Ekonomist Ali Ağaoğlu ve Hakan Güldağ bu hafta Baht Sohbetleri’nde iktisat siyasetlerini masaya yatırdı. Alınan ekonomik önlemler ve düzenlemelerde fayda-maliyet tahlilinin yeterli yapılması gerektiğine vurgu yapan Ağaoğlu, “Pastayı tırtıklamak yerine büyütmek gerek” değerlendirmesinde bulundu.
Güç fiyatları bir daha yükselirken, Euro/dolar paritesinin de Türkiye’nin işine gelmeyen bir rotaya girdiğini belirten Güldağ, cari açıktaki riskleri vurguladı. İkili, iktisatta ‘gece yarısı’ uygulamalarının ve Kavala davası üzere iktisat dışı etkenlerin meçhullüğü artırdığına dikkat çekti.
Güldağ: Güç meblağları kısa müddette istikrara kavuşacak üzere görünmüyor. Fatih Birol haklı çıktı. Bulgaristan ve Polonya doğalgaz ödemelerini ruble ile yapamayınca Rusya gaz akışını durdurdu. Bu durum Avrupa’da vadeli doğalgaz fiyatlarına yüzde 25 artış olarak anında yansıdı. Öte yandan Euro, dolar karşısında son 5 yılın en düşük düzeylerine geldi. Keza petrolde de bir daha 105 dolar düzeyini gördük.
Ağaoğlu: Ruble ısrarı ve iki ülkenin gazının kesilmesi aslında Avrupa’ya bir ileti. Denklemden Rusya’yı çektiğiniz vakit Avrupa Birliği’nin gaz gereksinimini karşılayacak dünyada hiç bir ülke bulunmuyor. Altyapı, üstyapı yok. Almanya da “Ben ruble ödemeyeceğim” dedi, ki esasen ödeyemezler. Rubleyi nereden bulacaklar? Rubleyi bulabileceğiniz kaynak Rus merkez bankasıdır. Rublenin çalışan bir hür piyasası yok. Diyelim bugün 1 dolar 100 ruble ise siz o rubleyi almak için gittiğinizde, ‘artık 80’e düştü’ diyebilirler. Yani Rusya size fiyat dikte edebilir. Aşikâr muahedeler yapılmadığı sürece bunlar çalışır düzenekler değil. Sorun daha da büyüyebilir.
Güldağ: Kuşkusuz diğer tesirler de var alışılmış lakin Avrupa’nın bu restleşmelerden ziyan nazaranceği algısı Euro/ dolar paritesini de etkiledi.
Ağaoğlu: Olağan parite tarafında bir münasebet de, Le Pen-Macron sıkıntısıydı, o bitti.
Güldağ: Fed’in ‘şahinleşmesi’ de giderek tesirli oluyor anlaşılan. 6 ay içerisinde, Fed’in peşpeşe adımlarla faizi 2-2,5 puana çıkarabileceği konuşuluyor. Başka yandan bilançoyu daraltacak. Avrupa Merkez Bankası en uygun ihtimalle şu sıralar eksi 0.40 seviyesinden lakin 0’a gelecek. Fed ile ECB içindeki fark uygunca artacak. Bu da en azından kısa vadede doların daha süratli bir biçimde güçlenmesine yol açacak beklentisi artıyor. Müellifimiz Hakan Kara’nın iletisini gördüm. “Türkiye için en berbat şok bileşimi: Yüksek petrol fiyatı, düşük Euro/ dolar paritesi” diyordu. Hammaddeyi dolarla alıp, ürettiğimiz mamüllerin birçoklarını Euro ile ihraç ettiğimiz düşünülürse, bir şoka niye olur mı bilmem lakin denklem yanlışsız.
Ağaoğlu: Üstelik riskler artabilir. Doğal gaz riski niçiniyle paritede 1,05 düzeyleri görüldü. Hareketin devamı gelirse 1,0425’lere kadar gideriz. Hakan Kara’nın yorumuna katılıyorum. Olabilecek en makûs kombinasyon bizim için yükselen petrol fiyatı, buna karşılık düşen parite. Euro’nun dolar karşısında paha kaybetmesi, ihracatımızın satın alabildiği petrolün azalması manasına geliyor.
Güldağ: Bu da cari açığı daha da artırabilir. Pazar günü İTO İş Dünyası Buluşması’nda da, çarşamba İSO’nun meclis toplantısında da bunlar konuşuldu. Alışılmış enflasyon da. Geçen Mersin’de yaptığımız İktisat ve Hukuk toplantısı daha sonrası Adana’dan dönerken, uçakta market zincirlerimizin birinin satın alma müdürüne rastladım. Adana karpuzu meşhur. ‘Bu sene karpuzu ucuz yer miyiz’ diye sordum. ‘Karpuzun tarlada maliyeti 2 lira. İstanbul’a 20 tonluk kamyon 25 bin liraya gidiyor. 2 lira da bunun nakliyesi. 30-40 kuruş da kilo başına bir şey kazanmak ister üretici. Yani karpuz 4,5 liraya bize gelir. Ben de 4,90’dan satsam, yani kilosu 5 liradan karpuz yiyeceksin. Ucuz mu, değerli mı sen karar ver’ dedi. Tarım eserleri endeksini görüyorsun. Yıllık yüzde 81. Bu yılın birinci dört ayı ise tek başına yüzde 65 artmış. Bilhassa güç ve besin tarafınca enflasyona önemli baskı var.
Ağaoğlu: Daha da sürecek üzere. Merkez Bankası enflasyon raporunda yüzde 23,2’den bir anda yüzde 42,8’e çıkardı yıl sonu TÜFE kestirimini.
Güldağ: Öbür yandan Türkiye Sigortalar Birliği’nin iftar programındaydım. Belirsizliğin çok yüksek olduğunu, enflasyonu yüzde 80 olarak baz aldıklarını, bir daha de maliyetleri ve poliçe fiyatını belirlemede hayli zorlandıklarını söylemiş olduler. ‘Ortalama 10 bin lira olarak hesapladığımız kaskonun maliyeti 20 bin liraya çıktı’ diyorlar. Yani enflasyon sancısı her yerde. Müellifimiz Alaattin Aktaş, araba ve akaryakıtta hiç artırım olmadığı biçimde nisan ayında TÜFE yüzde 6 gelebilir diye hesaplıyor…
Ağaoğlu: Belirsizlik ve fiyat vermekte zorlanmada geceden sabaha alınan kararların da olumsuz tesirleri olabiliyor. Alınan kararlarda şuna bakılması gerektiğini düşünüyorum artık; ‘ bu karar pastayı büyütecek mi yoksa pastanın tırtıklanacağı bir karar mı? Yahut ‘içeridekilerin pastanın paylaşımında arbede çıkartacak bir karar mı’ diye bakmak gerek. Doğrusu, son 1,5 yıldır pastayı büyüten hiç bir karar duymadım. Pansuman önlemlerin ötesine geçemiyoruz. var ise ne olur bana birisi hatırlatsın.
Güldağ: Pastayı büyütmek için yatırımların artması lazım. İSO Meclisi’nde ‘Türkiye’nin önüne büyük fırsat geldi. Kapasiteyi artıracak yatırımlara süratle yönelmemiz lazım. Lakin buna uygun da kredi lazım’ diye konuşuluyordu. Hükümet de bir epey kredi imkanı sağlıyor ancak artan işletme sermayesi gereksinimini karşılamaya bile yetmiyor. İşin boyutu büyüdü. Hesap-kitabı bir daha yapmak lazım.
Ağaoğlu: Geçen hafta makro ihtiyati önlemlerden biri mecburî karşılık olabilir demiştik. Evet, mecburî karşılıklar geldi fakat krediye geldi. Çok şaşırtan halde yükümlülük tarafına değil, bilançonun etkin tarafına geldi. Akıllı bir adım mı? Bence hayır. Banka olarak, esasen bir riskim var. daha sonra gidiyorum, bir de devlete zarurî karşılık daha veriyorum. Bu zarurî karşılık ne olarak çalışacak? Yani o kredi batınca benim kendi verdiğim parayı bana geri mi verecek Merkez Bankası?
Güldağ: İktisat dışı lakin ekonomiyi önemli biçimde etkileyen gelişmeler de oluyor. Kavala davasının müebbet mahpusla sonuçlanması üzere. 18 hakim değişti o davada. Bunlar iktisadın hakikat tabanda yeşermesini sağlayacak, hukukun üstünlüğü, basın özgürlüğü üzere kavramları adeta boşa çıkarıyor. Kaygı veriyor. Meçhullüğü azaltmıyor, tersine artırıyor.
Ağaoğlu: Ekonomik cephesi olağan ki değerli lakin hukuk ve adalet ismine gerçek bir iş olmadı. Hem ülke ortasındaki adalet hissini zedeleyen tıpkı vakitte itimat hissini aşındıran bir gelişme. Orta ve uzun vadeye yayılacak kademeli tesirleri olacağını düşünüyorum. Hukuk tarafında da şoklar yaşıyoruz bu biçimde. İktisatta yaşanılan biroldukça küçük zelzele üzere.
Güldağ: İmkansız üçlüde ısrar etmeyi sürdürdükçe de yaşayacağız anlaşılan. Bir tıp metal yorgunluğunu çabucak her alanda hissediyoruz.
Ağaoğlu: Gece yarısı düzenlemesiyle, daima işin gerisinden dolaşacak tedbirlerle bu işi çözmeye çalışıyoruz. Bu zelzeleler arka arda geldikçe, binaların dayanıklılıkları azalıyor. En sağlam finans kurumları, en sağlam şirketler bile epey zorlanabilir. Arka arda gelen düzenlemeler, yani küçük küçük üzere görünen zelzeleler, bir süre daha sonra bir bakacaksınız ki ortada taş taş üstüne bırakmamış. İstersen bir daha ‘yapmayalım’ deyip, bırakalım burada.
Petrolde kalıcı düşüş güç
Güldağ: Brent petrol bu hafta 100 doların altını denedi lakin bu hareket kalıcı olmadı. Rusya’nın doğalgaz kesintisi daha sonrası 105 dolara geldi. Fiyatlar, ortalama 100 dolar civarında kalacak gibi…
Ağaoğlu: Rusya’nın doğal gaz vanasını kapatması, hem doğalgaz tarafını epeyce önemli vurdu, birebir vakitte petrolü tekrar üst taşıdı. Fakat Çin’de virüs olaylarındaki artış petrol talebini yavaşlatan bir gelişme. Bu durum da fiyatların yükselmesini frenledi, 105 düzeyinden geri geldi. Ancak petrol fiyatı kolay kolay inmeyecek üzere. 85-95 doların altında bu sene petrolü görme ihtimalimiz şimdi yok üzere bir şey artık. Petrol için 140-150 dolar söyleyenler var ki, Goldman’ı hatırlarsın. O arkadaşlarla birebir fikirde bir türlü olamadım.
Altın ‘açık teminat’ları kapatıyor
Güldağ: Altın 1900 düzeyinden geri döndü. Bir yanda Fed baskısı var lakin öteki yanda Rusya ve Çin’e dair gelişmeler… Altının seyri için ne düşünüyorsun?
Ağaoğlu: Faiz artışları niçiniyle daha öncesinden de bir düşüş bekliyorum demiştim. Lakin bir daha gecikiyor. ABD’de pay senedi tarafındaki düşüşler niçiniyle teminat açıklarının ortaya çıktığını, petrol doğal gaz tarafında teminat gereksinimlerinin ve açıklarının ortaya çıktığını, bu açıkların da büyük kısmının altın, gümüş üzere daha stabil piyasalardaki konumların boşaltılıp oradan gelecek teminatlarla kapatıldığını düşünmeye başladım. Bu hafta 1900’ün üzerini denedi spot altın, fakat akabinde 1875 düzeylerine geldi. 1845- 75 düzeylerini izlemek lazım. Bu düzeyin altını şimdilik beklemiyorum. Buralardan yine bir toparlanma gelecek mi, bakılırsaceğiz. Gümüşte de 23,75-85 içinde fiyatlama bekliyordum, beklentimin biraz altında, 23,05’e kadar geliyor.
Okumaya devam et...
Güç fiyatları bir daha yükselirken, Euro/dolar paritesinin de Türkiye’nin işine gelmeyen bir rotaya girdiğini belirten Güldağ, cari açıktaki riskleri vurguladı. İkili, iktisatta ‘gece yarısı’ uygulamalarının ve Kavala davası üzere iktisat dışı etkenlerin meçhullüğü artırdığına dikkat çekti.
Güldağ: Güç meblağları kısa müddette istikrara kavuşacak üzere görünmüyor. Fatih Birol haklı çıktı. Bulgaristan ve Polonya doğalgaz ödemelerini ruble ile yapamayınca Rusya gaz akışını durdurdu. Bu durum Avrupa’da vadeli doğalgaz fiyatlarına yüzde 25 artış olarak anında yansıdı. Öte yandan Euro, dolar karşısında son 5 yılın en düşük düzeylerine geldi. Keza petrolde de bir daha 105 dolar düzeyini gördük.
Ağaoğlu: Ruble ısrarı ve iki ülkenin gazının kesilmesi aslında Avrupa’ya bir ileti. Denklemden Rusya’yı çektiğiniz vakit Avrupa Birliği’nin gaz gereksinimini karşılayacak dünyada hiç bir ülke bulunmuyor. Altyapı, üstyapı yok. Almanya da “Ben ruble ödemeyeceğim” dedi, ki esasen ödeyemezler. Rubleyi nereden bulacaklar? Rubleyi bulabileceğiniz kaynak Rus merkez bankasıdır. Rublenin çalışan bir hür piyasası yok. Diyelim bugün 1 dolar 100 ruble ise siz o rubleyi almak için gittiğinizde, ‘artık 80’e düştü’ diyebilirler. Yani Rusya size fiyat dikte edebilir. Aşikâr muahedeler yapılmadığı sürece bunlar çalışır düzenekler değil. Sorun daha da büyüyebilir.
Güldağ: Kuşkusuz diğer tesirler de var alışılmış lakin Avrupa’nın bu restleşmelerden ziyan nazaranceği algısı Euro/ dolar paritesini de etkiledi.
Ağaoğlu: Olağan parite tarafında bir münasebet de, Le Pen-Macron sıkıntısıydı, o bitti.
Güldağ: Fed’in ‘şahinleşmesi’ de giderek tesirli oluyor anlaşılan. 6 ay içerisinde, Fed’in peşpeşe adımlarla faizi 2-2,5 puana çıkarabileceği konuşuluyor. Başka yandan bilançoyu daraltacak. Avrupa Merkez Bankası en uygun ihtimalle şu sıralar eksi 0.40 seviyesinden lakin 0’a gelecek. Fed ile ECB içindeki fark uygunca artacak. Bu da en azından kısa vadede doların daha süratli bir biçimde güçlenmesine yol açacak beklentisi artıyor. Müellifimiz Hakan Kara’nın iletisini gördüm. “Türkiye için en berbat şok bileşimi: Yüksek petrol fiyatı, düşük Euro/ dolar paritesi” diyordu. Hammaddeyi dolarla alıp, ürettiğimiz mamüllerin birçoklarını Euro ile ihraç ettiğimiz düşünülürse, bir şoka niye olur mı bilmem lakin denklem yanlışsız.
Ağaoğlu: Üstelik riskler artabilir. Doğal gaz riski niçiniyle paritede 1,05 düzeyleri görüldü. Hareketin devamı gelirse 1,0425’lere kadar gideriz. Hakan Kara’nın yorumuna katılıyorum. Olabilecek en makûs kombinasyon bizim için yükselen petrol fiyatı, buna karşılık düşen parite. Euro’nun dolar karşısında paha kaybetmesi, ihracatımızın satın alabildiği petrolün azalması manasına geliyor.
Güldağ: Bu da cari açığı daha da artırabilir. Pazar günü İTO İş Dünyası Buluşması’nda da, çarşamba İSO’nun meclis toplantısında da bunlar konuşuldu. Alışılmış enflasyon da. Geçen Mersin’de yaptığımız İktisat ve Hukuk toplantısı daha sonrası Adana’dan dönerken, uçakta market zincirlerimizin birinin satın alma müdürüne rastladım. Adana karpuzu meşhur. ‘Bu sene karpuzu ucuz yer miyiz’ diye sordum. ‘Karpuzun tarlada maliyeti 2 lira. İstanbul’a 20 tonluk kamyon 25 bin liraya gidiyor. 2 lira da bunun nakliyesi. 30-40 kuruş da kilo başına bir şey kazanmak ister üretici. Yani karpuz 4,5 liraya bize gelir. Ben de 4,90’dan satsam, yani kilosu 5 liradan karpuz yiyeceksin. Ucuz mu, değerli mı sen karar ver’ dedi. Tarım eserleri endeksini görüyorsun. Yıllık yüzde 81. Bu yılın birinci dört ayı ise tek başına yüzde 65 artmış. Bilhassa güç ve besin tarafınca enflasyona önemli baskı var.
Ağaoğlu: Daha da sürecek üzere. Merkez Bankası enflasyon raporunda yüzde 23,2’den bir anda yüzde 42,8’e çıkardı yıl sonu TÜFE kestirimini.
Güldağ: Öbür yandan Türkiye Sigortalar Birliği’nin iftar programındaydım. Belirsizliğin çok yüksek olduğunu, enflasyonu yüzde 80 olarak baz aldıklarını, bir daha de maliyetleri ve poliçe fiyatını belirlemede hayli zorlandıklarını söylemiş olduler. ‘Ortalama 10 bin lira olarak hesapladığımız kaskonun maliyeti 20 bin liraya çıktı’ diyorlar. Yani enflasyon sancısı her yerde. Müellifimiz Alaattin Aktaş, araba ve akaryakıtta hiç artırım olmadığı biçimde nisan ayında TÜFE yüzde 6 gelebilir diye hesaplıyor…
Ağaoğlu: Belirsizlik ve fiyat vermekte zorlanmada geceden sabaha alınan kararların da olumsuz tesirleri olabiliyor. Alınan kararlarda şuna bakılması gerektiğini düşünüyorum artık; ‘ bu karar pastayı büyütecek mi yoksa pastanın tırtıklanacağı bir karar mı? Yahut ‘içeridekilerin pastanın paylaşımında arbede çıkartacak bir karar mı’ diye bakmak gerek. Doğrusu, son 1,5 yıldır pastayı büyüten hiç bir karar duymadım. Pansuman önlemlerin ötesine geçemiyoruz. var ise ne olur bana birisi hatırlatsın.
Güldağ: Pastayı büyütmek için yatırımların artması lazım. İSO Meclisi’nde ‘Türkiye’nin önüne büyük fırsat geldi. Kapasiteyi artıracak yatırımlara süratle yönelmemiz lazım. Lakin buna uygun da kredi lazım’ diye konuşuluyordu. Hükümet de bir epey kredi imkanı sağlıyor ancak artan işletme sermayesi gereksinimini karşılamaya bile yetmiyor. İşin boyutu büyüdü. Hesap-kitabı bir daha yapmak lazım.
Ağaoğlu: Geçen hafta makro ihtiyati önlemlerden biri mecburî karşılık olabilir demiştik. Evet, mecburî karşılıklar geldi fakat krediye geldi. Çok şaşırtan halde yükümlülük tarafına değil, bilançonun etkin tarafına geldi. Akıllı bir adım mı? Bence hayır. Banka olarak, esasen bir riskim var. daha sonra gidiyorum, bir de devlete zarurî karşılık daha veriyorum. Bu zarurî karşılık ne olarak çalışacak? Yani o kredi batınca benim kendi verdiğim parayı bana geri mi verecek Merkez Bankası?
Güldağ: İktisat dışı lakin ekonomiyi önemli biçimde etkileyen gelişmeler de oluyor. Kavala davasının müebbet mahpusla sonuçlanması üzere. 18 hakim değişti o davada. Bunlar iktisadın hakikat tabanda yeşermesini sağlayacak, hukukun üstünlüğü, basın özgürlüğü üzere kavramları adeta boşa çıkarıyor. Kaygı veriyor. Meçhullüğü azaltmıyor, tersine artırıyor.
Ağaoğlu: Ekonomik cephesi olağan ki değerli lakin hukuk ve adalet ismine gerçek bir iş olmadı. Hem ülke ortasındaki adalet hissini zedeleyen tıpkı vakitte itimat hissini aşındıran bir gelişme. Orta ve uzun vadeye yayılacak kademeli tesirleri olacağını düşünüyorum. Hukuk tarafında da şoklar yaşıyoruz bu biçimde. İktisatta yaşanılan biroldukça küçük zelzele üzere.
Güldağ: İmkansız üçlüde ısrar etmeyi sürdürdükçe de yaşayacağız anlaşılan. Bir tıp metal yorgunluğunu çabucak her alanda hissediyoruz.
Ağaoğlu: Gece yarısı düzenlemesiyle, daima işin gerisinden dolaşacak tedbirlerle bu işi çözmeye çalışıyoruz. Bu zelzeleler arka arda geldikçe, binaların dayanıklılıkları azalıyor. En sağlam finans kurumları, en sağlam şirketler bile epey zorlanabilir. Arka arda gelen düzenlemeler, yani küçük küçük üzere görünen zelzeleler, bir süre daha sonra bir bakacaksınız ki ortada taş taş üstüne bırakmamış. İstersen bir daha ‘yapmayalım’ deyip, bırakalım burada.
Petrolde kalıcı düşüş güç
Güldağ: Brent petrol bu hafta 100 doların altını denedi lakin bu hareket kalıcı olmadı. Rusya’nın doğalgaz kesintisi daha sonrası 105 dolara geldi. Fiyatlar, ortalama 100 dolar civarında kalacak gibi…
Ağaoğlu: Rusya’nın doğal gaz vanasını kapatması, hem doğalgaz tarafını epeyce önemli vurdu, birebir vakitte petrolü tekrar üst taşıdı. Fakat Çin’de virüs olaylarındaki artış petrol talebini yavaşlatan bir gelişme. Bu durum da fiyatların yükselmesini frenledi, 105 düzeyinden geri geldi. Ancak petrol fiyatı kolay kolay inmeyecek üzere. 85-95 doların altında bu sene petrolü görme ihtimalimiz şimdi yok üzere bir şey artık. Petrol için 140-150 dolar söyleyenler var ki, Goldman’ı hatırlarsın. O arkadaşlarla birebir fikirde bir türlü olamadım.
Altın ‘açık teminat’ları kapatıyor
Güldağ: Altın 1900 düzeyinden geri döndü. Bir yanda Fed baskısı var lakin öteki yanda Rusya ve Çin’e dair gelişmeler… Altının seyri için ne düşünüyorsun?
Ağaoğlu: Faiz artışları niçiniyle daha öncesinden de bir düşüş bekliyorum demiştim. Lakin bir daha gecikiyor. ABD’de pay senedi tarafındaki düşüşler niçiniyle teminat açıklarının ortaya çıktığını, petrol doğal gaz tarafında teminat gereksinimlerinin ve açıklarının ortaya çıktığını, bu açıkların da büyük kısmının altın, gümüş üzere daha stabil piyasalardaki konumların boşaltılıp oradan gelecek teminatlarla kapatıldığını düşünmeye başladım. Bu hafta 1900’ün üzerini denedi spot altın, fakat akabinde 1875 düzeylerine geldi. 1845- 75 düzeylerini izlemek lazım. Bu düzeyin altını şimdilik beklemiyorum. Buralardan yine bir toparlanma gelecek mi, bakılırsaceğiz. Gümüşte de 23,75-85 içinde fiyatlama bekliyordum, beklentimin biraz altında, 23,05’e kadar geliyor.
Okumaya devam et...