dr. Elif Işık Fırat Karalar, moleküler biyoloji alanında yaptığı çalışmalarla milletlerarası alanda muvaffakiyet elde ettikten daha sonra Türkiye’ye dönen ve burada çalışmalarını sürdüren bir bilim insanı. Kaliforniya eyaletinde yer alan Berkeley Üniversitesi’nde moleküler ve hücre biyolojisi alanında Matthew Welch’in nezaretinde çalıştıktan daha sonra Stanford Üniversitesi biyoloji kısmında Tim Stearns laboratuvarında çeşitli araştırmalar yürüttü. 2014 yılında Koç Üniversitesi’nde Yardımcı Doçent olan Karalar, ayrıyeten buradaki Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nde kurduğu Hücre İskeleti Araştırma Laboratuvarı’nda kanser ve genetik hastalıkların moleküler temellerini belirlemeye yönelik yaptığı araştırmalarla Avrupa Moleküler Biyoloji Örgütü’nün (EMBO) 2000 yılından beri 40 yaş altı bilim insanlarını insanını seçtiği Araştırmacılar Programı’na seçilen birinci Türk bilim insanı oldu. Ocak 2020 yılı itibariyle başlayan programa seçilen 27 bilim insanından biri olan Karalar, program kapsamında maddi ve pratik takviye alacak ve 129 bilim insanın dahil olduğu EMBO Genç Araştırmacılar ağından da faydalanacak.
Obama Beyaz Saray’a konuşmacı olarak davet etti
– Muvaffakiyetleri ile tıp dünyasının konuşulan isimleri içinde yer alan Prof. Dr. İvet Bahar, mesleği boyunca gerçekleştirdiği araştırmalarda ilaç tasarımı alanında yeni metotlara imza attı. Lisans ve yüksek lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi’nde tamamlayan Bahar, çabucak sonrasında İTÜ’de fizikî kimya alanında doktorasını yaptı. 2001 yılında kazandığı UNESCO bursuyla Pittsburgh Üniversitesi’ne giden Bahar, ABD liderini bilim ve teknoloji alanlarında bilgilendirmek üzere 1863 yılında kurulan ve 190’ı Nobel ödüllü olmak üzere 2,900 üyesiyle dünyanın en seçkin bilim akademileri içinde yer alan Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi’nin birinci Türk bayan bilim insanı üyesi oldu. 2004 yılından bu yana Pittsburgh Üniversitesi Tıp Fakültesi Bilgisayar ve Sistem Biyoloji kısmında Kurucu Lideri olarak bakılırsav yapan Bahar’ın hesaplamalı biyoloji üzerine 250’den çok makalesi bulunuyor. Ayrıyeten EMBO ve Avrupa Araştırma Kurulu (ERC) fizikî ve mühendislik bilimleri şurası üyesi olan Bahar, çalışmaları ile moleküler biyolojide proteinlerin yapısal etkileşimlere ve mutasyonlara adapte olma dinamiklerini kullanma yeteneği olduğunu keşfetti. 2016 yılında periyodun ABD lideri Barack Obama tarafınca Beyaz Saray’a konuşmacı olarak davet edilen Bahar, konuşmasında muhteşem bilgisayar teknolojisi ile ilaç dizaynlarında da kullanılan moleküler ve hücresel seviyedeki simülasyonların nasıl daha süratli ve gerçek bir biçimde yapılabileceğini anlattı. Pittsburgh eyaletinde çalışmalarını sürdüren Bahar, son senelerda yaptığı çalışmalarla da nörodejeneratif hastalıklar ve uyuşturucu bağımlılığı ile çabada yeni perspektifler sağlamaya devam ediyor.
İsveç Kraliyet Hanedanı mükafatını kazandı
– Fonetik, sinirbilimi ve dilbilimi üzerine hayli disiplinli çalışmalar yapan Dr. Hatice Zora, bu alandaki muvaffakiyetini memleketler arası seviyeye taşıyan Türk bilim bayanlarından. Lisans derecesini Hacettepe Üniversitesi’nde, yüksek lisans derecesini de Lund Üniversitesi’nde tamamlayan Zora, doktorasını ise Stockholm Üniversitesi’nden aldı. Zora, 2019’da beyinde lisan ve his gelişimi üzerine yaptığı çalışmalarıyla her yıl alanında başarılı isimlere verilen İsveç Kraliyet Hanedanı mükafatına sahip oldu. Kendisine bu mükafatı kazandıran lisan melodisi çalışmasında, melodinin beynin farklı bölgelerinde verdiği yansımalar üzerine ağırlaşmış. Anadolu Ajansı’na verdiği röportajda beynin duygusal ve bilişsel melodiyi nasıl ayırt ettiğinin ve bu iki fonksiyonun etkileşiminin altında yatan nörolojik ilişkiler hakkında mevcut ayrıntıların kısıtlı olduğunu belirten Zora, “Ben çeşitli beyin görüntüleme tekniklerini kullanarak beynin derinliklerinde bu iki fonksiyon içindeki ilişkiyi araştırıyorum. Araştırma sonuçlarının, insanlıkta bilişsel (dilsel) kabiliyetin nasıl ortaya çıkıp geliştiğini anlamamıza, toplumsal biyoloji ve psikoloji alanlarına katkısı olacaktır” diyor.
Okumaya devam et...
Geçmişten günümüze adamların etkin olarak nazaranv aldığı neredeyse her alanda kendine bir yer edinen bayanların muvaffakiyetleri çoğunlukla karşımıza çıkmıyor. Spordan sanata, bilimden sıhhate cinsiyet eşitliği birfazlaca alanda çabucak hemen sağlanamamış olsa da bu, bayanların adamların de yer aldığı ve ön plana çıktığı alanlarda başarısız olduğu manasına gelmiyor. Hatta, dünyanın önde gelen kurumları ve araştırmalarında yer almış birfazlaca Türk bilim bayanı çeşitli başarılara imza atıyor. Lakin ana akım medyada bilim dünyasındaki muvaffakiyetler kendine hayli yer bulamadığından bunların büyük bir kısmından haberiniz bile olmayabilir.
Türk bayan araştırmacı oranı dünya ortalamasının üzerinde
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’ne (UNESCO) bağlı UNESCO İstatistik Enstitüsü’nün geçen yıl yayınladığı bir rapor, dünya genelinde bayan araştırmacı oranının yüzde 29,3 olduğunu ortaya koyarken, Türkiye’de ise bu oran ortalamanın üzerinde, yüzde 37 seviyesinde. Tıpkı rapor, Türkiye’de bayanların çeşitli bilim kısımlarında üniversite seviyesinde eğitim goren öğrencilerin yüzde 40’ını oluşturduğunu ortaya koyuyor. Ortalamaya bakıldığında her ne kadar bilim kısımlarında erkek öğrenci sayısı bayanları geçse de sıhhat alanında yüzde 63,4 ile bayanların çoğunluğu oluşturduğu görülüyor.
Bilim dünyasında kendilerine büyük bir yer bulan bilim bayanları, sırf yaptıkları işlerle değil aldıkları takviye ve ödüllerle de öne çıkıyor. Çeşitli ülkede çeşitli alanlarda çalışmalar yapan bilim bayanlarımız, kanser üzere çabucak hemen kesin ve yaygın tedavisi olmayan hastalıklardan uzay çalışmalarına biroldukca alanda çığır açarak değişimin bir modülü konumundalar.
COVID-19 aşısını buldu, artık sıra kanserde
– Sıhhatin bilhassa pandemi periyodunda daha da ehemmiyet kazanmasıyla bayanların bu alanlardaki muvaffakiyetleri da öne çıkmaya başladı. Hepimizin ismini duyduğu BioNTech aşısının mucitlerinden Dr. Hasret Türeci bu isimlerden biri. Doğumundan evvel ailesinin Almanya’ya göç etmesiyle bu ülkede çalışmaya başlayan Türeci, COVID-19 virüsüne yönelik çalışmalarının yanında kanser tedavileri üzerinde de dünyanın sayılı araştırmalarını yönetiyor. Eşi Prof. Uğur Şahin ile 2008 yılında BioNTech şirketini kuran Türeci, on yıl boyunca Klinik ve Bilimsel İstişare Kurulu’nda bakılırsav yaptıktan daha sonra 2018’de BioNTech Tıp Şefi nazaranvini üstlendi. BioNTech’in öbür kurucuları içinde yer alan kardeşler Thomas ve Andreas Struengmann, bununla birlikte Türeci’nin modifiye edilmiş genetik kodlarla bağışıklık sistemine kanserle gayret etmeyi öğreten projeler üzerinde çalıştığı Ganymed şirketinin de ortakları içindeydı. hem de Kanser İmmünoterapi Derneği Lideri olan Türeci’nin Ganymed’de üzerinde çalıştığı kelam konusu uygulama, kanserli hücreleri bedene giren bir virüs üzere algılayarak bu hücrelerin yok edilmesini amaçlıyor. Lakin kendisini COVID-19 aşısından tanıdığımız Türeci, Euronews’a verdikleri röportajda eşi Uğur Şahin ile bir arada BioNTech şirketinde mRNA teknolojisi kullanarak aşı alanında ihtilal yarattı. COVID-19 salgını Mart 2020’de çabucak hemen yeni ortaya çıkmışken bu virüsün global bir salgına yol açacağını önnazarann çift, 25 yıldır üzerinde çalıştıkları kelam konusu aşı çalışmalarının derhal başlaması için BioNTech idare heyetini olağanüstü bir görüşmede bir ortaya getirerek yöneticileri ikna etmek için de çok uğraş sarf etmiş. COVID-19’a karşı tesiri en yüksek aşılar içinde yer alan BioNTech aşısı ile Almanya’da Federal Cumhuriyeti Liyakat Nişanı’na layık görülen ikili, liyakat nişanları Almanya Cumhurbaşkanı Frank- Walter Steinmeier ve Almanya Başbakanı Angela Merkel’in iştirakiyle takdim edilmişti. COVID-19 aşılama çalışmaları süratle devam ederken, Türeci de kendi çalışmalarını sürdürüyor. mRNA teknolojisi üstündeki çalışmalarıyla New York Post’ta hakkında yer alan haberde Türeci, artık sıranın kanser tedavisinde olduğunu söylüyor. Bu değişen teknolojinin kanserli hücreler ve tümörlere karşı da kullanılabilmesi için çalıştığını belirten Türeci, “mRNA teknolojisine dayanan farklı kanser aşılarımız var. Bu tip tedavi prosedürü ve geliştirme süreçlerinde kestirim yapmak zordur. Lakin birkaç yıl ortasında kansere karşı savaşacak aşımızı da insanlara sunmaya hazır olacağız” diyor.
10 saniyede cilt kanserini teşhis eden sensör geliştirdi
– Yeni jenerasyon Türk bilim insanları içinde yer alan fizik mühendisi ve mucit Canan Dağdeviren de fizik alanında yaptığı çalışmalar ve icat ettiği buluşlarla bilim dünyasına ismini yazdıran bayanlar içinde yer alıyor. Üniversite ve yüksek lisans eğitimini sırasıyla Hacettepe Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi’nde fizik mühendisliği ve gereç bilimi ve mühendisliği alanlarında tamamlayan Dağdeviren, 2009’da kazandığı Fullbright bursuyla Illinois Üniversitesi’nde (UIUC) doktora eğitimi aldı. Doktora çalışmaları sırasında esnek ve katlanabilir, deri üzerine yapıştırılabilir yahut giyilebilir elektronik aletler üzerine ağırlaşan Dağdeviren, medikal teknoloji alanında pilsiz çalışan giyilebilir bir kalp çipi ve cilt kanserini teşhis etmeye yarayan bir aygıt geliştirdi. Forbes’un 30 Yaş Altı Bilim İnsanı listesinde de yer alan Dağdeviren, beraberinde Harvard Cemiyeti tarihinde Harvard Üniversitesi Fellows Cemiyeti’nde Junior Fellow olan birinci Türk bilim insanı. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü bünyesindeki bir araştırma laboratuvarı olan MIT Media Lab’de öğretim üyesi olarak kendi araştırma kümesini yöneten Dağdeviren, gereç bilimi, mühendislik ve biyomedikal mühendisliğinin kesiştiği alanlarda çalışıyor. Dağdeviren ayrıyeten, 2019’den bu yana Kadir Has Üniversitesi Mütevelli Heyeti’nin de bir üyesi.
Antarktika’ya giden birinci Türk bilim bayanı
– İklim değişikliği ve deniz buzu müşahedeleri üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınan Doç. Dr. Burcu Özsoy Çiçek, Antarktika’ya giden birinci Türk bilim bayanı olarak biliniyor. Yıldız Teknik Üniversitesi’nde jeodezi-fotogrametri mühendisliği alanında lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamlayan Çiçek, ondan sonrasında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde (İTÜ) araştırma nazaranvlisi olarak akademik mesleğine başladı. İstatistiksel matematik ve jeo-fizik bilimlerine duyduğu ilgiden yola çıkarak bu iki alanı, yeryüzü ve yer kaynaklarının fizikî temas olmadan kaydetme ve inceleme tekniği olarak bilinen uzaktan algılama olarak birleştiren Çiçek, 2003 yılında San Antonio Teksas Üniversitesi’nde (UTSA) uzaktan algılama ve jeoinformatik laboratuvarına katıldı. UTSA’daki doktorası sırasında 2006 yılında Antarktika’ya gitme talihi elde etti ve bir yıl daha sonra UTSA’da Amerikan Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Derneği’ni (ASPRS) kurdu. Doktora çalışmasında, disiplinler ortası ve bilimsel bilgi seviyeleri içindeki irtibatın, insanların iklim değişikliği ile ilgili alandaki yeni sonuçları ve teorileri ve tehditlerini anlamalarını sağlayan kilit nokta olduğunu anlayan Çiçek, 2011 yılında Türkiye’ye dönerek Türkiye’de kutupsal araştırmanın değerini artırmak için çeşitli çalışmalar yaptı. hem de iklim değişikliği dersleri de veren Çiçek, bu alanda Türkiye’de yapılan birinci araştırmalarda yer aldı. Türkiye’deki kutup bilimlerinden sorumlu olan İTÜ Kutup Araştırmaları Uyg-Ar Merkezi’nin (İTÜ PolReC) kurucusu ve müdürü oldu. Mart-Nisan 2016’da bir Türk araştırma üssü ile Antarktik araştırmalara katkıda bulunmak için Antarktika’ya başkan yardımcısı olarak geri döndü. Çiçek, Memleketler arası Kutup Gözlemevi Bilim Kurulu’na da dahil edildi. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile İTÜ PolReC uyumunda birinci, ikinci ve üçüncü Türk Antarktika Seferlerine de önderlik etti.
Sperm ve yumurta olmadan yapay embriyolar oluşturdu
– Kök hücre teknolojisiyle rahim olmadan erken embriyo gelişimi modellemesi üzerine çalışmalar yürüten Dr. Berna Sözen, Akdeniz Üniversitesi biyoloji kısmında başladığı eğitim ömrünü ABD ve İngiltere’de sürdürdü. Southampton Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü ve son olarak Yale Üniversitesi’nde eğitim alan ve bu kurumlarda embriyo gelişimi üzerine çeşitli çalışmalarda yer alan Sözen’in ismini, embriyon gelişmeninde niye çoğunlukla kusur yaşandığın ve bayanların niye düşük yaptığını anlamaya yol açacak çalışması duyurdu. Cambridge Üniversitesi’nde başladığı araştırmalarında sperm ve yumurta olmadan erken gelişim periyodunu taklit edebilen yapay embriyolar oluşturan Sözen’in çalışmaları dünyanın en itibarlı bilim mecmuaları içinde yer alan Science ve Nature Cell Biology’de yayınlandı. Sözen’in bu buluşu ayrıyeten 2017 yılında MIT’nin bilimde çığır açan 10 gelişmesi içinde yer aldı. Bu çalışmayla yaklaşık iki hafta boyunca embriyoların laboratuvar ortamında gelişimi izlenebiliyor. Independent Türkçe’ye konuşan Sözen, geçmişte yapılan öbür araştırmaların, insanlarda döllenmenin daha sonrasındasında oluşan bir embriyonun ömrü başlatacak kök hücreler topluluğu olduğunu gösterdiğini belirtiyor ve ekliyor: “Daha da kıymetlisi bu kök hücreler eşsiz bir biçimde tabiatıyla organize olarak gelişen embriyoyu adeta inşa ediyorlar.” Sözen, çalışmalarına öğretim üyesi olarak katıldığı ve kendi bağımsız araştırma kümesini kurduğu Yale Genetik Departmanı’nda sürdürüyor.
“Tıpta ve biyolojide çığır açan bir lider”
– Çocukken enfeksiyonel bir hastalık geçiren ve yaklaşık üç yıl boyunca tedavi goren Dr. Naşide Beğenilen Durmuş, bu hastalığından daha sonra genetik ve biyomühendislik alanlarında yaptığı çalışmalarla sıhhat sorunları üzerinde yenilikçi buluşlara imza attı. Tedavisi boyunca bedendeki bakterilerin yok edilmesi için farklı antibiyotikler kullanan ve tabiplerin tabir caizse deneme yanılma yoluyla güzelleşmeye çalışan Durmuş’a bu süreç ilham olmuş. Anadolu Ajansı’na verdiği röportaja bakılırsa üniversitedeki eğitimi sırasında bakteri direncinden etkilendiğini, bu yüzden farklı antibiyotikler kullandığını ve tedavisinin uzun sürdüğünü fark eden Durmuş, bu deneyimle bakterilerle çabada hangi antibiyotiğin işe yarayacağının süratle belirlenmesi ve hastaların bedenlerindeki bakteriye nazaran hangi ilaç tedavisinin uygulanması gerektiği konusunda çalışmaya başladı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde lisans eğitimini tamamlayan Durmuş, ondan sonrasında Fullbright bursuyla Stanford Üniversitesi’nde yükseköğrenimini tamamlayarak araştırmacı olarak bakılırsave başladı. Burada, 2015 yılında dünyanın önde gelen bilim mecmualarından MIT Technology Review mecmuasının her sene seçtiği 35 Yaş Altı Yenilikçiler Listesi’nde “tıp ve biyolojide çığır açan” 35 bilim insanından biri seçildi. İnsan Genom Projesi’nin başkanlarından Prof. Ronald W. Davis ile araştırmalarını Standford Üniversitesi Genom Teknoloji Merkezi’nde sürdüren Durmuş, 2018 yılında hastaya özel antibiyotik kullanmasını sağlayacak ilaç tarama testi projesinin laboratuvar testlerinde başarılı sonuçlar elde etti ve geliştirilecek aygıtın hastaların kullanmasına sunulabilmesi için çalışmalarına devam ediyor.
Tarihin birinci karadelik fotoğrafını çeken grupta yer aldı
– Prof. Dr. Ferya Özel, eğitimini dünyanın en itibarlı üniversitelerinde tamamladıktan daha sonra mesleğine bir daha çığır açan çalışmalar gerçekleştiren şirket ve enstitülerde devam etti. Karadelikler, nötron yıldızları ve teorik astrofizik en önemli araştırma alanları içinde yer alan Özel, ismini 2003 yılında dünyanın en tanınmış bilim insanlarıyla bir arada Büyük Fikirler listesine girerek duyurmuştu. Lise eğitimini Türkiye’de tamamladıktan daha sonra 1996 yılında Columbia Üniversitesi’nde eğitim bakılırsan Özel, Fizik ve Uygulamalı Matematik kısmından Yüksek Onur Derecesi ile mezun oldu. Özel, üniversite eğitimini tamamladıktan daha sonra İsviçre’de yer alan ve dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarını yöneten araştırma kuruluşu Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nde (CERN) ve fizik üzerine yüksek lisansını tamamladığı Danimarka’nın Kopenhag kentindeki Niels Bohr Enstitüsü’nde çalışmalar gerçekleştirdi. sonrasındasında ABD’nin en ünlü üniversitelerinden Harvard Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayan Özel, Hubble Doktora daha sonrası Bursu’nu kazandıktan daha sonra Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü’nde göre yaptı. Guggenheim Vakfı, Türk Bilimsel ve Teknik Araştırma Vakfı, Daughters Atatürk Vakfı, Harvard Üniversitesi ve Institute for Advanced Study’nin ortalarında bulunduğu çeşitli kurumlardan ödül ve burslar kazanan Özel’in en büyük muvaffakiyetleri içinde ise tarihin birinci karadelik fotoğrafını çekmesi yer alıyor. Bilim insanı Albert Einstein’ın gorelilik Teorisi’nde lisana getirdiği lakin teleskop ışınlarını yuttuğu için görüntülenemeyen karadelikleri görüntüleme üzerine çalışan Özel’in başında bulunduğu Modelleme ve Tahlil Çalışma Kümesi, farklı teleskoplardan elde edilen milyonlarca bilgiyi birleştirerek 2019 yılında ortaya tek bir fotoğraf çıkarmayı başardı. Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi Astrofizik Komitesi Lideri olarak bakılırsavini sürdüren Özel, ayrıyeten Türk Bilim Akademisi’nin de üyeleri içinde yer alıyor.
2020 OCRA Ödülü’ne layık görüldü
– Kanser tedavisi üzerine yaptığı çalışmalarla ismini duyuran Dr. His Özmadenci, yumurtalı kanserine karşı geliştirdiği yeni bir teknikle ABD’nin itibarlı ödüllerinden birinin kazananı oldu. Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten daha sonra İstanbul Üniversitesi’nde biyoloji eğitimi alan Özmadenci, çabucak sonrasında Fransa’da Lyon Üniversitesi bünyesindeki Kanser Araştırma Merkezi’nde kanser araştırmaları üzerine master ve doktorasını tamamladı. Doktora çalışması sırasında keşfettiği bulguları Paris ve Pekin üzere milletlerarası konferanslarda sundu. Doktora daha sonrası çalışmalar için ABD’de yer alan San Diego Üniversitesi’ne giden Özmadenci, buradaki çalışmalarında, yumurtalık kanseri hücrelerini çoğaltan Fokal Adezyon Kinaz (FAK) isimli bir protein ile yumurtalık kanseriyle ilaçlı tedaviyle çaba edilebileceğini keşfetti. Kelam konusu keşfiyle, 2020’de ABD’de 1994 yılından bu yana yumurtalık kanserine yönelik araştırmalara takviye veren Ovarian Cancer Research Alliance’ın (OCRA) her yıl 10 şahsa verdiği Ann and Sol Schreiber Mentored Investigator Award mükafatına layık görüldü.
EMBO’ya seçilen birinci Türk bilim insanı
– Babası da bir mühendis olan Prof. Dr. Elif Işık Fırat Karalar, moleküler biyoloji alanında yaptığı çalışmalarla milletlerarası alanda muvaffakiyet elde ettikten daha sonra Türkiye’ye dönen ve burada çalışmalarını sürdüren bir bilim insanı. Kaliforniya eyaletinde yer alan Berkeley Üniversitesi’nde moleküler ve hücre biyolojisi alanında Matthew Welch’in nezaretinde çalıştıktan daha sonra Stanford Üniversitesi biyoloji kısmında Tim Stearns laboratuvarında çeşitli araştırmalar yürüttü. 2014 yılında Koç Üniversitesi’nde Yardımcı Doçent olan Karalar, ayrıyeten buradaki Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nde kurduğu Hücre İskeleti Araştırma Laboratuvarı’nda kanser ve genetik hastalıkların moleküler temellerini belirlemeye yönelik yaptığı araştırmalarla Avrupa Moleküler Biyoloji Örgütü’nün (EMBO) 2000 yılından beri 40 yaş altı bilim insanlarını insanını seçtiği Araştırmacılar Programı’na seçilen birinci Türk bilim insanı oldu. Ocak 2020 yılı itibariyle başlayan programa seçilen 27 bilim insanından biri olan Karalar, program kapsamında maddi ve pratik takviye alacak ve 129 bilim insanın dahil olduğu EMBO Genç Araştırmacılar ağından da faydalanacak.
Obama Beyaz Saray’a konuşmacı olarak davet etti
– Muvaffakiyetleri ile tıp dünyasının konuşulan isimleri içinde yer alan Prof. Dr. İvet Bahar, mesleği boyunca gerçekleştirdiği araştırmalarda ilaç tasarımı alanında yeni metotlara imza attı. Lisans ve yüksek lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi’nde tamamlayan Bahar, çabucak sonrasında İTÜ’de fizikî kimya alanında doktorasını yaptı. 2001 yılında kazandığı UNESCO bursuyla Pittsburgh Üniversitesi’ne giden Bahar, ABD liderini bilim ve teknoloji alanlarında bilgilendirmek üzere 1863 yılında kurulan ve 190’ı Nobel ödüllü olmak üzere 2,900 üyesiyle dünyanın en seçkin bilim akademileri içinde yer alan Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi’nin birinci Türk bayan bilim insanı üyesi oldu. 2004 yılından bu yana Pittsburgh Üniversitesi Tıp Fakültesi Bilgisayar ve Sistem Biyoloji kısmında Kurucu Lideri olarak bakılırsav yapan Bahar’ın hesaplamalı biyoloji üzerine 250’den çok makalesi bulunuyor. Ayrıyeten EMBO ve Avrupa Araştırma Kurulu (ERC) fizikî ve mühendislik bilimleri şurası üyesi olan Bahar, çalışmaları ile moleküler biyolojide proteinlerin yapısal etkileşimlere ve mutasyonlara adapte olma dinamiklerini kullanma yeteneği olduğunu keşfetti. 2016 yılında periyodun ABD lideri Barack Obama tarafınca Beyaz Saray’a konuşmacı olarak davet edilen Bahar, konuşmasında muhteşem bilgisayar teknolojisi ile ilaç dizaynlarında da kullanılan moleküler ve hücresel seviyedeki simülasyonların nasıl daha süratli ve gerçek bir biçimde yapılabileceğini anlattı. Pittsburgh eyaletinde çalışmalarını sürdüren Bahar, son senelerda yaptığı çalışmalarla da nörodejeneratif hastalıklar ve uyuşturucu bağımlılığı ile çabada yeni perspektifler sağlamaya devam ediyor.
İsveç Kraliyet Hanedanı mükafatını kazandı
– Fonetik, sinirbilimi ve dilbilimi üzerine hayli disiplinli çalışmalar yapan Dr. Hatice Zora, bu alandaki muvaffakiyetini memleketler arası seviyeye taşıyan Türk bilim bayanlarından. Lisans derecesini Hacettepe Üniversitesi’nde, yüksek lisans derecesini de Lund Üniversitesi’nde tamamlayan Zora, doktorasını ise Stockholm Üniversitesi’nden aldı. Zora, 2019’da beyinde lisan ve his gelişimi üzerine yaptığı çalışmalarıyla her yıl alanında başarılı isimlere verilen İsveç Kraliyet Hanedanı mükafatına sahip oldu. Kendisine bu mükafatı kazandıran lisan melodisi çalışmasında, melodinin beynin farklı bölgelerinde verdiği yansımalar üzerine ağırlaşmış. Anadolu Ajansı’na verdiği röportajda beynin duygusal ve bilişsel melodiyi nasıl ayırt ettiğinin ve bu iki fonksiyonun etkileşiminin altında yatan nörolojik ilişkiler hakkında mevcut ayrıntıların kısıtlı olduğunu belirten Zora, “Ben çeşitli beyin görüntüleme tekniklerini kullanarak beynin derinliklerinde bu iki fonksiyon içindeki ilişkiyi araştırıyorum. Araştırma sonuçlarının, insanlıkta bilişsel (dilsel) kabiliyetin nasıl ortaya çıkıp geliştiğini anlamamıza, toplumsal biyoloji ve psikoloji alanlarına katkısı olacaktır” diyor.
Okumaya devam et...